8. Hermes, het boefje.

Hermes is de god van de handel, maar ook de bode van de goden en... de god van de dieven. Desondanks is hij een van de sympathiekste van de Griekse goden. Hij duikt op in vele mythologische verhalen. Dit verhaal gaat enkel over zijn geboorte en zijn prille jeugd.

Hermes was de zoon van de nimf Maia en, jawel, Zeus. Maia was een van de zeven Pleiaden, dochters van Atlas en Pleione. Zowel Atlas als Pleione waren titanenkinderen: Atlas was de zoon van de titaan Japetos, Pleione was een van drieduizend Okeaniden, zijnde de dochters van de titaan Okeanos. Het was in een grot op de berg Kyllene in Arkadië, in het noorden van de Pelopponnesos, dat Zeus gemeenschap had met haar: een vluggertje. Ook de zwangerschap was een vluggertje: na één dag reeds werd Hermes geboren!

Geen kind groeide ooit sneller dan Hermes. Tegen de avond van zijn eerste levensdag – hij was nog in luiers gewikkeld – verliet hij ongemerkt zijn wieg en hij trok erop uit, richting Pieria, in het noordoosten van Griekenland, alwaar de prachtige kudde koeien van zijn broer Apollo weidde. De gewiekste boreling nam al de koeien met zich mee en leidde ze door heel Griekenland tot in Pylos, in het zuidwesten van de Pelopponesos. Er wordt verteld dat hij stukken van de schors van een eikenboom onder de poten van de koeien bond teneinde speurders op een dwaalspoor te brengen. In Pylos doodde hij twee koeien, stroopte ze de huid af en offerde het vlees aan de goden. De overige koeien verborg hij in een grot. Hij zag daar een schildpad, dewelke hij van haar schild ontdeed. Uit de koeiendarmen vervaardigde hij snaren, waarmee hij het schild bespande. Hij had de lier uitgevonden. Hij betokkelde de snaren met een houten plaatje – een plectrum –: er kwamen melodieuze klanken uit. Met zijn lier en de twee koeienhuiden begaf hij zich nu snel op weg naar de grot waar zijn wieg stond. Bij de ingang van de grot hing hij de huiden te drogen. Tegen de ochtend vond Maia haar blozend kind in zijn wiegje, rustig slapend en nog in zijn luiers gewikkeld, alsof er die nacht niets gebeurd was...

In geen tijd was Apollo er achter gekomen wie zijn dieren gestolen had. Toen hij bij de ingang van de grot op de Kyllene-berg kwam en daar de huiden zag, was er geen twijfel meer mogelijk. Hermes mocht nog zo zeer de onschuldige uithangen en Maia mocht nog zo hard beweren dat haar kind onmogelijk een dergelijke misdaad kon gepleegd hebben, Apollo was té zeker van zijn stuk: hij greep de kleine boef beet en bracht hem naar de Olympos, vóór de troon van hun beider vader Zeus, onder beschuldiging van een ongehoorde diefstal. De kleine Hermes ontkende eerst alles, maar het bewijsmateriaal tegen hem was dermate groot dat hij uiteindelijk zijn wandaad toegaf. Maar, zo sprak hij, ik heb er maar twee gedood en hun vlees heb ik in twaalf gelijke delen verdeeld en ik heb het geofferd aan elk van de twaalf goden. Op dat ogenblik waren er nog maar elf Olympische goden. Zeus en Apollo vroegen wie die twaalfde dan wel mocht zijn. Die twaalfde ben ík, zei Hermes zelfverzekerd, mijn deel heb ik overigens opgegeten. Terwijl Zeus en vooral Apollo daar hevig tegen protesteerden, haalde Hermes de lier te voorschijn, die hij inderhaast had meegenomen, en hij begon erop te tokkelen. Apollo was zo verrukt over die heerlijke klanken dat hij Hermes voorstelde hem de lier te geven in ruil voor de koeien. Akoord, zei het knaapje, als ik die twaalfde god mag worden. Apollo vond het allang goed, maar Zeus moest natuurlijk zijn toestemming geven. De oppergod bleek snel bereid aan dat verzoek van zijn pientere telg te voldoen en hem zijn zonde te vergeven. Hermes moest echter beloven nooit meer een dergelijke misdaad te plegen, het eigendomsrecht van eenieder te eerbiedigen en niet meer te liegen. Hermes beloofde het, al voegde hij er guitig aan toe, niet te kunnen verzekeren dat hij “altijd de hele waarheid” zou vertellen.

Zeus gaf zijn zoon een staf met linten, gevleugelde sandalen om zich snel door het luchtruim van de ene plaats naar de andere te kunnen verplaatsen, en een ronde hoed tegen de regen, en hij stelde hem aan tot bode van de goden en tot god van de commercie.

11-06-2007 om 00:00 geschreven door Kris Vansteenbrugge  

7. Leto.

De oppergod Zeus werd verliefd op twee van zijn nichten, dochters van de titaan Koios en de titanes Phoibe. De eerste, Asteria, vluchtte echter voor de oppergod. Ze sprong in de zee en verdronk. Zeus veranderde haar dode lichaam in een klein drijvend rotsachtig eilandje, Delos. De tweede, Leto, werd door Zeus zwanger gemaakt van een tweeling. Sommigen beweren dat Zeus haar en zichzelf tijdens de paring veranderde in een kwartel, om op die wijze hun vereniging aan het speurend oog van zijn echtgenote te onttrekken. Maar Hera kreeg er toch lucht van en ze begon Leto het vuur aan de schenen te leggen. Ze gaf de slang Pythoon opdracht Leto te achtervolgen zodat ze nergens een plaatsje zou vinden om rustig te bevallen. Uiteindelijk vluchtte Leto alover de zee in de hoop een eiland te vinden waar ze ongestoord haar kinderen ter wereld zou kunnen brengen. Maar Hera had alle eilanden verboden haar gastvrijheid te verlenen. Tot ze in de buurt kwam van het eilandje Delos dat dolend op het zeeoppervlak dreef. Hier werd haar de toegang niet geweigerd, en dat was maar net op tijd, want de weeën kwamen al opzetten. Leto ging zitten in de schaduw van een dadelpalm die midden op het eiland groeide, om er uit te rusten en te baren. Maar Hera had nog andere pijlen op haar boog. Ze zorgde ervoor dat de weeën zeer hevig en pijnlijk werden en dat de baring desondanks niet vooruitging. Daarenboven leidde ze de aandacht af van de godin Eileithuia, de helpster in barensnood. Het duurde negen lange dagen tot Zeus Leto’s nood inzag. De oppergod zelf riep Eileithuia’s hulp in en Leto baarde haar tweeling, de armen krampachtig geslagen rond de dadelpalm. Die boom staat er heden ten dage nog, op Delos – ik heb hem met eigen ogen aanschouwd – of anders is het een rechtstreekse nakomeling van de boom van toen...

Als eerste werd een meisje geboren: de godin Artemis. Het kind groeide zo snel dat sommigen beweren dat ze haar moeder reeds bijstond bij de geboorte van haar tweelingsbroer, Apollo. Zeus was fier over zijn goddelijke tweeling en hij liet een gouden glans stralen over het eiland Delos, dat hij uit dankbaarheid met vier zuilen verankerde aan de bodem, in het midden van de zee die later de naam “Egeïsche Zee” zou krijgen. Eeuwige roem en rijkdom zouden het eiland ten deel vallen.

Ook Apollo ontwikkelde zich razendsnel. Na amper vier dagen was hij opgegroeid tot een jonge knaap. De eerste taak die hij op zich nam was het doden van de slang Pythoon, als vergelding voor het leed dat zijn moeder was aangedaan. Hij achtervolgde Pythoon tot in Delphi, op het Griekse vasteland. Daar schoot hij de slang dood met een van zijn gouden, nooit falende pijlen. Dit geschiedde bij een rots, die iedere bezoeker van Delphi op heden kan zien. De rots bevindt zich op amper een paar tientallen meter van de plaats die door Zeus zelf bepaald werd als het middelpunt van de wereld. Op dat punt staat de omfalos, de steen die Zeus’ vader Kronos had uitgebraakt, samen met zijn zes kinderen...

Maar het schuldgevoel knaagde aan het hart van Apollo. Pythoon was immers een zoon van de Aarde, dit is van zijn grootmoeder Gaia. Zou deze laatste hem niet ter verantwoording roepen? Om verzoening voor zijn daad af te smeken bij Gaia, hieuw hij alvast een stadion uit in de flank van het Parnassosgebergte, teneinde er Spelen te organiseren: de beroemde Pythische Spelen van Delphi.

08-06-2007 om 00:00 geschreven door Kris Vansteenbrugge  

Telkens de laatste dag van de maand…                                                                                                          

Elke maand speurt kunstkenner Marc Van Hoye naar de meest treffende illustratie bij het mythologisch “Druivelaarverhaal” van de voorbije maand. Zijn keuze van deze maand valt op "Het oordeel van koning Midas" van Jan van den Hoecke. 

Jan van den Hoecke (Antwerpen, 1611-1651), schilder van historische en mythologische taferelen, portretten, bloemstukken, en ontwerper van wandtapijten. Zijn vader Gaspar was zijn eerste leermeester. Dit werk, olie op paneel, 74 x 104cm, dat zich in de ‘National Gallery of fine Arts’ te Washington bevindt, werd lang toegedicht aan zijn tijdgenoot Rubens (1577-1640. Ook andere werken van zijn hand ondergingen hetzelfde lot. Redenen daartoe waren er te over gezien dezelfde barokke stijl, de volslanke dames en Apollo in de linkerhelft, zo uit een schilderij van Rubens geplukt. Jan van den Hoecke is nl. in de 1630er jaren een leerling in het atelier van de grote meester geweest, waar hij tevens beïnvloed werd door Antoon Van Dyck. Daarnaast genoot hij van een jarenlang verblijf en scholing in Italië. Hij werd er zelfs opgenomen in het selecte clubje van de ‘Virtuosi al Pantheon’. In Oostenrijk werd hij hofschilder van Keizer Ferdinand III. Geen tweederangsfiguur dus! Het werk toont ons een paar obligaat blote nimfen die Apollo (met lier) vergezellen, Pan die op zijn fluit blaast, koning Midas met ezelsoren, en op de achtergrond twee baardige ouderlingen, waarvan die met de staf, de berggod Timolus, een wijsvinger naar zijn hoofd lijkt te brengen om duidelijk te maken dat koning Midas wel van lotje getikt moet zijn om het rustieke fluitspel van Pan hoger te achten dan het verheven spel op de lier van zonnegod Apollo. Door alle gebeurtenissen in het verloop van het verhaal samen uit te beelden krijgen we een paar ongerijmdheden voorgeschoteld: Terwijl Plan als eerste aan de beurt is om zijn kunsten te tonen wijst de berggod al naar zijn hoofd, kijkt Apollo afwijzend en verontwaardigd vanwege het domme oordeel van koning Midas maar kreeg deze al zijn volgroeide ezelsoren aangemeten terwijl Apollo nog niet eens aan zijn beurt was gekomen. En wie ooit een panfluit heeft zien bespelen weet dat Pan zijn instrument onderste boven houdt.!!! Al bij al toch een perfect uitgevoerd werk, door een kunstenaar wiens naam zeer weinigen bekend in de oren klinkt. Waarbij ik terugdenk aan de woorden van mijn onvolprezen leermeester, waarbij hij een beetje aan zichzelf moet hebben gedacht: “Ach Marc, er zijn zoveel uitstekende onbekende schilders…”

30-11--0001 om 00:00 geschreven door Kris Vansteenbrugge