Vorig jaar vermomde ik me als notaris en verkocht de plekken in de toeristische binnenstad waar daklozen werden uitgedreven. Zij bezoedelen volgens het Antwerpse stadsbestuur het zicht van de stad. Op een openbare veiling verkocht ik een stukje metro, een stukje van het centraal station, een stoep, een bank in de stad.
Met de opbrengst maakte ik samen met collega kunstenaars een eenmalige daklozenkrant. Dirk De Wachter, Guiliaume Bijl, Koen Vanmechelen, Tom Lanoye, Vaast Colson Stadsdichter Maarten Inghels en vele anderen zonden gratis een werk in. Meer dan 2500 exemplaren zijn door daklozen verkocht.
Als psychotherapeut ben ik me meer en meer gaan toeleggen op mensen met chronische pijn. Zij komen meestal laat bij ons aankloppen.Zij hebben, naar hun gevoel, al alles uitgeprobeerd maar hun klachten blijven. Onder pijn versta ik zowel chronische fysieke pijn als langdurig psychisch lijden met opeenvolgden depressies en opnames. Als het om fysieke pijn gaat, hebben zij al meerdere operaties ondergaan,pijnpompen of elektrostimulatoren laten inplanten of al jaren allerlei zware medicatie uitgeprobeerd. Sommigen zijn in het alternatieve circuit veel geld verloren. Veel deelnemers zijn medisch uitbehandeld.Zij plooien op zichzelf terugen komen met en door hun jarenlange pijn erg geïsoleerd te staan.
Eenzaamheid, armoede, mislukte behandelingen met de daarbij horende ongemakken worden door hen dikwijls als een grotere pijn ervarendan het initiële letsel of trauma. De pijnklinieken verwijzen hen ten einde raad naar de geestelijke gezondheidszorg. Dit wordt dikwijls door de cliënt als erg vernederend ervaren. Het psychologiseren van de pijn zien zij in eerste instantie als een ontkenning van hun reële fysieke lijden.
Toch gaan de meesten op ons voorstel in om de pijn te laten zijnen het lichaam te laten spreken omdat ze na jaren hebben ervaren dat de pijn toch niet weg gaat.
Zij menen de hulpverlening door en door te kennen en voelen zich met hun verhaal niet gehoord. Zij ervaren de hulpverlening zoals ik bij de geboorte van Liesje, als deel van hun lijdenin plaats van als een eerste stap naar een oplossing.
Hun pijn werd een kluwen. Hoe meer ze die knoop probeerden te ontwarren hoe vaster hij kwam zitten. Door niet meer aan de knoop te trekken, ontspannen de touwen en wordt beweging weer mogelijk. Het verhaal van hun leven liep vast.Samen met steunende lotgenotenherschrijven ze, met de feitenuit hun leven, hun
verhaal. Dat is voor mij psychotherapie. Je verhaal herschrijven zodat je verder kan.
Door het zelfhulpkarakter van de methode worden mensen uitgenodigd om opnieuw in hun kracht te komenen hun lot niet zomaar uit handen te geven aan de dokter of de psycholoog. De meeste deelnemers rapporteren dat ze versterkt uit de groepservaring komenen weer hun leven in handen nemen. Een van de belangrijkste resultaten is dat mensen uit hun isolement treden.Zij leren spreken over hun pijn en leren de draagkracht van hun omgeving beter in te schatten,waardoor ze relaties opnieuw opnemen of beter uitbouwen. Erkenning en acceptatie openen de weg naar introspectie.Onder de pijnklachten zitten dikwijls oude traumata verborgen,die nu eindelijk de aandacht krijgen die ze verdienen.
Een van de belangrijkste resultaten is dat mensen uit hun isolement treden. Zij leren spreken over hun pijn en leren de draagkracht van hun omgeving beter in te schatten, waardoor ze relaties opnieuw opnemen of beter uitbouwen. Erkenning en acceptatie openen de weg naar introspectie. Onder de pijnklachten zitten dikwijls oude traumata verborgen, die nu eindelijk de aandacht krijgen die ze verdienen
De meesten die in deze pijngroep terecht komen zijn zoals Anja, als kind of in hun jeugd slachtoffer geweest van verwaarlozing, geweld of seksueel misbruik. Dikwijls is hierover nog nooit gesprokenomdat de somatische klachten alle aandacht opeisten. Zo blijkt chronische pijn dikwijls samen te hangen met een foute kanalisering van agressie. Onbewuste of niet toegelaten kwaadheid om wat hen is aangedaan wordt dan jarenlang onderdrukt en gecompenseerd in hard werken waarbij de grenzen van het eigen lichaam worden overschreden. Tot het lichaam stop zegt, en ineen stuikt. Zo wordt kwaadheid op zichzelf gericht met chronische pijn tot gevolg.
Door bewust te worden van die kwaadheid en de woede te richten op de oorzaak en niet op zichzelf, vermindert de zelfdestructiedie een belangrijke component van de pijn kan zijn.
Zo kan de pijngroep ook gezien worden als een gespreksgroep voor traumapatiënten. Misgelopen behandelingen worden ervaren als een herhaling van het trauma. Door dit inzicht ontstaat er bij de meeste deelnemers weer realistische hoop en geloof in verandering. Men begrijpt wat met hen is gebeurd en is bereid om hiermee aan de slag te gaan. Geneeskunde maar ook psychotherapie hebben vooral de ambitie te genezen. Veel hulpverleners haken af wanneer genezen niet meer mogelijk is. Je moet genezen, sterven of zoals Joshua verdwijnen.
Van een handicap genees je nooit. Mensen met handicap, maar ook chronisch psychiatrische patiënten, willen niet meer leven in de gettos die voor hen vorige eeuw gebouwd zijn. Zij komen nu aankloppen bij de ambulante gezondheidszorg die daar helaas noch de tijd noch de middelen voor krijgt. We kunnen veel leren van mensen met een handicap. Zij hebben geleerd hun omgeving en leven aan te passen aan hun beperkingen en verwachten niet te genezen van hun handicap.
Zij stellen, dat hun kwaliteit van leven meer afhangt van een toegankelijke en verwelkomende maatschappij dan van de handicap op zich. Omgaan met chronische pijn vraagt een andere aanpak dan die van valse hoop op genezing. Daar waar hoop van levensbelang is bij genezing, wordt valse hoop een deel van de pijn. Ook bij het sterven. Want dat heb ik geleerd, zowel bij het verwerken van de dood van Liesje als in mijn werk als therapeut:vechten tegen pijn vergroot de pijn. Zo zie je dat wanneer mensen hun dood aanvaarden en het vechten staken, ze terug hun leven in handen nemen en echt afscheid gaan nemen van zij die ze liefhebben. De touwen ontspannen en het sterven krijgt betekenis en het afscheid krijgt de plaatst die het verdient.
Pijn medisch wegnemen, als dat dan ook lukt, is dikwijls een ontkenning van de betekenis van die pijn. Ik pleit niet tegen een doorgedreven fysieke pijnbestrijding, integendeel. Ik zou blij zijn moest er een fractie van het geld dat nu gaat naar onderzoek voor de behandeling van kanker zou gaan naar onderzoek naar effectieve pijnbestrijding
op het einde van het leven. Ik ben ervan overtuigd dat dan alle fysieke pijn bij het sterven onder controle kan worden gekregen.
Zinloze pijn als gevolg van zinloze behandelingen, daar zijn we het stilaan over eens, moeten we natuurlijk ten alle tijden vermijden. Ik pleit vooral om ook te luisteren naar de psychische pijn die deel is van de fysieke pijn.
Chronische pijn en stervensbegeleiding vraagt daarom de beste hulpverleners, omdat hulp om iemand te genezen veel gemakkelijk is dan omgaan met chronische pijn en sterven.
Stervensbegeleiding zie ik dan ook als het tegenovergestelde van chirurgie. Ik werk in Afrika vooral met neurochirurgen. De artsen die voor Liesje de deur opende naar een waardevol leven, maar de artsen die haar de dood injoegen. Een van hen, een hele fijne man die al veel voor onze kinderen in Afrika gedaan heeft, zuchtte over de houding van sommigen van zijn collegas en vroeg me wat het verschil is tussen God en een Neurochirurg Hij lachte: God denkt niet dat hij neurochirurg is.
Stervenden zijn dikwijls uitgeprocedeerde in pijn. Wanneer je kiest om in je werk om van deze zowel psychische als fysieke pijn niet weg te lopen dan heb je in die nabijheid heb je de mooiste ontmoetingen, al moet je soms in jezelf tellen om niet weg te lopen. We moeten leren tussen de regels te lezen van de pijn. Tekens horen, woorden voelen, eenzaamheid ruiken
Ik sluit af met de droom van deze jongen met spina bifida uit Oeganda. Ik vroeg hem wat wil je later worden? Dokter, zegde hij.Waarom vroeg ik? Ik wil er zijn voor kinderen zoals ik Geneeskunde en zorg in nabijheid
