Ik had u beloofd, geduldige lezer, een tipje van de sluier op te lichten, die hangt over het ontstaan van het “Institut Rommelaere” à Gand. Daar zit u dus nu al negen dagen op te wachten. En toch wil ik uw geduld nog even op de proef stellen. Vandaag wil ik het immers hebben over het Dilbertprincipe. Nooit over gehoord? Ik evenmin. Tot vanmorgen na het lezen van het blaadje van de scheurkalender “De Druivelaar” van 17 oktober… Het Dilbertprincipe stelt dat heden ten dage in de bedrijven de minst nuttige en minst capabele werknemers steevast omhoog gekatapulteerd worden, in de veronderstelling dat ze op managementniveau het minste kwaad doen. Het doet mij denken aan het Peterprincipe, hetwelk ik een jaar of dertig geleden grondig heb bestudeerd en dat luidt als volgt:xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

“Iedere werknemer in een hiërarchie zal gewoonlijk opklimmen tot hij zijn niveau van incompetentie bereikt heeft. Waaruit volgt dat in de loop van de tijd iedere plaats gewoonlijk wordt ingenomen door een werknemer die niet voor zijn taak is berekend. In feite wordt het nuttige werk dus verricht door die werknemers die hun niveau van incompetentie nog niet bereikt hebben”.

In mijn boek “De mens… een loopdier” (1984), alsook in mijn boek “Grijsloke 2000” (2000) kunt u de nodige toelichting vinden omtrent dit principe:

In een hiërarchie, zegt professor Laurence J. Peter, streeft ieder lid ernaar een niveau te bereiken waarop hij incompetent is en daarom gaat het slecht in de wereld. In een hiërarchie krijgt alleen diegene een kans op bevordering die competent is op de plaats die hij bekleedt. Wie incompetent is in de functie die hij uitoefent zal niet bevorderd worden en blijft dus op zijn plaats. Als degene die wel bevorderd wordt (de competente) op zijn nieuwe plaats incompetent zal blijken te zijn, krijgt hij geen kans op weer een bevordering. Anders wel. En zo gaat het verder tot uiteindelijk iedereen het niveau van incompetentie heeft bereikt.

En ik heb daar toen aan toegevoegd:

Mijns inziens hoeft het principe niet beperkt te blijven tot de hiërarchische ladder en mag het in dezer voege veralgemeend worden: in de maatschappij streeft ieder naar een niveau waarop hij insufficiënt is. Insufficiënt staat hier dan voor onbekwaam door gebrek aan geestelijke of lichamelijke geschiktheid (=incompetent) maar ook voor onbekwaam door bijvoorbeeld tijdsgebrek. Zo kan bijvoorbeeld een dokter-met-weinig-patiënten promoveren tot een dokter-met-veel-patiënten en zodoende insufficiënt worden door gebrek aan tijd.

Professor Laurence J. Peter vermeldt een aantal eenvoudige middelen ter behandeling van de symptomen waaraan diegene onderhevig is die zijn incompetentieniveau – Peter noemt het ook “zijn topniveau” of kortweg “zijn niveau” – bereikt heeft. Dat geheel van verschijnselen noemt Peter “het topsyndroom”. Daarenboven stelt hij twee middelen ter beschikking – Peter zelf noemt ze “lapmiddelen” – waarvan het doel is niet alleen de verschijnselen van het topsyndroom op te lossen, maar tevens een deel van de sociale en zakelijke problemen die ontstaan zijn door het bereiken van het topniveau door een werknemer. Het eerste middel noemt Peter “de percussieve sublimatie”:

De incompetente werknemer op topniveau wordt tóch “gepromoveerd”: een schijnbare uitzondering dus op het Peterprincipe dat voorhoudt dat men vanuit zijn topniveau niet meer vatbaar is voor promotie. In het geval van de incompetente werknemer gaat het nochtans slechts om een “schijnpromotie”: de incompetente “chef-de-bureau” (of wat voor naam het ook moge hebben) wordt gepromoveerd tot onderdirecteur van de hele onderneming – zo bestaan er ondernemingen met een dozijn en méér onderdirecteurs! –  In de functie van onderdirecteur verricht de betrokken persoon weliswaar geen nuttig werk, maar dat deed hij in zijn vorige functie ook al niet en nu komt tenminste de weg vrij voor een ondergeschikte die in die functie mogelijkerwijze nog zinvol werk kan leveren.

Letterlijk het Dilbertprincipe toch? Volgens Dilbert wordt Peters “eerste lapmiddel” dus wel degelijk op grote schaal toegepast…

Ik ben er zeker van dat u nu ook het tweede middel wil kennen. Het heet “de laterale arabesk” en het is volgens Peter het beste van de twee. Ik citeer nogmaals uit “Grijsloke 2000”:

Hierbij wordt in de onderneming, ten behoeve van de incompetente werknemers, een geheel nieuwe afdeling gecreëerd. Mijnheer X is bijvoorbeeld een incompetente magazijnier in een groot bedrijf. Er wordt een nieuwe afdeling in ’t leven geroepen, laten we zeggen een afdeling voor onderzoek naar de spreiding van gelijksoortige bedrijven in het land. De nieuwe afdeling nu is van geen nut voor de onderneming, behalve dat ze dienst doet als afvloeiing voor incompetenten, met alle voordelen vandien. In feite gaat het hier ook om bevorderingen, zowel voor wat betreft de wedde als voor wat betreft de betiteling van de functie. Alleen: het gepresteerde zinvol werk dat nihil was blijft nihil. Volgens Peter is de laterale arabesk te verkiezen boven de percussieve sublimatie, onder meer omdat de laterale arabesk meer mogelijkheden biedt. In ons hogergenoemd voorbeeld kan de afdeling voor onderzoek naar de spreiding van gelijksoortige bedrijven in het land uitgebreid worden tot de Benelux, West-Europa en tenslotte tot de andere werelddelen. Voor ieder werelddeel kan een adviseur en een inspecteur benoemd worden, voor ieder werelddeel kan een afdelingschef aangesteld worden en boven dat alles kunnen hoofinspecteurs geplaatst worden onder de leiding van een hoofdinspecteur-chef, dewelke dan alleen nog in rang zou overtroffen worden door “de directeur van de afdeling voor onderzoek naar de spreiding van gelijksoortige bedrijven over de hele wereld”.

Zou het dus niet beter zijn om in de bedrijven over te schakelen van het middel van de “percussieve sublimatie” naar het middel van de “laterale arabesk”?

Alhoewel: het blijven tenslotte “lapmiddelen”. Kijk maar hoe het verder gaat:

Alhoewel het niet te ontkennen valt dat Peters lapmiddelen een gunstige invloed hebben op de geestelijke en lichamelijke gezondheid van de werknemer en daarenboven op het hele bedrijf en op het functioneren van andere werknemers, toch dringen ze niet door tot de kern van het probleem: ze helpen de incompetentie niet uit de wereld. Peters lapmiddelen zijn zeker aangewezen in gevallen waar het incompetentieniveau bereikt werd. Voorkomen is echter beter dan genezen: daarom is “Peters voorbehoedmiddel” zóveel beter.

Dat voorbehoedmiddel heet: “de irrelevante creatieve incompetentie”. Maar daarover zal ik het later misschien nog hebben. Misschien.