Verslag week 6: Wat is duurzame ontwikkeling en wat kan het betekenen voor de toekomst van onze aarde?
De tentoonstelling Van Kyoto tot Kopenhagen: Dit is onze aarde 2 richt zich op één aspect van duurzame ontwikkeling: de strijd tegen de opwarming van de aarde. Die opwarming is één van de belangrijkste gevolgen van de manier waarop wij omgaan met de bronnen van de natuur.
De evolutie van het klimaat is cruciaal voor de toekomst van de aarde. Maar even goed ook voor de fauna en flora, want dier- en plantensoorten zijn met uitsterven bedreigd. De opwarming van de aarde neemt gevaarlijk toe, het uitzicht van de aarde verandert voor onze ogen. Maar niemand of niets loopt groter gevaar dan wijzelf. Een aarde zonder mensen is, als het zo verder gaat, een feit. Het zou niet lang duren voor alle sporen van ons menselijk bestaan waren uitgewist.
Tijd van de aarde
De aarde ontstond 4,6 miljard jaar geleden. Zowel het klimaat als de continenten wijzigden grondig van uitzicht. Uit die reeks haast onvoorstelbare catastrofen kwam uiteindelijk de mens tevoorschijn. De aarde is nu in de helft van haar bestaan. Tussen dit en 4 à 5 miljard jaar zal zij door de evolutie van de zon worden vernietigd.
Wij en onze manier van leven zijn sterker bedreigd dan fauna en flora. De natuur dreigt de overhand te krijgen op de monumenten en plaatsen waar wij zo trots op zijn, op de getuigen van een beschaving waarvan wij spontaan denken dat ze eeuwig zal blijven bestaan. Met de volgende fotos wil Yannick Monget de gevolgen van de opwarming van het klimaat weergeven.
Het kapitaal van Washington
Venetië
Ongeveer 100 miljoen jaar geleden was het op de aarde zeer warm. De gemiddelde temperatuur lag 6°C boven die van nu. Het gaat over de gemiddelde temperatuur van de hele aardbol. Bovendien waren er destijds nergens echte temperatuurschommelingen: er waren zo goed als geen seizoenen en de gemiddelde jaartemperatuur ging nooit onder nul, zelfs niet aan de polen. In die tijd was het niveau van de oceanen het hoogste ooit (ongeveer 200 meter hoger dan nu) en de continenten stonden voor het grootste deel onder water. Maar dat was vóór er mensen op de aarde woonden. De verklaring voor dat warme klimaat ligt in het feit dat de atmosfeer 4 tot 6 keer meer CO2 (koolstofdioxide) bevatte dan voor het industriële tijdperk. Het broeikaseffect was dus veel groter.
Tijd van de mens
De aarde heeft de mensen altijd haar ritme opgelegd, maar omstreeks 1950 is alles uit zijn voegen gebarsten: bevolking, productie, verbruik en afval. Sindsdien lopen aardtijd en mensentijd uit elkaar, met alle voor- en nadelen van dien
Doorheen het bestaan van de mens hebben wij steeds vernieuwde werktuigen uitgevonden. Er is dus sprake van een technische ontwikkeling. Lange tijd betekende dit fenomeen slechts plaatselijke en beperkte gevolgen voor het milieu, tot de industriële revolutie in Europa, in de achttiende eeuw. Die revolutie leidde tot wereldwijde veranderingen in het milieu en tot een nooit eerder geziene kloof russen rijke en arme volkeren. Sinds het midden van de twintigste eeuw lijken alle grafieken op dit vlak door te slaan en staan we voor een buitengewoon groot probleem. In de volgende grafiek zien we enorme stijging sinds 1950 op valk van wereldbevolking, vleesproductie (veeteelt en visvangst), staalproductie op wereldschaal, jaarlijks waterverbruik op wereldschaal en kooldioxide in de atmosfeer.
Grafiek: Enorme stijging sinds de Industriële Revolutie in Europa.
In het volgende woongebouw van plastic kannen is het een enorme drukte. Het is een kunstwerk van Samuel Rousseau en hij wil hiermee aantonen dat wij een steeds drukker verbruikersleven leiden, maar tegelijk doet het ons juist uit kijken naar een rustiger leven en een lichtere toekomst.
Kunstwerk Samuel Rousseau
Waterverbruik
Hoewel het grootste deel van het aardoppervlak met water bedekt is, wonen wij op een droge planeet. Water vertegenwoordigt slechts 0,2% van de aardmassa, waarvan het overgrote deel ontoegankelijk of te zout is en dus niet geschikt voor verbruik en irrigatie. Alles samen is nauwelijks 0,3% van het water op aarde rechtstreeks bruikbaar voor ons. Het grote probleem is namelijk dat het bruikbare water zeer ongelijk verdeeld is: welgeteld tien landen beschikken over 60% van het zoete water dat van nature beschikbaar en hernieuwbaar is.
Door de bevolkingstoename, de economische ontwikkeling en de vervuiling is de beschikbare hoeveelheid per persoon per jaar gedaald naar 16800 m3 in 1950 tot 7300 m3 in 2000.
Toerisme
Vakantie wil zeggen verplaatsingen per vliegtuig, per auto, per bus, Maar dit zorgt echter ook voor veel CO2 in eist veel brandstof. Denk ook maar eens aan de ongemakken die bepaalde vormen van toerisme in de minst ontwikkelde landen veroorzaken omdat onze eisen er in conflict komen met de cultuur van de plaatselijke bevolking of met de lokale fauna en flora. Sommigen vinden het bijvoorbeeld nodig om te gaan wandelen op het ijs van Antarctica of willen van dichtbij naar gorillas gaan kijken.
Energieverbruik
Het energieverbruik is veel sneller toegenomen dan de wereldbevolking. Wij leven nu al zo dat we geen energie meer verbruiken maar eerder verslinden. Denk maar aan het vervaardigen van producten, gebouwen optrekken, goederen vervoeren, je verplaatsen, je verwarmen, licht maken, toestellen gebruiken, Het vergt allemaal energie en we vinden het allemaal maar vanzelfsprekend. Toch hebben 2 miljard mensen nog altijd geen toegang tot elektriciteit. En dan moet je eens weten dat in de gezinnen bij ons 10% van de elektrische energie wordt verbruikt door het in stand-by laten staan van huishoudtoestellen! Ze worden dan niet eens gebruikt.
Energieverbruik in ton per inwoner en per jaar.
Volksgezondheid en levensverwachting
In een eeuw tijd is de volksgezondheid er sterk op vooruit gegaan. Nooit eerder is de levensverwachting op zon korte tijd zo ongelooflijk toegenomen. Maar net zoals op vele andere vlakken is die vooruitgang echter zeer ongelijk verdeeld in de wereld. In Afrika is de levensverwachting zelfs gedaald, vooral door aids en onderontwikkeling.
Dit is niet abnormaal als je weet dat nieuwe geneesmiddelen vooral voor Noord-Amerika, Europa en Japan worden gemaakt. Deze gebieden beschikken over 80% van alle geneesmiddelen. In tien jaar tijd was slechts 3% van die medicamenten bestemd voor tropische ziekten.
Toegang tot geneesmiddelen tegen aids(percentage behandelde zieken)
Het stijgende geboortecijfer en de toenemende levensduur zullen de wereldbevolking tussen nu en 2050 doen stijgen van 6,7 miljard tot bijna 9 miljard inwoners. Daarna zou het zich stabiliseren. Wat merkwaardig is, is dat 85% van die 9 miljard inwoners in 2050 in de ontwikkelingslanden zullen leven. We merken ook een enorme stijging bij de 60-plussers: in 2003 waren ze nog met 673 miljoen, in 2050 zullen ze met 2 miljard zijn!
Calorietoevoer
De honger in de wereld is voor een deel teruggedrongen maar tegelijk is wel de calorietoevoer per individu toegenomen. Dat is mogelijk geworden door steeds meer meststoffen te gebruiken en steeds meer grond tot landbouwgrond om te rekenen. De landbouw beslaat nu 1/4de van het vasteland. Maar ook hier is de vooruitgang ongelijk verdeeld. De recentste stijging van de prijs van voedingsmiddelen verhoogt trouwens die ongelijkheid.
De bewoners van de ontwikkelde landen verbruiken steeds meer proteïnen van dierlijke oorsprong, zoals vlees en melkproducten en steeds minder plantaardige proteïnen zoals granen en groenten. Voor de productie van dierlijke oorsprong heb je echter niet alleen 3 tot 15 keer zo veel land nodig als voor de productie van dezelfde hoeveelheid plantaardige proteïnen, maar bovendien ook nog heel wat meer water en energie. Bovendien is de veeteelt verantwoordelijk voor 30% van de uitstoot van methaan (een broeikasgas). Die 30% komt overeen met 1,8 miljard ton CO2 per jaar.
Vervoer van goederen
Met de feestdagen wordt er vaak uitgebreid getafeld. We kopen dan immers veel exotische eetwaren en producten die in het tegenseizoen op het zuidelijke halfrond zijn geteeld. Omdat het vaak om verse producten gaat, gebeurt het vervoer per vliegtuig. De CO2-uitstoot van het vervoer per vliegtuig ligt gemiddeld 60 keer hoger dan die van vervoer per schip.Daardoor is de tol aan broeikasgassen rond kerstmis bij ons echter ongelooflijk hoog.
Voor alle producten die in onze supermarkt belanden, worden broeikasgassen uitgestoten. Dit is het resultaat van de mondialisering van de handel. Het vervoer van de bestanddelen neemt daarvan 3/4de voor zijn rekening, het maken van het eindproduct het vierde kwart. Zo heeft een jeans 225 gram aardolie verbruikt en 600 gram broeikasgrassen uitgestoten. Alles samen is het vervoer (van goederen én personen) op wereldvlak goed voor 25% van de uitstoot van broeikasgassen.
Verkeer
Het goederenverkeer is in twintig jaar met 170% gestegen. 75% van alle verkeer verloopt over de weg. In de wereld rijden meer dan 200 miljoen vrachtwagens rond. Het verkeer vertegenwoordigt nu gemiddeld 1 tot 2% van de kostprijs van een product.
Tegenwoordig leven steeds meer mensen in steden. In 2007 leefde de helft van de wereldbevolking in steden en het aantal zal steeds sneller toenemen. De steden ontwikkelen zich in wilde weg en strekken zich steeds verder uit. Één miljard mensen woont nu in de krotten en de sloppenwijken rond de grote steden.
Dat steeds meer mensen in een stad wonen wil niet noodzakelijk zeggen dat het energieverbruik voor verplaatsing daalt. Wij verplaatsen ons voornamelijk met gemotoriseerde voertuigen, voor het grootste deel met privéautos. Een groot deel hiervan zorgt voor opstoppingen in de steden. Een stadsbewoner verbruikt gemiddeld 2,5 keer zo veel energie als een plattelandsbewoner.
Mensen uit de ontwikkelde landen nemen al snel het vliegtuig: een zakenreis,een citytrip in het weekend, een vakantie in een ver en zonnig land, Maar een retourtje naar Bangkok bijvoorbeeld is al snel goed voor een uitstoot van 4,2 CO2 per persoon. En als we het klimaat in evenwicht willen houden, is de uitstoot van 1,8 ton CO2 per jaar per persoon de limiet!
Het weer vandaag en morgen
De opwarming van de aarde is een gevolg van de manier waarop wij omgaan met de bronnen van de aarde. De evolutie van het klimaat is van levensbelang voor de toekomst van onze planeet. Niet alleen voor de fauna en de flora. Maar ook voor de mens.
Door de activiteiten van de mens zullen bepaalde levende wezens zullen verdwijnen. Dier- en plantensoorten worden bedreigd om verschillende redenen: ze worden te intensief beheert (denk maar aan visvangst), hun leefomgeving wordt aangetasten de aarde warmt op. Wanneer de gemiddelde temperatuur op aarde met 1,5 tot 2,5°C stijgt in vergelijking met de temperatuur van 1990 wordt 30% van de levende wezens op aarde met uitsterven bedreigd. Wordt het nòg warmer dan vrezen experts voor een uitsterving op wereldniveau op grote schaal.
Als er niets gebeurt waardoor de klimaatsverandering blijft gaan zullen steeds meer dier- en plantensoorten uitsterven. Hele landen dreigen volledig uit te drogen of net overspoeld te worden. Om nog maar te zwijgen van plagen, schaarste en mislukte oogsten.
In Svalbard, Noorwegen, zal het verdwijnen van het zeeijs in de zomer het scheepvaartverkeer rond de Noordpool doen toenemen, waardoor er meer geluidsbelasting door sonar zal zijn. Met dit systeem kan men door middel van geluid de plaats bepalen of voorwerpen ontdekken onder water. Daardoor dreigen er meer aanvaringen te zijn tussen walvissen en schepen.
Walvissen
In het Zoniënwoud in België is één derde van de beuken aan het afsterven. De bomen hebben niet genoeg tijd om zich aan te passen aan het nieuwe klimaat.
Beuk
Ook het amazonewoud in Loreto regio, Peru, is in gevaar. Klimaatmodellen tonen dat dit Amazonegebied warmer en droger zou kunnen worden. Naast de overexploitatie door de mens is dat een bijkomende oorzaak voor het verdwijnen van het regenwoud.
Amazonewoud
Maar het is nog niet te laat voor deze soorten. Als we een catastrofale klimaatsverandering vermijden kan het nog, tenminste als we geen tijd verliezen. En als onze uitstoot van broeikasgassen piekt voor 2020 en tegen 2050 is verminderd met meer dan 80%.
Het WWF (Wereld Natuur Fonds) is een organisatie die zich inzet voor de bescherming van de natuur. WWF probeert politici te overtuigen om maatregelen te nemen die de uitstoot van broeikasgassen beperken, helpt bedrijven om hun uitstoot te verminderen en maakt burgers wakker om minder CO2 uit te stoten. Ondertussen werkt WWF ook op het terrein om de natuur en de locale bevolking te wapenen tegen de klimaatverandering.
Net zoals WWF zet ook de organisatie The Big Askmet het filmpje Act now zich in voor een sterke klimaatwet. Zij proberen met dit filmpje wereldwijd politici te bereiken die deze klimaatwet kunnen invoeren.
Filmpje The Big Ask
De mens staat in de toekomst voor een dilemma: of de planeet aarde verlaten, of hetzelfde lot ondergaan als de dinosaurussen die geen andere keuze hadden dan te blijven.
Het levensnoodzakelijke maar gevaarlijke broeikaseffect
Het broeikaseffect is het fysische mechanisme dat aan de basis ligt van de opwarming van de aarde. Dat effect wordt vaak voorgesteld als onheilspellend. Men denkt dat de mens het broeikaseffect veroorzaakt, maat dat is niet het geval. Het is oorspronkelijk een natuurlijk fenomeen. Zonder dit effect is het leven op aarde zoals we dat nu kennen onmogelijk. Maar sinds de industriële revolutie heeft de mens het effect versneld en dat zorgt voor problemen.
Het natuurlijk broeikaseffect zorgt ervoor dat de gemiddelde temperatuur niet onder nul daalt. De uitstoot van broeikasgassen die het gevolg zijn van menselijke activiteit is slechts een fractie van het totaal. Maar het is de uitstoot van deze broeikasgassen die het klimaat op aarde dreigt te ontregelen op een onomkeerbare en catastrofale manier. We moeten dus maatregelen treffen omdat deze broeikasgassen niet volledig gerecycleerd worden door de oceanen, de planten en de ondergrond. Dat gebeurt wel met de natuurlijke uitstoot.
Wat zal er met België gebeuren?
Voor de toekomst stellen sommige modellen dat, rekening houdend met de uitstoor van broeikasgassen, waar we geen vat op hebben, de zomertemperatuur van nu tot 2100 zal stijgen van 2,4 tot 6,6°C. De wintertemperatuur zal stijgen met 1,7 tot 4,90°C. Het regenvolume voor de winter zal stijgen met 6 tot 23% en voor de zomer tonen de modellen een daling tot 50%.
Enkele gevolgen op een rijtje
Volgens de meeste wetenschappers is de opwarming van de aarde onomkeerbaar. Volgens hen kunnen we de effecten vandaag al zien. De gemiddelde temperatuur is de laatste 100 jaar met 0,74°C gestegen. Het zeeniveau is 17 cm gestegen in de loop van de 20ste eeuw. Tussen 1993 en 2003 werd jaarlijks een stijging genoteerd van 3 mm. In bepaalde regios worden veel meer zware tropische stormen geregistreerd enzovoort. Wetenschappers gaan ervan uit dat het zeer waarschijnlijk is dat de opwarming van de aarde van de laatste 50 jaar vooral te wijten is aan de uitstoot van broeikasgassen ten gevolge van de activiteit van de mens.
Maar het wordt nog erger Als we onze uitstoot niet verminderen, zal de gemiddelde temperatuur in 2100 met 1,1 tot 6,4°C gestegen zijn in vergelijking met de temperatuur van 1990. Het zeeniveau zal in dat geval minstens 18 tot 59 cm stijgen. Maat deze evolutie met zekerheid inschatten is onmogelijk omdat de modellen geen rekening houden met alle mogelijke processen van het klimaat en anderzijds omdat het gedrag van de mens voor de volgende decennia ook niet ingeschat kan worden. De lokale evolutie van het klimaat in de loop van de eeuw is dus zeer moeilijk te voorspellen.
Sinds het begin van de industriële revolutie is het gehalte aan CO2 in de atmosfeer gestegen met 35%. Dat overtollige CO2 is voor ¾ te wijten aan het gebruik van fossiele brandstoffen, het overige kwart is grotendeels het gevolg van ontbossing.
De top van Kopenhagen
In december 2009 zullen bijna alle landen vertegenwoordigd zijn op de top van Kopenhagen. De afgevaardigden zullen proberen een akkoord te sluiten over een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen na 2012. Op dat moment eindigt de eerste periode van het protocol van Kyoto. Het is een moeilijke uitdaging omdat niet iedere cultuur evenveel gewicht in de schaal legt. Het zal ook voor velen een uitdaging zijn om de beslissingen te accepteren. We zien de broeikasgassen die we uitstoten niet. We voelen het effect niet meteen het resultaat van onze inspanningen zal pas voelbaar zijn na onze dood. Zal men in Kopenhagen in staat zijn om deze uitdaging succesvol op te nemen?
De klimaatsverandering, misschien wel het meest actuele thema van dit moment. De uitstoot van broeikasgassen brengt heel wat gevolgen met zich mee, die we zelfs nu al merken. Sommigen kunnen het nog altijd niet geloven, anderen voorspellen dat de wereld zal vergaan, maar als je deze zaak op een serieuze manier wil bekijken, blijf je best met je beiden voeten op de grond.
In 1997 werd in Japan het Kyoto-protocol of het Verdrag van Kyoto ondertekend door een groep van 179 landen, vooral industrielanden. Concreet betekent dit dat in 2050 de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen met 50% tot 85% verminderd zou moeten zijn tegenover 2000. Voor de rijkere geïndustrialiseerde landen betekent dat: een daling van hun uitstoot met 25 à 40 % tegen 2020 en met 80 à 95 % tegen 2050.
Volgens wetenschappers moet de daling van de uitstoot ten laatste ingezet zijn tegen 2015 om het plan te doen slagen. De tijd dringt dus om maatregelen te nemen die de opwarming van de aarde een halt kunnen toeroepen. In december moet komt de wereldleiders van de VN-klimaattop samen in Kopenhagen om nieuwe knopen door te hakken om de uitstoot van broeikasgassen sterk te verminderen.
Om dieper te kunnen in gaan op dit actuele thema, trok ik naar de nieuwe expo Dit is onze Aarde 2, van Kyoto tot Kopenhagen, een tentoonstelling over de opwarming van de Aarde in Brussel. We kwam hierbij te weten wat er op het spel staat tijdens die conferentie van Kopenhagen van december 2009.
Ik zocht een antwoord op de volgende vraag: Wat is duurzame ontwikkeling en wat kan het betekenen voor de toekomst van onze aarde? Het verslag van mijn bezoek aan de expo vind je binnen enkele dagen op deze weblog.
