In 1614 werden naar aanleiding van een bisschoppelijk bezoek na het overlijden van Vander Beke de rekeningboeken voorgelegd en een terrier, waarin het landbezit werd opgesomd in de verschillende parochies en aan wie ze eventueel verhuurd waren. Hierin zien we de 200 gemeten in Stavele, uitgebaat door de paters, en een hofstede van ong 50 gemeten, verhuurd en uitgebaat door Adriaan Leuridan, evenals een hofstede met 44 gemeten, verhuurd aan Willy Maerten, twee aan elkaar palende hofsteden met 64 gemeten verpacht aan Filips Ghysen, en een hofstede van 38 gemeten, 2 lijnen en 60 roeden verhuurd aan Jan Vanloo. Er wordt geen ander land vermeld voor Stavele, wel nog in 22 andere locaties. (1,(11))

Onder de volgende abt, Jan van Welsenes (1614-1638) werd  het klooster geheel heropgebouwd. De staat van inkomen en uitgaven van het kapittel van Eversam opgesteld na zijn dood (3 september) in december 1638, geeft een grondbezit van 1207 gemeten landbouwgrond en weide, waarvan 127  van het kapittel zelf. De bosuitbating bedroeg 421 gemeten. De totale oppervlakte van Eversam bedroeg 1620 gemeten. Lijnen en roeden weggelaten voor Stavele: 531 gemeten. (1,(12))

Jaak Pierin (1639-1646) zette als nieuwe prelaat het bouwen voort. Het klooster werd voltooid, de pachthoeven hersteld en vernieuwd en in 1642 de Eversamhoeve herbouwen, die nu nog bewaard is (bewoning Daniel Ferryn). (1, (14))

Daarna volgde onder het bewind van Pieter Quicke (1646-1660) een onverkwikkelijke historie met ruzie en verdeeldheid en tevens een poging tot naasting van de abdij door de abt van “Ter Duinen”. Deze poging werd afgewend, maar de verdeeldheid sleepte aan tot 1659.

In 1652 waren er moeilijkheden m.b.t. het onderhoud van de dijken, wat een ondervraging door weer een Jan Mazeman, heer van ’t Couthof, advocaet ende notaris publicq, meebracht. Hierdoor leren we enkele pachters van de abdij-eigendommen uit die tijd kennen, evenals de toestand van de dijken. Door de oorlog met Frankrijk was er geen onderhoud meer geweest, de kerkklok had niet meer geluid om de bevolking bijeen te roepen, in de  jaren 1646, 1647, 1648, 1649. De dijken waren als weg gebruikt, zowel door mensen als door vee, en het vee mocht er ook op grazen in vluchttijden. Daarbij waren Jan van Loo de jonge, de burchmeestere, de baillieu en de greffier van Stavele, Pieter de Latre (wonende op de hofstede nu van Daniël Feyn), Charles de Leghere (hofstede van Daniël Devloo), en vele anderen. Allicht aanpalende landbouwers waren Jan van der ije, zoon van Guilliamus, 38 jaar, en Pieter Tueur, zoon van Jan, 42 jaar, beide landsman en wonend te Stavele. (1, (18))

De volgende abt, Antoon Ghesquière (1660-1707), leidde de abdij verder naar heropstanding en zegen, waarbij onder meer in 1690 het laatste gebouw volledig hersteld werd, en de kerk verfraaid. (1, (19)) De tijd van de Spaanse successieoorlog en de Franse bezetting werd doorsparteld zonder schade, onder het bewind van abt Adolf Baroud (1707-1720). De laatste abten waren Alipius Verlynde (1720-1752) en Raulé Antonius (1752-1794). Raulé moest vluchten al bij de eerste inval van de Fransen. De abdij werd door hen bezet en alles verwoest. Stavele werd op vrijdag 25 april 1794 praktisch volledig platgebrand en ook de abdijkerk van Eversam ging in de vlammen op. De grote refuge in de Beluikstraat van Ieper, waar het archief naartoe was gebracht, werd eveneens in april 1794 in brand gestoken. Dank zij monnik Franciscus Rousseeuw werd het gros van het overblijvende archief in 1834 overgemaakt aan het bisdom Brugge. Ook daarna werd nog een oude terrier gevonden, gestolen in Ieper in 1794, en met vele andere boeken en papieren beland in Antwerpen, en daar gekocht door een winkelier voor het maken van papieren zakken voor zijn winkel! (1, (22) en (23)).

Bij de liquidatie van de kloostergoederen door de Fransen, vernemen we dat de ganse uitgestrektheid van de parochie van Stavele, zonder het kerkhof en de kerk 2.789 gemeten 1 lijn en 65 roeden bedroeg. Het beluik van het klooster bedroeg 14 gemeten 192 roeden.

De abdij bezat op het einde van 1787 in totaal 1.650 gemeten, waarvan ruim 403 gemeten Eversambossen onder de heerlijkheden van Eversam en Diepenzeele (verspreid over Westvleteren (80), Krombeke (58) en Proven (25)). (1,(25))    

De opeenvolgende abten die voor ons van belang zijn:

- Niklaas Schaetse (1557-1562)

- Jan van Loo (1562-1594)

- Jaak vander Beke (1595-1613)

- Jan van Welsenes (1614-1638)

- Jaak Pierin (1639-1646)

- Antoon Ghesquière (1660-1707)

Jan van Loo was afkomstig van Esen, en hij bleef armen van deze parochie helpen.

Personen die we nog kunnen tegenkomen zijn:

- Arnold Deschoolmeester, geboren in Jabbeke en al kind opgegroeid bij “De Groene Poorte” te Pervijze, wonend in Pollinkhove, was een bediende in Eversam: lekenontvanger sinds 13 september 1593 en baljuw-burgemeester van de geünifieerde heerlijkheden Eversam-Diepenzele sinds Kerstmis 1602, in beide functies opvolger van Vincent Devuldere, wiens watergraafschap van de Zuidwatering hij overnam. (1,(11))

- Willem Tassaert, zoon van Pieter, ontvanger in Eversam van 1616 tot 1633. Ook baljuw van Diepezeele van 1616 tot 1626. Dit laatste ambt heeft hij dan afgestaan aan zijn schoonzoon Jaak Delaetere. Diepezeele is een heerlijkheid van het klooster gelegen te Krombeke, Westvleteren, Poperinge en Proven met 14 achterlenen, en met de drie justitiegraden. (zie (1, (13))

- Jaak de Latre, zoon van Antoon, ongeveer 30 jaar in 1638, woonde te Roesbrugge, en was geede deelsman en gezworen landmeter van de kasselrij van Veurne. Hij is baljuw van Diepezeele by resignatie van synen schoonvader, en er is geen andere officier, en mocht meedoen aan de verkiezingen in 1638 van een nieuwe prelaat na van Welsenes. (1,(14))

- Alexander Ferdinande de Tannemaecker, baljuw van de parochie en heerlijkheden van de parochie en de heerlijkheid van Stavele en Krombeke (ong 1665) (1,(15))

- pater Petrus de la Rue, lesgever theologie in Eversam (ong 1665) (1,(15))

Bronnen:

(1) Robert Toussaint, De abdij van Eversam (1) 785-786; (2) 805-807; (3) 827-828; (4) 845-846; (5)11-12; (6) 29-30; (7) 47-48; (8) 67-68; (9) 87-88; (10) 107-108; (11) 126-127; (12) 149-150; (13) 169; (14) 189; (15) 205-206; (16) ; (17) 241-242; (18) 261; (19) 281-282; (20) 301-302; (21) 321; (22) 337; (23) 357-358; (24) 377; (25) 397-398; (26) 419-420; (slot) 435;

(2) Paul Callebert, Monasticon Belge Tome III, Flandre Occidentale, Centre Nationale de recherches d’histoire religieuse, 1974, p 660

Belangrijkste punten voor onze familiekroniek:

- Rond 1560 was de economie in de Westhoek ontredderd door de catastrofe van de wolnijverheid in Hondschote, Poperinge en Ieper. Er was geen vast bestuur meer: roven, plunderen, moorden en vernielen waren aan de orde van de dag en de overheid stond er machteloos en ongewapend tegenover.

- Vanaf de zomer van 1565 begonnen de geuzen zich op grote schaal te roeren, vanaf 1566 werden kerken en kloosters, waaronder Eversam geregeld aangevallen.

- Vanaf 4 juni 1579 in brand gestoken, was tot 1609 Eversam onbewoonbaar. Op Eversam kon niet meer worden verricht. De streek was trouwens ontvolkt en grotendeels verwilderd.

- In 1585 werd besloten de landerijen en meersen, die jarenlang onder water stonden of niet gebruikt bij gebrek aan volk, dat uitgeweken was, te verpachten.

- Het bij de abdij horende neerhof en meegaande landbouwuitbating werd op 7 september 1585 verpacht aan een zekere Jan Leuridan voor negen jaar, met dien verstande dat de eerste “Baefsmesse” (betalingsdatum van pacht) zou vallen het jaar na de inname van Oostende en dat ondertussen jaarlijks een vergoeding zou betaald worden. De exploitatie bedroeg een 200-tal gemeten. Wat later wordt een nieuw akkoord afgesloten, ditmaal met de weduwe van Jan Leuridan. Wellicht werd vanaf 1609 het abdij-neerhof met ongeveer 200 bijhorende gemeten door ’t klooster zelf uitgebaat en werd Adriaan Leuridan, zoon van Jan, pachter van andere Eversameigendommen in Stavele.

- In een terrier, voorgelegd in 1614, wordt het landbezit in Eversam opgesomd evenals de pachters. Hierbij is geen Metsuvar. Daar in het artikel in de IJzerbode ook de tegenwoordige uitbater wordt opgegeven, moet er dus wel een precieze localisatie gegeven zijn, dus is er kans om iets over de buren te weten te komen.

3. Archiefmateriaal

3.1. Het meeste materiaal bevindt zich in het Grootseminarie van Brugge, Potterie 72, Brugge, als het Fonds Eversam, waar het na afspraak (050/33.03.62) met beheerder Kurt Priem kan worden geraadpleegd.

Een algemene bespreking van het archiefmateriaal wordt gegeven in: Paul Callebert, Monasticon Belge Tome III, Flandre Occidentale, Centre Nationale de recherches d’histoire religieuse, 1974, wat we gekopieerd hebben. Hieruit leren we:

- Pas na 500 jaar, opgesteld tussen 1629 en 1635, werd een kroniek van de geschiedenis gemaakt door Gerard de Meestere, monnik te Eversam. Aldus: Historia Episcopatus Iprensis, uitg C. Carton en F. Van de Putte, Brugge, 1851; Chronicon monasterii Everhamensis, uitg idem, 1852. Volgens Callebert vooral interessant voor eind XVIe en eerste derde XVIIe eeuw.

- Meer dan 700 documenten over Eversam zijn er in het Groot Seminarie bewaard, vooral over processen en verkopingen. Er bestaan genummerde steekkaarten van, chronologisch, met aanwijzingen over de inhoud, vóór 1918 gemaakt door Joseph Noterdaeme, en vervolledigd door P. Callebert na 1963. Vanaf nr. 313 is het vanaf 1600. Wat vetjes gedrukt is, moeten we verder bekijken.

- In vier cartularia kort na de Beeldenstorm opgesteld zijn de meeste documenten van vóór de XVIe eeuw overgeschreven.

A. bevindt zich in het Groot Seminarie en gaat over visrechten.

B. idem, 247 folio’s, eveneens over de periode 1568-1572. (dus te bekijken!)

C. idem, over XVe eeuw.

D. in het Rijksarchief van Brugge (aanwinsten 3904);

- Er is een beschrijving van het archief gemaakt in 1650, en later in 1741. Dit laatste door de baljuw van de heerlijkheid Eversam-Diepezeele,  Ivan Ollevier, 123 folios, = nr 608 in het Groot Seminarie.

- Er is een terrier van 1735-1737, eveneens in het G Seminarie, andere mogelijk in de nrs. 518, 519, 542, 695.

Opm. in R. Toussaint’ reeks over de abdij, afl.2, is er sprake van een oude terrier van Stavele in 1697 opgemaakt door Marinus Ollevier, gezworen landmeter van de Kasselrie van Veurne. Daarin komt de Goudenwerfhoek terug, een groot stuk mand ten zuidwesten van het klooster, gelegen tussen het dorp van Stavele zelf en Eversam, langs de IJzer, nog geschonken door Robrecht van Jeruzalem, graaf van Vlaanderen, in 1105. Gebieden langs de IJzer waren grafelijk bezit, wat kan betekenen dat zowel Eversam als Goudenwerf gebieden waren die op het IJzerestuarium veroverd waren.

- In het Groot Seminarie zijn er nog enkele niet gekatalogeerde rollen over de bezittingen sinds 1300 en enkele rekeningen van de Watering. Zo is er een van 1541.

We bekeken de steekkaarten:

- nr. 238: Rekwest gehouden over den in- en uitweg van de Eversamstrate, komende uit het klooster en loopende tot aan de groote strate naar Stavele. Verscheidene getuigen verklaren dat dit de eenige weg is voor ’t klooster en waar al de bewoners langs gemelde strate dat die weg onderhouden wierd door de aangelanden met ’t hout dat er nevens groeide, dat het klooster langs daer boomen uit het bos voerde met 6 of 8 peerden, dat sommige aangelanden den onderhoud verwaarloosd hebbende de strate geschauwd werd en eene boete opgelegd werd aan de plichtigen. 3-11-1574.

met schets:

                                             de parochiedijk                                   

                                                           nieuwe dreef  

------------<-Stavele------------- -----------------Eversamstraat  ----------à Eversamklooster

Ten tijde van de monniken kon je slechts de weg Ieper-Veurne bereiken door de IJzer over te steken eerst langs de Ruwedreve, later kreeg de vroegere weg de naam van “den ouden uutwech” (nu de Zanddreef). In 1628 werd die weg ingekort doordat men een andere oversteekplaats met het nog bestaande oversteekhuisje “an den back” aanlegde ten noordoosten buiten het beluik. Aldaar de IJzer over kon men in “’t Marienstraetjen” (nu nog genoemd de kloosterdreef) op de Burgweg geraken. (1,(26))

Het “Eversamstraetje” of “Eversam-dreve” liep vanuit het klooster westwaarts en via het (huidige) bedrijf van Wilfried Deheegher en Paula Deblock werd het opgevangen in de “grote straete” naar Stavele. Het werd beschouwd en desnoods verdedigd als kloostereigendom en moest door de gebruikers - elk op zijn aanliggend deel – onderhouden worden, een oude en vanzelfsprekende gewoonte. Het hout van de bomen aan weerszijden van de weg werd voor de nodige herstellingswerken aangewend. (1,(12))

Wellicht als gevolg van de anarchie door de Geuzerie en de armoede in ’t Veurnambachtse, ontstond hierover omstreeks 1574 onenigheid. In het bestuur van de kasselrie werd beroep gedaan op de “Kerckgeboden”. Door het uitdelen van boeten bedaarden de gemoederen. Zakenman als hij was en om in ’t vervolg betwisting te vermijden, liet prelaat Jan van Loo (1562-1594) een verslag over dit alles opstellen om desnoods een bewijs van eigendom te kunnen voorleggen en weigerachtige aangelanden te herinneren aan hun herstelverplichtingen.  (1,(12))

Het stuk dat hierna volgt laat getuigenverklaringen zien, die gezien het steeds terugkerende stramien, allicht een bepaalde vragenlijst volgden, in de tekst trouwens aangeduid als “poincten interrogatoire”.

Ze verschenen op 3 november 1574 voor Jan Mazeman, heer van Couthof, notaris publicq, meestere Joannes Laureijns end Jacob van Loovelde ghetuughen ende adjoincten de volgende getuigen: Michiel Voet, Annaert de Wevere, Wouter Voet, Cathelyne (vrouw van Franchoys Metsu), Antheunis Musoore en Tannekin (weduwe Debats).

Transcriptie (ivo)

238/1

Opene informatie preparatoire, ghehoord by ons notaris ende ghetuughen onderscreven ten verzoucke ende ernstighen instantie van eerw[aarde] heere, d’heer Jan van Loo, proost van Eversaem, ter verifficatie vande possessie ende saisine, van zekeren inwech, ende vutwech, van den voorseyden cloostere, naer den verclaerse van poincten interrogatoire van weghen myn[en] voornomden heere, ten desen overgheleyd in ghescrifte, ghedaen binnen den districte van tvoors[eyde]n cloostere den derden novembris xv^c (1500) vierentzeventich

[eerste getuigenis]

Michiel voet de zone Gillis landsman binnen der prochie van Stavele, ghehuwet man, oudt iiii^xxvii (87) jaren oft daerontrent, oirconden beleed ende gheexamineerd by solempnelen eede, op dinhouden vande voors[eyde] poincten interrogatoire, deposeert oijnt ende zijn leven lanck ghewoondt thebbende in een pachtgoed, staende ende gheleghen op den voors[eyde]n vutwegh vanden cloostere, gheseyt deversaem strate loopende van den zelven cloostere naer Stavele ende andere voisine stede ende plaetsen, ter welcker voors[eyde] hofstede oick ghewoondt heift, zyne deposants vadere aldaer overleden in tjaer van gratie vichtien hondert, ende verclaerst hy deposant te hebbene goede kennesse ende memorie, van joncx kynde ende voorts totten daghe van hedent, dat die vanden voor[seyde]n cloostere altyts ghehadt hebben, ende noch hebben eenen vrijen ende paisivelen inwech, ende vutwech, op dende duer de voors[seyde]n Eversaem strate, loopende totter groote strate van Stavele, danaf hebbende van allen tyden possessie ende saisine, zonder datter anderen inwech ofte vutwech es, omme met paarden ende waghenen te gheraken totten voors[eyde]n cloostere, ofte daervute tot omligghende steden ende plaetsen, zoo van ghelijcken alle pachters ende bezitters van den hofsteden ligghende op de voorseyden Eversaem strate, van ghelycken ouden tijden gheweist hebben ende noch zijn in goede possessie ende saisine van te rijden met peerden ende waghenen tallen steden, plaetsen

- saisine =

- vutwech = uutwech = uitweg

- oynt = altijd?

- poincten interrogatoire = een ondervraging aan de hand van een lijst vragen of trefwoorden;

- oirconden = oorkonden = getuigen; door een plechtige verklaring (mondeling of schriftelijk) vaststellen, hetzij voor de rechter, hetzij anders, en dus ook wel: officieel ter kennis brengen, afkondigen; (WNT)

- solempnelen = plechtige

- paisivelen = rustig, vredig

238/2

ende marcken, op ende duer de voorseyde strate van Eversaem ende duer gheen andere, als gheen ander wezende noch weten[de] gheweist thebbene. Duer welcke voors[eyde] strate van Eversaem die vanden zelven cloostere, ende duer gheene andere oynt ende altijds hebben ghedaen voeren met peerden ende waghenen zulcx als ten behouve vanden cloostere van noode gheweest heeft, als van alimentatien victuaeghen provisie van houtte ende ander zaken, zoo van ghelycken ghedaen hebben de opwoonende vande voor[seyde] strate. Bet voorts ghetuucht dat hy van allen tyden zijnder memorie gheweten heift, dat de voorseyde strate ter vermanijnghe van de proosten der voors[eyde] cloostere by alle de jeghenlanders vermaect heift gheweist, ende overzulcx ten diveersschen stonden, hy deposant gheholpen heeft vermaken, totten voor[seye] groote strate toe, zowel met de cnapen vanden voors[eyde] cloostere als met andere, opwoonders van de voors[eyde] strate van Eversaem, ende ghemerct dat binnen corten jaren herwaerts de voors[eyde] opwoonders in ghebreke ende onghewillich gheworden zijn, de voors[eyde] strate als van ouden tyden te vermaken, quade plecken ende diepe gaten te beteren, es naer ghecoustumeerde kercghebode ghedaen te Stavele, by hoochbaill[iu] scepenen en[de] ceurheers slands van veurnambacht, de voors[eyde] strate van

Eversaem gheschauwet gheweist, ende boeten ghewesen die by diveerssche opwoonders immers by hem deposant betaelt hebben gheweist, tot drie toe, endelijnghe ghetuucht dat de voors[eyde] strate van Eversaem commen[de] vande voors[yde] strate van Stavele gheen ander einde en heift dan ten voors[eyde] cloostere, twelcke wesener dat hy deposant weet te ghetuughen op als ghevraecht sluut zyne depositie onder zyn handteecken,

[vermenigvuldigingsteken als handtekening]

(in de kantlijn van vorige blz.:)

caetauyt(?) over zyne baeccutie(?) xij (12) sh[illing] par[isi]s

- victuaeghen = victualie = mondvoorrad, leeftocht, teerkost, levensmiddelen, proviand;reeds middelnederlands (WNT);

- bet = nog

- ghecoustumeerde kercghebode = kerkgeboden in gewoonterecht vastgelegd?

- baljuw = De benaming “baljuw” wordt gebruikt op alle echelons van de feodale hiërarchie, vanaf de kasselrij tot de kleinste heerlijkheid. De baljuw was inderdaad in elk van die omschrijvingen de vertegenwoordiger van de heer. De baljuw heeft met uitsluiting van de Amman, de bevoegdheid tot rechtsvervolging. Hij alleen zal de vergoedingen ontvangen verbonden aan de straatschouwingen, waaronder ook beken en bruggen vallen. (zie tekst: feodaal kader). In dit geval was het niet de baljuw van de heerlijkheid Eversam, of van Stavele, maar ‘de grote baas’: de hoogbaljuw van de kasselrij, die hier straatschouwing kwam doen.

- straatschouwingen: Het was de plicht van de administratie om wegen en waterlopen in goede orde te houden. Met de beperkte middelen waarover de overheid toen beschikte was dit geen lichte opgave. Een eerste middel daartoe waren de straatschouwingen. Vergezeld van burgemeester, schepenen en officieren reed de baljuw met “gerechte roede sittende op eenen waegen en alsoo rijdende door het midden van de straete” om de schouwing te beginnen.

& Pollinkhove, 28-1-1647 (3) met Catharina (1)(2)(3) Klaerbout (1)(2) Claerbout (1)(3) Claerbouts (2) uit Hoogstade (3)

getuigen de heer Joannes Heurlebout uit Pollynchove en Petrus Valcke cassodus (3)

            1. Jan MASSU (ged. Pollinkhove, 30-10-1647) (1)

            doopheffers Joannes Claerboudt en Anna de Wyndt beide uit Pollynckhove

 2. Maria MASSU (ged. Pollinkhove, 15-11-1649) (2)

doopheffers: Joannes Claerebout uit Pollynckhove en Marian Tue uit Proven (2)

 + nog 1 kind MESSU en 4 kinderen METSU

Zie bespreking in Beveren

Bronnen:

(1) parochiaal doopreg Pollinkhove, f 191 (PWVi)

tekst (scan 299 links onderaan):”infras[criptus] lector eccle[sia] de pollynchove 30 octob baptizavit  joannem filium joannis massu et catharine claerbout coniugum susceptores joannes claerboudt et Anna de Wyndt utrisque ex pollynckhove subscribebatur Jacobus Meinaert.” (i)

”onderschrevene, lector van de kerk van Pollynchove doopte op 30 october Joannes de zoon van het echtpaar Joannes Massu en Catharina Claerbout doopheffers Joannes Claerboudt en Anna de Wyndt beide uit Pollynckhove onderschrevene Jacobus Meinaert.” (i)

(2) parochiaal doopreg Pollinkhove, f 195 (PWVi)

tekst (scan 308):”xv° (15) 9bris (novembris) 1649 bapt[izavi] inf[rascriptus] mariam filiam joannis massu et catharine claerbouts coniugum susceptores fuerunt joannes claerebout ex pollynckhove et Marian Tue ex Proven subscribebatur Jacobus Meinaert pastor.” (i)

”Op 15 november 1649 heb ik onderschrevene gedoopt Maria de dochter van het echtpaar Joannes Massu en Catharina Claerbouts doopheffers waren Joannes Claerebout uit Pollynckhove en Marian Tue uit Proven, onderschrevene Jacobus Meinaert pastoor.” (i)

(3) parochiaal huwreg Pollinkhove, f 1823 (PWVi)

tekst (sc 83 links bovenaan): “Anno 1647, die 21 januarij premissis tribus bannorum denuntiationibus per verba de presenti, ego infrascriptus lector ecclesie parochialis de pollijnchove presentis coniunxi matrimonio joannem metsu ex beveren et catarinam clareboudt, hoogestade presentis testibus domino joanne heurlebout ex pollynchove et petro valcke cassodus subscribebatur anto[nius] van[den] berge pastor.” (i)

”Op de 21^e januari 1647 na drie bannen afgekondigd in voorafgaande missen, heb ik onderschrevene lektor van de parochiale kerk van Pollinkhove met mondelinge instemming in de echt verbonden Joannes Metsu  uit Beveren en Catarina Clareboudt, Hoogstade in aanwezigheid van de getuigen de heer Joannes Heurlebout uit Pollynchove en Petrus Valcke cassodus subscribebatur Antonius van[den]Berge pastoor.” (i)”

Poperinge

geen doop-, huwelijks-, noch begrafenisakten voor 1700! Alleen index huwelijken O.-L.-Vrouwparochie 1614-1795 (voor var: scan 58-59)(i)

- Guilielmus MASSUE

& Poperinge, 1615 met Catharina Bollaers (1)

Bronnen:

(1) parochiaal huwreg. Poperinge 70v (PWVi) B1 (i)

- Joannes METSU

& Poperinge, 1621 met Christina Capellen (1)

Bronnen:

(1) parochiaal huwreg. Poperinge 83v (PWVi) B1 (i)

- Franciscus METSU

& Poperinge, 1627 met Francisca Rouseau (1)

Bronnen:

(1) parochiaal huwreg. Poperinge 333 (PWVi) B2 (i)

- Pieter METSU

& Poperinge, 1629 met Petronilla Christiaens (1)

Bronnen:

(1) parochiaal huwreg. Poperinge 335 (PWVi) B2 (i)

- Maria MASSUWE

& Poperinge, 1641 met Antonius Vansegerscappel (1)

Bronnen:

(1) parochiaal huwreg. Poperinge 372 (PWVi) niet gevonden (i)

Proven (Sint-Viktor)

- Christiana MASSU

In 1634 doopmeter van Maria Massu (geb. Roesbrugge-Haringe, 1, ged 3 dec 1634), dochter van Jan Massu de jongere (tak Eloij Massu).

- Philippus MASSU (1)(2)(3)(4)

& Nicaisie Scheefsdaele / Schepdaele (1)(2)(3)(4)

kinderen:

1.     Philippus MASSU (geb. Proven, 10, ged. 12 apr 1635) (1)

doopheffers: Joannes Massu uit Haerynghe en Elisabetha Caestellers de echtgenote van Egidius Schepdaele uit Proven. Sign: ere J Mey pastoor”(1)

2.     Philippus MASSU (ged. Proven, 27 mrt 1636) (2)

doopheffers: Petrus van Ackere in de naam van de verhinderde Aegidius Schepdaele uit Proven en Leonarda Massu de echtgenote van Audomarus Moncarie uit Beveren. (2)

3.     Maria MASSU (ged. Proven, 22 okt 1637) (3)

doopheffers: Jacobus van Santvoorde uit Beveren en Maria de Jonghe de echtgenote van Joannes Massu uit Haerynghe (3)

4.     Petrus MASSU (ged. Proven, 29 okt 1639) (4)

doopheffers:  Damianius Massu uit Stavele en Maria Schepdaele de echtgenote van Petrus van Ackere uit Haerynghe (4)

Zie Roesbrugge-Haringe en tak Eloij Massu

Bronnen:

(1) parochiaal doopregister Proven, 136 (P)(PWVi) 12 april (P) 1635 (P)(PWVi); ouders (P)

tekst (sc 29 links):” Anno 1635 12^e aprilis ego infrascriptus baptizavi Philippium filium Philippi Massu et Niceisie Schepdaele conjugum natam 10 huius susceptores fuerunt Joannes Massu ex Haerynghe et Elisabetha Caestellers uxor Aegidii Schepdaele ex Proven. Sign: ere J Mey pastor”(i)

” Op de 12^e april 1635 heb ik onderschrevene Philippus zoon van het echtpaar Philippus  Massu en Niceisia Schepdaele gedoopt, geboren 10, wiens doopheffers waren Joannes Massu uit Haerynghe en Elisabetha Caestellers de echtgenote van Egidius Schepdaele uit Proven. Sign: ere J Mey pastoor”(i)

(2) parochiaal doopregister Proven, 138 (P)(PWVi)(scan 63 (i)) 27 mrt (P) 1636 (P)(PWVi); ouders (P)

tekst (sc 32?):” Anno 1636 27^e martis ego infrascriptus baptizavi Philippium filium Philippi Massu et Niceisie Schepdaele conjugum natam 26 huius susceptores fuerunt Petrus van Ackere in nomine Aegidii Schepdaele impedit ex Proven et Leonarda Massu uxor Audomari Moncarie ex Beveren. Sign: ere J Mey pastor”(i)

” Op de 27^e maart 1636 heb ik onderschrevene Philippus gedoopt zoon van het echtpaar Philippus  Massu en Niceisia Schepdaele, geboren 26, wiens doopheffers waren Petrus van Ackere in de naam van de verhinderde Aegidius Schepdaele uit Proven en Leonarda Massu de echtgenote van Audomarus Moncarie uit Beveren. Sign: ere J Mey pastoor”(i)

 (3) parochiaal doopregister Proven, 141 (P)(PWVi)(scan 63 (i))  22 okt (P) 1637 (P)(PWVi); ouders (P)

 tekst (sc 34):” Anno 1637 22^e octobris ego infrascriptus baptizavi Mariam filia Philippi Massu et Niceisie Schepdaele … huius susceptores fuerunt Jacobus van Santvoorde ex Beveren et Maria de Jonghe uxor Joannis Masssu ex Haerynghe. Sign: ere J Mey pastor”(i)

” Op 22 oktober 1637 heb ik onderschrevene Maria gedoopt de dochter van de echtelieden Philippus Massu en Niceisia Schepdaele … hun doopheffers waren Jacobus van Santvoorde uit Beveren en Maria de Jonghe de echtgenote van Joannes Massu uit Haerynghe. Sign: ere J Mey pastoor”(i)

(4) parochiaal doopregister Proven, 144 (P)(PWVi) )(scan 63 (i)) 29 okt (P) 1639 (P)(PWVi); ouders (P)

tekst (sc 36):” Anno 1639 29^e octobris ego infrascriptus baptizavi Petrum filium Philippi Massu et Niceisie Schepdaele conjugum natam heri huius susceptores fuerunt Damianius Massu ex Stavele et Maria Schepdaele uxor Petri van Ackere ex Haerynghe. Sign: ere J Mey pastor”(i)

” Op 29 oktober 1639 heb ik onderschrevene Petrus gedoopt de zoon van de echtelieden Philippus Massu en Niceisia Schepdaele geboren … hun doopheffers waren Damianius Massu uit Stavele en Maria Schepdaele de echtgenote van Petrus van Ackere uit Haerynghe. Sign: ere J Mey pastoor”(i)

mogelijk dezelfde, in een volgende huwelijk:

- Philippus (1)(2) MASSU (1)(2)

& Petronelle / Petronille / Petronilla (1)(2) Baiseur (1)(2)

kinderen:

1.     Petronilla MASSU (ged. Proven, 23 dec 1643) (1)

doopheffers: Nicoleius Massu en Judoca du Bois echtgenote van Petrus Baiseur beide uit Proven (1)

2.     Joanna MASSU (ged. Proven,  31 jan 1646) (2)

doopheffers: Joannes Massu uit Stavel en Joanna Blondeau echtgenote van Adrianus Lecocq uit Proven (2)

Bronnen:

(1) parochiaal doopregister Proven, 149 (P)(PWVi)(scan 63 (i)) 23 dec (P) 1643 (P)(PWVi)(i); ouders (P); Petronella (PWVi), Peternelle (P)

tekst (scan 41):” Anno 1643 23^e decembris ego infrascriptus baptizavi Petronillam filiam Philippi Massu et Petronilla Baiseur susceptores fuerunt Nicoleius Massu et Judoca du Bois uxor Petri Baiseur utrumque ex Proven. Sign: ere J Mey pastor”(i)

“Op 23 december 1643 heb ik onderschrevene Petronilla gedoopt dochter van Philippus Massu en Petronilla Baiseur doopheffers: Nicoleius Massu en Judoca du Bois echtgenote van Petrus Baiseur beide uit Proven. Sign: ere J Mey pastoor”(i)” (i)

(2) parochiaal doopregister Proven, 153 (P)(PWVi)(scan 63 (i)) 23 jan (P) 1646 (P)(PWVi); ouders (P);

tekst (scan 45):” Anno 1646 31^e januarius ego infrascriptus baptizavi Joannam filiam Philippi Massu et Petronilla Baiseur conjugum natam 28^a  huius susceptores fuerunt Joannes Massu ex Stavel et Joanna Blondeau uxor Adriani Lecocq ex Proven. sign ere J Mey p[a]st[o]r” (i)

“Op de 31^e januari 1646 heb ik onderschrevene Joanna gedoopt dochter van de echtelieden Philippus Massu en Petronilla Baiseur geboren de 28^e hun doopheffers waren Joannes Massu uit Stavel en Joanna Blondeau echtgenote van Adrianus Lecocq uit Proven. sign ere J Mey pastoor” (i)

- Clemens METSU (1)

& Antonia De Mey (1)

kinderen:

1. Catharina METSU (geb. Proven, 22, ged. 23 sept 1640)(1)

Bronnen:

(1)parochiaal doopregister Proven f 146 (i) ged Catherina Metsu 1641.

tekst (scan 36 links onder):”Anno 1640 23 septembris ego infrascriptus baptizavi catharinam filiam clementis metsu et antonia de mey conjugam natam 22 hujus suceptores fuerunt franciscus metsu furnensis et aegidia clinckemaecke vidua joannis de schodt provendana. sign erecti J de Mey p[ast]tor”(i)

“Op de 23^e september 1640 heb ik onderschrevene catharina gedoopt dochter van de echtelieden clemens metsu en antonia de mey geboren de 22^e hun doopheffers waren franciscus metsu uit Veurne en aegidius clinckemaecke weduwe van joannes de schodt. getekend .. j de mey pastoor.”(i)

opm 1640 of 1641 nazien

- Jacoba MASSU (1)

& Proven, (verloving 7 augustus, huwelijk 25.. ) 1648 met Christianus Rachels (1)

getuigen: Jacob de Visch en Francisca Massu (1)

Toch was het doornemen van al die doopakten nuttig, want we vonden nog Metsuvar.: telkens echtgenotes - de klappers zijn inderdaad op naam van het kind en de vader – en bij de doopheffers.

- Nicolaus Biliet (1)

& Maria N. (1)

kinderen:

1. Maria Biliet (ged. Beveren, 3 maart 1625) (1)

doopheffers Lucas Davenne en Maria de dochter van Jacobus Messu (1)

Opm. zie Elverdinge, ook daar een Maria dochter van Jacobus doopheffer.

vermoedelijk dezelfde:

Nicolaes Bille (2)(3)

& Maria (2)(3) Lesar (2)

kinderen:

1. Christianus Bille (ged. Beveren, 12 jan 1623) (2)

doopheffers Christianus Cokenpot en Margereta Du Manguij (2)

2. Franciscus Bille (ged. Beveren, 12 jan 1623) (2) (tweelingsbroer)

doopheffers Petrus Du Puyls en Maria Bomsooms (2)

3. Maria Bille (geb. en ged. Beveren, 11 apr 1630) (3)

doopheffers Guillielmus Labytte en Anna Liebaert (3)

4. Joanna Bille (geb. en ged. Beveren, 11 apr 1630) (3) (tweelingszus)

doopheffers Joanna De Vos en Margereta Pissomer uit Haringe (3)

vermoedelijk dezelfde (zie ook doopheffer Dumanguy):

Nicolaes Billet (4)

& Maria Lesaem (4)

kinderen:

1. Catharina Billet (geb. Beveren, 4, ged. 7 feb 1636) (4)

doopheffers Franciscus Baere en Jacoba Dumanguy uit Beveren (4)

(Er is nog:

Biliet Joanna van Christianus en Snous Maria, 18 juni 1656, f 446 (klapper scan 19)

Bille Catharina van Carolus en Staes Joanna, 22 feb 1644, f 291

Bronnen:                                                                                                                      

(1) parochiaal doopregister Beveren:

klapper (scan 19): Biliet Maria van Nicolaes en N. Maria, 3-3-1625, f 61. (i)

tekst (scan 31 rechts): nr. 484 “1625 3 martij baptisata est Maria filia Nicolai Biliet ex uxore Maria susceptor[es] presentibus Luca Davenne et Marie filia Jacobi Messus.” (i)

“Op 3 maart 1625 is Maria gedoopt de dochter van Nicolaus Biliet van zijn echtgenote Maria in aanwezigheid van de doopheffers Lucas Davenne en Maria de dochter van Jacobus Messu.” (i)

(2) parochiaal doopregister Beveren: klapper (scan 19): f 51

tekst (scan 26 rechts, 2^de): f 51, nr 406 j2 baptizati sunt fratres gemelli filij nicolai bille ex uxore maria quorum prior vocatus christianus suscipientibus christianus cokenpot et margareta du mainguij alter vocatus franciscus suscipientibus petro du puyls et maria bomsoons.” (i)

in vertaling: Op 12 (1623) zijn gedoopt de tweelingbroers zonen van nicolaes bille en margareta vanwie de eerste franciscus is genoemd met de doopheffers christianus cokenpot en margereta du manguij de andere is franciscus genoemd met de doopheffers petrus du puyls en maria bomsooms.” (i)

(3) parochiaal doopregister Beveren: klapper (scan 19): f 93

tekst (scan 93 rechts onder): f 93, nr 676 undecima die mensis aprilis baptizavi geminas “sciluit” mariam filiam nicolai bille et marie lesar conjugum susceptores fuerunt guillielmus labytte et anna liebaert et joannam filiam eorem dem conjugum susceptoribus joanne de vos et margereta pissomer ex haerynghe natos die ut supra.” (i)

in vertaling: op de 11^de dag van de maand april heb ik gedoopt de tweelingzussen maria de dochter van de echtelieden nicolai bille en maria lesar de doopheffers waren guillielmus labytte en anna liebaert en joanna dochter van dezelfde echtelieden met doopheffers joanna de vos en margereta pissomer uit haringhe geboren de dag als hierboven.” (i)

(4) parochiaal doopregister Beveren: klapper (scan 19): f 119

tekst (scan 60 rechts, 2de): f 119 nr 769 die septima februarij 1636 ego infrascriptus baptizavi catharinam filiam nicolai bille/it et maria lesaem conjugum natam sextae eodem mensis suscepientiebus francisco baere et jacoba dumanguy ex beveren.” (i)

in vertaling: op 7 februari 1636 heb ik onderschrevene gedoopt catharina de dochter van de echtelieden nicolaus bille/it en maria lesaem geboren de zesde van dezelfde maand met doopheffers franciscus baere en jacoba dumanguy uit beveren.” (i) 

OPM. Helaas geen verdere opheldering over Jacobus en Maria Messu.

- Ludovica Masse

& Guillielmus De Rue

kinderen:

1. Gislenus De Rue (ged. Beveren, 3-11-1629)(1)

Opm.

1. geen andere kinderen in Beveren met De Rue via klapper.

2. Ook geen huwelijk gevonden te Beveren op die naam

3. De naam vinden we wel terug in Stavele, waar in 1605 Eloij Massu peter was en Janeken, weduwe van Caerle De Rue meter van een kind

Bronnen:

(1) parochiaal doopreg Beveren:

klapper (scan 80, rechts midden):Derue Gislemus van Guilielmus en Ludovica Masse, 3 9ber 1629, f 89 (i)

tekst (scan 45 boven rechts): “nr 654. 3 9bris j629 baptisatus est gislenus f[ilius] guillielmus de rue ex uxore ludovica masse susceptoribus joanna de plackere et roberta masse

in vertaling: Op 3 november 1629 is gislenus gedoopt de zoon van guillielmus de rue van zijn echtgenote ludovica masse doopheffers[ waren] joanna de plackere en roberta masse

En dan zijn er nog de doopakten tussen 1630 (start scan 46, f 90, nr 660) en 1647, het jaar van het huwelijk tussen Joannes II en Catherina Clarebout te Pollinkhove. Indien hij kort na het huwelijk van zijn ouders in 1608 geboren is, was hij oud genoeg (in 1626 18 jaar) om als peter of meter op te treden van een vriend of verwant. En als hij uit Beveren afkomstig was, waarom dus niet in doopakten uit Beveren. Verder konden er ook andere Metsuvar opduiken als peter of meter.

Dat laatste bleek inderdaad zo te zijn.

We bekeken reeds:

scan 46 (f 90) (12-1-1630) – scan 49 (f 92) (15-08-1630 nr 688);

dan springt het in scan 49 naar 12-7-1634 (f 97, nr 689) tot 17-11-1637, nr 851 in scan 73 (f 144);

dan springt het terug naar het vervolg van de eerste reeks 20-08-1630 (scan 73, nr 852, f 145) tot 9-7-1634, nr 1038 (scan 97 links);

daarna 21-11-1637, nr 1039 (scan 97 rechts), en zo verder, bekeken tot en met 8-12-1639 (scan 112).

Verder bekeken we nog scan 140, 145 (20-12-1643) tot 150 (4-9-1644).

Geen spoor van Joannes Massu (II) of Cathelijne Clarebout als peter en meter bij andere kinderen. Wel de volgende:

- Leonora Massue

Leonora (1)(2)(3) Massue (1)(2) Masu (3)

& Audomarus (1)(2) Moncarey/ Moncarreij (1) Montcarre (2)

kinderen:

1. Joannes Moncarey (geb Beveren, 4, ged 7 sept 1631) (1)

doopheffers Damaso Messue uit Stavele en Maria Massue uit Haeringe (1)

2. Barbara Montcarre (geb. Beveren, 14, ged 17 jan 1635) (2)

dooppeter Joannes Massue uit Haringe en doopmeter Barabara, de weduwe van Guillielmus Labytte. (2)

& Audomarus Minuwe (3)

kinderen:

3. Philippus/Philipus Minuwe (geb. Beveren, 27, ged. 28 jan 1638) (3)

doopheffers Philippus Masu uit Proven en Joanna echtgenote Petrus Pieters uit Beveren. (3)

Dit heeft met de tak van Eloij MASSU te maken, waarvan de vertegenwoordigers eerst in Stavele, dan naar Haringe-Roesbrugge en Proven gingen. zie aldaar.

Bronnen:

(1) parochiaal doopregister Beveren f 156 (scan 138)(i): Joannes Moncarey van Audomarus en Leonora Massue, 7-1-1631.

tekst akte (scan 79 links boven): “nr. 900. Die septima mensis septembris ego infrascriptus baptizavi joannem filium audomari moncarreij et leonora massue conjugum natum die quarta ejusdem mensis susceptoribus damaso messue ex stavele et maria massue ex haeringe. (ondertekend) C Cent.” (i)

“nr. 900. Op 7 september heb ik gedoopt joannes de zoon van de echtelieden audomarus moncarreij en leonora massue geboren de vierde dag van dezelfde maand in aanwezigheid van de doopheffers damaso messue uit stavele en maria massue uit haeringe. (ondertekend) C Cent.” (i)

(2) parochiaal doopregister Beveren f ? (scan ?): niet gevonden in de klapper!!

tekst akte (scan 52, nr 711) “ Die 17 jannuarij [1635] ego infrascriptus baptizavi barbaram filiam audomari montcarre et leonora massue natam die 14 eiusdem mensis susceptoribus ioanne massue ex haerynghe et barbara vidua guillielmi labytte. C Cent.”(i)

in vertaling:

“Op 17 jannuari [1635] heb ik barbara gedoopt, dochter van audomari montcarre et leonora massue, geboren de 14^e van dezelfde maand; de doopheffers waren ioannes massue uit haerynghe en barbara de weduwe van guillielmus labytte. C Cent.”(i)

(3) parochiaal doopregister Beveren:

klapper (scan 137): Philipus Minuwe, vader Audomarus, moeder Leonora Masu, ged 20-1-1638, f 198 (i);

tekst (scan 100 boven links):”f 198, nr. 1056. Die vigesima januarij 1638 ego infrascriptus baptizavi philippum filium audomari minuwe et leonora masu conjugum natum vigesima octava ejusdem mensis suscepientibus philippo masu ex proven et joanna uxore petri pieters ex beveren. g[uilliekmus] v[an]d[e] walle p[astor] b[eve]r[en.”(i)

”nr. 1056. Op 20 januari 1638 heb ik onderschrevene gedoopt philippus de zoon van de echtelieden audomarus minuwe en leonora masu geboren de 28^e van dezelfde maand, in aanwezigheid van de doopheffers philippus masu uit proven en joanna de echtgenote van petrus pieters uit Beveren. g[uilliekmus] v[an]d[e] walle p[astoor] b[eve]r[en].”(i)(datum geboorte valt na doop!? De vorige twee nummers hebben beide een doop op 27 januari, dus de datum van de doop hier is door de pastoor allicht onvolledig opgeschreven. Het zal mogelijk eveneens de 27^e zijn, want moest het de 28^e zijn, stond er allicht voor de geboorte: zelfde dag (eodem die) als de doop, wat in het vorige nummer zo is, met geboorte en doop beide op de 27^e)

Wat de link met Minuwe betreft vinden we nog in het doopregister een kind Antoinus van Petrus Pieters en Joanna Moncare. Joanna Moncare was doopheffer bij Philippus Minuwe van Leonora Massu en Audomarus Minuwe. Hier is Leonora doopheffer bij Antoinus. (1)

Bronnen:

(1) parochiaal doopregister Beveren, tekst (scan 93): f 184 nr 1009: “Die 8a j[anua]rij (1634) ego infrascriptus baptizavi antoinum filium petri pieters et joanna moncare conjugum natum 6 ejusdem mensis suscepientibus antonio moncarre ex merckem et leonora messuis ex beveren; g[uillielmus] v[an]d[e] walle pbr” (i)

“Op de 8^e januari (1634) heb ik onderschrevene gedoopt antoinus de zoon van de echtelieden petrus pieters en joanna moncare geboren de 6^e van dezelfde maand met als doopheffers antonius moncarre uit merckem en leonora messu uit beveren; g van de walle pbr” (i)

We vonden te Beveren nog andere kinderen: in 1630 Petrus van Petrus Pieters en Joanna Montcarré (1) en in 1636 Jacobus, van Petrus Pieters en Jacoba (sic!) Moncarre. (2) Mogelijk was Jacoba haar eerste voornaam, maar werd ze normaal aangesproken met Joanna, of is het al een volgend huwelijk?

Bronnen:

(2) parochiaal doopregister Beveren tekst (scan 74, rechts onder) f 857 nr 865: “Die j7a j0bris baptizavi petrum filium petri pieters et joanna montcarré conjugum natum j6 suscipientibus christophoro desmarez ex houckercke et maria uxore francisci montcarre” (i)

“Op de 17^e december (1630) heb ik gedoopt petrus de zoon van de echtelieden petrus pieters en joanna montcarré geboren de 16^e met als doopheffers christophorus desmarez uit houckercke en maria de echtgenote van franciscus montcarre” (i)

(2) parochiaal doopregister Beveren, tekst (scan 64): f  nr 793: “Die quarta septembris 1636 ego infrascriptus baptizavi jacobum filium petri pieters et jacoba moncarre conjugum natum tertia hujus mensis suscipientibus jacobo vercruise et christiana pieters vidua petri van hoove (ondertekend) aud charle sllanus in beveren” (i)

“Op de 4^e september 1636 heb ik onderschrevene gedoopt jacobus de zoon van de echtelieden petrus pieters en jacoba moncare geboren de 3^e van deze maand met als doopheffers jacobus vercruise en christiana pieters weduwe van petrus van hove (ondertekend) aud[domarus?] charle kapelaan? in beveren” (i)

Leonora was weduwe van Audomarus Moncarre op 20 maart 1639, blijkens de doopakte van Joanna Pieters, een ander kind van Petrus Pieters en Joanna Moncarre (1)

Bronnen:

(1) parochiaal doopregister Beveren, tekst (scan 107, rechts onder): f 212 nr 1104: “Die vigesima martii (1639) ego infrascriptus baptizavi joannam filiam petri pieters et joannae moncarrees conjugum natam vigesima nona ejusdem mensis suscepientibus francisco moncarre et leonora vidua audomari moncarre ex beveren; g[uillielmus] v[an]d[e] walle pbr” (i)

“Op de 20^e maart (1639) heb ik onderschrevene gedoopt joanna de dochter van de echtelieden petrus pieters en joanna moncarre geboren de 29^e van dezelfde maand met als doopheffers franciscus moncarre en leonora de weduwe van audomarus mo

21-01-2014, 09:29 Geschreven door ivometsu  

Een Altaarterminatio is de afbakening van het gebied waarbinnen de rechten aan een bepaald altare zijn toegekend m.a.w. het tiendegebied van een parochie, of wat op hetzelfde neerkomt de parochieomschrijving zelf.” (6, 217)

De “separatie van de thienden” werd uitvoerig beschreven door de “geswooren thiendestekers ten parochie …” (4, 13), elders genoemd: “de gheswooren thiendesteeckers op den elfsten schoof (4,16). 

Het geheel wordt beschreven in “tienderegisters”, waarin de eigenaars (en de verdeling) van de tienden worden vermeld, een nauwkeurige beschrijving van het gehele gebied (grenzen), de oppervlakte van de tiendeplichtige gronden (hemelse breedte) en de belastbare oppervlakte zaailand, gras en klaver, wortels. Daarop wordt een aanslagwaarde berekend, die in geld omgezet, de werkelijke opbrengst vertegenwoordigt. (2) De oppervlakte benoemd “in ommestelling” betekent de reële oppervlakte waarop tienden werden geheven (4,17) (dus niet de hemelse breedte).

Het dokument wordt ook een tiendenkaart of een legger genoemd, en kon opgesteld worden door bijvoorbeeld de baljuw. (4, 17)

Vooreerst werd het tiendegebied in belopen of hopen verdeeld. Elk beloop omvatte een zeker aantal ”roten”. (2) Of in wijken verdeeld in wijken (4)

3. Verpachting en inning

Bij grote abdijen, zoals het O.-L.-Vrouwkapittel van Doornik, patronus van Zomergem, werd ter plaatse een zaakwaarnemer aangesteld om de belangen van het kapittel te behartigen. Meestal was dit een notabele (burgemeester, baljuw, griffier), die de tienden jaarlijks in aanwezigheid van enkele kanunniken verpachtte aan de meest biedende. (4, 12)

De pastoor kon echter ook zelf als tiendeheffer optreden voor de tiendegronden die hem alleen toekwamen. (4, 15,16) 

De tiendepachter pachtte de tienden van de eigenaar voor een bepaald bedrag. (zie voorbeeld Waarschoot) (2) (voorbeeld Oostwinkel) (4, 15)

De verpachting [in Oostwinkel] vond plaats in het midden van de maand juli, net voor de oogsttijd (4, 15), eventueel voor drie jaar tegen een zelfde bedrag (4, 15).

Het verschuldigde deel van de oogst moet netjes in hopen worden gerangschikt en wordt dan door de tiendepachters met tiendekarren opgehaald en in de tiendeschuur opgeslagen.

Tiendeschuur = grangia decimalis (6,216)

Via allerlei processen rond betwistingen te Waarschoot krijgen we nog meer details:

Wat met braakland, volgens de kwaliteit van de grond in staat “tiendebare”vruchten te telen?

Een plakkaat van 1654, nog eens bevestigd in 1698 en effectief in Oostwinkel en Ronsele uitgevoerd, schrijft voor dat alleen de werkelijk gekweekte gewassen aan de tiende en de belasting daarop, zijn onderworpen. (2)

Sommigen probeerden hun oogst stiekem binnen te halen zonder de tienden te betalen. Of een landbouwer haalde wederrechtelijk enkele tiendeschoven terug van de wagen…

Of de plaatselijke gemeenschap eiste dat de tiendenopbrengst voor hun eigen parochie zou worden gebruikt. (2) Hiervan lezen we een mooi voorbeeld te Oostwinkel (4,19):

“ In 1753 kwam het zelfs tot een kleine opstand tegen de tiendeheffers. Zoals gewoonlijk waren twee kanunniken van Doornik op 14 juli 1753 naar Zomergem gekomen om er de tienden van Zomergem, Waarschoot en Oostwinkel in het wagenhuis van de herberg ‘De Drie Koningen’ te verpachten. De sfeer was onrustig en de mensen begonnen door mekaar te roepen dat de tiendeheffers maar beter eerst eens de kerk zouden herstellen, zorgen voor een nieuwe vloer, de kerk eens mooi witten, enz. Onder de indruk van de woede tekende de kanunniken een document in die zin. Ondertussen was men begonnen allerlei projectielen naar de eerwaarde heren te gooien, die maar ter nauwer nood aan de volkswoede wisten te ontsnappen. Naderhand volgden er aanhoudingen en werden strenge straffen uitgedeeld. Verwonderlijk was het oproer niet: de landbouwers begrepen niet goed waarom hun zuurverdiende geld naar een voor hen onbekende instelling moest gaan, waarvan de bestuurders geen greintje begrip aan de dag legden voor de plaatselijke noden.”

In het voor ons belangrijke gebied beschikken we over enkele gegevens in de Staten van Goed van onze voorouders.

4. Afschaffing van de tienden

Na de verovering van onze gewesten door de Fransen (1794) en de annexatie bij Frankrijk werd binnen de kortte kern komaf gemaakt met de tienden, die in feite de ontwikkeling van de landbouw er tegenhielden, want hoe meer men produceerde, hoe meer tienden er betaald moesten worden. Ipso facto gold dit voor het invoeren van nieuwe teelten.

En dat was voor de Fransen levensbelangrijk. De afschaffing van het gehate tiendensysteem werd dan ook door iedereen op gejuich onthaald.

Maar toen de Fransen een hele resem belastingen invoerden (grondbelasting, personenbelasting, belasting op deuren en vensters, luxebelasting op knechten en meiden, koetsen en paarden, opcentiemen, enz.) deed dat sommigen wel eens met heimwee terugdenken aan de tijd van de tienden.

In ruil voor het afschaffen van de tienden en de verkoop van de kerkelijke bezittingen (zwart goed)werd de geestelijkheid voortaan betaald uit de staatskas en viel het onderhoud van de kerk en pastorie ten laste van de overheid.

REFERENTIES:

(1) Westhoek nr.

(2) Achiel De Vos, Geschiedenis van Waarschoot, uitg. Gemeentebestuur Waarschoot, 1990

(3) 750 jaar EEKLO

(4) Hugo Notteboom, 750 jaar Parochie Oostwinkel, Uitg. Werkgroep 750 jaar parochie Oostwinkel, 1994.

(6) Roger Moelaert, Een eerste verkenning inzake de vroegkerkelijke geschiedenis van Knesselare, Appeltjes van het Meetjesland, Jaarboek nr. 35 (1984): 206-225.

D. DE KERKELIJKE BENEFICIËN

1. De kapelanie

De kapelanie was in de Middeleeuwen een zeer verbreide kerkelijke instelling, die in de 16^de eeuw na het Concilie van Trente bijna overal verdwenen is of vervangen door de latere onderpastorijen, hoewel ze helemaal niet synoniem waren.

Een kapelanie was een als kerkelijk beneficium erkende stichting, waarbij de stichter een bepaald bedrag vastlegde, met de last in een bepaalde kerk een welomschreven aantal missen te laten celebreren en met het recht de hieraan verbonden opbrengst te innen