Sinds begin oktober moet ik af en toe eens lange mouwen aan, of een vestje (geeneens geen echte jas). Ik ben bijgevolg een beetje in de war. Welke maand is het nu weer? Is het eind augustus? Nee, er hangen mooie rode en bruine bladeren aan de bomen, dus het is vast herfst. Juist ja, het is oktober! Met een jetlag had ik rekening gehouden, maar dat de seizoenen me zo van mijn melk zouden brengen, dat had ik niet verwacht.

Het hoeft niet gezegd dat het weer hier heel anders is dan in België. Ik wou wel eens weten hoe anders, zodat ik weet of ik een dikke winterjas moet aanschaffen. Daarom surfte ik een beetje op het internet (Atlanta - Brussel).

De algemene conclusie is dat het hier niet zo koud zal worden als in België, en dat we meer zon zullen zien. De regen is moeilijker te vergelijken, maar het komt overeen met mijn ervaring als je zou zeggen dat het misschien iets minder vaak regent, maar wel meteen veel harder. Meer neerslag dus, maar niet per se meer regendagen. Of anders geformuleerd: motregen  zullen we niet moeten verwachten. En sneeuw waarschijnlijk ook niet.

Gelukkig maar, want de warme chocomelk valt hier nogal tegen.

Het was bij ons bezoek aan het nationaal park Great Smoky Mountains dat ik me ineens realiseerde dat ik me op een erfgoedsite bevond. Nationale Parken zijn immers ontworpen voor het beschermen van national heritage. De missie van de National Park Service luidt dan ook als volgt:

" The National Park Service cares for special places saved by the American people so that all may experience our heritage."

Het eerste nationaal park was Yellowstone (1872). Ondertussen staat de teller op 401 nationale parken. En dat zijn dus niet allemaal groene gebieden, maar ook historische sites.

Om in aanmerking te komen voor een aanbeveling als Nationaal Park, moet een site aan volgende voorwaarden voldoen:

1. nationaal relevante natuurlijke of culturele bronnen bezitten
2. een aanvaardbare toevoeging zijn aan het huidige bestand
3. een uitvoerbare toevoeging zijn aan het huidige bestand
4. rechtstreeks NPS management toestaan (itt bescherming door andere publieke agentschappen of priveagentschappen)

Nationale Parken zijn een federale materie.

Maar hoe werkt dat eigenlijk in Vlaanderen? Ik wist het zelf niet goed meer, maar kon gelukkig heel wat informatie vinden op de website http://www.kunstenenerfgoed.be.

Vaak wordt erfgoed gecategoriseerd als:

• roerend erfgoed (in principe gemakkelijk te verplaatsen):  schilderijen, wandtapijten, meubelstukken, juwelen, werktuigen, gebruiksvoorwerpen, voertuigen, ... maar evengoed documenten, archiefstukken of foto’s
• immaterieel erfgoed (niet tastbaar): feesten, verhalen, liederen, rituelen, ambachten, tradities, ...
• onroerend erfgoed (want onverplaatsbaar): monumenten, landschappen en archeologische sites

Cultureel (= roerend + immaterieel erfgoed) en onroerend erfgoed hebben binnen de Vlaamse overheid elk een eigen minister, administratie, evenementen, verschillende decreten en subsidiekanalen. Cultureel erfgoed is een gemeenschapsmaterie en valt binnen het beleidsdomein Cultuur, Jeugd, Sport en Media. (Het Cultureel-erfgoeddecreet: http://www.kunstenenerfgoed.be/nl/beleid/wet-en-regelgeving/cultureel-erfgoeddecreet.) Onroerend erfgoed is een gewestmaterie en valt binnen het beleidsdomein Ruimtelijke Ordening, Wonen en Onroerend Erfgoed. In de toekomst wordt dit het beleidsdomein Omgeving. Voor het onroerend-erfgoedbeleid en dus het beleid voor monumenten, landschappen en archeologische sites kan u terecht bij Onroerend Erfgoed. (Het Onroerenderfgoeddecreet: https://www.onroerenderfgoed.be/nl/actueel/nieuws/een-decreet-twee-nieuwe-brochures.)

Beide departementen beschermen erfgoed door bvb. organisaties te subsidiëren, evenementen te ondersteunen, te bepalen wat beschermd dient te worden (en op welke wijze)...

Voorbeelden over hoe Cultureel Erfgoed bewaard kan worden, zijn te vinden op de website http://immaterieelerfgoed.be ( -> hoe). Ik geef er hier eentje weer: 

In de tweede helft van de 20ste eeuw was het kunstsmeden in Vlaanderen een zachte dood aan het sterven. Jongeren kregen geen beroepsopleiding meer aangeboden en achter de uithangborden van de schaarse kunstsmederijen werd nog maar zelden gesmeed.

In de jaren 1980 ontstond een vernieuwde interesse voor het ingeslapen ambacht. Toch dringt een structurele aanpak zich nu op om het ambacht te borgen. Weinig ambachtslieden beoefenen nog beroepsmatig het kunstsmeden; het is geen evidentie om er de kost mee te verdienen. Architecten en restauratoren worden dan weer regelmatig geconfronteerd met een gebrek aan kennis en kunde om smeedijzeren delen van waardevolle gebouwen te herstellen en te restaureren.

Dit meerjarig erfgoedproject wil stappen zetten naar een actualisering en duurzame maatschappelijke verankering van het ambacht. Het is onze ambitie om een plan van aanpak te ontwikkelen voor de borging van het kunstsmeden en ervoor te zorgen dat randvoorwaarden gecreëerd worden die dit plan mogelijk maken. Een programma bestaande uit vijf maatregelen vormt het speerpunt: identificatie en documentatie, onderzoek, transmissie, communicatie en sensibilisering, en herlancering. Hiermee willen we een voorbeeldpraktijk ontwikkelen voor andere immaterieel-erfgoedpraktijken die zich op een scharniermoment in hun maatschappelijke inbedding vinden en die vergelijkbare borgingsuitdagingen kennen.

http://kunstsmeden.be/

Er zijn op de website van het Agentschap Onroerend Erfgoed ook verschillende voorbeelden voorhanden over hoe onroerend erfgoed beschermd of gepromoot kan worden: https://www.onroerenderfgoed.be/nl/actueel/projecten/  Hieronder het voorbeeld van de Vlaamse Monumentenprijs.

De prijs erkent een persoon, een privé- of openbare instelling voor een recente verwezenlijking op het vlak van monumentenzorg, landschapszorg of archeologie. Aan die erkenning is een mooie geldprijs gekoppeld. Elke laureaat krijgt 2.500 euro. De winnaar ontvangt daar bovenop nog eens 12.500 euro en uiteraard de nodige media-aandacht.

Bij de beoordeling van de deelnemers gaat bijzondere aandacht naar duurzame realisaties met verdiensten op de volgende terreinen:

·         goed beheer van het onroerend erfgoed (door onderhoud, restauratie, consolidatie en herstel);

·         een evenwichtig en multifunctioneel gebruik, aandacht voor een duurzame, territoriale ontwikkeling;

·         een hedendaagse omgang met het onroerend erfgoed, bijvoorbeeld door een gepaste nieuwe bestemming, het gebruik van nieuwe technieken, de interactie met een nieuw ontwerp;

·         brede ontsluiting van het onroerend erfgoed en speciale aandacht voor sensibilisering en educatie;

·         interactie van het onroerend erfgoed met andere beleidsdomeinen zoals cultuur, ruimtelijke ordening, leefmilieu en toerisme.

Als ik nu een vergelijking maak tussen de manier waarop erfgoed beschermd wordt in de Verenigde Staten en in Vlaanderen, dan krijg ik de indruk dat in de Verenigde Staten meer de context, het verhaal, beschermd wordt. Terwijl in Vlaanderen eerder een specifiek fenomeen, zij het materieel of immaterieel, beschermd wordt.

Als je een Amerikaanse erfgoedsite bezoekt, dan bezoek je een hoofdstuk uit een Verhaal waarvan men is overeengekomen dat het gedeeld moet worden met iedereen, een hoofdstuk over de Burgeroorlog, of over de Natuur bijvoorbeeld. Een verhaal over de Verenigde Staten, en hoe geweldig en veelzijdig die wel niet zijn. Het is dan ook een nationale materie.

Bezoek je een Vlaamse erfgoedsite, dan bezoek je een gebouw of een gebruik met een bijzonder karakter, dat het bewaren waard lijkt. In Vlaanderen lijkt het accent meer te liggen op het bewaren van kleine individuele stukjes erfgoed, die misschien maar relevant zijn voor een klein deel van de gemeenschap. Het is dan ook Gemeenschaps- en Gewestmaterie. Terwijl het in de V.S. meer lijkt te gaan over nationale overlevering, doorgeven van een erfgoedpakket aan de volgende generaties.

Ik ben er nog niet uit welke aanpak de voorkeur geniet, en elke aanpak is natuurlijk cultuurafhankelijk. Maar ik ben nu wel blij dat ik wat meer weet over de idee achter de Nationale Parken en hun Vlaamse evenknie. En dat houdt me niet tegen om gewoon vrolijk verder te genieten van Amerikaans en ander erfgoed, integendeel!

Wie meer wil weten over Nationale Parken, en hoe dat dan allemaal in elkaar zit, kan hier terecht: http://www.nps.gov/aboutus/lawsandpolicies.htm

Met de Vlaamse plannen voor verhoogd inschrijvingsgeld en de bijhorende referenties naar "Amerikaanse toestanden" lijkt het mij het geschikte moment om even aandacht aan te besteden aan die Amerikaanse toestanden. En tegelijk wil ik ook iets kwijt over het verdwijnen van de opleiding Informatie- en bibliotheekwetenschappen aan de Universiteit Antwerpen. Ja,ja,  ik heb over alles een mening...

Robert Reich legt uit hoe de inschrijvingsgelden in de V.S. sinds de jaren 70 geëvolueerd zijn. Want die zijn niet altijd zo gigantisch hoog geweest. In de periode jaren 50 tot jaren 70 besteedde een gezin aan het inschrijvingsgeld van een openbare universiteit een 4% van het (mediaan) gezinsinkomen. In de jaren 80 begon het inschrijvingsgeld te stijgen. In 2012 kwam dat inschrijvingsgeld overeen met 25% van dat gezinsinkomen. 

Georgia Tech is zo een publieke universiteit. Voor een master in de Architectuur komt het inschrijvingsgeld neer op $9,363 voor in-state students (of omgerekend 7.485 euro). Let op: dit is slechts voor 1 semester! Hoog genoeg om een drempel te zijn voor verschillende getalenteerde jongeren, beoordeelt Reich. Ter vergelijking: aan de Vrije Universiteit Brussel bedraagt het inschrijvingsgeld voor een volledig academiejaar master Architectuur nu nog  € 619,90.

Is dit waar de Vlaamse overheid naartoe wil?

Reich stelt, naar mijn inziens terecht, dat een investering in hoger onderwijs een investering is in de toekomst. De jongeren van vandaag zijn immers de managers, advocaten, ingenieurs... m.a.w. de middenklasse van morgen. En onze huidige economie heeft een middenklasse nodig. Hij legt dus een verband tussen onderwijs en economische conjunctuur. En dat is niet zo een gek idee.

In Duitsland hebben ze dat goed begrepen, daar is hoger onderwijs vanaf nu gratis.

Nu, ik wil geen appelen met peren vergelijken, en de Amerikaanse samenleving is de Vlaamse* niet. (*Onderwijs is een Vlaamse bevoegdheid.) Maar is dit ook niet een beetje gezond verstand gebruiken? Hoog inschrijvingsgeld creëert een drempel en heeft een economische impact die verder gaat dan een optelsom in een budget. Nu kan ik mij wel voorstellen dat sommigen een bepaalde drempel wenselijk vinden. Anders discussieerden we ook niet over een toelatingsproef. Maar willen we dan echt dat die drempel te maken heeft met financiële draagkracht, en niet met talent, interesse, ambitie...? Want er is natuurlijk geen garantie dat de kleine groep die in staat is om te betalen voor hoger onderwijs, dezelfde groep is als deze die in staat is om een diploma hoger onderwijs te behalen en deel uit te maken van die beruchte middenklasse.

Met andere woorden: verhoogd inschrijvingsgeld biedt geen oplossing voor budgetproblemen. Het creëert meer problemen dan het oplost.

Wie meer wil weten over deze problemen en de rol van inschrijvingsgelden/hoger onderwijs/middenklasse in een economisch stelsel zoals het onze, raad ik sterk aan om naar de documentaire "Inequality for all" te kijken: https://www.youtube.com/watch?v=2DQYNdrr-ns (trailer: https://www.youtube.com/watch?v=9REdcxfie3M) Misschien is er ergens wel een gratis (legale) versie te vinden? Of misschien is deze ook te zien op de Belgische Netflix? Hij is in elk geval beschikbaar op de Amerikaanse Netflix.

Maar er zijn blijkbaar nog andere dramatische "oplossingen"-behalve het verhoogde inschrijvingsgeld- in het kader van De Besparingen.

Ik kreeg deze week het droeve nieuws dat de opleiding Informatie- en Bibliotheekwetenschappen (IBW) aan de Universiteit Antwerpen wordt stopgezet. Besparingen. En daarmee verdwijnt ook meteen de enige universitaire opleiding voor de sector. Er zijn dus geen toekomstige bibliothecarissen meer. Of toch geen bibliothecarissen met een universitaire opleiding. Ik hoop van harte dat een andere instelling het aandurft om deze opleiding in te richten, want dit is een groot verlies.

Heb je dan een universitair diploma nodig om een goede bibliothecaris te zijn? Er zijn voorbeelden die het tegendeel bewijzen, en niet alles wat iemand tot een goede bibliothecaris of informatieprofessional maakt, is te leren in een opleiding. Maar het helpt zeker wel. 
En is het wel de verantwoordelijkheid van de Universiteit Antwerpen om voor die opleiding te zorgen, hoor ik sommigen denken? Moet de sector dat niet zelf doen? Misschien. Maar dan kaats ik de vraag terug: is het de verantwoordelijkheid van een universiteit om voor dokters te zorgen? Of moet een ziekenhuis dat zelf doen? En wat met ingenieurs, psychologen, juristen...?

In elk geval zal een gebrek aan opleiding snel genoeg te merken zijn in de sector. Niet dat er helemaal geen opleidingen meer zijn. De opleidingen in de bibliotheekscholen zijn overigens best geweldig, en ook dit is bijzonder belangrijk voor de sector. Maar het speelt in op een andere behoefte dan de opleiding IBW. Je zegt toch ook niet aan mensen die slager willen worden, dat ze maar voor kok moeten studeren?

Dat de beleidsmakers -van de academische overheid, zowel als de Vlaamse overheid- daar maar eens over reflecteren wanneer ze binnen afzienbare tijd zelf, of met hun kinderen of kleinkinderen naar de bibliotheek willen en merken dat de organisatie en service toch niet van-je-dat is. En, o wee, wie dat dan aan de bibliotheekmedewerkers durft verwijten, want ook zij kunnen maar roeien met de riemen die ze hebben. Of zullen we ook maar meteen bibliotheken ook afschaffen? 't Zijn nu toch besparingen.

"Ach, wanneer gaat men ooit beseffen hoe belangrijk opleiding en onderwijs zijn voor een samenleving?", zuchtte de agoog.