https://commons.m.wikimedia.org/wiki/File:Rape_of_Europa_MAN_Napoli_Inv111475.jpg

Terug naar de oudheid: een fresco. Een vlucht, weg van de vele barokke - naar ons moderne gevoel bombastische - manieren om deze zoveelste flirt van de Oppergod voor te stellen. De gekozen muurschildering ontdekte men in de onder as bedolven stad Pompeï (uitbarsting van de Vesuvius in 79 na Chr.) en deze bevindt zich nu in het Nationaal Archeologisch Museum (MAN) van Napels. Het onderwerp 'fresco' verdient m.i. enige technische uitweiding.

Dat men er in slaagt een fresco zonder brokken naar een museum over te brengen is een klein wonder. De Italianen zijn hierin toonaangevend. Er zijn drie methodes om de klus te klaren. Bij de ‘stacco’ techniek wordt de grondlaag in meer of mindere mate, van een dunne pleisterlaag tot de ganse muur, meegenomen. Bij de ‘strappo’, een minder agressieve techniek met niettemin behoorlijk resultaat wordt enkel de bovenlaag van het fresco verwijderd en nadien op een andere drager overgebracht. Dit wordt zeer uitvoerig en mooi uitgelegd in een video op YouTube:

https://youtu.be/MzCDPDmk3AQ

Het maken van een nieuw fresco is een werkje van lange duur. De grondlaag bestaat uit opeenvolgend fijnere lagen. Het aanbrengen van het schilderij moet gebeuren op een nog vochtige (fresco) laatste grondlaag, wat betekent dat men een groot werk in stukken moet afwerken en dan elders een volgende grondlaag moet aanbrengen vooraleer hierop verder te gaan met schilderen. Vergissingen in het schilderen kan men nagenoeg niet corrigeren: de aangebrachte kleuren zijn nl. wateroplosbaar en dringen ook IN de grondlaag door. Snel en precies werken is een must! Twee zeer goede video's terzake:

https://youtu.be/Cej4Ggq5nQI

https://youtu.be/I3wiH-ddGy8

In tegenstelling tot de pathos eigen aan vele barokke schilderijen heerst hier de totale rust. Geen emoties, enkel statiek, waarmee de eenvoud in coloriet harmoniseert. De prinses Europa, zich van geen kwaad bewust, zit onbewogen op een als dociele stier vermomde Zeus, die daardoor niet enkel de prinses maar ook zijn jaloerse vrouw Hera om de tuin kon leiden.

Ook de gezelschapsdames lijken weinig argwaan te koesteren en  ze lijken het normaal te vinden dat hun frêle prinses zomaar op de rug van een uit de kluiten gewassen stier kon klimmen. Ooit al eens een dikbil stier in de wei zien staan? De stier keert zijn blik recht naar de toeschouwer: hij is misschien wel ongerust dat iemand zijn snode bedoelingen zou doorzien en verraden….

Poseidon, de god die heerste over de zeeën, was net als zijn broer Zeus, zeer gevoelig voor vrouwelijk schoon. Libya, een kleindochter van Zeus en Io, was één van de velen die door Poseidon bemind werden. Dat resulteerde in een tweeling: Agenor en Belos. Agenor trok vanuit zijn geboorteplaats in Egypte naar Tyrus in Kanaän, waar hij koning werd. Hij kreeg zes nakomelingen: één dochter en vijf zonen. De dochter heette Europa. En wie ontbrandde in liefde voor deze schone maagd? Zeus! Om haar te versieren had hij een ingenieus plan bedacht. Hij gaf zijn zoon Hermes de opdracht het vee van Agenor naar de zeekust van Tyrus te drijven, alwaar Europa vaak vertoefde. Hij veranderde zichzelf in een stier en begaf zich tussen het vee. Europa merkte het dier op en raakte in vervoering door de indrukwekkende gestalte, de schitterende witte vacht en de grote trouwe ogen. De stier liet zich gewillig strelen door het meisje en nodigde haar uit op zijn rug plaats te nemen. Pas was dit geschied, of hij zette het op een lopen, recht de zee in, en waar het water te diep werd begon hij te zwemmen. Europa was niet weinig geschrokken, ze schreeuwde het uit van angst en ze riep de goden ter hulp. Maar de stier had geen oren naar haar smeekbeden en in een razend tempo zwom hij alover de Middellandse Zee tot hij het eiland Kreta bereikte. Aan de zuidelijke kust van het eiland ging hij aan land, op een plaats waar nu de stad Gortyna ligt. Hier nam hij weer zijn normale gedaante aan. Onder de schaduw van een reusachtige olijfboom had hij betrekking met Europa – de boom staat er nog steeds. In een nabijgelegen grot schonk Europa het leven aan een zoon, de latere koning Minos, legendarisch heerser in de machtige burcht van Knossos, en naar wie de Minoïsche cultuur zou genoemd worden. In diezelfde grot kreeg Europa nog meerdere malen het bezoek van Zeus en ze schonk hem later nog twee zonen: Rhadamanthys en Sarpedon.                 (Uit "Uit het schuim van de zee", hoofdstuk 13)

Daidalos was afkomstig van Athene. Hij was er alom geprezen als een knap wetenschapsman: ingenieur, architect, kunstenaar. Daidalos had een neef die bij hem in de leer ging en zo snel vorderingen maakte dat de meester vreesde dat hijzelf weldra door zijn leerling zou overtroffen worden. Door afgunst gedreven nam hij de jongen mee op het dak van de tempel van Athena, zogezegd om hem een panorama van de stad te laten zien. Maar boven op de tempel gaf hij de jongen een duw zodat hij naar beneden stortte en zijn nek brak. In Athene vermoedde men al dat er kwaad opzet in het spel was en Daidalos werd uit de stad verbannen. Hij vond asiel bij koning Minos, die wat blij was zo’n knappe bouwmeester in zijn koninkrijk te kunnen binnenhalen. Daidalos’ kennis zou later goed van pas komen bij de bouw van het labyrint. Toen Minos achteraf echter vernam dat de bouwmeester Theseus had geholpen bij zijn strijd tegen Minotauros, sloot hij Daidalos op in zijn eigen labyrint, samen met zijn zoon Ikaros. Maar Daidalos bleek niet voor één gat te vangen. Voor zichzelf en voor zijn zoon maakte hij vleugels van vogelveren, door ze met was aan elkaar te kleven. Hij maakte de vleugels stevig vast aan hun beider schouders. Hiermee zouden ze opstijgen in het luchtruim. Daidalos gaf zijn zoon de raad zeer goed op te letten om niet te laag te vliegen, dat is niet te dicht bij het zeeoppervlak, opdat de vleugels niet nat zouden worden. En ook niet te dicht bij de zon, waardoor de was zou smelten en de vleugels uiteenvallen.

De ontsnapping uit het labyrint lukte wonderwel. Vader en zoon vlogen hoog boven de eilanden van de Egeïsche Zee. Maar Ikaros werd overmoedig. De wijze raad van zijn vader in de wind slaand, steeg hij altijd maar hoger en hoger tot hij uiteindelijk veel te dicht bij de zon kwam. De was tussen de veren smolt en Ikaros stortte te pletter in de zee, dicht bij een eilandje. Daidalos daalde neder op het eiland, hij vond daar het lichaam van zijn zoon en hij begroef het ter plekke. Het eiland werd Ikaria genoemd en het gedeelte van de Egeïsche Zee ten zuiden van het eiland, de Ikarische Zee. De diep bedroefde vader zette nu zijn tocht verder en hij belandde in Sicilië, waar hij nog vele jaren zijn beroep bleef uitoefenen en nog talrijke mooie bouwwerken op zijn actief bracht.

(Uit:"Uit het schuim van de zee", hoofdstuk 58)

Theseus verslaat Minotauros met een knots. In het klassieke verhaal was het evenwel met een zwaard.

Elke maand speurt kunstkenner Marc Van Hoye naar de meest treffende illustratie bij het mythologisch “Druivelaarverhaal” van de voorbije maand. Ditmaal komt hij uit bij "Het oordeel van koning Midas", een doek  van Jan van den Hoecke (Antwerpen, 1611-1651).

De bosgod Pan ging een wedstrijd aan met Apollo in het fluitspel. Koning Midas van Phrygië was scheidsrechter. Midas was een rijke doch dwaze koning, die gaarne feest vierde en wijn dronk. Het hoeft ons niet te verwonderen dat hij goed bevriend raakte met Dionysos, de wijngod, en ook met Pan en de saters en de dikbuikige Silenos die een trouwe leermeester was van Dionysos en die vaak te diep in het glas keek. Toen Silenos op een dag verdwaald was, ging koning Midas op zoek naar hem, en bracht hem in stomdronken toestand terug naar Dionysos. De god was daar zo opgetogen over dat hij Midas een wens toestond. Midas wenste dat alles wat hij aanraakte zou veranderen in goud. Dionysos willigde de wens in, al vond hij het maar een dwaze wens. En dat was het ook! Alles wat Midas aanraakte veranderde terstond in goud: de takken van de bomen, zijn kleren, zijn haren, zijn eten, ja zelfs zijn drinken veranderde in vloeibaar goud. Op die wijze dreigde onze koning om te komen van honger en dorst. Hij smeekte Dionysos om de wens ongedaan te maken en de god gaf hem de opdracht zich te wassen in een rivier, de Paktolos. En de rivier spoelde al het goud weg uit zijn lichaam en nu kon Midas gewoon verder leven. Sedertdien heeft het water van de  Paktolos-rivier een gouden glans.

  

Midas bij de Paktolos-rivier, door Bartolommeo Manfredi

De meeste van Zeus’ kinderen waren buitenechtelijk, “bastaards” dus. Zo ook zijn meestgeliefde dochter, Athena. Wie was nu de moeder van Athena? Het is een op zijn minst bizar verhaal.

Zeus had zijn nicht Metis “liefdevol benaderd”. Metis, zwanger zijnde, kreeg ruzie met Zeus. Het moet een hoogoplopende ruzie geweest zijn, want ziehier, kort en goed, hoe die afliep: Zeus vrat zijn zwangere nicht op met huid en haar...

Maar de vertering verliep slecht. De “maaltijd” bleef zwaar op de maag liggen. Zeus voelde zich kotsmisselijk. Het leek of er iets opsteeg uit zijn maag in de richting van zijn hoofd. Het liep uit op een razende hoofdpijn. Zijn hoofd zwol en stond letterlijk op barsten. De enige die hem van die ondraaglijke pijn kon verlossen, was zijn zoon Hephaistos. Zeus ontbood de god van de smeden en smeekte hem zijn hoofd te klieven met een bijl. En Hephaistos, zij het met enige tegenzin, kweet zich vakkundig van die taak. En ziet: uit het hoofd van Zeus steeg een volwassen vrouwspersoon op, fier rechtop, gehelmd en geharnast, met lans en schild. Het was Athena. Metis mag als haar moeder beschouwd worden – heeft ooit een man leven geschonken zonder toedoen van een vrouw? – en van Metis had Athena het verstand en de vindingrijkheid.

   De geboorte van Athena, uit het hoofd van Zeus (Eppo Doeve)

Ze was de schutspatrones van de Griekse hoofdstad Athene. Ook de god Poseidon begeerde die titel. Er werd overeengekomen dat die eer zou te beurt vallen aan de godheid die de stad het nuttigste geschenk zou aanbieden. Poseidon schonk de stad een paard en liet daarenboven een zoetwaterbron ontspringen. Athena schonk een olijfboom, die ze plantte op de Akropolis – die boom staat er heden nog, in de nabijheid van het Erechteion. De bevolking koos voor Athena. Poseidon voelde zich vernederd door die keuze en in zijn woede stootte hij vanuit de zee zijn machtige drietand doorheen het aardoppervlak. Wie heden ten dage de Akropolis van Athene bestijgt en een bezoek brengt aan het Erechteion, kan daar nog steeds de scheur in de aardbodem zien die Poseidon teweeggebracht heeft.

Behalve godin van de wijsheid, de wetenschappen en de schone kunsten werd Athena ook godin van de krijgskunst genoemd. Toch was zij bijlange niet zo oorlogszuchtig als haar halfbroer, de god Ares, maar wee degene die het met haar aan de stok kreeg.

(Uit "Het schuim van de zee", hoofdstuk 6)

Elke maand speurt kunstkenner Marc Van Hoye naar de meest treffende illustratie bij het mythologisch “Druivelaarverhaal” van de voorbije maand

Zelf schonk de oppergodin, Hera, haar man maar weinig kinderen: drie, hooguit vijf. De drie waarover iedereen het eens is, zijn Ares, de oorlogsgod, Eileithyia, de godin van de geboorte, en Hebe, de godin van de jeugd. Sommigen beschouwen ook Eris, de godin van de twist, als een kind van het oppergodenpaar. En dan is er Hephaistos. Hera baarde hem, tot daar is iedereen het erover eens. Maar geregeld wordt aangenomen dat Hera hem bij zichzelf verwekt heeft, zonder tussenkomst van haar echtgenoot noch van enig ander mannelijk wezen: een soort revanche voor de vele buitenechtelijke kinderen van Zeus. Hoe ze het klaargespeeld heeft, blijft een duistere zaak. Maar Hephaistos was aartslelijk en ontgoocheld wierp Hera haar pasgeboren zoon in de zee, alwaar hij door de zeenimfen Thetis en Eurynome werd opgenomen en grootgebracht. Ze deden de kleine Hephaistos in de leer bij de dwerg Kedalion, bij wie hij zich bekwaamde in de smeedkunst, een vak waarin hij een onvoorstelbare bekwaamheid bereikte. Om zich te wreken op zijn moeder smeedde hij een gouden zetel die hij naar de Olympos liet brengen als geschenk voor Hera. Eenmaal gezeten, sloten onzichtbare klemmen zich om haar lichaam, zodat de godin gevangen was. De god Dionysos kon Hephaistos er uiteindelijk toe overhalen zijn moeder te bevrijden, nadat hij hem dronken had gemaakt met wijn. Hephaistos eiste en bekwam hiervoor de hand van de bevalligste onder de godinnen, Aphrodite. Zijn wrok tegenover Hera was nu over: voortaan zou hij zelfs haar verdediger worden. Toen Zeus op een dag, gekweld door haar eeuwig gezeur over zijn ontrouw, zijn vrouw als straf aan een gouden ketting liet bengelen tussen hemel en aarde, met aan elke voet een zwaar metalen aambeeld, verloste Hephaistos haar uit deze netelige positie. Daarop werd hij echter door de vertoornde Zeus uit de hemel gestampt en hij plofte neer op het eiland Lemnos: hij hield er kreupele onderste ledematen aan over. Aan handigheid had hij evenwel niets ingeboet en op Lemnos richtte hij een smidse in, waar hij de mooiste juwelen, wapenrustingen, meubelen, instrumenten en dergelijke vervaardigde. Eén van zijn beroemdste werken is de schitterende wapenrusting – de mooiste die ooit gemaakt werd – die Achilles droeg toen hij de grootste Trojaanse held Hektor dodelijk verwondde.

Hoe kunstzinnig hij ook mocht wezen, het boterde niet tussen Aphrodite en de lelijke wanstaltige Hephaistos, en dat laat zich raden. Er wordt zelfs beweerd dat hij zijn bloedmooie echtgenote nooit heeft mogen aanraken. Ze waren niet te tellen, de liefdesavonturen van de overspelige liefdesgodin. Geleidelijk schikte Hephaistos zich in zijn lot van “hoorndrager”.

Met Ares, de god van de oorlog, had Aphrodite één van haar meest bekende verhoudingen, een buitenechtelijke weliswaar. Zij was immers gehuwd, zij het onder dwang van Zeus, met de lelijke en kreupele god Hephaistos, met wie zij uiteindelijk nooit het bed heeft gedeeld. De zonnegod Helios bracht de god van de smeedkunst op de hoogte van de overspelige verhouding van zijn echtgenote. Hierop smeedde Hephaistos een onzichtbaar net dat hij boven het bed hing waar Ares en Aphrodite de liefde bedreven. En jawel, te gepasten tijde kwam het net naar beneden en beiden zaten als ratten in de val. Hephaistos riep toen alle goden van de Olympos bijeen en liet hen getuige zijn van Aphrodites ontrouw. De goden vonden het hele geval erg grappig. “Ik wou wel best met Ares ruilen” flapte Poseidon er uit. Voor de betrapte geliefden was het echter al bij al een vernederende toestand. Toen Hephaistos vond dat zij genoeg geboet hadden bevrijdde hij hen. Beschaamd vluchtten ze weg, Ares naar Thracië, Aphrodite naar Cyprus.

bron: "Uit het schuim van de zee" (2011) hoofdstuk 4 en 5

Nadat hij zijn schoonvader, koning Danaos had gedood, regeerde Lynkeus over Argos. Zijn zoon Abas volgde hem op. Deze had zelf twee zonen: Akrisios en Proitos, een tweeling. Reeds in de moederschoot maakten de beide broers ruzie met elkander en dat zou tijdens hun hele verdere leven niet anders wezen. Akrisios slaagde erin zijn broer uit het land te verdrijven en zijn heerschappij over de stad Argos te laten gelden. Maar Proitos keerde later terug naar de streek van Argos en vestigde zich in het nabijgelegen Tiryns.

Akrisios had één kind, een dochter, Danaë, en deze baarde hem veel zorgen. Het noodlot had hem immers voorspeld dat een eventuele kleinzoon hem de dood zou aandoen. Daar kwam nog bij dat hij Proitos ervan verdacht betrekking te hebben met zijn dochter of althans op betrekking uit was, hetgeen van aard was om de vete tussen de beide broers nog aan te wakkeren. Akrisios besloot zijn dochter op te sluiten in een kerker, waar niemand tot haar zou kunnen doordringen: licht en lucht kwamen er enkel binnen via een betraliede opening, hoog in de toren van de kerker. Maar de zaak was niet “waterdicht”. Het ongeluk wilde dat Zeus verliefd werd op de mooie Danaë, en... voor de oppergod is niets onmogelijk. Hij nam een heel bijzondere vermomming aan: in de gedaante van een gouden regen drong hij via het hoge betraliede venster door tot in Danaë’s kerker en hij bezwangerde haar.

Toen de zwangerschap aan het licht kwam werd Akrisios bevangen door een geweldige angst en toen Danaë het kind had gebaard en het een jongetje – Perseus – bleek te zijn, zag hij maar één uitweg: zijn dochter en het kind ter dood brengen! Maar eigenhandig tot de daad overgaan durfde Akrisios niet. Hij vond er niets beters op dan moeder en zoon in een grote houten kist te stoppen, met een paar stevige kettingen er omheen, en daarna die kist in de zee te werpen. Beiden zouden dan wel omkomen...

Maar het liep anders: Zeus had ongetwijfeld een grote toekomst weggelegd voor zijn pasgeboren zoon en Perseus en zijn moeder Danaë werden niet aan hun lot overgelaten. Na enige tijd rondgedobberd te hebben op de woeste zeegolven, spoelde de kist aan op het eiland Serifos in de Egeïsche Zee. Op dat eiland woonden twee vissers, Diktys en Polydektes. Diktys vond de aangespoelde kist en bracht ze naar zijn broer: moeder en zoon waren nog in leven. Polydektes werd verliefd op Danaë en wilde haar tot zijn echtgenote maken, maar ze weigerde. Ook na jarenlang aandringen bleef Danaë weigeren. Ondertussen was Perseus opgegroeid tot een flinke atletische jongeman. Hij ging voor Polydektes staan en sprak: “Ik wil niet dat gij met mijn moeder trouwt: zelf wenst ze dat evenmin. Gij hebt ons het leven gered en ons gastvrij opgenomen en we zijn u daar heus wel dankbaar voor, maar liefde is een vreemde zaak en in een huwelijk moet de liefde nu eenmaal van twee kanten komen. Veel zou ik voor u doen, o Polydektes. Om u mijn dank te betuigen ben ik zelfs bereid u het hoofd van Medusa te brengen”. Perseus had gesproken in jeugdige overmoed. Het gruwelijk monster Medusa doden was immers geen klus die geacht werd weggelegd te zijn voor een sterveling, het weze dan nog de zoon van Zeus...

bron: "Uit het schuim van de zee" (2011), hoofdstuk 26.

“Odysseus op Aiaia” is een klassieke tragedie in een nieuw kleedje. Het is een verhaal van liefde en hartstocht, gebaseerd op het eeuwenoude verhaal van de omzwervingen van de Griekse held Odysseus, na de oorlog van Troje. Het was oorspronkelijk bedoeld als een deel van een trilogie. Het eerste deel (“De Twistappel”) is een toneelstuk dat handelt over de oorsprong van de Trojaanse oorlog. Het tweede (“De Oorlog van Troje”) is eveneens een toneelstuk dat een belangrijke episode uit de oorlog behandelt. Dit derde deel was oorspronkelijk eveneens bedoeld als toneelstuk en het draagt er nog duidelijk de sporen van (de dialogen zijn niet helemaal uitgewerkt). Het is overigens zonder veel moeite te bewerken voor toneelopvoering.  Humor en erotiek ontbreken allerminst in dit werk, net zo min als in de eerste twee delen. De drie delen werden alle drie, enkele jaren geleden in boekvorm uitgegeven (voor inlichtingen: www.bloggen.be/zerar/archief.php?ID=2879394).

“Odysseus op Aiaia” verschijnt op mijn blog (www.bloggen.be/mythos) vanaf 8 januari iedere maandag in vier afleveringen. Mocht iemand geïnteresseerd zijn om het ten tonele te brengen, hij neme contact op met mij (kvansteenbrugge@gmail.com). Rechten, van welke aard dan ook, zijn (wat mij betreft althans…) niet verschuldigd.

Dat jongste kind was ik, Zeus. Mijn moeder bracht mij in veiligheid op het eiland Kreta. Op de berg Ida, op Kreta, woonden nimfen, samen met een goddelijke geit, Amaltheia. De nimfen waren ontstaan uit de bloeddruppels van de verminkte Ouranos, waar ze op de grond neergevallen waren. Amaltheia was ontstaan uit de vereniging van twee Titanen, de god Okeanos en de godin Tethys. De nimfen hadden, hoog op de berg Ida, een wiegje voor mij klaargezet. 

Ik werd gevoed met de melk van Amaltheia

 Uit deze vereniging is Helena voortgekomen, de mooie Helena, die de inzet zou worden van de oorlog van Troje.

Menig keer ook heb ik stervelingen een andere gedaante bezorgd. Neem nu de nimf Io. We waren de liefde aan ’t bedrijven toen ik vernam dat mijn dierbare echtgenote mij op het spoor was. Ik heb Io toen snel in een koe veranderd.

Een van mijn strafste metamorfoses was die keer toen ik de gedaante aannam van een gouden regen en aldus tussen vensterspijlen doordrong tot de prinses Danaë die door haar vader opgesloten was in een hoge toren.

 

Ieder had zijn eigen specialiteit ( de wetenschap, de kunst, de liefde, de geneeskunst, de landbouw…). Ik was de baas, alhoewel…

Alle uitingsvormen van de Westerse beschaving vinden hun oorsprong in de tijd van de Oude Grieken. Ach, als ik 25 eeuwen terugga in de geschiedenis, naar de eeuw van Perikles: grotere geleerden, grotere kunstenaars dan in die eeuw heeft de wereld nooit gekend. De grondslagen van de Westerse geneeskunde en van uw democratische regeringsvormen werden toen gelegd en de Olympische Spelen, te mijner ere, kenden een ongeziene bloei.