Stop met per se gelukkig te willen zijn. Daar word je alleen maar ongelukkig van. Dat is de opmerkelijke boodschap van schrijfster Emily Esfahani Smith. Volgens haar hebben alle hippe geluksgoeroes met hun zelfhulpboeken ons vooral de verkeerde kant opgestuurd. Veel beter is het om op zoek te gaan naar meer zin en betekenis. Dáár word je pas gelukkig van.
We leven in een fantastische tijd. In alle opzichten wordt de wereld er alleen maar beter op. Zeker als je in West-Europa of Amerika leeft. We hebben redenen te over om gelukkig te zijn en toch voelen mensen zich miserabeler dan ooit. De zelfmoordcijfers blijven stijgen en steeds meer mensen kampen met een depressie. Dat is toch een vreemde paradox?
De schuld van dat alles, volgens Emily Esfahani Smith, die in Canada opgroeide maar nu in Amerika woont? Onze obsessie met geluk. Daarover schreef ze het boeiende boek De kracht van betekenis, dat ze deze ondertitel meegaf: Hoe zin te geven aan je leven. Net de vraag die een jaar lang boven mijn hoofd hangt, en dus moést ik haar spreken toen ze onlangs in Antwerpen was. Benieuwd of zij mij nog goede raad kon geven.
Perfecte man, perfecte job
We denken dat geluk de oplossing zal zijn voor al onze problemen. Ik dacht het zelf ook. Ik heb eveneens de dingen nagejaagd waarvan iedereen je voorhoudt dat ze je gelukkig zullen maken. Ik wilde succesvol zijn, de perfecte man vinden, het perfecte appartement en de perfecte job. Tot ik besefte dat die zoektocht me alleen maar ongelukkiger maakte. Het zorgde ervoor dat ik steeds méér wilde, en me uiteindelijk vooral onvoldaan voelde.
Ik studeerde filosofie, en wat later positieve psychologie. Toen leerde ik dat er steeds meer wetenschappers zijn die wijzen op het verschil tussen een gelukkig en een zinvol leven. Wie geluk nastreeft, die neemt vooral. Wie een zinvol leven probeert te leiden, die geeft in de eerste plaats. Ik ben ervan overtuigd dat we allemaal eerder op zoek zouden willen gaan naar meer zin, maar geluk is de sirenenzang die ons daarvan afleidt. Het zegt: ik weet hoe je de existentiële leegte die je voelt kan opvullen! Met succes en rijkdom! Terwijl die leegte alleen opgevuld kan worden met meer zin.
Nooit beroemd, en dat is OK
Hoe je dat kan doen, vertelt Esfahani Smith in De kracht van betekenis, waarin ze de persoonlijke verhalen van mensen die ze ontmoette, koppelt aan de resultaten van recent wetenschappelijk onderzoek. En uiteindelijk concludeert ze dat er vier manieren zijn waarop iedereen meer zin kan geven aan zijn leven. Vier pijlers van een zinvol bestaan: ergens bijhoren, een doel hebben, verhalen vertellen en transcendentie ervaren. Bondig uitgelegd? Door relaties en verbintenissen voelen we ons waardevol. Via het vinden van een motiverend doel geven we vorm aan ons leven. Door het uittekenen van de verhaallijn van ons leven, leren we onszelf en de wereld beter te begrijpen. En via het ervaren van transcendentie, via kunst of natuur, voelen we ons verbonden met een groter, betekenisvol geheel.
Wat mijn goede raad voor jou, als zinzoeker, zou zijn? Dan moet ik denken aan een artikel dat ik onlangs schreef voor The New York Times, en waar ik veel meer reacties op kreeg dan ik had verwacht: Je zal nooit beroemd zijn, en dat is OK. Daarin had ik het over het idee dat velen koesteren dat je, om een zinvol leven te leiden, vooral iets bijzonders moet doen. Veel jongeren denken dat. Ze vinden dat ze op het einde van hun leven een humanitaire crisis opgelost moeten hebben, of de remedie tegen kanker gevonden moeten hebben, of toch minstens een bedrijf opgericht moeten hebben dat het verschil maakt.
Probeer goed te doen
Maar dat is helemaal niet nodig. Maak je niet zoveel zorgen over dat zulk soort grote aspiraties. Vraag je eerder af hoe je een verschil kan maken in je kleine kring, je lokale gemeenschap. Het is zoals George Eliot het in 1872 al schreef in haar romanklassieker Middlemarch. De vrede in de wereld wordt bewaard door mensen die niet herinnerd zullen worden, die rusten in graven die niet bezocht worden, maar die hebben bijgedragen tot de goedheid in deze wereld. Zij zijn de reden waarom onze wereld blijft draaien. Omdat zij trouw hun rol gespeeld hebben in het leven. En dat zijn wij. De meesten onder ons zijn gewone mensen. En wij kunnen ons leven betekenis geven door gewoon de rol te omarmen die we spelen. Door de kwaliteiten en de talenten die we hebben gekregen ten volle te benutten. Door te proberen om zo goed te zijn als we maar kunnen zijn. Stel je ten dienste van de wereld en probeer goed te doen.
Daarnaast: kijk hoe je de vier pijlers meer een plaats kunt geven in je leven. Vraag je af op welke manier die pijlers nu al een rol spelen, want misschien besef je niet eens hoe ze nu al zin aan je leven geven. Probeer vervolgens om ze ook een rol te laten spelen in het leven van anderen. Je kinderen, je collegas.
Geluksbubbel staat op springen
Ik neem haar opdracht mee. Maar voor ik afscheid neem, toch nog dit: heeft ze soms niet het gevoel dat ze in de woestijn staat te prediken, als ze ziet dat iedereen toch vooral geluk in elke mogelijke vorm blijft najagen?
Volgens mij heeft de geluksbubbel onderhand zijn maximale omvang bereikt. Er is behoorlijk wat onderzoek dat erop wijst dat er een verschuiving plaatsvindt richting zin. Dat we naar een maatschappij evolueren waarin materialisme en succes een minder grote rol spelen en mensen meer waarde gaan hechten aan zin-gebonden dingen. Je ziet het hier en daar in scholen, waar men het zogenaamde character education een grotere rol laat spelen. Waar je niet alleen wiskunde moet kennen, maar waar je ook leert over zingeving en morele waarden. Je ziet het zelfs in het bedrijfsleven, waar mensen zich beginnen af te vragen wat hun bedrijf de maatschappij voor zinvols te bieden heeft.
