In een samenleving waarin de aanwezigheid van de islam steeds sterker wordt is het belangrijk dat we ook daar een coherent gedachteschema voor hebben. De Nederlander Carel Brendel vond dit ook en schreef er een boek over (Het verraad van links). De conclusie die hij trekt is echter perfect tegenovergesteld aan die van mij. In een eerste deel zal ik kort uitleggen wat zijn standpunt is, waarna ik van leer trek tegen dit standpunt, om vervolgens mijn standpunt weer te geven.
Opium voor het volk Brendel hekelt de houding van de huidige sociaaldemocraten die een multiculturele samenleving voorstaan en maatregelen treffen die de aanwezigheid van de islam bevorderen. Hij stelt dat we als socialisten de islam moeten bestrijden. Om dit standpunt te onderbouwen gaat hij terug in de tijd. Want was het niet Marx die stelde dat godsdienst de opium van het volk was? Hebben socialisten dan niet tientallen jaren gestreden om onder het juk van de katholieke kerk uit te komen? Ging de schoolstrijd dan niet om de degelijkheid van de ziel van onze kinderen? Was de strijd tegen de katholieke kerk dan geen strijd van emancipatie en dus een authentieke sociale en socialistische strijd? Zeker! De islam, stelt Brendel, is ook een godsdienst en dient dus op een zelfde manier bestreden worden. Ook de islam is als opium voor het volk, ook de islam ketent zijn gelovigen in een eeuwenoude sociale stilstand en ook de islam neemt vaak een onderdrukkende vorm aan. Dus moeten wij als socialisten, naar analogie van onze voorvaders die het katholicisme bestreden, de islam zoveel mogelijk bestrijden en er voor zorgen dat ze geen voet aan de grond krijgt. Anders is die lange strijd voor vrouwenemancipatie in onze patriarchale maatschappij voor niets geweest en gaan we terug naar de oude machocratie. Basisprincipe Einde discussie want het is nu toch wel duidelijk! Of heeft mijnheer Renmans daar nog iets tegen in te brengen? Tuurlijk, ik had het al aangekondigd. Carel Brendel bedoelt het goed, maar hij interpreteert de strijd tegen het katholicisme verkeerd, eveneens als de drijfveer van Marx bij zijn uitspraak. Hij vergeet ook het basisprincipe waarop het socialisme is gebouwd. Verder stelt hij de verkeerde prioriteiten en maakt hij een fout tegen de tijd. Hij geeft namelijk een analyse van het verleden die hij onterecht transporteert naar het heden. Een analyse die pas overdraagbaar naar het heden is in een verdraagzame toekomst. Als Brendel de strijd tegen het katholicisme verkeerd interpreteert, hoe moeten we hem dan wel interpreteren? Als socialisten gaan we uit van een egalitair mensbeeld. Iedereen is gelijk van bij de geboorte en machtsrelaties gebaseerd op geboorte of traditie (i.t.t. het wettelijke gezag) zijn dus uit den boze. Dit laatste was nu net het probleem dat socialisten hadden met het katholicisme. Wat de paus, de bisschop of de pastoor zeiden was wet en moest door iedereen worden opgevolgd. De gewone man zijn vrijheid werd beknot. De godsdienst zorgde ervoor dat de gewone man rustig bleef en zijn erbarmelijke situatie aanvaardde. De godsdienst was een instrument van de kapitaalkrachtigen om de sociale vrede te handhaven en de arbeiders onder het juk te houden die hen opgelegd was door de fabrieksbazen. Zoals je ziet was de strijd tegen het katholicisme eerder een strijd voor de arbeiders en de gewone man dan dat het een strijd was tegen het geloof. Het is mijn overtuiging dat we de uitspraak van Marx ("godsdienst is als opium voor het volk") in deze context vandaag de dag moeten gebruiken.* De godsdienst verzachtte de pijn van het zware leven, maar vertroebelde eveneens de erbarmelijke situatie en de mogelijkheden van de mensen om uit deze situatie te kruipen. Het hield hen dus rustig en voorkwam dat ze hun rechten opeisten. Belangrijk is dat wordt ingezien dat het de godsdienst was die dit bewerkstelligde. De godsdienst is de gehele structuur omheen het geloof en de interpretatie van de geestelijken van dit geloof. Deze twee vormen dus de godsdienst die gebaseerd is op het geloof. Daarom zeg ik: Geloof? Als je wil. Godsdienst? Neen. Uit het vorige moeten we dus concluderen dat het socialisme vooreerst een ideologie is die strijd levert voor de zwakkeren en in die optiek ageerde tegen de kerk. Dit is belangrijk omdat het te maken heeft met welke prioriteiten we moeten stellen. Deze zijn duidelijk: eerst de onrechtvaardige ongelijkheid en dan al de rest. Dat is het ware prioriteitenlijstje van het socialisme. Hoe vertaald zich dat nu naar de situatie die we vandaag de dag kennen. Het is belangrijk op te merken dat de situatie van de islam nu, als zwart en wit verschilt met de situatie van het katholicisme vroeger. Het meest relevante verschil is dat het katholicisme toen een meerderheid was, dit terwijl de islam nu een minderheid is en dus ook vaak de nadelen ondervind van deze minderheidssituatie. Zo is discriminatie en racisme op basis van geloof nog steeds sterk aanwezig. Op dit moment is dus de islam als "groep" de zwakkere waar we moeten voor opkomen. Het is onze eerste taak om deze groep te verdedigen tegenover de (radicaal)rechtse groeperingen. Er voor te zorgen dat er op het macroniveau van onze samenleving geen onrechtvaardigheid meer is, geen ongelijkheid. Pas wanneer we dit hebben verwezenlijkt, kunnen we op "mesoniveau" (binnen de Islam) beginnen te kijken en onze pijlen richten op de oubollige en onrechtvaardige tradities, interpretaties en gewoontes binnen de islam. Vanaf dan begint onze volledige strijd tegen de onderdrukking van de vrouw die een kenmerk is van bijna elke godsdienst. Vanaf dan begint de strijd voor de emancipatie van de moslima. Vanaf dan strijden we met dezelfde strijdlust zoals we dat deden tegen het katholicisme. Blijft natuurlijk het probleem van de huidige onderdrukking van de vrouw bij sommige moslims. De vrouw die gisteren en vandaag het slachtoffer van eerwraak is, heeft geen boodschap aan de woorden uit de vorige paragraaf. Daarom is er, zoals Dirk Verhofstadt stelt in zijn gelijknamig boek, een derde feministische golf nodig. Een feministische opstand gedragen door de moslimas en ondersteunt door vrouwen overal ter wereld. Het is dan aan ons om deze beweging te ondersteunen en er zo voor te zorgen dat zij niet wordt gerecupereerd door radicaal rechts.
Hoofddoekenverbod Wat betekent dit nu allemaal concreet. Een perfect voorbeeld om het te illustreren is het hoofddoekenverbod. De beide aspecten die ik in mijn vertoog heb aangehaald, komen ook naar voren in de discussie rond de hoofddoek: de emancipatie op macroniveau en op mesoniveau. Voor alle duidelijkheid: we zijn tegen een hoofddoekenverbod. Door het invoeren van een hoofddoekenverbod remmen we de emancipatie en integratie op macroniveau van die vrouwen af. In de moslimtraditie is het, net zoals in onze oude christelijke traditie, de gewoonte dat de vrouw niet buitenshuis gaat werken. Een moslima die gaat werken zit dus al in een bepaalde fase van emancipatie en integratie. Wanneer zij door dit hoofddoekenverbod dan wordt ontslagen of niet wordt aangenomen, dan heeft dit twee ernstige gevolgen. Ten eerste is het mogelijk dat ze zich beledigt voelt en haar integratieproces staakt. Ten tweede is er het gevaar dat haar man of zijzelf concludeert dat ze dan maar niet gaat werken. Beide gevolgen zijn nefast voor de verdere integratie en emancipatie. Wat niet wil betekenen dat we de hoofddoek als een normaal iets beschouwen. Het blijft een symbool van onderdrukking, want je kan je de vraag stellen waarom veel moslimmannen hun baard niet meer laten groeien (wat ook een verplichting is), terwijl de vrouw wel haar hoofddoek moet dragen. Dit is echter een zaak waarvoor we die derde feministische golf nodig hebben. Die we dan via meerder vrouwenbewegingen en vanuit de partij moeten steunen.
Eerder in dit artikel stelde ik dat Brendel een fout tegen de tijd maakte. Ik legde het reeds voor de helft uit door uit te klaren dat ik hiermee bedoelde dat hij een situatie uit het verleden transporteerde naar het heden, terwijl dit pas correct zou zijn in de toekomst wanneer de grootste vormen van discriminatie zijn weggewerkt. Op zo'n moment in de toekomst, wanneer de moslims niet meer als zwakkere groep kunnen worden aangeduid, is het aan de socialisten om wederom hun rol als verlosser van de geketenden op te nemen.
Prioriteiten Om te concluderen kunnen we dus stellen dat het belangrijk is dat de socialisten hun prioriteiten kennen. Bovenaan het lijstje staat de bestrijding van onrechtvaardige ongelijkheid. Deze begint op het macroniveau (gehele samenleving) en daalt vervolgens neer via het mesoniveau (binnen een bepaalde groep) naar het microniveau (binnen hechte samenlevingsverbanden). Per onrechtvaardige gelijkheid moeten we dus beginnen met ons te focussen op het macroniveau. Er is natuurlijk altijd een alomvattende (d.w.z. op macro-, meso- en microniveau) aanpak nodig, maar de focus moet liggen op het hoogste niveau want daar ligt vaak de grootse ongelijkheid. Als voorbeeld kan je de genderongelijkheid nemen. Eerst was het belangrijk dat er op macroniveau gelijkheid was. Dit kwam er min of meer dankzij de (grond)wettelijke gelijkstelling. Vervolgens is het de bedoeling om gelijkheid te verkrijgen op verschillende vlakken zoals loongelijkheid, politieke gelijkheid, ... Pas wanneer we op een voldoende van deze vlakken vorderingen hebben gemaakt, heeft het zin om grote inspanningen te doen op het vlak van gelijkheid binnen het gezinsverband. Het is bijvoorbeeld zinloos om acties te voeren voor een verandering van het takenpatroon binnen het huishouden (micro), vooraleer de loonkloof tussen man en vrouw is weggewerkt. Want zolang het enkel de man is die het meeste kan verdienen, is het vanzelfsprekend dat de vrouw thuisblijft en de man kiest voor een carrière. Een andere keuze zou tot inkomensverlies kunnen leiden. Deze zienswijze getransporteerd naar de islam geeft de volgende benadering van deze godsdienst: eerst de ongelijkheid binnen de samenleving op grond van religie wegwerken (macro) en vervolgens de ontvoogding proberen te bewerkstelligen (meso). Op dit moment zijn het socialisme en de islam echter nog objectieve bondgenoten.
