Allerlei nieuwtjes en wetenswaardigheden over het erfgoed in Lommel en Noord-Limburg
25-07-2008
Vuur !
Na de middagpauze was het weer aan Freddy en Marc om een demonstratie te geven. Ditmaal bleven bogen en speren in de koffer en werden vuursteen en markasiet boven gehaald. Freddy weet zoals steeds zijn publiek te boeien met een knappe uitleg (foto 1). Natuurlijk mag iedereen alles van wat dichterbij bekijken (foto 2). Daarna is het de beurt aan Marc. Zijn taak : vuur maken met vuursteen, markasiet en tondel. Eerst schraapt hij wat tondel uit een tondelzwam (foto 3). Het is de bedoeling dat met vuursteen en markasiet vonken worden geproduceerd die de tondel vuur laten vatten (foto 4). Helaas wilde het vuur maken niet lukken. Zelfs niet na verwoede en zwetende pogingen. De tondel was van een slechte kwaliteit! Uit goede bron vernamen we enkele uren later dat de leverancier van de bewuste tondelzwam de wijk heeft genomen naar de Dordogne (Frankrijk). Vroeg of laat komt hij echter terug en dan ...
PS De persoon in horizontale toestand op foto's 1 en 4 is Els. Zij geniet van een deugddoende middagdut. Beseft u wat een leidster lijden kan op zo'n kamp?
Na twee weken hebben we 92 vierkante meter opgegraven. Vandaag was het weer wat slapjes met de vondsten. Slechts een tiental artefacten werden geregistreerd en dit op een plaats waar de podsol vrij goed bewaard is. Een goed bewaarde podsol levert dus niet automatisch veel artefacten op. Dit betekent dat we waarschijnlijk toch wel iets zinvol zullen kunnen zeggen over het horizontale spreidingspatroon van de artefacten. Marc, een vrijwilliger met heel wat waardevolle ervaring, heeft uiterst geconcentreerd weer heel wat van die vierkante meters voor zijn rekening genomen (foto 1). Aan Els, begeleidster van de JCW-jongeren en kinesiste van beroep, is een goede archeologe verloren gegaan! (foto 2). Vandaag was het de laatste werkdag van de eerste groep jongeren van JCW. Bedankt voor de hulp, mannen! Volgende week komt er een nieuwe lichting jongeren werken op Maatheide. We namen ook met pijn in het hart (en sommigen met tranen in de ogen) afscheid van de stagestudenten Sarah en Tim. We gaan ze missen volgende week. Bedankt, Sarah en Tim!
Een dankwoord aan www.archeonet.be om de opgraving op Lommel-Maatheide een week lang in de kijker te plaatsen! Voor diegenen die het nog niet weten : www.archeonet.be is DE website om op de hoogte te blijven van alle archeologische (en andere onroerend erfgoed-) nieuwtjes.
Jan Bastiaens en een collega van het Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed (VIOE) passeerden vandaag op Maatheide (foto 1). Ze lieten een gat achter in het veen (foto 2). We zijn uiterst benieuwd wat ze ons binnenkort zullen kunnen vertellen over het landschap op Maatheide op het einde van de laatste ijstijd, zo'n 14.000 jaar geleden. Verder zal Jan een paar monsters preparen die voor datering zullen worden opgestuurd naar Douglas Kennett, prof aan de universiteit van Oregon (VSA).
Onder leiding van opperjager Freddy (foto 1), die werd geassisteerd door Marc, leerden de jongeren van JCW speerdrijver en boog hanteren (foto 2). Uiterste concentratie net voor de pijl wegvliegt van de boogpees ... (foto 3). Marc kan niet alleen jagen met pijl en boog, maar hij kan ook opgraven als de beste. Hij peuterde vandaag een flinke kern met twee slagvlakken uit de ondergrond.
Nat zeven : het lijkt een "propere" activiteit te zijn. Niet echt dus ... Zand - en daar is er heel wat van op Maatheide - en water = slijk (foto 1). Vooral schoenen en sokken blijven niet echt netjes (foto 2). Vraag het maar aan Sarah! Dit jaar zeven we nat met een maaswijdte van drie millimeter. Uit de "natte" zeef komen niet meer of andere lithische artefacten dan de vorige jaren toen we droog zeefden met een grotere maaswijdte. De kleine "chips" uit vuursteen zijn dus inderdaad wel gaan "vliegen" op de site LB 25. Enkel de grote, zware artefacten zijn ter plaatse gebleen.
Wie hard werkt, moet flink eten! Gisterenavond heeft het aardappelen schillen op het kamp van JCW erg lang geduurd. Of het aan botte aardappelmesjes te wijten was of aan onhandige schillers, dat wordt nog onderzocht. Hard werken op een prehistorische site van jagers-verzamelaars levert moderne voedselverzamelaars echter briljante ideeën op. Een blik naar het oosten en de vestiging van Farm Frites komt in het vizier. De logistieke dienst van Museum De Kolonie (bedankt, Gerd!) en een milde baas van Farm Frites deden de rest. Voedselverzamelaar Jef pronkt op de foto met de buit. Jef en Simon behoren tot de hardst werkende JCW-ers en deze milde gift van Farm Frites (tienmaal dank!; voor elke kilo éénmaal) ) spaart hen van het "patatten jassen" en levert hen dus extra-uren rust op.
Op Maatheide wordt heel wat grond gezeefd. Zeven en ondersteunende elementen zoals schragen hebben het dus zwaar te verduren. Gelukkig hebben we een mobiele veldschrijnwerkerij die alles wat wiebelt stevig aan mekaar schroeft en klopt. Tim en Geert zijn de timmerlui met dienst. Dankzij Bema Bouwonderneming beschikken ze over moderne hulpmiddelen zoals een stroomgroep (op de achtergrond) en hoeven ze de schroeven er niet manueel in te draaien. Zo sparen ze krachten voor het eigenlijke archeologische werk. De voorbije twee dagen is het zeven nagenoeg vruchteloos gebleken. Vandaag werden slechts een tiental artefacten geregistreerd. Voor een prehistoricus kunnen "lege zones" op een site best interessant zijn, maar voor de jongeren van JCW mag er best iets meer te vinden zijn. We hopen op beterschap.
Het eerste werk op dinsdag was de motorzeef weer arbeidsklaar maken. In het atelier van Sibelco hadden ze zeer deskundig de door ons gemaakte brokken gelijmd (of beter gezegd : gelast). De motorzeef heeft de ganse dag geronkt van tevredenheid (zeker toen Marc de "bougie" van de motor nog wat had opgeblonken). Rond negen uur arriveerde het JCW-peloton op Maatheide (foto 1 en 2 : JCW-ers blazen uit tijdens de middagpauze). Inderdaad, de JCW-ers fietsen elke dag van hun kampplaats in Lommel Kattenbos naar Maatheide (en terug). Vijftien jongeren en twee begeleiders (Els en Simon) stonden te trappelen van ongeduld om aan de "archeologische" slag te gaan. Ze kregen de nodige richtlijnen mee en nadat ze onder de hoede van een stagestudent waren geplaatst, gingen ze naarstig aan het werk. Velen van hen hebben dit een ganse dag volgehouden en werkten ijverig om de prehistorische geheimen van Maatheide te ontsluiteren. Anderen hebben zich na verloop van tijd op de studie van meanderende rivieren in zandgrond gestort. TVLimburg kwam tijdens de voormiddag opnames maken. Vanavond haalt JCW het nieuws en we zullen in Limburg "on national tv" te zien zijn! Deelnemen aan een JCW-opgravingskamp is dus een kaarsrechte snelweg naar televisonele beroemdheid!
De Lommelse afdeling van PASAR (het vroegere Vakantiegenoegens) had een bezoek aan de opgraving op Maatheide georganiseerd. Tien dapperen trotseerden tijdens de voormiddag het slechte weer (regen en wind) en ze kregen een uitgebreide rondleiding op het opgravingsterrein. Ze stonden vol bewondering (en met een beetje medelijden) te kijken naar de gravende en zevende jobstudenten. Toen de stagestudenten werd gevraagd of dit werk op de natioale feestdag flink betaald werd, werd er (op zijn Belgisch) discreet geglimlacht. Dit zegt voldoende ... Na het middageten werd het weer er niet beter op. Het werd kouder, de regen gutste nu naar beneden en een strakke westenwind blies over de Maatheide. Aangezien we toch allemaal al doornat waren, togen we terug aan het werk. Onze moed werd beloond want de allergrootste baas van de opgraving op Maatheide kwam ons met een bezoek vereren. Het was weer een leuke dag op Maatheide.
PS - We zijn op de nationale feestdag wel een uurtje vroeger dan anders gestopt met werken zodat iedereen nog de gelegenheid had om feest te vieren (en een beetje op te drogen tegen de volgende werkdag).
Een halfuur voor het einde van de eerste werkweek heeft een onderdeel van de motorzeef het begeven. De directe hulplijn met Sibelco werd gebruikt en zeer waarschijnlijk zullen we dinsdagmorgen weer naar hartelust kunnen zeven. Maandag (ja, ja, ook op de nationale feestdag wordt op Maatheide gewerkt) zal de ploeg het wel redden met de "natte zeef" en de handzeven. De stagestudenten zijn vandaag een tijdje aan de slag geweest met de niveau-meter en meetlinten. De niveau-meter is echt antiek, maar werkt nog perfect! Ben en zijn ploeg waren vandaag het meest productief. Joris en zijn team hebben wat geworsteld met restanten van de zinkfabriek. Vandaag hebben we (net niet met tranen in de ogen) afscheid genomen van Jolien. Bedankt, Jolien, voor het gepresteerde werk! De rest van de ploeg zien we volgende week terug versterkt met zeventien (!) jongeren van JCW.
Schrik niet. Het gaat hier niet om prehistorische paalsporen. De sporen dateren uit de twintigste eeuw en zijn afkomstig van de palen van de omheining die rond de afgebroken zinkfabriek stond. Voor de liefhebbers van industriële archeologie publiceren we één van de volgende dagen wel een foto. Vanmorgen trokken de stagestudenten weer welgezind aan het werk (foto 1). Tweeëndertig vierkante meters zijn opgegraven en 275 artefacten werden geregistreerd. Vandaag vonden we vooral debitagemateriaal, maar toch ook weer een mooie steker. De archeologica bevinden zich vooral in de uitlogingshorizont van de podsol. Heel zelden wordt er een artefact aangetroffen in de aanrijkingshorizont. Het "nat zeven " verloopt uitstekend en vooral de vrouwelijke teamgenoten, Jolien en Sarah, leveren uitstekende arbeid aan die zeef. Joris heeft de frigobox van ondergetekende aangeslagen voor oneigenlijk gebruik : hij stopt er de registratieformulieren en de vondsten in om ze zo te beschermen tegen de regen. Dergelijke inventieve en innovatieve ondernemingszin levert hem zeker een extra vermelding op zijn stageverslag op!
De Vakgroep Geologie en Bodemkunde van de Universiteit Gent zond vandaag twee zonen en een dochter uit naar Lommel Maatheide. Doctoranda Cilia Derese kwam bodemmonsters nemen boven en onder de Usselo-bodem en het Alleröd-veen om de zanden te dateren met de OSL-methode (Optically Stimulated Luminescence dating). Cilia Derese werd geassisteerd door Dimitri Vandenberghe en prof. Peter Van den haute. De archeologen-ploeg (KU Leuven) hielp de geologen (U Gent) bij het voorbereiden van de profielen waar de monstername zou gebeuren (foto 1). De archeoloog van Erfgoed Lommel keek toe en zag dat het goed was. Cilia Derese bemonstert het profiel boven het Alleröd-veen. Later zal ze nog twee monsters nemen onder het veenpakket. (foto 2 en foto 3). De archeologische opgraving blijft succesvol. Als we aan dit tempo doorgaan zullen we de eerste week bijna evenveel vondsten geregistreerd hebben als vorig jaar gedurende de volledige campagne (we kloppen af op hout).
De meeste vondsten werden ontdekt in de uitlogingshorizont van de podsol en enkele artefacten in de top van de aanrijkingshorizont. Waar we nu aan het werk zijn rest naar Maatheide-normen nog een flink deel van de podsol.
Op dinsdag kreeg het opgravingsteam versterking van Marc Briers, een oudgediende op Maatheide (foto 1). Na een succesvolle opgravingsdag gisteren, was het vandaag ook weer de moeite waard. De twee voorbije dagen registreerden we al heel wat vondsten, waaronder een mooie tweeslagsteker (foto 2) en een prachtige eindschrabber (foto 3). De schrabbers zijn tot nu toe het meest voorkomende werktuigtype (een zevental in totaal). Er zat ook een wat vreemde eend in de finaal-paleolithische bijt : een fragment van een mesolithische spits uit wommersomkwartsiet, vervaardigd met kerfhalveringstechniek. Dit jaar zeven we ook "nat", dankzij de fel gewaardeerde hulp van Sibelco! (foto 4)
Maandag 14 juli startte een groep van zes enthousiaste stagestudenten op Lommel Maatheide de opgravingscampagne van dit jaar (foto 1). Twee onder hen (Geert en Joris) waren de voorbije jaren al aan het werk op Maatheide. Jolien, Sarah, Ben en Tim zijn nieuwkomers, maar ze zullen zich zeer vlug thuis voelen in het Lommelse zand. Onder een blauwe hemel met hier een daar wit wolkje en bij een zachte temperatuur was het aangenaam werken. De zandzuiger van Sibelco komt steeds dichterbij, maar we hebben nog wat voorsprong! Zand en water en een archeologie-avontuur, wat kan men nog meer wensen tijdens de zomervakantie? (foto 2)
De zesde zomer op rij zal er worden opgegraven op Lommel-Maatheide. Op maandag 14 juli start een eerste ploeg die zal bestaan uit stagestudenten van de KU Leuven en vrijwilligers. De twee volgende weken zal die ploeg worden aangevuld met jongeren van Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw (JCW). JCW organiseert net als vorig jaar twee opgravingskampen in Lommel. De jongeren overnachten in het Internationaal Jeugdontmoetingscentrum te Lommel Kattenbos. De volgende drie weken zal er dus weer een drukke archeologische activiteit zijn op Maatheide. Interesse om eens te komen kijken? Dat kan! Op maandag 21 juli aanstaande komen we om 10u samen aan Buurthuis 't Zand te Heeserbergen, waarna we naar het opgravingsterrein wandelen. Deze wandeling is een organisatie van Pasar vzw en Erfgoed Lommel. Voor meer inlichtingen kan je terecht bij Pasar, 011/542323 of bij Erfgoed Lommel 0495-841.741. Uiteraard kan u de volgende drie weken de archeologische werken op Maatheide volgen op deze blog.
Met steun van SCR-Sibelco en Bema Bouwonderneming.
Vanaf het laatste kwart van de 19de eeuw vestigde de zinknijverheid zich in de Kempen. In 1888 startte de productie in de zinkfabriek in Overpelt, gevolgd door de Vieille Montagne in Balen in 1890. De zinkfabriek van Lommel werd opgericht in 1904.
Op initiatief van de directies van de metaalfabrieken in Overpelt, Balen en Lommel werden in de onmiddellijke nabijheid van de fabrieken als het ware onder de schouwen van de zinkfabriek - woonwijken aangelegd voor de werknemers van de fabriek. Door de aanleg van deze wijken in het midden van de heide, tamelijk ver van de andere gehuchten en met een woonklimaat dat volledig afgestemd was op de fabriek, en door de planmatige aanleg van steeds hetzelfde type huizen kregen de wijken het aanzien van een cité. Maar, doordat de aanleg van voortuintjes mogelijk was kregen de cités de aanblik van tuinwijken naar Engels model. Bovendien waren de huizen in Overpelt-Fabriek, Balen-Wezel en Lommel-Werkplaatsen aanzienlijk ruimer en beter van sanitair voorzien, in vergelijking met de huisvesting in de meeste stedelijke arbeiderswijken. Aan het type huis kon je trouwens zien wie er woonde: er zijn de villas in cottagestijl voor de directieleden, de ruime villas of dubbelvillas voor de ingenieurs, de kaderleden en de bedienden en ten slotte de eenvoudige arbeidershuizen.
De fabrieksdirectie was, in de geest van het paternalisme in die tijd, niet alleen bekommerd om het materiële maar ook om het morele welzijn van haar werknemers. Daarom bouwde ze op kosten van de fabriek niet alleen woningen voor de werknemers maar ook een kerk, een school, een hospitaal,
Bovendien besefte de fabrieksdirectie maar al te goed dat een tevreden en ontspannen arbeider veel beter werk levert. Vandaar dat ze allerlei initiatieven nam om haar personeel ook buiten de fabriekspoorten - doch steeds binnen de grenzen van de woonwijk - te entertainen. Er werden casino-feestzalen opgericht waar de lokale toneel- zang- en dansverenigingen konden optreden, allerlei sportclubs zagen het licht, er werden fanfares en muziekgezelschappen gesticht, de nodige infrastructuur voor vrije tijd en ontspanning werd voorzien
Kortom: het maatschappelijke, geestelijke en sociale leven in de tuinwijken werd gestuurd en gestimuleerd door de fabrieksdirectie.
De leuke fototentoonstelling Wonen onder de schouw van de zinkfabriek gunt je een kijkje op het leven in al zijn facetten in de arbeiderswijken van Overpelt, Balen-Wezel en Mol-Wezel en Lommel-Werkplaatsen. Erfgoed Lommel putte niet alleen uit de eigen fotocollectie maar maakte ook dankbaar gebruik van prachtig en uniek fotomateriaal aangeleverd door Marcel Ceulemans en Jaak Perriens (Overpelt), Molse Kamer voor Heemkunde en Ludo Pauwels (Balen-Wezel en Mol-Wezel) en Jef Leynen, Antonie Broeks en Alfons Cools (Lommel-Werkplaatsen).
En er is ook bewegend beeld: een uniek filmdocument over het zware werk van de arbeiders aan de zinkovens en een al even unieke film over de afbraak van de zinkfabriek in Lommel-Werkplaatsen.
De tentoonstelling Wonen onder schouw van de zinkfabriek kan bezocht worden in Museum De Kolonie, Kolonie 77 in 3920 Lommel (tel. 011/80.34.10 / www.erfgoedlommel.be) van maandag tot vrijdag van 10u tot 17u, op zondag van 14u tot 17u en op afspraak. Gesloten op zaterdag en op feestdagen. Toegang: onder 18 jaar gratis en vanaf 18 jaar 1 euro.
Van 28 juni tot 31 augustus kunnen kinderen van 6 tot 12 jaar met hun ouders of grootouders deelnemen aan een bordspel over de Teuten in Museum De Kolonie.
In De Kolonie vliegen we terug in de tijd naar de periode van de Teuten. Aan de hand van een spel gaan we het pad bewandelen van de Teuten. Wie waren de Teuten ? Waar reisden ze naartoe en welke gevaren moesten ze onderweg overwinnen ? Weet je wat een knut of ellenstok is ? Waarom hadden de Teuten een eigen taaltje ? Door deelname aan een leuk bordspel kom je het allemaal te weten, ontvang je een kleine verrassing en een Vliegticket met unieke code. Deze code moet ingevoerd worden op www.vliegjemee.be om Wereldreiziger van de week te worden en om kans te maken op allerlei leuke prijzen zoals een reis met de Prins van Hola Pola met het hele gezin, bibliotheekpakketten, boeken, T-shirts en nog veel meer. Op vliegjemee.be wordt ook een wedstrijd- en een schiftingsvraag gesteld. De winnaars worden op basis hiervan uitgekozen. Bovendien geeft elk vliegticket recht op 2 korting in Standaard Boekhandel bij aankopen vanaf 17.5. Aan het einde van de actie wordt er naar iedere deelnemer een leuke verrassing gestuurd.
Museum De Kolonie Kolonie 77 3920 Lommel + 32 (0)11 80 34 10 gerd.bloemen@erfgoedlommel.be www.erfgoedlommel.be
Café De Kroon in Lommel is door de lezers van Het Belang van Limburg.be uitgekozen als 'gezelligste volkscafé van Limburg'. Het café kreeg 2106 stemmen en heeft daarmee deze titel dubbel en dik verdiend.
De Kroon wordt al 26 jaar uitgebaat door Kris Liesens. Het café is 105 jaar oud en daarmee het oudste café in Lommel. "De mensen komen elkaar hier tegen en babbelen met elkaar," vertelt Kris ons. "Het is altijd een volkscafé geweest en dat zal het ook blijven."
