Terwijl Jan Norbert Croes in Thorn aan de Weichsel van zijn verwonding herstelde, kreeg het regiment bericht dat kolonel Privé bevorderd was tot brigadegeneraal en op 14 mei als bevelhebber van het 2^e Dragonders vervangen werd door kolonel Ismert. Nog geen maand na de aanstelling van Ismert, leidde hij zijn eenheid al in de strijd. Op 10 juni nam het 2^e Dragonders, mét de inmiddels herstelde Croes, immers deel aan de bloedige bestorming van Heilsberg, nu het Poolse Lidzbank Waminski.

Vier dagen later onderscheidden de dragonders zich bij Friedland, waar het paard van Croes in een charge werd gedood. Volgens de familieoverlevering kreeg hij nog dezelfde avond een op de Russen buitgemaakt paard ter vervanging. Een ontzette Croes was er, volgens de familieverhalen, in het in lichterlaaie staande Friedland getuige van hoe honderden vluchtende Russen in de Alle verdronken… Het regiment bleef nog een tijdje in Oost-Pruisen en Pommeren maar begin 1808 trok het grootste deel naar Spanje.

Op 9 februari 1808 trok Buonaparte Catalonië binnen met de bedoeling Portugal te bezetten en van Spanje een vazalstaat te maken. Het 2^e Regiment Dragonders zou in dat jaar onder meer deelnemen aan het beleg van Saragossa (28 juni tot 14 juli), de Slag bij Tuleda (23 november) en de gevechten bij Tarançon en Villatobas (25 december). De tuchtloze en vooral verwaarloosde horde die het Spaanse leger was, werd snel in de pan gehakt door de Fransen. Maar in dit land van bergen en hoogvlakten, van weinige en slechte wegen en een fanatiek katholieke bevolking die er vast van overtuigd was dat Buonaparte Satan in persoon was, lag het toneel voor een guerrillaoorlog, zoals de wereld die toen nog niet eerder had gezien. Gevoed door de ongenadige terreur van de Franse troepen organiseerde het verzet er zich tot nooit eerder geziene proporties. Geen konvooi kon meer zonder overvloedige dekking van de ene plaats naar de andere trekken, geen ordonnans was zijn leven zeker, geen kleine wachtpost kon in het voorterrein van een kampement worden opgezet… Ze creëerden een atmosfeer van constante dreiging en doodsgevaar die danig op de zenuwen van de Franse militairen werkte. De guerrilleros gleden ongehinderd en onzichtbaar door het terrein dat ze als hun broekzak kenden, zaaiden dood en verderf en verdwenen dan weer spoorloos n het duister. Het kwam zover dat de aanvoer van munitie, wapens en manschappen stokte, onberekenbaar werd en uiteindelijk dermate veel tijdverlies veroorzaakte dat de heus niet altijd zo geniale Britse aanvoerder Wellington een paar keer kletterende overwinnningen kon behalen…Los van de ellende die het verblijf in Spanje met zich meebracht, betekende de inzet op het Iberische schiereiland ook een ferme financiële opdoffer voor Croes en zijn kameraden in het regiment. Door de slechte verbindingen met Frankrijk duurde het immers maanden voor ze op een behoorlijke manier werden uitbetaald. Op een bepaald ogenblik duurde het zelfs 8 maanden voor ze opnieuw soldij ontvingen….

Op 13 januari 1809 ontsnapte Jan Norbert Croes op het nippertje aan de dood toen een Britse kogel tijdens de Slag om Uclès zijn paard in volle galop doodde en hij halsoverkop de grond raakte. Hij bleef een paar uur bewusteloos en met drie gekneusde ribben op het slagveld liggen en miste alle verdere actie waarbij zijn wapenmakkers een Engels bataljon decimeerden. Hiermee kwam – voorlopig – een einde aan zijn avonturen op het Iberisch schiereiland want in de vroege lente versastte hij met het 4^e eskadron onder bevel van luitenant-kolonel Prévost naar Oostenrijk. Op 5 en 6 juli nam het met verve deel aan de Slag bij Wagram. Opnieuw kwam onze Hoogstraatse dragonder niet zonder kleerscheuren uit de strijd. Hij had twee sabelhouwen in zijn dijbeen opgelopen die ervoor zorgden dat hij meer dan drie maanden buiten strijd zou blijven…

In november 1809 meldde hij zich opnieiuw voor de dienst in Spanje waar hij de volgende jaren herhaaldelijk opnieuw in het heetst van de strijd zou belanden. In het voorjaae van 1810 nam hij deel een aantal expedities tegen de Spaanse guerilla. In juli van datzelfde jaar vinden we Croes terug als deelnemer van een campagne in Portugal waar het regiment zich op 4 juli met twee eskadrons onderscheide bij de aanval op het fort de la Concepcion tijdens het beleg van  Ciudad – Rodrigo.  

In 1811 vocht Jan norbert Croes op 2 maart bij Médino – Sidonia en drie dagen later bij Chiciana waar het 2^e Dragonders de hand wist te leggen op 6 kanonnen en 3 vijandelijke vaandels. Omwille van zijn persoonlijk aandeel in dit wapenfeit werd Croes drie weken later bevorderd tot brigadier. In de zomervan 1812 vinden we Croes terug in de rangen van het 4^e eskadron dat als onderdeel van ‘La Grande Armée’ deelnam aan de Rusland-veldtocht. Ik ben er niiet in geskaagd na te gaan welke wapenfeiten Croes in Rusland heeft kunnen verwezenlijken; Ik weet enkel dat hij op 10 oktober 1812 betrokken was bij een schermutseling bij Nombourg en dat hij de  verschrikkelijke terugtocht over de Berezina overleefd heeft. 

Croes keerde niet meer terug naar Spanje waar de staf van het regilment en twee eskadrons nog steeds de dienst uitmaakten. In 1813 werd hij niet alleen bevorderd tot Maréchal de Logis, zeg maar sergeant-majoor, maar bovendien werd hij ingedeeld bij de élite-eenheid van het regiment, het elite-escadron. Als voorrecht droegen deze geselecteerde dragonders op hun helm een band van luipaardvel. Ditzelfde vel werd ook als zadelkleed gebruikt, waardoor ze onmiddellijk opvielen binnen het regiment. In het begin van 1813 nam Jan Norbert Croes deel aan de verdediging van de vestingsstad Danzig, nu Gdansk, waar hij zich onderscheidde tijdens de schermutselingen op 5 januari en 27 april. De volgende maanden opereerde Croes in de Duitse landen. Tijdens de Duitse ‘Befreiungskrieg’ vinden we onze, intussen in het vuur geharde veteraan van 16 tot 19 oktober terug bij de Slag om Leipzig waar het 2^e Dragonders bij de gevechten rond Wachau niet minder dan 8 officieren  in de strijd verloor… Tijdens de terugtocht onderscheiden de dragonders zich op 30 oktober opnieuw bij Hanau waar de Franse cavalerie verhinderde dat de terugtrekkende troepen in de tang werden genomen door de geallieerden. De volgende weken trok Croes met zijn wapenbroeders in geforceerde ritten terug naar de Elzas waar zijn eskadron op 24 december betrokken was bij een schermutseling in de omgeving van St. Croix bij Colmar.

Croes’ eenheid speelde opnieuiw een glansrol tijdens de laatste maanden van Napoléons bewind,  in  de strijd tegen de geallieerden in Noord-Frankrijk in het begin van 1814. In een reeks gedurfde operaties vielen de numeriek zwakkere Franse troepen onophoudelijk de afzonderlijk oprukkende geallieerden aan. Het 2^e Dragonders werd ingedeeld bij de 5^e divisie zware cavalerie onder bevel van generaal Briche. Deze eenheid opereerde op haar beurt onder de vleugels van het Ve cavaleriekorps dat werd geleid door generaal Eduard Jean Milhaud, één van de meest beslagen Napoleontische cavalerieofficieren. Nog een paar keren konden Croes en zijn makkers hun onverwoestbare ‘ésprit du combat’ bewijzen. Op 9 januari bestormden de dragonders Rambervilliers, waar ze meer dan 300 geallieerden over de kling joegen. Op 27 januari viel het regiment met succes de Oostenrijkers aan bij St. Dizier aan de Marne.  Twee dagen later botsten de Fransen bij Brienne op Blüchers troepen. Het zou de laatste keer zijn dat het 2^e Regiment Dragonders zich onderscheidde en op de legerdagorders vermeld werd. Maar opnieuw werd een hoge prijs betaald want 5 officieren van het regiment werden uitgeschakeld.

Na de val van Napoléon Buonaparte vinden we Jan Norbert Croes op het einde van april 1814 terug in het hem zo vertrouwde epot van het regiment in Versailles. In tegenstelling tot veel van zijn kameraden was hij in de nadagen van het Napoleontisch regime niet gedeserteerd maar tot het bittere einde trouw gebleven aan zijn soldateneed. Begin mei werd het regiment officieel ontbonden en gereformeerd tot het regiment Dragons du Roi. Omstreeks 10 mei ontving Croes zijn ontslag. Samen met een andere onderofficier, de Limburger Mathheus Hanlet vetrok hij een paar dagen later naar zijn gebootestad.

Een familielegende wil dat toen Jan Norbert  Croes op een late, zomerse namiddag, ergens in juli 1814, eindelijk in Hoogstraten aankwam, hij aanvankelijk niet herkend werd door zijn familieleden. Verbouwereerd vroegen ze aan de vreemde ruiter die voor hun deur stond “wat ze voor meneer de officier konden doen…?”. Het duurde naar verluidt vrij lang voor ze in de bestofte, graatmagere man met het door de ontberingen getekende gelaat hun al lang dood gewaande familielid herkenden… Per slot van rekening was hij bijna 10 jaar van huis weggeweest, en de jongsten uit het kroostrijke gezin hadden absoluut geen herinneringen aan hun oudste  broer / halfbroer.

Het duurde,  volgens de familiale overlevering,  geruime tijd eer hij zich terug aan het burgerleven had aangepast. Zijn vader opvolgen in de apotheek was niet meer aan hem besteed en dus besloot hij zich –met steun van de familie- op het brouwersambacht te gooien. Blijkbaar met succes, want omstreeks 1825 kocht hij de herberg ‘De Tinnen Pot’ op de Vrijheid waar hij ook zijn brouwerij onderbracht. Jan Jozef Croes werd een notabele burger, want hij behoorde niet alleen tot het handvol stemgerechtigde, en dus gegoede  inwoners van Hoogstraten, maar hij zetelde, net als zijn vader, ook geruime tijd in de gemeenteraad. Hij trad op erg late leeftijd in het huwelijk met   In 1856 was hij één van het handvol  Hoogstratenaren die als overlevende van het ‘Grande Armée’ door de Franse Keizer Napoleon III werden onderscheiden met de ‘Médaille de St. Héléne’ voor hun aan het keizerrijk verleende diensten.

09-02-2016 om 12:27 geschreven door janhuijbrechts  

Het ligt in mijn bedoeling dat ik op deze blog nader in zal gaan op de lotgevallen van onze jongens die onder de Franse vaandels dienden. Graag steek ik van wal met een persoonlijke noot, namelijk met het verhaal van Jan  Norbert Croes, de broer van een van mijn betovergrootvaders….

Op 7 april 1785 werd in het huis ‘De Roode Hert’ aan de Vrijheid in Hoogstraten Joannes Josephus Norbertus Croes geboren als oudste zoon in het gezin van Joannes Nicolaas Croes en Maria Francisca Lievens. Getuigen bij zijn doopsel waren zijn oom Petrus Josephus Lievens die speciaal voor de gelegenheid vanuit Leuven was overgekomen en de Hoogstraatse notaris Josephus Joannes Gerardi, een vriend des huizes. De familie Croes woonde nog maar twee generaties in Hoogstraten want Jan Jozef’s grootvader, Theodor Kroes was afkomstig uit Anholt in Westfalen. Als voerman van de hertogen van Salm-Salm was hij op het kasteel van Hoogstraten beland waar hij - na zijn huwelijk met de Wortelse Lucia Doms- tuinman werd. Vader Joanes Nicolaas Croes bleek een pientere knaap te zijn en mocht onder bescherming van de hertogin in Antwerpen verder studeren voor apotheker. Hij keerde niet alleen terug met zijn geboortestad met zijn  bul maar ook met zijn kersverse bruid waarmee hij in de Antwerpse St. Jacobsparochie in het huwelijk was getreden.

Over de jeugdjaren van Jan Jozef Croes is weinig geweten, buiten het feit dat zijn moeder op 24 januari 1790 in het kraambed overleed bij de bevalling van haar vierde kind. Zijn vader hertrouwde op 24 mei 1791 met Cornelia Verheyen uit Loenhout. Het werd een erg vruchtbaar huwelijk want er zouden maar liefst twaalf kinderen uit voortspruiten. De familie Croes was ‘in goede doen’. Vader Jan Nicolaas had een bloeiende zaak aan de Vrijheid en behoorde tot de notabelen van het dorp. Hij was niet alleen gedurende een lange periode gemeenteraadslid en voorzitter van het Armenbestuur maar bovendien in de Napoleontische tijd lid van de kerkfabriek van St. Catharina. Jan Jozef kende dus naar alle waarschijnlijkheid een onbekommerde jeugd en hij werd –luidens de familielegende- geacht om na zijn schooltijd in de lokale Latijnse school , zijn vader als leerling-apotheker bij te gaan staan in de zaak. Er wachtte hem ongetwijfeld een rooskleurige toekomst. Maar de conscriptiewetten beslisten daar anders over…

Hij werd ingeschreven in de lichting van het jaar XIV en moest –zoals alle conscrits- voor de keuringscommissie verschijnen. Commissie, waarin nota bene zijn bloedeigen vader zitting had… Hij werd goed bevonden voor de dienst en ingelijfd bij de cavalerie, meer bepaald in het 2 ième Régiment des Dragons in Versailles onder het stamboeknummer 1070. Ik weet niet of Croes, zoals veel van zijn lotgenoten, met een bezwaard gemoed naar Versailles is vertrokken. Volgens de familielegende was hij niet alleen avontuurlijk aangelegd, maar had men hem ook wijsgemaakt dat hij, eens in het leger aangekomen in aanmerking zou komen voor een opleiding tot chirurgijn en dat was ongetwijfeld een kolfje naar de hand van een ambitieuze apothekersleerling…  

Het 2^e Regiment Dragonders had al een behoorlijk gevulde militaire voorgeschiedenis. Het regiment was in 1635 ontstaan uit een cavaleriekorps dat al in 1556 was opgericht. Het droeg de naam Condé naar haar stichter, de hertog d’Anguien, die in 1646 prins van Condé werd. Bij koninklijke ordonnantie van 25 mei 1776 werd het Condé cavalerieregiment omgevormd tot het dragondersregiment Condé. In feite was deze eenheid het eerste koninklijke Franse dragondersregiment, maar door een administratieve vergissing werd het bij een reorganisatie omstreeks 1770 –foutief- genummerd als het 2^e regiment. Tijdens de revolutiejaren bleef het regiment bestaan in dienst van de republiek en was het onder meer betrokken bij de veldslagen van Valmy (1792) en Neerwinden (1793). Op het ogenblik dat Croes zijn intrede deed in dit beroemde regiment stond het onder leiding van kolonel Ythier Sylvain Privé. 

Napoléon –die enorm belang hechtte aan een sterke cavalerie- besteedde veel aandacht aan de uitbouw en verbetering van de regimenten dragonders. De Napoleontische dragonders waren ongetwijfeld de meest flexibele ruiters van de Franse cavalerie. Door hun opleiding, uitrusting én bewapening werden ze geacht –om naargelang de omstandigheden- zowel als cavaleristen als infanteristen te kunnen strijden. Door deze multifunctionele opstelling waren ze erg waardevol op het slagveld en bij zowat alle belangrijke veldslagen uit deze periode waren de dragonders van de partij. Ze boden niet alleen in hun imponerende groene uniformen met de wapperende verenbos op hun bronzen helmen een imponerende aanblik, maar ze waren vooral vermaard omwille van hun vechtlust en vakkundige optreden op het slagveld. 

Jan Jozef Norbert Croes kwam in het begin van december 1805 in het depot van de dragonders in Versailles aan. Hij kreeg er een degelijke, vier maanden durende opleiding en vertrok midden 1806 naar de Duitse landen voor wat later in de geschiedenisboeken bekend zou worden als de Vierde Coallitieoorlog. Het 2^e Regiment Dragonders werd ingedeeld bij de Divisie Latour-Mauburg, die op haar beurt deel uitmaakte van het Cavaleriekorps van houwdegen Joachim Murat. Op 14 oktober 1806 kreeg Jan Norbert Croes zijn vuurdoop bij Jena waar de Fransen de Pruisen verpletterend versloegen. Het 2^e Dragonders onderscheidde zich door haar bravoure. Kolonel Privé leidde zijn regiment in drie charges waarbij niet alleen een volledig Pruisisch infanteriebataljon gedwongen werd de wapens neer te keggen, maar waarbij ook twee Pruisisch regimentsvaandel en 15 stukken geschut in handen van de dragonders vielen…

Om te verhinderen dat de inmiddels ook in actie gekomen Russen de Pruisen ter hulp zouden komen trokken de Fransen op naar de Vistula-rivier waar Napoléon Buonaparte zijn winterkwartieren wou vestigen. In de nacht van 23 op 24 december verrasten de Fransen onder Davout de Russen door de Narew over te steken en de Russen uit Czarnowo te verdrijven. Het 2^e Dragonders ondersteunde deze aanval door een actie op diezelfde 24^e december bij Nasielk waar ze een Russische cavalerie-eenheid aanviel. Twee dagen later botsten ze bij Golymin op een kleine 17.000 Russen die konden rekenen op de steun van 28 kanonnen. Door de onverwacht ingetreden dooi en de gutsende regen was de Franse artillerie er niet in geslaagd om tijdig Murat’s Korps te vervoegen. Dit belette Murat – die over bijna 30.000 mannen beschikte - niet om zonder artilleriesteun en slecht gecoördineerd de troepen van prins Golitsyn frontaal aan te vallen. De dragonders ondervonden heel wat moeilijkheden toen ze de Russische cavalerie aanvielen, want ze werden vanuit de bosen en moerassen, aan beide zijden van de weg naar Pultusk ongenadig onder vuur genomen door daar verschanste infanteristen. Ondanks de tegenstand kon het 2^e Dragonders drie Russische kanonnen veroveren. Prins Golitsyn slaagde er door de hardnekkige weerstand in de Franse opmars te vertragen, maar door de Russische nederlaag bij Pultusk diezelfde dag had dit weinig effect op het geheel van de Franse operaties.

Veel tijd om de wonden te likken had Croes’ regiment niet want op 7 februari 1807 om 14.00u. kwamen het IV^e Franse Korps onder Davout en Murats Cavaleriekorps aan bij Preussisch Eylau – nu Bagrationovsk – waar ze onmiddellijk slaags raakten met de Russische achterhoede onder Bagration. Tegen de avond was Eylau na een reeks van uiterst bloedige gevechten in Franse handen gevallen. De volgende ochten stonden beide partijen in een verblindende sneeuwstorm tegenover elkaar. Na een tee uur durend artillerieduel kreeg vooral het IV^e Korps het erg zwaar te verduren door de Russische infanterieaanvallen.  In een mum van tijd telde het 929 doden en 4.271 gewonden… De resten van het korps zagen zich genoodzaakt om terug te plooien op Eylau, waar op een bepaald ogenblik zelfs het hoofdkwartier van de Franse keizer rechtstreeks bedreigd werd door de oprukkende Russen. De inderhaast opgeroepen grenadiers van de Keizerlijke Garde moesten, ondersteund door de Jagers te Paard van de Garde Buonaparte ontzetten. Om een nederlaag af te wenden besloot de keizer zijn reserve, het Cavaleriekorps van Murat, 80 eskadrons, goed voor een kleine 11.000 sabels, in te zetten. Het resultaat was één van de grootste en meest imponerende cavaleriecharges uit de geschiedenis. Door de sneeuw konden de opeengedrongen cavaleristen niet galopperen. Geformeerd in twee enorme colonnes viel de Franse cavalerie met aan roekeloosheid grenzende moed ‘botte à botte’, paard tegen paard aan. Bijna vier kilometer moest de kolossale ruitermassa overbruggen tot aan het Russische centrum. De eerste kilometers bijna stapvoets terwijl de kanons- en kartetskogels hen om de oren suisden en grote gaten in de oprukkende formaties sloegen.  Pas op tweehonderd meter van de Russen gingen ze over in draf en op tachtig meter van de Russische bajonetten bliezen de trompetters de aanval en wisten ze – ondanks de grote verliezen het Russische centrum te breken. Maar de dragonders on de Grouchy werden teruggedreven. Pas na drie charges door de vermoeide Franse cavalerie was het Russische gevaar definitief afgewend, maar de Franse ruiters betaalden een erg hoge prijs voor deze Phyrusoverwinning. Vijftienhonderd gesneuvelde cavaleristen kleurden met hun bloed de sneeuwvelden rood. Een van de duizenden gewonden was Jan Norbert Croes. Een musketkogel had zijn linkerbovenarm geschampt, maar omdat het een vleeswonde was recupereerde hij vrij snel van deze kwetsuur. Zes dragonders van het 2^e Regiment werden omwille van hun betoonde moed op de legerdagorders geciteerd onder hen was overigens ook hun bevelhebber, kolonel Privé die gewond werd door een kartetsschot.

(wordt vervolgd…)

08-02-2016 om 12:41 geschreven door janhuijbrechts  

Ruim 200 jaar geleden werden duizenden jongemannen uit onze gewesten - die toen deel uitmaakten van de Franse republiek en later het Keizerrijk - gedwongen militaire dienst te doen onder de Franse vaandels. Te vaak hebben historici die zich met de Napoleontische tijd bezighielden, bijna exclusief aandacht besteed aan de ‘grote lijnen‘; de stromingen, ideeën en vooral de leidende figuren die geschiedenis maakten. Er zijn duizenden werken over de grote strateeg Napoleon Buonaparte geschreven. De geschiedenis van de kleine soldaten, zonder wie de Franse keizer nooit had kunnen uitgroeien tot de haast mythologische figuur die hij nu is, vormt echter slechts een kleine voetnoot in de Napoleontische historiografie. En dit stoot mij eerlijk gezegd tegen de borst. Op honderden plaatsen in Europa, en zelfs daarbuiten- vindt men straatnamen die naar Napoléon Buonaparte verwijzen, standbeelden en musea… Van snoep, over stripverhalen tot de naam van een bar, je kan het zo gek niet verzinnen of er zijn wel links naar Napoleon… Weinig herinnert ons echter aan de mannen die met hun bloed in zijn naam geschiedenis schreven. De jonge kerels uit onze contreien die tegen wil en dank heel Europa hadden doorkruist voor de grandeur van de kleine Corsikaan,. Een keizer die hun keizer niet was, onder de tricolore vaandels van een natie die hun natie niet was… Het waren meestal schrijnende verhalen over de veldtochten en de hiermee gepaard gaande ontberingen. Over de verschrikkelijke dorst en honger in de door een ongenadig brandende zon geblakerde Sierra’s van het Iberisch schiereiland, waar achter elk rotsblok wel guerilleros in hinderlaag lagen om een nietsvermoedende Fransman de strot over te snijden… Of over de gierende wind die de sneeuw metershoog opwaaide en de striemende vrieskou van de Grote Terugtocht uit Moskou, waar diegenen die niet doodvroren wel werden afgemaakt door de wilde Kozakken die geen pardon gaven… Over de wekenlange marsen, de uitputting, ziektes, de kadaverdiscipline… Maar ook over de heldendaden. Hoe simpele jongens uit de Kempen door de keizer werden uitverkoren om geridderd te worden in het Legioen van Eer voor hun uitzonderlijke militaire prestaties… Over de namen die ooit in heel Europa op ieders lippen lagen: Eylau, Wagram, Moskou, de Berezina, Leipzig en ga zo maar door… Deze verhalen en namen die niet zo gek lang geleden nog tot ons collectieve geheugen behoorden zijn nu uit ditzelfde geheugen verdwenen en ik vind dit eerlijk gezegd een beetje jammer.  Daarom deze blog die zal proberen om hen opnieuw een gezicht te geven... Ik wens u veel leesgenot...  

07-02-2016 om 18:47 geschreven door janhuijbrechts