Het was bij de katholieken een oud gebruik hun devotie tot uiting te brengen door mede op te stappen in de processies, die de geestelijkheid met dit doel organiseerde. Die godsvrucht wilde men vroeger ook wel eens extra affirmeren door de processieweg steeds langer te maken. Het werd in sommige gevallen een tocht van zes tot zeven uren. Een intense vroomheid kon bij de meeste deelnemers niet zolang aanhouden, zodat de processie tenslotte met allerlei onbetamelijkheden gepaard ging.

Bisschop Vander Burch informeerde naar die misbruiken tijdens zijn bezoek aan de dekenij Tielt in juni 1613. De processie die te Oostrozebeke naar aanleiding van het Pinksterfeest werd gehouden, nam zeven uren in beslag, zodat vele personen de stoet op een wagen volgden. Te Ursel duurde de processie op Pinkstermaandag ook zeven uren. De pastoor las de mis te 5 u. 's morgens, waarna de menigte zich op weg begaf. Ook te Markegem, Lotenhulle en Vinkt was de processieweg, naar het oordeel van de bisschop, te lang.

Enkele maanden later, in augustus 1613, gaf J. F. Vander Burch aan de dekens de opdracht op elke parochie navraag te doen of de gebedstocht niet te ver leidde en geen aanleiding gaf tot  onwelvoegelijkheden. De deken van Tielt schonk in 1614 aan deze zaak zijn volle aandacht. Uit de bevragingen blijkt dat men toen te Lotenhulle nog steeds zes uren nodig had om de gebruikelijke weg af te leggen. Sommigen volgden de processiegangers van op een wagen en kwamen met hun gespan tenslotte zo dicht bij de kerk dat zij ook daar nog de godsvrucht stoorden. Te Oostrozebeke duurde de processie nog veel te lang en zij ging gepaard met onbetamelijkheden . De processieweg bedroeg ongeveer zeven kilometer te Aalter en vier te Knesselare. Een marginale notitie herhaalt bij elk verslag een ctegorisch 'abbrevietur'. Hierbij wordt verwezen naar de besluiten van de diocesane synode van 1613.

Op andere parochies was de processieweg reeds ingekort. Te Meulebeke bedroeg hij nog slechts een halve kilometer en te Wielsbeke kon hij op een uur afgelegd worden. Van nog andere parochies werd gezegd dat de lange processieweg er in onbruik geraakte. Het is waarschijnlijk dat op sommige parochies sinds lange tijd geen processie meer gehouden werd.

De uitvoerige vragenlijst voor de 'Status' van 1623 informeert niet naar de lengte van de processieweg. Die kwestie behoorde toen wellicht niet meer tot de actualiteit omdat de voorgestelde hervorming reeds was doorgevoerd. De 'Status' bevat niettemin een paar inlichtingen die het beeld over de processies in die tijd kunnen aanvullen; Te Aalter trok de processie sinds onheuglijke tijden op derde Pinksterdag naar de kapel ter Pieten. De bedevaarders van Aalter, Knesselare en Ursel kwamen daar samen en de pastoors hielden er een predikatie. Te Meulebeke ging de grote jaarlijks gebedstocht naar de kapel van Marialoop.

De Mol schreef in 1651 aan de pastoor van Emelgem dat de deelnemers aan de processie van derde Pinksterdag te ver moesten gaan, wat allerlei wanorde en slechts geringe devotie verwekte. Het was zelfs de gewoonte dat sommige bedevaarders bleven drinken zodat de wandeling alleen scheen te dienen om de '...dronckaers naer de bierbanck te leiden.' De Mol verwees naar de besluiten van de diocesane synode van 1613 en verbood die al te langdurige omgang.

Het blijkt dat in 1623 op alle parochies een processie ter ere van het H. Sacrament gehouden werd en dat zij op sommige parochies de enige gebedstocht was. Soms werden ook de feestdagen van O.-L.-Vrouw met een omgang gevierd en hier en daar zelfs alle belangrijke heiligdagen. Wat in de processie werd meegedragen verschilde van parochie tot parochie en was ook niet in elke processie gelijk. De processie kon een gewijd karakter krijgen door de aanwezigheid van het H. Sacrament, de beelden van O.-L.-Vrouw, van de gekruisigde Christus en de plaatselijke relieken. Vooral 'zangers' en 'spellieden' droegen bij tot de opluistering van de processie. 

Ook later werd, waarschijnlijk op elke parochie, jaarlijks een processie gehouden ter ere van het H. Sacrament. Achttien parochies hielden in 1682 nog een tweede optocht en zeven ervan nog een derde. De dagen die vooral in aanmerking kwamen voor het houden van een processie waren het kerkwijdingsfeest, het feest van de patroonheilige van de kerk, de voornaamste feestdagen van O.-L.-Vrouw en de tweede of derde Pinksterdag. Hieruit val wel iets af te leiden betreffende het opzet van die religieuze manifestaties, die in 1682 uitgesproken talrijker waren dan in 1623.

Wat ons in die zaak het meest interesseert is de volkstoeloop, het gebed en de godsvrucht. Hierover is evenwel weinig geschreven. Sommige processies als bv. die ter ere van de H. Katharina te Wakken, van het H. Kruis te Sint-Baafs-Vijve, en ongetwijfeld ook andere trokken ook uit naburige parochies 'veel volk'. Men dient te bedenken dat een processie voor de mensen van die tijd beslist een grote attractie was, te meer daar men op de heiligdagen eigenlijk niet goed wist hoe de vrije tijd door te brengen. Wellicht niet zelden hield de pastoor met vele parochianen een soort exodus naar een andere gemeente om de processie te zien voorbijtrekken. Over het gebed en de godsvrucht zijn nog minder aanwijzingen voorhanden. Boven werd aangestipt hoe de afstand werd beperkt om een einde te maken aan de misbruiken. Het is zeer aannemelijk dat een betere organisatie de godsvrucht ten goede kwam. Wellicht mag uit de afwezigheid van klachten tijdens de volgende jaren ook besloten worden dat eveneens op dit domein vooruitgang werd geboekt in de XVIIe eeuw. De gegeven over de religieuze betekenis van die manifestaties zijn evenwel zo gering dat de ondernomen studie weinig heeft opgeleverd voor de kennis van het godsdienstig leven tijdens de bestudeerde periode.

(p. 345-348)

Trefwoorden: Ursel, Lotenhulle, Emelgem, Sint-Baafs-Vijve, Oostrozebeke, 17de eeuw

04-04-2012 om 20:11 geschreven door westvlaamseprocessies