Allerlei nieuwtjes en wetenswaardigheden over het erfgoed in Lommel en Noord-Limburg
30-07-2008
Prehistorische jachtopleiding op Maatheide
Het was prachtig zomerweer op Maatheide vandaag! Eindelijk nog eens een temperatuur die ons herinnerde aan de zomer van 2006. En morgen wordt het nog warmer. We kijken er naar uit! Vandaag was het aan Freddy (foto 1) en Marc (foto 2) om prehistorische jachttechnieken te demonstreren aan de jeugd van JCW. In den beginne zaten ze er wat uitgeblust bij (nagenoeg slapeloze nachten, het harde werk en de hitte eisen hun tol?) (foto 3), maar het enthousiasme van Freddy en Marc werkte aanstekelijk en het jachtwild op Maatheide (foto 4) kreeg het zwaar te verduren. Na de demonstratie kregen onze jongeren een namiddagje verlof en ze fietsten opgetogen naar het Blauwe Meer om te zwemmen. De vrijwilligers en stagestudenten besteedden hun namiddag aan het inzamelen van bodemmonsters als grondstof voor dateringen in het labo.
Dit jaar graven we nog elf vierkante meters op en dan valt definitief het doek over de opgravingscampagnes op Maatheide. We ruilen dan schop, truweel en kruiwagen voor het computerklavier om het fantastische archeologische en paleoecologische verhaal dat de bodem op Maatheide ons vertelde op papier te zetten.
De voorbije dagen werden er weinig vondsten geregistreerd op Maatheide. JCW blijft echter dapper meewerken aan het schrijven van het archeologisch verhaal van de Federmessergroepen op Maatheide. JCW snort met kruiwagens, gevuld met zand, over de heide richting zeven (foto 1). JCW zeeft met handzeven (foto 2). En speurt dan nauwkeurig naar vondsten in de zeef (foto 3). JCW zeeft met de motorzeef (foto 4)... en JCW zeeft met water (foto 5). Met zijn tweeën zeven en speuren naar artefacten onder een lekker zonnetje is superfijn (foto 6).
Op de locus LB25 op Maatheide worden de archeologische vondsten (vuurstenen voorwerpen) aangetroffen in twee horizonten van de podsolbodem : de uitlogingshorizont (grijze horizont) en de aanrijkingshorizont (zwarte horizont). We naderen nu zachtjesaan het einde van de zone waar de podsolbodem nog redelijk bewaard is. Joris heeft geluk : in zijn opgravingsvak zit er nog wat van de uitlogingshorizont met daaronder de aanrijkingshorizont (foto 1). Ben kijkt bedenkelijk (foto 2). En indien je naar het bodemprofiel in zijn opgravingsvak kijkt (foto 3), dan begrijp je waarom. Hier zijn de twee voormelde bodemhorizonten van de podsol volledig verdwenen. Bijgevolg bleef het vondstenzakje van Ben leeg.
Gisteren arriveerde de tweede groep jongeren van JCW in het Internationaal Jeugdontmoetingscentrum in Lommel-Kattenbos. Zes van de twaalf jongeren waren vorig jaar ook al van de partij op het opgravingskamp. Het Lommelse zand valt dus in de smaak! Vandaag kwamen de JCW-jongeren al opgraven op de site. Wegens de regen vanochtend arriveerden ze wel iets later dan voorzien op de Maatheide. De rest van de dag werkte de groep flink door. Op de foto zien we hen tijdens de welverdiende middagpauze. Dan volgt nu nog een leuk berichtje. Vorig jaar verloor de broer van Jan (Jan is de knappe gast die het V-teken maakt op de foto) zijn horloge op de Maatheide. Op maandag 14 juli - de opgravingscampagne van dit jaar was pas een half uur oud - werd het horloge naast een zandhoop ontdekt. Deze duidelijk niet-prehistorische vondst werd in de werfkeet gelegd. Jan merkte het horloge op in de werfkeet en begroette het met een juichkreet. Nog enkele dagen en zijn broer zal geen excuus meer hebben om te laat te komen! Zeer weinig vondsten vandaag. Morgen hopen we op beterschap!
Na de middagpauze was het weer aan Freddy en Marc om een demonstratie te geven. Ditmaal bleven bogen en speren in de koffer en werden vuursteen en markasiet boven gehaald. Freddy weet zoals steeds zijn publiek te boeien met een knappe uitleg (foto 1). Natuurlijk mag iedereen alles van wat dichterbij bekijken (foto 2). Daarna is het de beurt aan Marc. Zijn taak : vuur maken met vuursteen, markasiet en tondel. Eerst schraapt hij wat tondel uit een tondelzwam (foto 3). Het is de bedoeling dat met vuursteen en markasiet vonken worden geproduceerd die de tondel vuur laten vatten (foto 4). Helaas wilde het vuur maken niet lukken. Zelfs niet na verwoede en zwetende pogingen. De tondel was van een slechte kwaliteit! Uit goede bron vernamen we enkele uren later dat de leverancier van de bewuste tondelzwam de wijk heeft genomen naar de Dordogne (Frankrijk). Vroeg of laat komt hij echter terug en dan ...
PS De persoon in horizontale toestand op foto's 1 en 4 is Els. Zij geniet van een deugddoende middagdut. Beseft u wat een leidster lijden kan op zo'n kamp?
Na twee weken hebben we 92 vierkante meter opgegraven. Vandaag was het weer wat slapjes met de vondsten. Slechts een tiental artefacten werden geregistreerd en dit op een plaats waar de podsol vrij goed bewaard is. Een goed bewaarde podsol levert dus niet automatisch veel artefacten op. Dit betekent dat we waarschijnlijk toch wel iets zinvol zullen kunnen zeggen over het horizontale spreidingspatroon van de artefacten. Marc, een vrijwilliger met heel wat waardevolle ervaring, heeft uiterst geconcentreerd weer heel wat van die vierkante meters voor zijn rekening genomen (foto 1). Aan Els, begeleidster van de JCW-jongeren en kinesiste van beroep, is een goede archeologe verloren gegaan! (foto 2). Vandaag was het de laatste werkdag van de eerste groep jongeren van JCW. Bedankt voor de hulp, mannen! Volgende week komt er een nieuwe lichting jongeren werken op Maatheide. We namen ook met pijn in het hart (en sommigen met tranen in de ogen) afscheid van de stagestudenten Sarah en Tim. We gaan ze missen volgende week. Bedankt, Sarah en Tim!
Een dankwoord aan www.archeonet.be om de opgraving op Lommel-Maatheide een week lang in de kijker te plaatsen! Voor diegenen die het nog niet weten : www.archeonet.be is DE website om op de hoogte te blijven van alle archeologische (en andere onroerend erfgoed-) nieuwtjes.
Jan Bastiaens en een collega van het Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed (VIOE) passeerden vandaag op Maatheide (foto 1). Ze lieten een gat achter in het veen (foto 2). We zijn uiterst benieuwd wat ze ons binnenkort zullen kunnen vertellen over het landschap op Maatheide op het einde van de laatste ijstijd, zo'n 14.000 jaar geleden. Verder zal Jan een paar monsters preparen die voor datering zullen worden opgestuurd naar Douglas Kennett, prof aan de universiteit van Oregon (VSA).
Onder leiding van opperjager Freddy (foto 1), die werd geassisteerd door Marc, leerden de jongeren van JCW speerdrijver en boog hanteren (foto 2). Uiterste concentratie net voor de pijl wegvliegt van de boogpees ... (foto 3). Marc kan niet alleen jagen met pijl en boog, maar hij kan ook opgraven als de beste. Hij peuterde vandaag een flinke kern met twee slagvlakken uit de ondergrond.
Nat zeven : het lijkt een "propere" activiteit te zijn. Niet echt dus ... Zand - en daar is er heel wat van op Maatheide - en water = slijk (foto 1). Vooral schoenen en sokken blijven niet echt netjes (foto 2). Vraag het maar aan Sarah! Dit jaar zeven we nat met een maaswijdte van drie millimeter. Uit de "natte" zeef komen niet meer of andere lithische artefacten dan de vorige jaren toen we droog zeefden met een grotere maaswijdte. De kleine "chips" uit vuursteen zijn dus inderdaad wel gaan "vliegen" op de site LB 25. Enkel de grote, zware artefacten zijn ter plaatse gebleen.
Wie hard werkt, moet flink eten! Gisterenavond heeft het aardappelen schillen op het kamp van JCW erg lang geduurd. Of het aan botte aardappelmesjes te wijten was of aan onhandige schillers, dat wordt nog onderzocht. Hard werken op een prehistorische site van jagers-verzamelaars levert moderne voedselverzamelaars echter briljante ideeën op. Een blik naar het oosten en de vestiging van Farm Frites komt in het vizier. De logistieke dienst van Museum De Kolonie (bedankt, Gerd!) en een milde baas van Farm Frites deden de rest. Voedselverzamelaar Jef pronkt op de foto met de buit. Jef en Simon behoren tot de hardst werkende JCW-ers en deze milde gift van Farm Frites (tienmaal dank!; voor elke kilo éénmaal) ) spaart hen van het "patatten jassen" en levert hen dus extra-uren rust op.
Op Maatheide wordt heel wat grond gezeefd. Zeven en ondersteunende elementen zoals schragen hebben het dus zwaar te verduren. Gelukkig hebben we een mobiele veldschrijnwerkerij die alles wat wiebelt stevig aan mekaar schroeft en klopt. Tim en Geert zijn de timmerlui met dienst. Dankzij Bema Bouwonderneming beschikken ze over moderne hulpmiddelen zoals een stroomgroep (op de achtergrond) en hoeven ze de schroeven er niet manueel in te draaien. Zo sparen ze krachten voor het eigenlijke archeologische werk. De voorbije twee dagen is het zeven nagenoeg vruchteloos gebleken. Vandaag werden slechts een tiental artefacten geregistreerd. Voor een prehistoricus kunnen "lege zones" op een site best interessant zijn, maar voor de jongeren van JCW mag er best iets meer te vinden zijn. We hopen op beterschap.
Het eerste werk op dinsdag was de motorzeef weer arbeidsklaar maken. In het atelier van Sibelco hadden ze zeer deskundig de door ons gemaakte brokken gelijmd (of beter gezegd : gelast). De motorzeef heeft de ganse dag geronkt van tevredenheid (zeker toen Marc de "bougie" van de motor nog wat had opgeblonken). Rond negen uur arriveerde het JCW-peloton op Maatheide (foto 1 en 2 : JCW-ers blazen uit tijdens de middagpauze). Inderdaad, de JCW-ers fietsen elke dag van hun kampplaats in Lommel Kattenbos naar Maatheide (en terug). Vijftien jongeren en twee begeleiders (Els en Simon) stonden te trappelen van ongeduld om aan de "archeologische" slag te gaan. Ze kregen de nodige richtlijnen mee en nadat ze onder de hoede van een stagestudent waren geplaatst, gingen ze naarstig aan het werk. Velen van hen hebben dit een ganse dag volgehouden en werkten ijverig om de prehistorische geheimen van Maatheide te ontsluiteren. Anderen hebben zich na verloop van tijd op de studie van meanderende rivieren in zandgrond gestort. TVLimburg kwam tijdens de voormiddag opnames maken. Vanavond haalt JCW het nieuws en we zullen in Limburg "on national tv" te zien zijn! Deelnemen aan een JCW-opgravingskamp is dus een kaarsrechte snelweg naar televisonele beroemdheid!
De Lommelse afdeling van PASAR (het vroegere Vakantiegenoegens) had een bezoek aan de opgraving op Maatheide georganiseerd. Tien dapperen trotseerden tijdens de voormiddag het slechte weer (regen en wind) en ze kregen een uitgebreide rondleiding op het opgravingsterrein. Ze stonden vol bewondering (en met een beetje medelijden) te kijken naar de gravende en zevende jobstudenten. Toen de stagestudenten werd gevraagd of dit werk op de natioale feestdag flink betaald werd, werd er (op zijn Belgisch) discreet geglimlacht. Dit zegt voldoende ... Na het middageten werd het weer er niet beter op. Het werd kouder, de regen gutste nu naar beneden en een strakke westenwind blies over de Maatheide. Aangezien we toch allemaal al doornat waren, togen we terug aan het werk. Onze moed werd beloond want de allergrootste baas van de opgraving op Maatheide kwam ons met een bezoek vereren. Het was weer een leuke dag op Maatheide.
PS - We zijn op de nationale feestdag wel een uurtje vroeger dan anders gestopt met werken zodat iedereen nog de gelegenheid had om feest te vieren (en een beetje op te drogen tegen de volgende werkdag).
Een halfuur voor het einde van de eerste werkweek heeft een onderdeel van de motorzeef het begeven. De directe hulplijn met Sibelco werd gebruikt en zeer waarschijnlijk zullen we dinsdagmorgen weer naar hartelust kunnen zeven. Maandag (ja, ja, ook op de nationale feestdag wordt op Maatheide gewerkt) zal de ploeg het wel redden met de "natte zeef" en de handzeven. De stagestudenten zijn vandaag een tijdje aan de slag geweest met de niveau-meter en meetlinten. De niveau-meter is echt antiek, maar werkt nog perfect! Ben en zijn ploeg waren vandaag het meest productief. Joris en zijn team hebben wat geworsteld met restanten van de zinkfabriek. Vandaag hebben we (net niet met tranen in de ogen) afscheid genomen van Jolien. Bedankt, Jolien, voor het gepresteerde werk! De rest van de ploeg zien we volgende week terug versterkt met zeventien (!) jongeren van JCW.
Schrik niet. Het gaat hier niet om prehistorische paalsporen. De sporen dateren uit de twintigste eeuw en zijn afkomstig van de palen van de omheining die rond de afgebroken zinkfabriek stond. Voor de liefhebbers van industriële archeologie publiceren we één van de volgende dagen wel een foto. Vanmorgen trokken de stagestudenten weer welgezind aan het werk (foto 1). Tweeëndertig vierkante meters zijn opgegraven en 275 artefacten werden geregistreerd. Vandaag vonden we vooral debitagemateriaal, maar toch ook weer een mooie steker. De archeologica bevinden zich vooral in de uitlogingshorizont van de podsol. Heel zelden wordt er een artefact aangetroffen in de aanrijkingshorizont. Het "nat zeven " verloopt uitstekend en vooral de vrouwelijke teamgenoten, Jolien en Sarah, leveren uitstekende arbeid aan die zeef. Joris heeft de frigobox van ondergetekende aangeslagen voor oneigenlijk gebruik : hij stopt er de registratieformulieren en de vondsten in om ze zo te beschermen tegen de regen. Dergelijke inventieve en innovatieve ondernemingszin levert hem zeker een extra vermelding op zijn stageverslag op!
De Vakgroep Geologie en Bodemkunde van de Universiteit Gent zond vandaag twee zonen en een dochter uit naar Lommel Maatheide. Doctoranda Cilia Derese kwam bodemmonsters nemen boven en onder de Usselo-bodem en het Alleröd-veen om de zanden te dateren met de OSL-methode (Optically Stimulated Luminescence dating). Cilia Derese werd geassisteerd door Dimitri Vandenberghe en prof. Peter Van den haute. De archeologen-ploeg (KU Leuven) hielp de geologen (U Gent) bij het voorbereiden van de profielen waar de monstername zou gebeuren (foto 1). De archeoloog van Erfgoed Lommel keek toe en zag dat het goed was. Cilia Derese bemonstert het profiel boven het Alleröd-veen. Later zal ze nog twee monsters nemen onder het veenpakket. (foto 2 en foto 3). De archeologische opgraving blijft succesvol. Als we aan dit tempo doorgaan zullen we de eerste week bijna evenveel vondsten geregistreerd hebben als vorig jaar gedurende de volledige campagne (we kloppen af op hout).
De meeste vondsten werden ontdekt in de uitlogingshorizont van de podsol en enkele artefacten in de top van de aanrijkingshorizont. Waar we nu aan het werk zijn rest naar Maatheide-normen nog een flink deel van de podsol.
Op dinsdag kreeg het opgravingsteam versterking van Marc Briers, een oudgediende op Maatheide (foto 1). Na een succesvolle opgravingsdag gisteren, was het vandaag ook weer de moeite waard. De twee voorbije dagen registreerden we al heel wat vondsten, waaronder een mooie tweeslagsteker (foto 2) en een prachtige eindschrabber (foto 3). De schrabbers zijn tot nu toe het meest voorkomende werktuigtype (een zevental in totaal). Er zat ook een wat vreemde eend in de finaal-paleolithische bijt : een fragment van een mesolithische spits uit wommersomkwartsiet, vervaardigd met kerfhalveringstechniek. Dit jaar zeven we ook "nat", dankzij de fel gewaardeerde hulp van Sibelco! (foto 4)
Maandag 14 juli startte een groep van zes enthousiaste stagestudenten op Lommel Maatheide de opgravingscampagne van dit jaar (foto 1). Twee onder hen (Geert en Joris) waren de voorbije jaren al aan het werk op Maatheide. Jolien, Sarah, Ben en Tim zijn nieuwkomers, maar ze zullen zich zeer vlug thuis voelen in het Lommelse zand. Onder een blauwe hemel met hier een daar wit wolkje en bij een zachte temperatuur was het aangenaam werken. De zandzuiger van Sibelco komt steeds dichterbij, maar we hebben nog wat voorsprong! Zand en water en een archeologie-avontuur, wat kan men nog meer wensen tijdens de zomervakantie? (foto 2)
