De voorbije jaren volgden velen onder ons de perikelen over Tonia Nouwens. Deze dame van 102 verbleef in rusthuis Vinkenhof in onze gemeente, maar de relatie tussen haar mantelzorgers Herman en Hildegard en de directie van het rusthuis raakte vertroebeld. Dat leidde uiteindelijk tot de verhuis van Tonia naar een ander rusthuis.
Via deze website hebben we altijd getracht om een zo objectief mogelijk beeld te brengen van de situatie, zonder al te diep in te gaan op de grond van de zaak. Maar de zaak prikkelde menigeen onder ons, dat konden we uit de verschillende reacties afleiden. Daarom dat een babbel met Herman en Hildegard ons verrijkend leek. En los van alle feiten die zich in het verleden mogelijk hebben afgespeeld, los van oordelen of veroordelen, los van heel de situatie eigenlijk, ontdekten we twee mensen die een heel bewuste kijk hebben op ouderenzorg. Ik geef jullie dan ook graag het interview integraal mee, simpelweg omdat we het boeiend vinden...
 
Herman en Hildegard, jullie staan in voor de zorg van de 102-jarige Tonia Nouwens. Ik weet dat de zorg dragen voor een oudere persoon niet eenvoudig is en een hele inzet vergt. Tonia verblijft geregeld bij jullie thuis, maar over het algemeen woont Tonia in een rusthuis.
Waar moet volgens jullie een rusthuis aan voldoen om een gezellige 'thuis' te zijn voor haar bewoners?
 
"Een verhuis naar een rusthuis houdt meestal een groot afscheid en emotionele verwarring in" aldus Herman. "Qua huisvesting dient de bewoner in de eerste plaats de mogelijkheid te krijgen om zijn of haar oude leefomgeving zoveel mogelijk te reconstrueren in de nog enige resterende privéruimte, de kamer, die een rusthuis biedt. Dat gaat sowieso gepaard met grote beperkingen en regelgevingen. Maar die regelgeving mag niet te ver gaan. Regels als een nageltjesverbod, een vaste plaats voor het bed of het meubilair of een opgedrongen standaardvergrendeling van alle ramen, hoort daar volgens ons niet bij. Het zorgt voor een ziekenhuissfeer of een internaatgevoel."
"Uniformiteit kan dienstig zijn voor het beleid, maar we stellen ons de vraag of het de individuele eigenheid van de bewoner niet aantast" vult Hildegard aan. "Praktische voorzieningen op gebied van bv. ventilatie en zonwering zijn niet onbelangrijk en de beschikking over een eigen telefoontoestel op elke rusthuiskamer zou verplicht moeten worden. Zo'n telefoon is immers de meest eenvoudige mogelijkheid tot sociaal contact. Zelfs een bedlegerige bewoner kan een hoorn opnemen en daarmee zijn gevoel van verbondenheid met de buitenwereld versterken. Ook polyvalente of gemeenschappelijke ruimtes moeten een gevoel van sfeer en gezelligheid uitstralen."

Herman en Hildegard, door jullie jarenlange inzet en zorg hebben jullie ervaring in de ouderenzorg. Wat ontbreekt er vaak in rusthuizen waardoor er volgens jullie minder 'woonkwaliteit' is voor de oudere bewoners?
 
"Vooreerst zijn woon- en leefkwaliteit onmiskenbaar met elkaar verbonden. Grootschaligheid, uniformiteit, kille grote ontmoetingsruimtes, een gebrek aan individuele benadering en zorg op maat vormen in vele rusthuizen nog steeds grote obstakels. Begrippen als kleinschalige leefgroepen, gezelligheid en huiselijkheid, gemoedelijkheid, respect, oprechte luisterbereidheid en empathie... , ze zullen allen in belangrijke mate bijdragen tot een betere levenskwaliteit."
 
Tonia verhuisde het voorbije jaar naar een nieuw rusthuis, een nieuwe omgeving. Ik leerde Tonia recent kennen als een 102-jarige die nog heel erg bij de les is en pientere opmerkingen maakt. Die verhuis moet voor haar dan ook een impact hebben. Hoe schatten jullie die in, wat vertelt Tonia er over?
 
"Na elf jaar verhuisde Tonia recentelijk gedwongen naar een ander rusthuis. Zoals voorzien en voorspeld door artsen en geriaters zorgde het ontrukken van haar noodzakelijke houvasten in een vertrouwde leefomgeving voor een ernstige desoriëntatie. 
Tonia's bijna dagelijkse vragen als: "Hoe zou het met Maria Stevens zijn?"; Ik heb verpleegster Marie-Jeanne niet meer gezien!"; "Is dit mijn kamer?"; "Ik vind mijn weg hier nog niet, het is allemaal vreemd"..., duiden ook na maanden nog steeds op de ernstige desoriënterend impact van de verhuis. Hetzelfde stellen we vast bij haar depressieve buien als gevolg van angsten die met de verhuis gecorreleerd zijn."

"Een van de belangrijkste steunpunten van een hoogbejaarde is zonder twijfel het houvast aan zijn 'eigen plekje' en vertrouwde personen. Zeker bij het begin van dementie of met een nalatend geheugen vormen deze factoren een noodzakelijke wegwijzer en een belangrijk oriënteringspunt. Een verhuis of ernstige verstoring in deze houvasten zal de angst doen toenemen en een beklemmend gemis aan zelfredzaamheid vergroten. Dat merken we bij Tonia heel erg en maakt die verhuis dubbel pijnlijk en jammer."
 
Denken jullie dat een goed werkend rusthuis de levenskwaliteit en de levensduur van haar bewoners kan verlengen?

"Absoluut!  Meermaals en vooral bij meer sociaal geïsoleerde bewoners stelden wij reeds na enkele maanden opname de totale ontreddering en het afglijden in een zware depressie vast. In sommige gevallen leidde dit volgens ons zelfs tot overlijden. Overmedicatie en gebrek aan psychische hulpverlening waren hierbij naar ons gevoel ook tekenend."
 
"Vormen van fysieke of chemische fixatie zijn uit den boze, zijn vernederend en lokken agressie uit. Vasthouden is niet vastbinden! Vooral een louter somatische zorgverlening en ontbreken van aandacht voor het psychisch welbehagen heeft in veel gevallen een nefaste uitwerking. Het heeft geen zin iemand nieuwe hartkleppen te steken en hem vervolgens te laten verkommeren op zijn kamer. Ook moeten rusthuizen dringend ophouden met bewoners te infantiliseren. Infantiliseren is mishandeling en hen levend begraven. Erg belangrijk is ook hun isolement met de buitenwereld voorkomen (telefoon, internet, busdiensten,...). Het aantrekkelijker maken van bezoek zou een kerntaak moeten zijn voor elk rusthuis."
 
We zijn er van overtuigd dat nieuwe mogelijkheden scheppen die het sociaal klimaat in en om een rusthuis verbeteren, een unieke kans is op een meer menswaardig bestaan van de rusthuisbewoners. Tientallen ideeën hebben we hierrond: laat bezoekers mee dineren in een rusthuis samen met de bewoners, mits afspraak vooraf of voorzie een rokersruimte in de cafetaria, gezellige ontvangstruimtes, aantrekkelijke terrassen met groen, kind- en diervriendelijkheid,... Dàt zou een meerwaarde zijn!"
 
"Een en ander vereist natuurlijk een ruimere, sociale visie en een oprechte betrokkenheid vanuit het bestuur of beleid gekoppeld aan een sterke motivatie van het personeel. Directieleden en personeel dienen aangesteld te worden op grond van een reële knowhow en betrokkenheid met de jobessentie. Louter gepolitiseerde aanstellingen in beleidsfuncties of sleutelposities bieden vaak geen enkele garantie voor kwaliteit."
 
Herman en Hildegard, afrondend: waar mankeert het momenteel nog aan in de ouderenzorg? Waar moet volgens jullie op ingezet worden om 'wonen' voor bejaarden een (nog) betere invulling te geven?
 
"Budgettaire voorzieningen moeten realistischer worden. Een schaarse of ondermaatse personeelsbezetting zal zich rechtstreeks vertolken op de werkvloer en niet enkel de zorgverlening van bewoners zal er negatief door beïnvloed worden, maar ook de werkdruk van het personeel."
 
"Tevens moeten ouderen meer inspraak krijgen, volwaardig benaderd en betrokken worden bij het beleid. Ook het zingevingsdeficiet bij ouderen moet aandacht krijgen. Zorgafhankelijke ouderen verliezen steeds meer hun zelfstandigheid en onafhankelijkheid, hetgeen vaak gepaard gaat met het inleveren van hun trots, eigenwaarde en betrokkenheid bij het leven.
Er heerst nog steeds een stereotype beeldvorming over ouderen als zorgbehoevende en oninteressante mensen, die contraproductief zijn en zonder toekomst. Ze worden vaak als inferieur en als 'ballast' beschouwd. Maar, zoals het een geciviliseerde samenleving past, moet er noodgedwongen voor hen worden gezorgd en wordt er aldus aan hun primaire behoeften voldaan. Maar een dergelijke leeftijdsdiscriminatie is onaanvaardbaar en zulke benaderingswijze kan natuurlijk ook voor een opgroeiende generatie geen voedingsbodem vormen tot erkentelijkheid, respect of waardering. Noch een open staan voor de specifieke talenten of vaardigheden, die de oudere in potentie kan bezitten..."
 
"Vanuit onze welvaartsmaatschappij moeten wij onze morele krachten aanscherpen om af te stappen van de zienswijze om economische en materiële belangen te blijven cultiveren tot een hoogste goed. Enkel op die wijze kunnen er andere soorten ontmoetingen ontstaan en kunnen wij onszelf tot een hoger niveau tillen.
En laat ons vooral niet vergeten, dat wijzelf de ouderen van morgen zijn..."
 
En speciaal omwille van die laatste woorden van Herman en Hildegard in dit interview, stond ik er op dit hele verhaal integraal te publiceren. Achter elke deur, schijnt een ander licht.
Stijn

Wie meer wil weten over Tonia, kan terecht op www.deodata.be.
Een kritische blik op ouderenzorg vindt u op www.ouderenhart.be.