Volgens Mark Leonard is de EU een belangrijke transformatieve macht in de wereld en daarom een grotere wereldmacht dan men zou denken. Volgens zijn theorie zou de EU via het aantrekkelijke vooruitzicht van een toetreding tot de EU en via de voorwaarden die daarvoor moeten behaald worden, voorheen ondemocratische landen omvormen tot volwaardige democratieën.[1] Jeffrey Checkel definieert deze conditionaliteit als volgt: “a basic strategy through which international institutions promote compliance by national governments” en “a mutual arrangement by which a government takes, or promises to take, certain policy actions”[2]. Op deze manier probeert de EU zich te doen gelden in de voormalige Sovjetrepublieken. We hebben  onderzocht in hoeverre de EU hierin slaagt en of dit beperkt is tot het invoeren van nieuwe wetten of dat ook de mentaliteit van de bevolking en de machtshebbers beïnvloed wordt door de druk die de EU uitoefent.

Uit ons onderzoek leren we dat de Europese Unie zeer succesvol is in het aanzetten tot nieuwe wetgeving. Een heel pakket aan belangrijke wetten omtrent de bestrijding van corruptie werd op aangeven van de EU tijdens de toetredingsonderhandelingen door het Poolse parlement aangenomen. We kunnen dus stellen dat de ‘transformatieve macht’ van de EU op het legislatieve vlak werkt.

 Het is zeker aannemelijk te stellen dat deze wetgeving er zonder de EU grotendeels niet zou zijn gekomen. Het geval van de persvrijheid bewijst dit. Hier was de druk die de commissie uitoefende op Polen om veranderingen door te voeren veel minder. De wet op laster werd nauwelijks geproblematiseerd en verdween naar het einde toe zelfs uit de verslagen. Een aanpassing van de wet kwam er dan ook niet.

Op het vlak van de mentaliteit is de invloed veel minder. We zagen dat het aantal schandalen zeker niet afnam en dat ook de neutrale waarnemers hun scores naar het einde toe verminderen. Een deel van deze stijging in rechtszaken en daling in quoteringen kunnen we zeker op het conto van de verbeterde wetgeving schrijven en de verhoogde gevoeligheid van justitie en politie. Toch blijkt uit de vaststelling dat sommige wetten en initiatieven, zoals de anti-corruptiestrategie, niet naar behoren werden uitgevoerd, dat een deel van de politieke klasse naar het einde van de onderhandelingen toe nog niet overtuigd waren van het nefaste van corruptie.

Een conclusie die we ook uit het onderzoek naar de persvrijheid kunnen trekken. Zoals eerder vermeld, was de aandacht die de commissie aan de persvrijheid gaf miniem waardoor er niet veel veranderingen waren vast te stellen. Hieruit kunnen we afleiden dat de politici vooral wetten aanpasten uit verplichting en niet vanuit overtuiging. Als dit laatste het geval zou zijn dan zouden ze ook zonder de ruime aandacht van de EU overgaan tot democratische hervormingen.

Ook de bevolking blijkt moeilijk te overtuigen via de ‘transformatieve macht’, zo blijkt uit onderzoek. Op het einde van de onderhandelingen aanzagen meer dan de helft van de bevolking corruptie nog steeds als een normale zaak in Polen. Al waren er ook positieve signalen op te merken van uit de hoek van de niet-gouvernementele organisaties. Enkele NGO’s startten coalities op om de bevolking te sensibiliseren en de overheid te controleren. Deze acties tot sensibilisatie kwamen echter vanuit het middenveld en niet vanuit de EU. We kunnen ons de vraag stellen of de EU op dit vlak niet actiever moest zijn. 

Na het voltooien van dit onderzoek kan ik dus concluderen dat de ‘transformatieve macht’ van de EU wel degelijk werkt op vlak van de wetgeving, maar niet op vlak van de mentaliteit. Meer communicatie naar de mensen toe, had in Polen voor zulke mentaliteitsverandering wel kunnen zorgen. De EU kende in die tijd veel steun onder de bevolking en dus eveneens veel legitimiteit. Ze hadden deze kunnen gebruiken om de bevolking wakker te schudden en samen met de NGO’s te sensibiliseren. De overredingskracht van een geliefde EU is uiteraard veel groter dan die van enkele NGO’s.

Dit was maar een beperkt onderzoek naar maar twee onderdelen van de democratie. Er zijn echter verscheidene bronnen die eveneens spreken over een verbetering van de democratie dankzij de Europese Unie. Balázs Vizi stelt: ”Hoewel de evolutie naar een democratischer bestel in de oude Sovjetrepublieken een sterk lokale aandrijfmotor had, toch kan men niet ontkennen dat de EU een sterke rol speelde”.[3] Ook het NIT-rapport van 2004 proclameert dat “the process of European Union (EU) integration has been a key driver of reform”.[4]

Onderzoek leert ons echter dat men deze sterke rol niet zomaar mag overdrijven en men de beperkingen ervan moet inzien. Verder is het raadzaam dat de EU zich niet enkel concentreert op de wetgeving maar ook oog heeft voor campagnes ter sensibilisatie om de grootste problemen aan te pakken. Dit kan bijvoorbeeld via het ondersteunen van plaatselijke NGO’s. Anderzijds is het veranderen van een mentaliteit altijd een werk van lange adem en heeft men vaak eerst een generatiewissel nodig. Communicatie is dus het sleutelwoord ter bevordering van de transformatieve macht van de EU. In plaats van enkel met de kandidaat-lidstaten te onderhandelen zou de EU er beter aandoen om ook eens de dialoog aan te gaan met de bevolking!

08-05-2009 om 21:02 geschreven door Renmans Dimitri