Op 22 oktober 1914 sneuvelde op amper 300 meter van de IJzerdijk in Oud- Stuivekenskerke, de 27-jarige Fernand Lefebvre, onderluitenant in het 2e Regiment Karabiniers. Hij was op 31 juli 1887 in Watermaal-Bosvoorde geboren, maar had zowat heel zijn jeugd doorgebracht in Wortel en Hoogstraten, waar zijn vader Gustaaf Lefebvre hoofdklerk was geweest op de Kolonie en later de Rijksweldadigheidsinstelling op het Gelmelslot. Zijn moeder, Catharina Maria Boom was een zuster van Karel Boom, de bekende Hoogstraatse kunstschilder en leraar aan de Antwerpse Academie voor Schone Kunsten. Omstreeks 1907 had hij als beroepsvrijwilliger dienst genomen in het leger en woonde hij hoofdzakelijk in Brussel. Bij het uitbreken van de oorlog was hij in Etterbeek gedomicilieerd. Ook zijn broers Armand, een sergeant in het 5e Linieregiment en Leon, soldaat bij de Jagers te Voet waren beroepsmilitairen.
Fernand Lefebvre werd neergemaaid door een machinegeweersalvo toen hij met de resterende mannen van zijn compagnie (de 4e cie. 1/4 2e Karabiniers) een Duitse loopgraaf probeerde in te nemen. Grenadier Georges Jacques was een ooggetuige van de zelfmoordactie die door de mannen van Lebevre's bataljon werd ondernomen tegen de bij Tervate doorgebroken Duitsers. In zijn memoires schreef hij hierover: 'L'engagement du 1er bataillon du 2iéme Carabiniers avait provoqué à son tour l'intervention du 3iéme bataillon du 2ième Carabiniers. Il s'est jeté dans la fournaise vers 15.00 h., sous les ordres du major Constant, pour participer à la contre - attaque d'ensemble qui se prépare dans la bouclé de Tervaete. Mais dans cette lutte inégale du soldat debout qui recherche le corps à corps, et l'ennemi terré derièrre ses mitrailleuses, le fol heroïsme des Carabiniers ne peut suffire. La ligne des tirailleurs est rapidement réduite. Des sergents, des soldats ayant pris la relève de leurs lieutenants morts sont tués a leur tour: Kneipe, Morlet, Dome et Lefebvre. Dans la plaine, seul un clairon s'entente à pousser en avant, des petits groupes épars. La contre - attaque de Tervaete par les Carabiniers est brisée et reflue à son point de départ...' Fernad Lefebvre werd begraven in een veldgraf ergens in de beruchte Bocht van Tervate. Op 30 juni 1922 werd hij met militaire eer en begeleid door een peloton karabiniers herbegraven op de begraafplaats van Etterbeek.
Het is niet meteen duidelijk wanneer dit populaire Duitse soldatenlied ontstaan is. Vast staat wel dat het in de herfst van 1917 werd uitgegeven bij F. Hofmeister in Leipzig en dat het wellicht werd gecomponeerd door zangeres en componiste Elsa Laura von Wolzogen (1876-1945). Tijdens het interbellum werd het vaak gezongen door Wander-groepen en later zelfs door de HJ.
MINDER BEKEND - PLOEGSTEERT MEMORIAL TO THE MISSING
Iedereen kent wel de Menenpoort en de 'vermistenmuur' op Tyne Cot. Heel wat minder bekend en weinig bezocht is het derde grote monument voor de vermisten van het Britse Gemenebest op ons grondgebied: het Ploegsteert Memorial of the Missing. Het staat op een paar honderd meter van de grens met Frankrijk, aan de eeuwenoude verbindingsweg tussen Mesen en Armentiers. Het classicistische cirkelvormige gebouw - een ontwerp van Harold Bradshaw - staat centraal op de CWGC - begraafplaats Berks Cemetery Extension en herdenkt 11.390 militairen die in de grensregio sneuvelden maar geen gekend graf hebben. Het monument heeft een diameter van 21 meter en een hoogte van 11,7 meter en werd op 7 juni '31 onthuld. De twee indrukwekkende liggende leeuwen in zandsteen aan de ingang zijn het werk van de Britse beeldhouwer Gilbert Ledward, een veteraan van de Royal Garisson Artillery. Aan de overzijde van de weg ligt wat er rest van het Bos van Ploegsteert, dat de inzet vormde van heel wat kleinschalige, maar daarom niet minder bloedige gevechten, getuige een hele reeks van kleinere militaire begraafplaatsen in de onmiddellijke omgeving. Een merkwaardig detail is dat op de panelen van dit gedenkteken niet alleen drie dragers van de hoogste Britse militaire onderscheiding, het Victoria Cross (V.C.) worden herdacht maar ook drie Britten die wegens desertie werden geëxecuteerd...
In mijn blog van vorige zondag stond ik even stil bij de poëzie van korporaal Daan Boens Vandaag geef ik u zijn gedicht 'Op de voorpost':
'Met twee en dertig zijn we opgekomen... / De voorposr is gerust, en de avond ligt / met witte maneschijn omheen de boomen ; / een zilver-groene vaart is 't eenig ver-gezicht./
Een lange boomen-rij staat om de zoomen / van d'oud bekende vaart, dien soms een schicht / met rozen of met helder-blauwen glans verlicht /'t wordt alles dan een beeld uit kinder-droomen. /
En de zoo lang beschoten boomen-rij / wordt schoon, en schijnt dan zooveel kaarsen-vlammen, / die voor de jonge en doode helden branden, /
wijl ligt een vlot, waar het sinds maanden lei -/ en wiegelt lichtjes aan zijn koord, zoo'n stramme / en moeë man, die bang is aan te landen."
Uit 'Van glorie en lijden. Sonetten uit de loopgraven van den Yzer', Drukkerij van de Werkschool, Kamp Harderwijk, 1917
Jan Frans Coveliers werd op 6 januari 1893 in het Turnhoutse gehucht Zevendonk geboren. Hij behoorde tot de militieklas van 1913 maar was vrijgesteld van kazernedienst omdat hij pas tot subdiaken was gewijd en de priesteropleiding aan het Groot-Seminarie te Mechelen volgde. Kandidaat-priesters, mochten uit hoofde van hun ambt geen wapens dragen, maar waren in ruil voor deze vrijstelling wel verplicht om een summiere opleiding bij de geneeskundige troepen te volgen. Bij het begin van de oorlog werd Jan Coveliers dan ook gemobiliseerd als brancardier en aanvankelijk ingedeeld bij de ambulancecolonne van de Ie Legerdivisie. Na de val van Antwerpen, in oktober '14, muteerde hij eerst naar het 3e Regiment Artillerie, en later verkaste hij naar de 3e batterij van de 1e Groepering van het 13e Regiment Artillerie. In mei '16 werd hij omwille van zijn moedig gedrag op het slagveld onderscheiden met het Oorlogskruis. Op 5 mei '17 werd hij zwaargewond door granaatscherven in Dikkebus, toen de Duitse artillerie zijn batterij onder vuur nam. Jan Coveliers overleed de volgende dag aan de opgelopen verwondingen in het veldhospitaal 'Elisabeth de Couthove', een reeks ziekenbarakken bij het kasteel Couthof van baron Raoul Mazeman in Proven. Hij werd begraven in Reningelst en was een van de eerste Vlaamsgezinde gesneuvelden die een heldenhuldezerk kregen. Op 22 januari 1924 werd deze Turnhoutenaar herbegraven op de BMB te Westvleteren in graf nr. 1044. Een jaar later werd zijn heldenhuldezerk op bevel van het ministerie van Landsverdediging van deze site verwijderd en vervangen door een Belgische militaire standaardzerk.
In deze nieuwe rubriek kan u vanaf vandaag nooit eerder gepubliceerd fotomateriaal terugvinden over het IJzerfront en de sector Ieper. Het grootste deel van dit materiaal heb ik in de loop van heel wat jaren bijeengebracht uit privé-verzamelingen en foto-albums. Het geeft een uniek inzicht in het leven van alledag aan het front en is alleen daardoor al historisch belangrijk materiaal. Vandaag een foto uit het album van een soldaat uit het Reserve-Jäger- Bataillon nr. 23. Deze eenheid was ontstaan uit het Hanoverse Jäger-Bataillon nr. 10 en nam vanaf het begin van de Eerste Wereldoorlog deel aan de strijd, Het RJB nr. 23 kreeg haar vuurdoop op 19 oktober '14 bij Rumbeke en vocht onder meer bij Houthulst, Kortekeer en Langemark. Deze foto uit het kapotgeschoten St. Juliaan bij Ieper dateert wellicht uit het voorjaar van 1916. Op het einde van juli '16 vertrok RJB nr 23 naar de Karpaten en daarna werd het nog aan het Isonzofront, de Marne en in Frans-Vlaanderen opgesteld.
Blijkbaar vallen de foto's uit mijn archief van de door het oorlogsgeweld getroffen windmolens erg in de smaak. Daarom vandaag een foto van de Couchezmolen uit Zarren, een bakstenen stellingmolen die in meer dan één opzicht interessant is. Niet alleen is deze molen aan de Zarrenlindestraat, met een hoogte van meer dan 25 meter een van de hoogste in ons land, maar bovendien bleef deze molen - in tegenstelling tot zowat alle andere molens uit de fronstreek - grotendeels gespaard van het oorlogsgeweld. De Duitsers gebruikten de stoominstallatie van de olieslagerij in de molen om elektriciteit op te wekken voor de dorpskom van Zarren. Vanaf 1916 werd deze elektriciteitscentrale draaiende gehouden door Russische krijgsgevangenen die afkomstig waren uit het nabijgelegen Pionierpark. De molen bleef in bedrijf tot 1949. Sinds 2006 is er op deze site een Molenmuseum ondergebracht.
Fotoboeken maken een substantieel deel uit van de tsunami aan boeken over de Eerste Wereldoorlog die momenteel over ons heen spoelt. Misschien vergis ik mij maar ik heb soms de indruk dat het de uitgevers van deze werken vaak meer te doen is om het volume dan de inhoud. Dit kan niet gezegd worden van 'The First World War in colour' dat onlangs werd uitgegeven door de, hoofdzakelijk in kunstboeken gespecialiseerde uitgeverij Taschen. Samensteller van het boek - dat enkel in het Duits, Frans en Engels te verkrijgen is - is de Duitse filoloog en literatuurhistoricus Peter Walther (°1965), die eerder onder meer over Goethe en Thomas Mann publiceerde en die ook de samensteller was van het fotoboek 'Deutschland in frühen Farbfotografien'. Dit laatste boek sluit naadloos aan bij 'The First World War in colour' dat, zoals de titel al laat uitschijnen, een selectie omvat van een kleine 300 kleurenfoto's uit 'de oorlog die een einde moest brengen aan alle oorlogen'. Een eeuw geleden stond de de kleurenfotografie nog in haar kinderschoenen en was het vooral een omslachtige en tijdrovende bezigheid. Je zal dan ook geen spectaculaire actiefoto's terugvinden, maar vooral vaak zorgvuldig geregisseerde scénes van achter de frontlijn; verwoeste landschappen, bivakken, kinderen die soldaatje spelen, parades,... De kleuren - vaak in pasteltinten - geven een andere dimensie aan de beelden dan de contrasterende en confronterende zwart/wit-fotografie uit die periode. De foto's lijken door dit milde kleurenpalet een minder harde werkelijkheid uit te stralen dan de gruwelijke werkelijkheid. Een ander pluspunt aan deze publicatie is dat een groot deel van deze foto's nooit eerder gepubliceerd werden. Ze zijn niet alleen afkomstig uit Europese archieven en verzamelingen, maar ook uit de Verenigde Staten en Australië. Zowat alle bekende fotografen uit die periode, gaande van Paul Castelnau over Hans Hildenbrand tot Frank Hurley, passeren de revue. Het boek kost net iets minder dan 40 euro en is - in tegenstelling tot heel wat andere volumineuze fotoboeken over ditzelfde onderwerp - wél deze prijs waard.
P. WALTHER 'The First World War in colour', Taschen Verlag, Köln, ISBN 978 3836554183
Blijkens de reacties vielen de foto's van de molen in Langemark érg in de smaak. Daarom vandaag nog een paar kiekjes uit mijn foto-archief. Ditmaal zijn het écht unieke Duitse opnames van een molenruïne in Pilkem, vermoedelijk uit het begin van 1917. Wellicht gaat het hier om de houten staakmolen die aan de Langemarkseweg in Pilkem stond, op ruim 2 km. van Boezinge-kerk. Deze graanmolen was behoorlijk oud want hij kwam al voor op de Ferrariskaart en moest bijgevolg van voor 1775 dateren. Hij werd al zwaar beschadigd in april '15 en in de zomer van 1917 volledig van de aardbodem geveegd bij de voorbereidende beschietingen voor de grootschalige aanval op de 'hoogte' van Pilkem op 31 juli '17. Het enige minpuntje - voor mij persoonlijk - is dat de belichting niet je dat is, maar ja, het zijn dan ook 'snapshots' van het front....
Aansluitend op mijn blogbericht 'Met meer dan verontwaardiging' over het ruimen van de laatste rustplaats van Dr. Hendrik Versmissen - tijdens WO I bataljonsgeneesheer en na WO I medestichter van VOS - Hoogstraten - breng ik u twee foto's van het eveneens met ruiming bedreigde graf van E.H. Hendrik Pieter Theus. Deze hulpaalmoezenier in het 17e Linieregiment sneuvelde in oktober '18 tijdens het Eindoffensief bij Moorslede. Ik heb heel wat jaren gezocht naar zijn graf tot ik het bij toeval een paar maanden geleden heb gevonden op de begraafplaats van Berchem. Als er geen reactie van de familie komt zal deze site in 2022 worden geruimd. Ik heb intussen al een paar stappen gezet om over te kunnen gaan tot het peterschap over dit graf maar tot nu toe is een reactie van de werkgroep 'Op het oorlogspad' van Erfgoed Hoogstraten uitgebleven. Of is dit misschien iets voor het Klein-Seminarie van Hoogstraten waar Theus tot aan het uitbreken van de oorlog leraar was ?
Deze foto werd tijdens de IJzerslag in de buurt van Ramskapelle gemaakt. Je ziet mannen van het 5e Linieregiment die tussen de gevechten door proberen de inwendige mens te versterken. Het is heel goed mogelijk dat één van deze mannen Louis Weckx uit Merksplas - Kolonie is. Louis Weckx werd op 17 maart 1885 in Zichem geboren en engageerde zich in 1903 voor vier jaar als beroepsvrijwilliger in het leger. Omstreeks 1910 verhuisde hij naar Merksplas-Kolonie waar hij aan de slag ging als opzichter op de boerderij. Bij het uitbreken van de oorlog kwam hij als eerste sergeant in de 8e compagnie van het 5e Linieregiment terecht. Hij overleefde in de zomer van '14 zonder kleerscheuren de uitvallen uit Antwerpen, maar sneuvelde tijdens de IJzerslag. Op 23 oktober '14 werd hij op slag gedood in Ramskapelle. Hij werd begraven in een geïmproviseerd veldgraf bij een boerderij op nog geen kilometer van de frontlijn. Het is onduidelijk of zijn stoffelijke resten later werden teruggevonden, want op de BMB Ramskapelle ontbreekt elk spoor van zijn graf.
Een paar kiekjes uit de oude doos. Vrijwel alle molens in Vlaanderens velden moesten er tijdens de Eerste Wereldoorlog aan geloven omdat ze uitstekende waarnemingsposten of referentiepunten bij beschietingen vormden. Hier een paar unieke foto's uit Langemark, zoals achteraan op een van deze foto's met potlood werd gekrabbeld. Wellicht gaat het hier om de Steenbeekmolen die aan de Boezingestraat stond. Oorspronkelijk stond op deze plek al sinds 1793 een houten graanmolen, maar die werd in 1867 vervangen door een stenen bergmolen. Deze molen, naast de gelijknamige Steenbeek werd kapotgeschoten op 22 april '15 bij het begin van de Tweede Slag om Ieper.
Over Frans Brijs is relatief weinig bekend. Zijn militaire stamboekdossier dat ik in Brussel kon inzien was flitterdun. Hij werd op 1 juni 1893 in Retie geboren en woonde bij het begin van de Eerste Wereldoorlog aan het Schotelven in Arendonk. Hij werd - zoals zoveel jongemannen uit onze regio - soldaat in het 6e Linieregiment. Hij diende in de 4e compagnie, 1/4 van deze eenheid en nam bij het begin van de oorlog onder meer deel aan de twee uitvallen uit Antwerpen, de verdediging van de Scheldestad en aan de IJzerslag waar het 6e Linie zich opnieuw onderscheidde. Tijdens de 'Wacht aan de IJzer' sneuvelde Frans Brijs op 25 maart '16 in de eerste lijn bij Steenstrate Hij werd oorspronkelijk begraven in een veldgraf in Molenhoek/Reninge maar na de oorlog bijgezet op de BMB Westvleteren in graf nr. 616bis, waar zijn frontmakkers een heldenhuldezerk oprichtten boven zijn graf. Deze zerk werd in 1925, door het 'Dankbare Vaderland' op bevel van het ministerie van Defensie van deze site verwijderd, vernietigd en vervangen door een Belgische militaire standaardzerk.
Een boeiende, weinig conventionele en soms zelfs grappige uiteenzetting over de moeizame relatie tussen de Eerste Wereldoorlog en Ierland door Prof. Dr. Keith Jeffrey, hoofddocent Britse geschiedenis aan Queen's University Belfast.
MINDER BEKEND - DEUTSCHER SOLDATENFRIEDHOF HOOGLEDE
Op 11 november een bezoek gebracht aan de Duitse militaire begraafplaats van Hooglede. De stilte en rust stonden in schril contrast met de mensenmassa op en rond Tyne Cot Cemetery die dag. Hooglede speelde door haar ligging bij Roeselare en Kortrijk een belangrijke rol als logistiek centrum voor het IVe Duitse Leger. Hooglede lag in het centrum van het etappegebied voor de sector Poelkapelle / Langemark / Houthulst en bijgevolg ontstonden hier ook een aantal militaire begraafplaatsen. Deze huidige begraafplaats is tijdens de Flandernslacht (in de zomer en herfst van '17) gegroeid uit Hooglede Ost omdat de andere begraafplaatsen in Hooglede de aanvoer van gesneuvelden niet konden bijhouden. Tegen het einde van de oorlog waren er 1720 Duitsers en 6 Britten begraven. Deze laatste werden in 1924 herbegraven in Harelbeke New British Cemetery. Toen tijdens het interbellum een heleboel Duitse grafvelden werden geruimd, werden de Duitsers die oorspronkelijk o.m. in Gits, Ichtegem, Kortrijk, Torhout, Wevelgem en Handzame waren begraven, in Hooglede herbegraven. Momenteel zouden er 8241 Duitsers begraven liggen, waarvan 384 niet-geïdentificeerde, plus 16 Russische gesneuvelden. Qua uitzichts doet heel deze site mij sterk denken aan de Duitse WO II-begraafplaats in Lommel, met de heidevelden en een sober maar desalnietemin imposant hoofdgebouw, de zgn. 'Ehrenhalle'. Het eigenlijke grafveld bestaat - met uitzondering van een paar bewaard gebleven originele individuele grafzerken - uit tientallen rijen platliggende, uit graniet gehouwen naamplaten, hier en daar onderbroken door de, van andere Duitse begraafplaatsen bekende en dus vertrouwde groepjes basaltkruisjes. Hooglede is zeker niet zo bekend als de Duitse begraafplaatsen in Vladslo of Langemark, maar ongetwijfeld ook een bezoek meer dan waard. Zeker op een zonnige herfstdag, struiend door de ritselende bladeren...
Louis Krols werd op 20 juli 1889 in Hoogstraten geboren in het gezinnetje van Jan Krols en Anna Catharina Diels. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was hij landbouwer en woonde hij aan het Gasthuiseinde. Hij werd 2 augustus '14 gemobiliseerd en trok naar Antwerpen waar hij terecht kwam in de 11e compagnie, 3/3 van het 7e Linieregiment. In de rangen van deze eenheid nam hij met de 7e Gemengde Brigade deel aan de twee uitvallen van Antwerpen en de verdediging van de fortengordel rond de Scheldestad. Het 7e onderscheidde zich vanaf 28 september '14 bij Sint Katelijne Waver maar moest uiteindelijk onder de Duitse druk terugwijken tot de zgn. Nete-stelling, waar Krols compagnie op 2 oktober 's avonds stelling innam op de rechteroever van de Nete. Op 3 oktober trok het 7e Linie naar Lint waar het ter beschikking werd gesteld van de bevelhebber van de Ve Legerdivisie wiens troepen betrokken waren in felle afweergevechten aan de Nete. De volgende dag werd het regiment toegevoegd aan de Britse Naval Division die op initiatief van de Britse First Lord of Admirality, Winston Churchill, de Belgische troepen kwam versterken. Het 7e Linie loste de aangeslagen eenheden van de 1e Gemengde Brigade af in de eerste lijn, waar het bataljon van Krols terecht kwam in de veldwacht aan de samenvloeiing van de Nete ten zuidwesten van Lier. Op 5 oktober was het regiment heel de dag verwikkeld in zware afweergevechten, waarbij tientallen infanteristen van het 7e Linieregiment, waaronder Krols sneuvelden. Krols kreeg een laatst rustplaats op de BMB van Lier in graf nr. 143.
Op 5 november zond ik volgend verzoek aan het Hoogstraatse stadsbestuur: 'Dat Hoogstraten een bijzondere inspanning wil leveren om op 11 november e.k. het feit te herdenken dat een eeuw geleden de Eerste Wereldoorlog uitbrak kan ik alleen maar toejuichen. Ik werd echter wel een stuk minder enthousiast toen ik deze week mocht vaststellen dat er aan de verschillende oorlogsmonumenten in Hoogstraten-centrum en de deelgemeenten enkel een Belgische vlag te zien is. In het verleden heb er als gemeenteraadslid geregeld op gewezen dat dit een inbreuk is op de bestaande wettelijke richtlijnen m.b.t. de bevlagging. In deze verwijs ik concreet naar de Omzendbrief VR/2013/37/ van de Vlaamse regering. Ik weet dat deze weliswaar betrekking heeft op de bevlagging van de openbare gebouwen, maar door het houden van een officiële plechtigheid en het oprichten van een vlaggenmast met Belgische vlag aan deze monumenten geeft u deze sites een officieel karakter. Bijgevolg is u - in de geest van voornoemde Omzendbrief - dan ook verplicht naast de Belgische tricolore, de vlag van de Vlaamse gemeenschap aan te brengen. In alle Vlaamse steden en gemeenten vormt dit geen probleem, maar in Hoogstraten kan dit blijkbaar niet. Als vertegenwoordiger van een politieke stroming die uit de vernedering, het slijk en het bloed van de IJzergrachten werd geboren, verzoek ik u formeel om, zoals dit door de wetgever voorzien is, op 11 november naast de Belgische vlag, de vlag van de Vlaamse gemeenschap uit te hangen. Een eeuw geleden waren de Vlamingen tweederangsburgers in dit land. Het zou een regelrechte schande zijn als dit 100 jaar later nog steeds zo zou zijn voor het Hoogstraatse stadsbestuur...'
Op 11 november 2014 hing er aan elk Hoogstraats oorlogsmonument enkel de Belgische vlag. De foto's bij deze blog werden 's ochtends in Meerle en Meer gemaakt. De burgemeester van Hoogstraten is lid van het Vlaams Parlement maar is blijkbaar allergisch voor het officiële symbool van de gemeenschap die ze vertegenwoordigt.... En dan zwijg ik nog over de zelfverklaarde flaminganten van de NV-A die mee in het Hoogstraatse schepencollege zetelen.... Er is echter een sprankje hoop: Een paar dagen na de feiten liet de stadssecretaris mij weten dat 'wegens tijdsgebrek' er geen leeuwenvlag was aangebracht, maar dat dit in de toekomst wél zou gebeuren... Ik ben alvast benieuwd...
Vandaag wil ik even stilstaan bij de oorlogsgedichten van korporaal Daan Boens (1893-1979). Deze Oostendenaar publiceerde als Vlaamsvoelende student al gedichten in onder meer 'De Goedendag', 'De Boomgaard' en 'Nieuw Leven'. Bij het uitbreken van de oorlog moest hij zijn studies kunstgeschiedenis en oudheidkunde onderbreken en werd hij infanterist. Hij werkte tijdens de oorlog mee aan gematigde Vlaamsgezinde publicaties als 'Vrij België' en 'De Belgische Standaard', maar dit belette niet dat hij sympathiseerde met de Frontbeweging. Samen met August Van Cauwelaert en Frits Francken was hij een van de weinigen in Vlaanderen die in de loopgraven verteerbare poëzie schreven. Hij publiceerde tussen 1917 en 1920 vier bundels met oorlogspoëzie. Zijn soms erg sombere gedichten getuigen van zijn gedragen pacifisme. In de laatste week van de oorlog werd hij nog gewond bij een gifgasaanval in de omgeving van Zomergem. Na de oorlog was hij actief in de Clarté-beweging en werd hij lid van de Belgische Werkliedenpartij (BWP). Voor deze partij zou hij tijdens het interbellum onder meer in de Westvlaamse provincieraad, de gemeenteraad van Oostende en in de Kamer van Volksvertegenwoordigers zetelen. In deze blog zal ik geregeld een stukje poëzie van Boens publiceren, vandaag begin ik met een fragment uit 'In de loopgraaf van den dood' dat hij schreef na een slopend verblijf in de zgn. 'Dodengang' in Kaaskerke:
''Alleen daar loerend liggen, tusschen prikkel-draden, / met kille hand-granaat, geklemd in klamme vuist, / de scherpre dolk gereed, de rug met angst beladen,/ wijl in den mond het fluitje schrikt als 't riet plots ruischt.
Het lijf in slijk geplant, en, om de wereld, nacht. / Het gansche wezen vol van nacht, slijk en schimmen / van 't regelmatig schieten, dat , als stervensklacht / schel-rakelings de kogels u om 't hoofd doen grimmen .
U daar te weten, meters van uw post gedreven, / en als een levend offer voor miljoenen man; / de dood is u voor 't oog, als een schavot verheven, / en leert u 't leven kennen, en de grens ervan.'
EEN VAN DE EERSTE ACTIVISTEN WAS EEN HOOGSTRATENAAR
Gisteren was het precies een eeuw geleden dat in Brussel 'De Gazet van Brussel - Nieuwsblad voor het Vlaamsche Volk' van de persen rolde. Op 20 augustus 1914, bij de bezetting van de hoofdstad, hadden alle Brusselse kranten hun publicatie stopgezet. De volgende maanden verschenen er echter al vlug in samenwerking met de bezettende overheid nieuwe Franstalige kranten zoals 'Le Bruxellois' en 'L' Information'. 'De Gazet van Brussel' was het eerste Nederlandstalige initiatief. De krant werd gesticht door de radicale flamingant Emiel Van Bergen. Hij was op 3 april 1885 in Hoogstraten geboren als één van de zonen van hoofdonderwijzer Frans Van Bergen. Nadat hij aan het Mechelse Lemmensinstituut was afgestudeerd, werkte hij als onderwijzer en organist onder meer in Brussel en Breda. Van Bergen publiceerde in deze periode een aantal essayes over muziek en cultuurvraagstukken en was ook als gelegenheidsjournalist actief. Emiel Van Bergen, die een bewonderaar van de Duitse componisten en cultuur was, was al van bij het begin van de bezetting gewonnen voor de idee dat men met Duitse steun het vooroorlogse eisenprogramma zou kunnen verwezenlijken. Idee, die zou geconcretiseerd worden in het zgn. 'activisme'. Samen met zijn vriend en mecenas Jozef Haller von Ziegesar, gaf hij zoals gezegd vanaf 29 november '14 'De Gazet van Brussel' uit. Deze krant was aanvankelijk vrij gematigd zoals Van Bergen als hoofdredacteur ook stelde: 'Het is ons vast voornemen gedurende den oorlog geen andere dan een Vlaamsche kleur te hebben. Niemand weet trouwens of de politieke partijen na den krijg niet geheel anders zullen zijn dan voorheen. Iedereen moet ons blad kunnen lezen. Wij trachtten aan niemand aanstoot te geven en onze lezers over alle mogelijke zaken in te lichtten. Voor alle eerlijke overtuigingen hebben wij eerbied. Den onverwachten bijval die ons te beurt valt is het beste bewijs, dat er veel meer onbekrompen Vlamingen zijn dan men wel eens pleegt te zeggen. Dat wij erin slagen den gulden middenweg te bewandelen, blijkt uit het feit dat de politieke opvattingen die men ons toeschrijft zozeer uiteenloopen. Onze leus is en blijft: 'Voor stam, taal en volk: omdat wij Vlamingen zijn !'
De krant besteedde behoorlijk wat aandacht aan de taaltoestanden in het Brusselse en sprak zich na verloop van tijd uit ten gunste van autonomie voor Vlaanderen en voor de vernederlandsing van de Gentse Universiteit. Emiel Van Bergen radicaliseerde sneller dan zijn krant. In juni '15 was hij één van de deelnemers aan een vergadering die was belegd tussen enkele activistische Brusselaars en de Duitsers. Dit was het begin van een intense samenwerking tussen de Duitsers en de Brusselse activisten die zich verenigden in de 'Vereeniging van Vrienden der Vlaamsche Zaak', waarvan Van Bergen een der stichters en bestuurslid werd. In juni '16, toen hij ontslag had genomen als hoofdredacteur van 'De Gazet van Brussel', koos hij voor de separatisten van 'JongVlaanderen' en werd hij een van de leidende figuren van deze stroming in het Brusselse. Hij werkte mee aan 'De Vlaamsche Post' en liet zich opmerken als een voorstander van de Neder-Duitse Beweging. Hij werd lid van de eerste Raad van Vlaanderen, waar hij toetrad tot de Zelfstandige Vlaamsche Groep. Na de oorlog was de Belgische staat niet mals voor Emiel Van Bergen. In juni 1920 werd hij op een groot proces, waarop notoire activisten als Maurits Josson en Raf Verhulst terechtstonden, veroordeeld tot 15 jaar buitengewone hechtenis. Zijn broer Jules die in het krijgsgevangenkamp van Göttingen als aalmoezenier aan activistische propaganda had gedaan, ontsprong echter de dans. Hij was in Duitsland gebleven en belandde in een hotel in Bad Salzuflen bij Lippe - Detmold. In dit kuuroord werden een groot aantal naar Duitsland gevluchte activisten op kosten van de Duitse regering gehuisvest en onderhouden. Eind 1919 werd deze Fürsorgestelle echter opgedoekt omdat Duitsland niet langer deze uitgewekenen wenste te ondersteunen. De verdere steunbedeling werd door een Duitse privé-instelling bekostigd die er onder meer voor zorgde dat Jules Van Bergen een benoeming kreeg als leraar. Begin '22 verliet hij als een van de laatsten het kuurhotel in Salzuflen en verhuisde hij naar Bremen. Ik kom in deze blog zeker nog terug op de lotgevallen van de gebroeders Van Bergen.
