Allerlei nieuwtjes en wetenswaardigheden over het erfgoed in Lommel en Noord-Limburg
29-08-2006
De historische zinknijverheid
Maandagnamiddag 28 augustus laatst bracht dr. Jeroen Soncke, een geochemicus van de Universiteit Paul Sabatier in Toulouse (Fr.), een bezoek aan Museum Kempenland. In de voormiddag had hij een bezoek gebracht aan de Umicore-vestiging in Balen. Jeroen Soncke bestudeert de historische vervuiling van de zinkindustrie. Wij hadden reeds in het verleden contact met Jeroen Soncke, die er nogmaals zijn verwondering over uitdrukte hoeveel gegevens Museum Kempenland rond de zinkindustrie heeft verzameld. Toen hij een paar maanden geleden in onze bibliotheek terecht kwam, vond hij op een dag meer informatie dan wat hij in jaren in allerlei "grote" bibliotheken had vergaard. Jeroen Soncke zegde zijn medewerking toe aan een nog op te richten werkgroep rond de zinknijverheid en hij zou ook informatie bezorgen over zijn onderzoek op het sediment uit de Blokwaters. Hij kan op basis van die sedimentstudie ondermeer bepalen wanneer er productiepieken en -dalen in de Lommelse zinknijverheid waren en hij kan zelfs bepalen vanwaar de gebruikte ertsen afkomstig waren!
Vandaag verscheen in Het Nieuwsblad een artikel over de Staatsboerderij nr. 4 in Lommel Kolonie. Pittig detail : dit artikel kreeg bijna evenveel plaats toegemeten als de zes Limburgse monumenten, die deelnemen aan de "Monumentenstrijd", samen.
Zo luidt de titel van een kaderstukje dat vandaag in Het Nieuwsblad te lezen staat. De auteur van het artikel stelt vast dat de Limburgse monumenten die geselecteerd werden voor het cross-mediaal project Monumentenstrijd alle ten zuiden van de bipool Hasselt-Genk liggen.
Museum Kempenland diende voor de Monumentenstrijd de kandidatuur van twee Lommelse monumenten in : de Staatsboerderij nr. 4 te Lommel-Kolonie en het Mariapark te Lommel-Werkplaatsen. Ook deze kandidaturen werden dus niet weerhouden.
Maar ik sluit mij niet aan bij het besluit van de auteur van bovenvermeld krantenartikel : spreken blijkbaar onvoldoende tot de verbeelding. Dit lijkt mij een nogal negatieve benadering. In een wedstrijd als Monumentenstrijd zijn er winnaars. Maar de niet geselecteerde monumenten zijn geen verliezers. Ik ben ervan overtuigd dat bij de ongeveer 370 niet geselecteerde monumenten erfgoed-pareltjes zitten die rustig hun voet kunnen plaatsen naast de geselecteerde monumenten. Maar omwille van parameters zoals restauratie al te ver gevorderd, restauratieplannen nog niet concreet genoeg, niet genoeg spektakel- en televisie-waarde enzoverder zijn die 370 projecten door de jury niet geselecteerd. Het jury-verdict is dus een erg relatieve waardebepaling en houdt helemaal geen objectief waarde-oordeel over het monument in (in zoverre dit laatste al mogelijk zou zijn). Voor vele van deze 370 monumenten zal de echte monumentenstrijd gewoon verder gaan. Bevlogen mensen en organisaties zullen de waarde van hun monument blijven bepleiten en ze zullen ervoor blijven ijveren dat hun monument wordt gerestaureerd en ontsloten voor het publiek. Persoonlijk vind ik het jammer dat de organisatoren van de Monumentenstrijd zich niet de moeite getroosten om een volledige lijst van de deelnemers te publiceren op de website www.monumentenstrijd.be. Het publiek zou op die manier toch een mooie staalkaart krijgen van wat in Vlaanderen nog allemaal op de restauratie-stapel staat.
En wat Noord-Limburg betreft, onder de impuls van de talrijke goed werkende heemkringen en met steun van vooruitziende gemeentebesturen zijn er de laatste twee decennia al flink wat monumenten gerestaureerd. En deze komen dus uiteraard nu niet meer in aanmerking voor Monumentenstrijd. Het Lommels lijstje oogt indrukwekkend : de Groote Hoef, het Heis kapelleke, de toren van de Sint-Pietersbandenkerk, de Sint-Pietersbandenkerk zelf, de glasramen en het orgel van deze kerk, het Burgemeestershuis, het Raadhuis en het marktplein, het Huis Aerts, de Vloeiweiden (in 2004 nog genomineerd voor de Vlaamse Monumentenprijs!), het Barrierhuis, .. En voor het einde van dit jaar wordt de Staatsboerderij nr. 4 in Lommel-Kolonie aan dit rijtje toegevoegd. En op iets langere termijn het Mariapark in Lommel-Werkplaatsen. En een zelfde lijst kan voor de meeste gemeenten en steden in Noord-Limburg worden opgemaakt. De laatste jaren bijvoorbeeld al eens in Hamont, Peer, Bree en Maaseik geweest?
Monumentenstrijd een leuk en goed initiatief maar laten we hopen dat het iets verder zal gaan dan de prijs voor één monument en dat ook de waarde van het erfgoed in Vlaanderen aan bod komt. Met communicatiespecialisten als televisiemensen, radio- en krantenjournalisten, webmasters mag dit toch geen probleem zijn.
Tim Palmans studeeerde in juni 2006 af aan de KU Leuven als bio-ingenieur in het Land- en Bosbeheer met een eindwerk over de Usselo-bodem op het archeologische site Lommel Maatheide. De promotor van dit eindwerk was prof. J. Deckers, Departement Landbeheer en -economie, Afdeling Bodem- en Waterbeheer. Zijn eindwerk is te raadplegen in de bibliotheek van Museum Kempenland.
Museum Kempenland heeft, in samenwerking met het Lommels Stadsbestuur en de Kerkfabriek Sint-Barbara van Lommel Werkplaatsen, twee Lommelse monumentenzorg-projecten ingeschreven voor het VRT-project "Monumentenstrijd". "Monumentenstrijd" is op dezelfde leest geschoeid als het succesvolle programma "De Grootste Belg". Ditmaal zal het het tv-programma echter geen personen maar monumenten (erfgoed) als onderwerp hebben. Bijna 400 deelnemers schreven zich in voor de "Monumentenstrijd". Een overrompelend succes! De Vlaming is dus wel degelijk bezig met en bekommerd om zijn erfgoed. Omwille van dit grote succes werd besloten dat er geen 25, maar 30 projecten (6 per provincie) geselecteerd zullen worden. Minister Dirk Van Mechelen zal op 22 augustus aanstaande op een persconferentie de 30 deelnemers aan de Monumentenstrijd bekendmaken. Wij duimen uiteraard voor de beide Lommelse projecten!
In de eerste week van de opgravingscampagne meenden we de tanden van de bak van een graafmachine te hebben ontdekt in de humusaanrijkingshorizont. Door onze ogen goed de kost te geven op het terrein, ontdekten we echter dat het niet de tanden van de bak waren, waarvan we de sporen vonden, maar dat het de rupsbanden van de graafmachine waren, die de indrukken nalieten in de humusaanrijkingshorizont.
Vandaag was het de laatste dag van de opgravingscampagne 2006 op Lommel Maatheide. Voor de laatste keer werd de motor onder de zeef gehangen. In de vierkante meters die vandaag nog werden onderzocht werden in totaal maar zeven artefacten gevonden, maar wel weer een mooie kern en een steker op afknotting.
Als teken van dank aan Marc De Bie (VIOE, VUB en KU Leuven), aan Marijn Van Gils (VIOE en KU Leuven), aan Walter Bartels (VIOE), aan de medewerkers van het bedrijf SCR-SIBELCO NV, aan de Stad Lommel ... en zeker aan de vrijwilligers-opgravers, lieten we vandaag een prachtige regenboog boven het terrein schilderen (een beetje flou, maar het was ook maar waterverf). De vrijwilligers-opgravers, die zowel bij grote hitte als bij regenbuien en wind hard en met enthousiasme bleven werken, verdienen allen een grote pluim en onnoemlijk veel dank : Geert Andries, Gert-Jan Andries, Marc Briers, Jan Claesen, Michel Dullers, Freddy Ernots, Michel Van Assche, Joris Van Gestel, Nick van Liefferinge. En u, lezer van deze blog, hoeft niet te wanhopen. We hebben aan de concentratie LB25 nog een 150-tal (hopelijk "goed gevulde") vierkante meters laten liggen die we volgend jaar, bij leven en welzijn, willen opgraven. En dan "bloggen" we opnieuw. Natuurlijk houden we u hier ook op de hoogte van de onderzoeksresultaten van de opgravingen op Maatheide. Tot ziens!
Het einde van de opgravingscampagne 2006 is in zicht. Morgen is het de laatste werkdag. We moeten nog twee vierkante meter onderzoeken en dan sluiten we de werkzaamheden af met een terreinprospectie. De voorbije twee dagen kregen we de gewaardeerde hulp van een jonge archeologie-liefhebber, Gert-Jan Andries. Of hij thuis een voorbeeld van orde en netheid is, weten we niet. Op de opgraving zorgde hij er wel voor dat de zeef regelmatig werd gereinigd. Walter Bartels (VIOE) zal tevreden zijn dat zijn werkmateriaal zo goed werd onderhouden.
Studio Lommel kwam van de opgravingen een tv-reportage maken, die aanstaande maandagavond op TV Limburg na het journaal zal worden uitgezonden. Opmerkelijk was dat tijdens het filmen de motor van de zeef telkens bij de eerste ruk aan het touw startte. Voordien en nadien verliep het starten van de motor niet altijd even vlot. Joris had er niet echt een verklaring voor.
Na een fikse regenbui 's morgens hadden we plots weer een ven op de Maatheide.Vandaag waren we met zijn vieren om de opgraving verder te zetten. Gert-Jan, een neef van Geert Andries, kwam onze rangen versterken.
Wat het werk betreft, volgden we hetzelfde scenario als gisteren. We schepten de kuil leeg en zeefden, wat ons weer enkele schrabbers en stekers opleverde. Aan de west-, zuid- en oostzijde van ons opgravingsvak hebben we de randen van de kuil bereikt. Morgen pakken we de noordkant aan. In de twee dagen die ons nog resten, zullen we proberen de ganse kuil in kaart te brengen. Het archeologisch materiaal dat uit de kuil komt, kan uiteraard alleen maar voor typologische doeleinden worden gebruikt.
Tijdens de regenbuien werd de tijd nuttig besteed met het tellen en poetsen van artefacten. Geert gaf een demonstratie artefacten-reinigen weg. Ondertussen werden er natuurlijk waardevolle archeologische en andere discussies gevoerd tussen de drie werkers die vandaag op het site aanwezig waren.
Na zonneschijn komt regen. Zo ook op Lommel Maatheide. Felle regenbuien hinderden het opgravingswerk vandaag. We deden wat meet- en tekenwerk om "de kuil" in kaart te brengen en we slaagden er toch nog in om een vier kubieke meter zand uit de kuil te zeven.
Vandaag hebben we ook afscheid genomen van Michel Dullers, Marc Briers en Jan Claesen. Het zal stil worden op de vindplaats Maatheide. Het werk zal de laatste vier dagen van de opgraving vastberaden worden verdergezet door Geert, Joris en Ferdi.
De ganse dag werden emmers gevuld en gezeefd met de motorzeef. Vooral in de brokken humusaanrijkingshorizont, die in de kuil terecht zijn gekomen, vinden we nog talrijke artefacten (ongeveer een 250-tal in totaal op 12 vierkante meter). Bij de werktuigen haalden de schrabbers het vandaag van de stekers.
In de noordwest-hoek van ons opgravingsvak zit een erg grote kuil. Voor de sanering van het terrein was deze kuil gevuld met allerlei "rommel" van de afgebroken zinkfabriek. Op last van OVAM heeft SIBELCO tijdens de sanering van het terrein deze kuil moeten leegmaken. Om het terrein daarna wat te nivelleren, werd de kuil gedicht met zand (bodemmateriaal) uit de omgeving. Vandaag hebben we de ganse dag gewerkt om "de vulling" van die kuil uit te scheppen en te zeven. En we zullen er waarschijnlijk nog wel enkele dagen zoet mee zijn.
