BOUWHISTORISCHE VERKENNING VAN DE DONJONRUINE HOF TER STEENE TE OPPEM
Op het hoevecomplex Hof ter Steene te Oppem staat langs de weg naar Wolvertem een merkwaardige ruïne van een voormalige middeleeuwse donjon. Het is de witstenen onderbouw en kelderverdieping  van een oorspronkelijke woontoren toren. Een donjon is te omschrijven als een burchttoren die hoofdzakelijk als woning diende voor de plaatselijke machthebbers. De oudst bekende ridder van Oppem was een zekere Willem die overleed in de 2de helft van de 12de eeuw.Alhoewel de ridders van Oppem in de 14de eeuw regelmatig gesignaleerd werden in de omgeving van de hertog van Brabant, is er geen historisch argument om de bouw van de huidige donjon in die periode te staven. Anno 1535 werd Oppem verkocht aan meester Arnold van Bakeren, vermoedelijk kan de bouw van de toren tijdens zijn bewind toegeschreven worden. Een donjon was het belangrijkste gebouw op een leengoed en als dusdanig de materiele exponent bij uitstek van de feodaliteit. Soms vertoonde een donjon enige militaire eigenschappen, doch in andere gevallen was zijn rol louter symbolisch. De donjon is bovenal een woning van de plaatselijke edelman. Volgens F. Dopere onderscheidt men van onder naar boven een kelder, een ontvangstkamer-keuken, een residentieel niveau, een nachtelijk niveau en tenslotte een zolder of defensief platform. In vergelijking met traditionele woonhuizen geaat het hier om stevige constructies waarin de veiligheid als comfort ervaren wordt. De donjon van Oppem wordt door F. Dopere gesitueerd in het 2de kwart van de 16de eeuw. Een gepland bouwhistorisch onderzoek door Johan Grootaers zal deze aanname bevestigen of bijsturen, mede door dendrochronologisch of koolstof C-14 onderzoek van de gebruikte kalkmortels.

Vandaag staan enkel de kelderverdieping  met segmentgewelf en het ingestorte ontvangstniveau nog overeind. Over het verdwenen residentieel niveau, het slaapniveau , de latrine en het defensief platform tasten we in het duister.De donjon is uitwendig  opgetrokken in een fijn bekapte lediaanse kalkzandsteen van Gobertange, een  streekeigen historisch bouwmateriaal in Brabant. Inwendig zijn de dikke muren in baksteen gemetseld (grote bakstenen form 25x12,5x4,5 cm in kruisverband).

Het paanderbooggewelf van de kelder is in de N/W hoek ingestort. In diezelfde hoek is er een dichtgemetselde middeleeuwse 'val'. De val was de enige circulatie tussen het gelijkvloerse ontvangstniveau en  de kelder. In de Zuidwand van de kelder treft men originele wandnissen aan. In de Oostwand een dichtgemetselde lichtspleet. In de Westwand  een bouwhistorisch boeiende doorsteek met segmentgewelfje waarin gaaf bewaard gesmeed kelderrooster.

De oorspronkelijke toegang tot de donjon bevindt zich in de Noordgevel : rechthoekige toegang met verstoorde dagkanten en originele ontlastingsboog. Volgens F. Dopere kunnen de 2 gleuven in de dagkanten gezien worden als een voormalig 'deurscherm'. 

De Westelijke frontgevel van de donjon, deels ingestort, vertoont nog  authentieke vensters met segmentlatei en een kelderdoorbreking

De Oostgevel zijde akker is geheel blind gebleven, behoudens een  stolpvormige doorbreking met baksteenvulling..

De Zuidgevel aan de straatzijde eindigt in een puntgevel met luikdoorbreking , ontstaan in de 18de of 19de eeuw. Van het middeleeuwse 'pyramidedak' is er natuurlijk  geen spoor meer.

Het gelijkvloers ontvangstniveau van de donjonruine is bouwhistorisch interessant : duidelijke bouwsporen en fragmenten zijn bewaard van een verdwenen ingestort kruisribgewelf  en ondermeer een beschadigd witstenen gewelfribconsooltje. In de oostwand van het gelijkvloers zijn duidelijke fragmenten bewaard van een gotische witstenen schouwmantel. Vermoedelijk dateert de bewaard gebleven haardbalk uit de 17de of 18de eeuw. De grootte van de originele haard is goed af te lezen. De huidige ingestorte eikenhouten balklaag is van recentere datum. 

De familie De Velder ontfermt zich nu over het lot en de toekomst van deze merkwaardige donjonruine. In Brabant denken wij onwillekeurig an de gerestaureerde donjonruine van Meldert waar een nieuw stalen dak werd geplaatst en het project van de ingestorte Maagdentoren van Zichem waar hedendaags ontwerp en middeleeuwse architectuur hand in hand gaan. Andere historische donjonconstructies in Vlaamse Brabant dienen hier in herinnering gebracht te worden : de donjon van de het Hof ten Houte te Merchtem ,de donjon van het kasteel Boechout te Meise, de donjon 'Torenhof ' van Kobbegem, het Prinsenkasteel , de donjon van Poddegem te Grimbergen en de donjon van Groot Bijgaarden. Binnenkort starten dringende instandhoudingswerken en arch. Kathleen Verhasselt is belast met de opmaak van een ontwerp voor restauratie en herbestemming. Prangende vragen stellen zich in hoeverre iets mag gewijzigd of toegevoegd worden aan deze ruine, per slot van rekening is dit gebouw een zgn. ZEN monument (zonder economische waarde). De erfgoedcel Berla helpt dit project met frisse ideeën in de goede richting te sturen.

F. Dopere  en W. Ulbregts, De Donjon in Vlaanderen, Architectuur en wooncultuur ( Acta Archaeologica Lovaniensia- Monographiae,30, Leuven , 1991.

F. Dopere en K. Corens, Huizen in torens. De Zichemse Maagdentoren en andere donjons, Gent , 2002.

De Donjon van de heren van Meldert (Monografieën Bouwkundig erfgoed), 10, Brussel 1986.

Johan Grootaers

Bouwhistoricus

 ; Gysseling 1983c,85)

JUBILEUM 375 JAAR KAPEL VAN AMELGEM

De Norbertijnorde van Grimbergen beschikte over de abdijhoeven van Amelgem
en Oppem. In deze hoeven verbleven enige lekenbroeders onder het bestuur van
een pater. Deze dienden te beschikken over een bidplaats. Door brieven is
bewezen dat de Kapel reeds in de 12e eeuw vermeld staat. In die periode was
Amelgem een zelfstandige parochie, later was de Kapel afhankelijk van Meise.
Veel later vormden Amelgem en Oppem één parochie.
In 1637 werd de Kapel door Abt Outers wederopgebouwd. Het jaartal staat
vermeld op de gevel van de Kapel. Ten tijde van de Franse revolutie werden
de godsdienstplechtigheden gestaakt en raakte het gebouw in verval.
Door toedoen van Gravin de Beauffort–de Roose werd er een grondige
restauratie uitgevoerd in 1830.
Toen Oppem, dus ook Amelgem, onder de gemeente Brussegem ressorteerde, heeft
de gemeente Brussegem een verfraaiing bekostigd. Een aantal weldoeners,
voornamelijk de familie Anne de Molina uit Ossel heeft gewaden, een orgeltje
enz… geschonken aan de Kapel.
Deze Kapel is toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw-Geboorte, die op 8 september
herdacht wordt. Tot het einde van vorige eeuw ging rond die tijd een
processie vanuit Oppem naar Amelgem. Nu nog is er jaarlijks de tweede zondag
van september een Eucharistievering in de Kapel om 14.30 u. Het is dankzij
Alex Robijn dat deze traditie decennia lang is blijven voortbestaan. Langs
deze weg willen we Alex en ook de familie Emmerechts bedanken voor hun
jarenlange toewijding voor de Kapel van Amelgem.

366 De legende van de Duivelschuur

De boer van Amelgem had  een overvloedige oogst en geen voldoende ruimte om te bergen. Een deel van de oogst zou beschadigd worden en dit verlies maakte hem zeer bezorgd. 
Terwijl de boer stond te dubben trad een keurig geklede man op hem toe en vroeg : “Waarom ziet U er zo bekommerd uit?”  De landsman verklaart zijn moeilijk geval.
In de dialoog met de onbekende heeft de boer zijn ziel aan de duivel verkocht, op voorwaarde dat in de loop van de nacht een nieuwe schuur zou gebouwd worden en volledig afgewerkt voor het kraaien van de haan.
Gekweld door gewetenswroeging vertelde hij aan zijn vrouw wat hem was overkomen.
Zijn echtgenote zweeg als een graf, maar dacht na om uit de knel van de duivel te geraken.
Ze ging ‘s morgens heel vroeg met de lantaarn in de hand naar het kippenhok… maakte lawaai en de haan begon te kraaien.  De schuur was niet voltooid … de duivels sloegen op de vlucht en de verkoop van de ziel was te niet.  Deze lepe boerin was de duivel te slim af.
Met zulke boerin in het aards paradijs zou Satan het niet gehaald hebben… en alles zou beter verlopen zijn voor de nakomelingen.
 (Meise)Van den Eynde
Toneel Lindemans en Jef Verbesselt
Poppenspel Jef De Cuyper
Ring – TV Jef De Cuyper

14 (364) Amelgem

Deze wijk ligt niet op het grondgebied van Meise (van voor de fuzie) maar blijft nauw verbonden met onze gemeente.
Dichter gelegen bij het centrum van Meise dan bij de dorpskom van de gemeente Brussegen (nu Merchtem) waartoe ze behoort (tot de fuzie) , en een betere verbindingsweg, dragen ertoe bij dat de inwoners gericht blijven op Meise.  Deze hebben vaste relaties met de Meisenaren en zijn meestal aangesloten bij de sociale organisaties van Meise (zoals de K.V.L.V., nu vrouwen met vaart).
de gewoonten uit het verleden houden stand.  Is het historische erfelijkheid.  Amelgem is tot heden een edel brokje natuurreservaat, typisch Brabants, glooiend landschp – nog ongeschonden ontsnapt aan grondspeculaties, aan de woelende bulldozers.  Het is topografisch gebleven wat het in vroegere tijden was.
Amelgem – de structuur : Kapel met hof – enkele boerderijen – wat tuinbouw en smalle wegen – totaal landelijk.
De kapel van Amelgem was in 1155 door Niklaas, bisschop van Kamerijk aan de abdij van Grimbergen toegewezen.
Amelogem was in 1247 nog een zelfstandige parochie met een hofkapel en een prachtig domein.
Op de hoeve Amelgem verbleven kloosterlingen en lekebroeders van de abdij van Grimbergen.
Door besluit van bisschop Wilhelmus van Kamerrijk werd Amelgem een ondergeschikte kerk van Meise en werd ze later bij Ophem gevoegd.
De oude kapel werd in 1636 vervangen door het gebouw dat nog bestaat en prelaat Outers deed ze versieren met prachtige schilderijen.  Deze zijn verdwenen.
8 september – O.L.Vrouwgeboorte – feestdag van de parochie werd gevierd met een godsdienstige plechtigheid, hoogmis en processie.
Deze werd bijgewoond door de gilde van de edele handboog van St.-Sebastiaan en van St.-Gregorius van Meise en Ophem; ook door de drossaard van het land van Grimbergen en van beide baanderheren alsook de familie boechout.
Welke wegdeze processie volgde kan moeilijk beantwoord worden.  Toch weten wij dat het rustaltaar opgericht was tussen Amelgem en Ophem, waarschijnlijk op de Heirbaan.  In dit geval was de baan van de Karelijck naar Ophem vermoedelijk de processieweg.
Op de Heirbaan heeft men een mooi zicht op de parochie Amelgem en dit was een geschikt verhoog om huizen en velden te zegenen.
Na de processie had een plechtige ontvangst plaats door de Abt van Grimbergen in de grote zaal van de hoeve van “Groot Amelgem” – zaal die nog bestaat.  Naar alle waarschijnlijkheid was hier ook een begankenis ter ere van St.-Gilles.  Dit zou verklaren dat nu nog de herberg (ondertussen gesloten) bestaat die op het uihangbord de naam van de heilige draagt.
Rondopm de kapel woonden begijntjes en het is best mogelijk dat daar een klein begijnhof bestaan heeft.
Zo, in de XIIde eeuw Elisabeth en Oda die aan de petancie van de abdij van Grimbergen 20 stuivers schonk.  De begijnhoven ontstonden op het einde van de XIIde eeuw.
Er wordt ook verondersteld dat een perceel grond rondom de kapel bestemd was tot begraafplaats.
“ Peeter van Rode op welcke goeden staat de Kapelle van Amelgem met het kerckhoff daeromme gelegen”.
Jan Vanden Eynde (Meise)