Stap 6: Lezersbrief voor Klasse

Beste lezers van klasse,

Mijn naam is Ruben Casseau, een tweedejaarstudent professionele bachelor kleuteronderwijs aan de KHLeuven. Met andere woorden kleuterleider in spé. Voor het vak Religie, Zingeving en Levensbeschouwing kregen we de opdracht om een bepaald thema uit te werken dat te maken heeft met religie en onderwijs. Mijn voorkeur ging uit naar ‘nu jij er niet meer bent’ (rouwen in de kleuterklas). Als toekomstig kleuterleider vind ik dit toch een thema dat mij aanspreekt in het onderwijs. Na de busramp in Sierre ben ik mij meer en meer gaan verdiepen hoe kinderen van de kleuterklas rouwen en hoe het schoolteam deze situaties het best aanpakt.

Hiervoor heb ik gebruik gemaakt van volgende leervragen.

Ik begon met ‘hoe verloopt het rouwproces bij kleuter?’. Het is heel belangrijk om te weten hoe het rouwproces verloopt bij jonge kinderen. Om vervolgens een antwoord te kunnen formuleren op de 2 andere leervragen. Je vertrekt altijd vanuit een basis. Mij is opgevallen dat kinderen nog niet echt goed weten wat het woord ‘dood’ betekend. Wanneer het kind geen verdriet toont, is het soms moeilijk om het rouwproces herkenbaar te maken. Kinderen verwerken elk op hun eigen manier de dood. Sommige kinderen zijn teruggetrokken, andere zijn meer openhartig. Wat je als volwassene moet onthouden is dat kinderen heel vlug van emotie veranderen. Van het ene op het andere moment kunnen ze huilen, lachen, boos zijn, … Wat normaal is tijdens hun ontwikkeling. Wanneer je als kind een rouwproces moet verwerken, vraagt dit veel tijd en ruimte. Dit wil niet zeggen dat ze geen ondersteuning, begeleiding nodig hebben van een volwassenen of vertrouwenspersoon.

Vervolgens ben ik gaan opzoeken hoe verschillende culturen omgaan met rouwen. Het is als leerkracht heel belangrijk dat je op de hoogte bent van de rituelen en gebruiken van andere culturen, godsdiensten. Vandaag de dag leven we in een multiculturele maatschappij. Als kleuterleider moet je de kleuters veiligheid en geborgenheid aanbieden. Je ziet dat elk van deze godsdiensten, een eigen manier heeft om het rouwen en de dood te verwerken. Een leerkracht mag ook geen vooroordeel uiten over een bepaalde godsdienst. Het is van groot belang dat je de nodige uitleg kan geven aan een kind, wanneer het rouwt. Zodat je het verdriet, de angst voor een deel kan verlichten. Want wanneer we geen weet hebben van andere godsdiensten kunnen we onze taak in verband met diversiteit niet goed uitoefenen als leerkracht.

Tot slot ben ik opzoek gegaan naar ‘mogelijke hulpmiddelen die in een kleuterklas gebruikt worden, om het rouwen van de kleuters te verzachten?’ Het is heel belangrijk dat we als leerkracht een krachtige omgeving opbouwen waar vertrouwen en verbondenheid centraal staat. De kleuter moet zich veilig kunnen voelen om zijn of haar verdriet te verwerken, anders word het rouwen door hen uitgesteld. Een goede communicatie om informatie uit te wisselen met de ouders mag zeker niet ontbreken tijdens het rouwproces. Het kind krijgt dan het gevoel dat je op de hoogte bent van zijn of haar probleem. Het is van belang dat je eerlijk bent tegen hen en openstaat voor hun verdriet. Je gaat proberen hen te ondersteunen, begeleiden wanneer ze hier behoefte aan hebben. Voor tips, activiteiten, belangstellingcentra verwijs ik u graag door naar mijn blog ‘nujijernietmeerbent’.

Wanneer ik terugblik op mijn onderzoek van Religie, Zingeving en Levensbeschouwing heb ik een positief gevoel over het onderwerp dat ik heb gekozen nl. ‘nu jij er niet meer bent’ (rouwen in de kleuterklas). Mijn beeld is verrijkt en verdiept hoe kleuters omgaan met een rouwproces. Mijn inzet was 100 procent om informatie op te doen over dit onderwerp. Ik vond dit op zich een leerrijk proces. Met alle informatie die ik heb gevonden, ben ik weer een ervaring rijker.

Wat ik graag wil opdragen aan de onderwijzers is, ga nooit het subject ‘overlijden’ uit de weg. Het is een onderwerp dat zowel voor leerkracht als voor kleuters niet gemakkelijk is om aan te pakken. Wees eerlijk en oprecht tegenover de kleuters. Dit zal de kleuters meer op hun gemak stellen om hun verdriet een plaats te kunnen geven. Wat je als leerkracht ook moet weten is, dat je het rouwproces van een kleuter niet alleen hoeft te dragen. Er staan heel wat mensen om hulp te bieden, raad te geven. Denk maar mede-collega’s, schooldirectie, … Rouwen gebeurt bij elke kleuter op een verschillende manier. Maar het staat vast, rouwen neemt veel tijd en aandacht in beslag. Het bittere gevoel van verlies kan men doorstaan na verloop van tijd, maar vergeten doet men de overledene niet.

Alvast bedankt om mijn brief te lezen.

Ruben Casseau

Kleuterleider in spé

15-04-2015 om 00:00 geschreven door Ruben (kleuterleider in spé)

Stap 5: Leervraag 3

Welke hulpmiddelen worden erin in de kleuterklassen gebruikt, om het rouwen van de kleuters te verzachten?

Rond het ‘verlies omgaan bij jonge kinderen’ bestaat er een beperkt aanbod van materiaal, activiteiten, tips en ideeën. Wat ik persoonlijk zelf veel te weinig vind. Meestal denkt men aan het maken van een rouwkoffer, prentenboeken die niet meer in de handel verkrijgbaar zijn of in de bibliotheek uitgeleend worden voor een lange periode.

We moeten als leerkracht een krachtige omgeving opbouwen waar vertrouwen en verbondenheid centraal staat. De kleuter moet zich veilig kunnen voelen om zijn of haar verdriet te verwerken, anders wordt het rouwen door hen uitgesteld. Het is ook belangrijk als leerkracht om informatie uit te wisselen met de ouders. Het kind krijgt dan het gevoel dat je op de hoogte bent van zijn of haar probleem. Bij het maken van deze opdracht biedt het me de kans om op zoek te gaan naar bruikbare bronnen, informatie over hoe rouwen bij kleuters verloopt. Uit alles wat ik zelf gevonden heb, staat in onderstaande lijst samengevat voor zowel de jongste als oudste kleuters en anderstalige kleuters.

Hiervoor is mijn opleiding een groot pluspunt en een grote verrijking. Mijn creativiteit wordt op proef gesteld en kan ik activiteiten op kleuterniveau samenstellen. Creatief zijn is een sterke troef dat je als kleuteronderwijzer moet kunnen toepassen om te werken met zowel jonge kinderen en kinderen met een andere moedertaal. Je kan hen eventueel helpen om een tekening te maken, iets te laten schilderen, muziek componeren, ... Dit is eenvoudig voor zowel de kleuteronderwijzer als kleuter om te communiceren over zijn of haar emoties, gedachten.

Wat nog meestal moeilijk is voor hen, om hun eigen gevoel te kunnen uiten naar volwassenen personen toe. Wat voor keuteronderwijzers niet altijd even gemakkelijk maakt om kinderen te begeleiden, ondersteunen in hun proces van rouw. Op dat moment ondergaan peuters, kleuters een soort van rouwproces op eigen niveau.

Het bestaande materiaal dat op dit moment reeds aanwezig is, is soms ook nadelig. Waarom? Een rouwkoffer is soms moeilijk om in eigen bezit te hebben en vaak ook niet uitleenbaar op het moment dat men het nodige materiaal zou moeten gebruiken. Het product is soms ook vrij duur. Tijdens een interview met juf Greet van het katholiek onderwijs, had zij een rouwkoffer gekocht over de €150 bij een educatieve speelgoedwinkel in haar buurt. Ook heb ik sterk mijn twijfels wanneer je gebruik maakt van zo een rouwkoffer, er niet voldoende materiaal aanwezig is om te gebruiken met kinderen. Daarom ben ik van plan een eigen rouwkoffer op maat te maken. Deze kan ik ook later gebruiken in mijn eigen klaspraktijk.

Hieronder vind u 4 grote rubrieken terug uit de geraadpleegde bronnen van kleuterbloggen, ideeën van juffen, bronnenboeken, … Die ik als kleuteronderwijzer zeker zou gebruiken om het overlijden van een huisdier, familielid of kennis een plaats te geven in de kleuterklas.

1.Belangstellingscentrum

Je mag het niet formuleren op deze manier, maar je hoeft niet te wachten tot er een plots overlijden plaats vindt bij de kleuter. Je kan de kinderen hier al op voorbereiden, kennis laten maken met het rouwen van een dierbaar persoon of huisdier. Je kan dan kiezen voor een belangstellingscentrum zoals ‘mijn gevoelens’ of ‘het verlies’, waar je dan bepaalde activiteiten kan bedenken die daarop aansluiten.

                        1.1 BC: Het verlies

Op 1 november ‘Allerheiligen’ kan je de kinderen rond het verlies van iets of iemand laten werken door te knutselen, tekenen, een kringgesprek waar volgende onderwerpen centraal staat ‘wat betekend voor jou het woord doodgaan, wanneer je dood bent/ waar ga je naartoe?’ Je gaat op deze manier filosoferen met kleuters. Als leerkracht is het dan heel belangrijk dat je het kind laat antwoorden op bovenstaande vraag, een eigen mening laat vormen. Laat de fantasie maar de vrije loop, speel als leerkracht hierop in. Het antwoord kan toch nooit fout zijn.

                        1.2 BC: Hoe gaat het? (gevoelens)

Bij de jongste kleuters kan je werken rond de 4 basisgevoelens (boos, blij, bang, verdrietig) en bij de oudste kleuters kan je al meer werken rond de genuanceerde gevoelens (jaloezie, angst, frustratie, …). Zelf zou ik de hele week niet rond verdriet werken. Dit kan te emotioneel worden voor de kleuters. Het kenmerkend aan deze leeftijd is dat het wisselen van gevoelens veel vlugger gebeurt bij een kind dan bij een adolescent. Blij en verdrietig zijn liggen heel dicht bij mekaar. Een voorbeeld is dat kleuter X verdrietig is om een stuk speelgoed dat kapot is, hij ziet daarna een ander stuk speelgoed en het verdriet maakt plaats voor blijdschap. Tijdens een kringgesprek kun je de kleuters vragen wat boos, blij, bang, verdrietig zou kunnen zijn en wanneer je te maken hebt met één van deze gevoelens.

2.Klasomgeving

Bij het uitwerken van specifieke activiteiten, geeft dit al een enorme invloed op de kleuter. Hier volgen een aantal activiteiten die gebruikt worden in de klasomgeving naar gelang de kleuterleeftijd en de klas waarin ze vertoeven.

                        2.1 Een memoriemuur

Je kan altijd een stukje muur vrij maken in de klas om eventueel een foto, persoonlijk voorwerp (symboolgevoeligheid = voorwerp dat een betekenis heeft van de overledene voor de kleuter) plaatsen aan de muur. Dit is van toepassing vanaf instapklas tot derde kleuterklas.

                        2.2 Een ontspanningshoek

Wanneer de kleuters nood hebben aan ontspanning, kunnen deze zich terugtrekken in de ontspanningshoek. Deze kan je voorzien van knuffels, kussens, leeslampje, leesboek, een zetel, … Wat zeker niet mag ontbreken is rustgevende, klassieke, relaxatie muziek. De bedoeling is dat deze hoek enkel gebruikt word, wanneer de kinderen echt nood hebben aan ontspanning. Dit is ook toepasbaar in alle kleuterklassen.

                        2.3 Een kwade/ bozehoek

Wanneer de kleuters boos zijn ten gevolge van verdriet tijdens hun rouwproces en zich afwenden van andere kleuters. Kun je de kinderen gebruik laten maken van de kwade/ bozehoek die ingericht word in de beweging, muziek en beeldhoek. Zo heeft de kleuter een uitlaatklep om zijn of haar boosheid kwijt te geraken. Ik dacht aan een boksbal, oud papier stuk scheuren, kleien (boosheid verknepen), schudkokertjes, … Dit zou ik meer toepassen in de 2^de en 3^de kleuterklas.

                        2.4 Aandachtkaartjes

Wanneer de kleuter nood heeft aan een knuffel of gesprek, kan je gebruik maken van een aandachtkaartje. Samen met de kleuter maak je een afspraak dat hij of zij 4 aandachtkaartjes over heel de dag mag gebruiken. De kleuter kan dan voor zichzelf, zelfstandig een keuze maken wanneer hij nood heeft aan affectie. Dit zou ik meer gebruiken in de 2^de en 3^de kleuterklas.

                        2.5 Klaspop of zorgenvriendje

Als de kleuter een verlegen iemand is of het moeilijk heeft om zijn gevoelens onder woorden te brengen. Kan je de klaspop of zorgenvriendje aanbieden als alternatief. Het zorgenvriendje houdt in dat de kleuter een tekening maakt over een bepaalde situatie. De kleuteronderwijzer stelt hier enkele vragen over en noteert het antwoord van de kleuter erbij. Nadien worden de zorgen van de kleuter in de mond van het zorgenvriendje gestopt. Deze eet dan alles op. Je kan ook een koffertje meegeven, dat het huisje van de pop voorstelt. De kleuter mag deze ook mee naar huis nemen. Deze activiteit biedt vertrouwen, veiligheid aan de kleuter en kan gebruikt worden vanaf de 2^de kleuterklas.

3.Activiteitenaanbod

Sterren aan de hemel, TOV, Tuin van heden zijn zeer goede, kwalitatieve handleidingen als bronnenbroeken. Die je kan gebruiken voor een mogelijke activiteitenaanbod in de kleuterklas. Deze zijn afhankelijk van de behoeften en noden van een kleuter tijdens het verwerken van een verlies (rouwproces). Hieronder vind u een onderverdeling terug van enkele van de muzische vakdomeinen.

                        3.1 Beeld

Laat de kleuters een herinneringsdoosje of koffertje maken. Hij of zij mag kiezen hoe ze het koffertje versieren. Als kleuteronderwijzer kan je dan het kenteken van het kind op het doosje plakken. De kleuter kan dan voorwerpen, dingen in het doosje bewaren. Wat een betekenis heeft voor hem of haar. (symboolgevoeligheid) Dit kan variëren van een schelpje tot een kledingstuk. Je kan ook werken met het maken van een tekening met daarop een boodschap voor de overledene persoon. Je laat deze dan samen met een ballon op, in de lucht. (lampion)

                        3.2 Muziek

Bepaalde muziektonen kunnen ook emoties teweeg brengen bij kleuters. Denk maar aan zachte muziek (word je rustig van), harde muziek (word je boos van). De gevoelens worden geuit in bepaalde gelaatsuitdrukkingen, bewegingen, … Dit is goed voor anderstaligen kleuters, deze worden niet belemmert in hun taalontwikkeling. De kleuteronderwijzer kan dit observeren en kijken welk beeld de kleuter zich vormt bij bepaalde muziek.

                        3.3 Taal

Werken met prentenboeken kan ook bevrijdend zijn voor kleuters. De personage in het verhaal heeft een soort van probleem dat gelijk gesteld word aan die van de kleuter. Het inlevingsvermogen wordt geprikkeld. Het verhaal kan soms ook bepaalde gevoelens oproepen, de kleuter krijgt het besef dat er ook iemand is met dat gelijkaardig probleem. Maar wat zijn nu goede prentenboeken om voor te lezen aan kleuters. In de volgende rubriek ‘prentenboeken’ vind u een opsomming terug, van een aantal prentenboeken die u kan gebruiken bij de jongste en de oudste kleuters.

4.Prentenboeken

Hieronder vind u een opsomming terug van de mogelijke prentenboeken die je kan gebruiken tijdens het belangstellingscentrum ‘het verlies’ en ‘hoe gaat het’. Je kan deze verhalen ook eens vertellen in de kring of boekenhoek. Ik wil hier wel op nadrukken dat dit niet de ideale, perfecte prentenboeken zijn om voor te lezen bij het verlies van een dierbare. Deze prentenboeken zijn gemaakt op basis van persoonlijke interesse, voorkeuren, … Het kan zijn dat jij misschien een boek niet leuk vind om voor te lezen maar een ander prentenboek in gedachte hebt. Deze kan ook heel goed zijn om te gebruiken in de kleuterklas. Dit zijn de prentenboeken die ik zou gebruiken bij volgende leeftijden, elk bestaat uit een korte samenvatting en mijn mening.

                      4.1 Prentenboeken voor de jongste kleuters

Prentenboek 1: Bruna D. (2001), Lieve oma Pluis. Merci uitgeverij

Samenvatting (achterkant harde kaft): Nijntje is heel verdrietig als zijn oma dood gaat. Hij zet bloemen op het graf omdat oma daar zo van hield.

Mening: Dit boekje is heel toegankelijk voor de peuterleeftijd. Je kan praten over de dood van een grootouder. Wat ik er ook nog goed aan vind is dat het overlijden in stappen word beschreven zoals overlijden van oma pluis, de begrafenis en het kerkhof waar Nijntje een bezoek brengt aan het graf van oma Pluis. Dit biedt toch structuur aan de kleuter, hoe het overlijden in de rooms katholieke godsdienst in zijn werking gaat.

Prentenboek 2: Verrept P. (2010) Ik mis je. Epo uitgeverij

Samenvatting (achterkant harde kaft): Op een dag verhuist Anja. Haar vriendje mist haar. Hij vindt dat een raar gevoel. Opa kent dat ook, want oma is dood. Samen praten ze erover en ’s avonds denken ze allebei aan de persoon die ze nu zo erg missen.

Mening: Dit boekje is bedoeld voor de 5-jarigen kleuters. Ik vind persoonlijk zelf dat je dit verhaaltje ook kan voorlezen aan de jongste kleuters. Omwille van de manier waarop het verhaal word vertelt wat ’missen van iemand’ betekend en hoe je deze persoon terug blij kan maken, door troost aan te bieden.

Prentenboek 3: Harris R. H. (2002), Dag muisje. Vries uitgeverij

Samenvatting (achterkant harde kaft): Toen ik vanmorgen wakker werd, kietelde ik het buikje van Muisje. Maar Muisje werd niet wakker.

Mening: Dit boek kan je gebruiken bij het overlijden van een huisdier. De prenten sluiten aan bij de leefwereld van de kleuter

                      4.2 Prentenboeken voor de oudste kleuters

Prentenboek 1: Velthuys M. (2014), Kikker en het vogeltje. Leopold uitgeverij

Samenvatting (achterkant harde kaft): Bij de rand van het bos ligt een vogeltje. 'Kijk,' zegt Kikker, 'kapot. Hij doet het niet meer.' 'Hij slaapt,' zegt Varkentje. Maar Haas zegt: 'Hij is dood.' 'Dood?' vraagt Kikker. 'Wat is dat?'

Mening: Soms is het moeilijk om een duidelijk beeld te scheppen tussen leven en dood. Aangezien de fantasiewereld van de kleuters nog een heel belangrijke rol speelt. Soms is het moeilijk voor hen om het onderscheid te maken tussen fantasie en realiteit. Dit boekje bevat duidelijke prenten dat de kleuters kennis laat maken met de dood en het leven. Ook de andere boeken van Max velthuys zijn een aanrader om voor te lezen aan de kleuters. Deze boeken bevatten elk een mooie boodschap.

Prentenboek 2: Nijssen Elfi. (2009), Benjamin. Clavis uitgevrij

Samenvatting (achterkant harde kaft): Robin krijgt een broertje; iedereen is in de wolken. Maar al snel wordt het prille geluk verstoord, Benjamin is ziek, zo ziek dat hij doodgaat. In een heel eenvoudige taal wordt het verdriet dat in Robins huis hangt, uitgedrukt. Papa is niet langer de sterke vader die met Robin stoeit, mama niet langer de moeder is die met hem 'knutselt en kookt'. Hun verdriet is zo groot dat Robin niet altijd bij hen geraakt. Maar gelukkig zijn er oma, opa en de juf, die hem verder helpen. Zij helpen hem zijn eigen verdriet een plaatsje te geven. Wat het boekje heel duidelijk maakt, is: het leven gaat verder, ook na zo’n ingrijpende gebeurtenis. Na een tijd wordt papa weer papa en mama weer mama en kondigt zich nieuw leven aan …

Mening: Dit is een mooi prentenboek wat verdriet van een kind met zich mee kan brengen. De emoties, gevoelens komen hier iets minder aanbod. Wat ook goed aangetoond word in het prentenboek, is dat hoe mensen op korte tijd na een bepaalde gebeurtenis kunnen veranderen. Verdriet krijgt een plaats in hun hart, dat wil niet zeggen als iemand overlijd je deze persoon voor altijd kwijt bent. Je kunt het gemis van die persoon een plaats geven in je hart.

Prentenboek 3: Nilsson U. (2006). De mooiste begrafenis van de wereld, Lemniscaat uitgeverij

Samenvatting (achterkant harde kaft): Op een dag verveelden we ons. Maar toen vond Ester een dode hommel en we besloten hem te begraven. Met kruis en bloemen, en een gedicht, want dat hoort erbij. Ik kan erg goed dichten, al zeg ik het zelf. En Pietertje, het broertje van Ester, kan goed huilen. We richtten een Begrafenis op voor alle dode dieren. Haringen uit de vriezer, muizen uit de muizenval en een platgereden haas: elke begrafenis wordt even serieus genomen. Maar als ze aan het einde van de dag moe en tevreden naar huis gaan, vliegt er een vogel tegen het raam. Het sterven grijpt de kinderen aan; plotseling is het spel werkelijkheid geworden. En de volgende dag? Toen gingen we iets heel anders doen!

Mening: Dit is een prachtig boekje dat meer vertelt over de begrippen doodgaan en het begraven van een dierbare. De kleuter krijgt een beter beeld, aangezien de fantasie of het rollenspel mooi aan bod komt in het verhaal. De kleuters imiteren vaak de volwassenen in hun spel. Hun mening, algemeen beeld over de dood verandert na verloop van tijd. Denk maar aan Pieter die angst vertoonde bij een dood dier, Ester die alles durft laat een traantje. Het zijn ook zeer mooie poëtische gedichten die aanbod komen tijdens het verhaal. Het verhaal heeft ook een mooie chronologische lijn met veel herhaling van bepaalde rituelen. Het maakt duidelijk dat het leven na de dood ook verder gaat.

Bij het raadplegen van allerlei bronnenboeken, handleidingen, prentenboeken, … kan je als kleuteronderwijzer kleuters goed begeleiden tijdens hun verdriet en rouw. Het is van belang dat je eerlijk bent tegen hen en openstaat voor hun verdriet. Je gaat proberen hen te ondersteunen, begeleiden wanneer ze hier behoefte aan hebben.

15-04-2015 om 00:00 geschreven door Ruben (kleuterleider in spé)

Stap 5: Leervraag 2

Hoe gaan verschillende culturen om met het rouwen? Hoe kijken deze naar het rouwproces?

Wanneer je als kleuteronderwijzer geconfronteerd wordt met een overlijden, van iemand in de klas met een andere godsdienst. Is het heel belangrijk dat je heel wat informatie opdoet, hoe je dit het best gaat aanpakken. Het omgaan met de dood verschilt van gezin, cultuur en geloof. Een ideaal moment mag je het niet noemen, maar je kan de andere kinderen op een juiste manier informatie bijbrengen over kleuters met een andere godsdienst. (hoe deze omgaan met het verlies van een dierbare). Zo vermijd je onaangename verassingen zowel voor de betrokken persoon als voor de andere kinderen in de klas.

Om deze vraag zo goed mogelijk te kunnen beantwoorden, ga ik eerst een onderverdeling maken van de voornaamste culturen in België. Zo krijgt u een beter beeld over het rouwen, afscheid nemen, gebruiken en rituelen in verschillende culturen.

            Rooms-katholieken †

Voor een uitvaartplechtigheid of crematie van een christenen is de keuze soms persoonlijk. Beide rituelen van de uitvaart zijn ingeburgerd. Er kan een keuze gemaakt worden tussen een afscheidsdienst in een kerk of een lezing in de aula van het crematorium. Beide worden voorbereid door een priester.

Naaste familieleden, vrienden en kennissen worden betrokken bij de herdenkingsdienst waar ze dan een tekst lezen of een liedje laten spelen ter herinnering van de overledene persoon. Er heerst een ingetogen sfeer en er wordt verdriet getoond.

Tijdens de ceremonie wordt de kist gezegend met wijwater door de priester. Wanneer de plechtigheid ten einde loopt krijgen de aanwezigen een bidprentje mee, dat nadien nog doet denken aan de overledene. Afhankelijk van de afstand van de kerk naar de begraafplaats, wordt de kist verplaatst met een lijkwagen. De familie volgt dan te voet of met de auto. Hangt af van de afstand tussen kerk en het kerkhof.

Wanneer de kist toekomt op het kerkhof wordt deze dan bewierookt en bezegend. Nadien begraaft men de kist of komt de urne bij in het columbarium. De as kan naar de wil van de overledene ook gewoon uitgestrooid worden op een strooi weide.

Nadien is er ook meestal een koffietafel voorzien. Hier wordt er nog nagepraat over de overledene.

In het christendom worden eigen accenten gelegd.  Bijna elke gelovige van het christendom, ziet de dood als een raadsel. Sommige geloven dat er eeuwig leven na de dood bestaat.

1 maal per jaar worden de overleden herdacht op Allerzielen (2 november). Er worden dan bloemen, kaarsen geplaatst bij het graf van de overledenen.

Joden ✡

Binnen de 36 uur na het overlijden vinden Joodse uitvaarten plaats. De begrafenis wordt geregeld en verzorgd door de nabestaanden. Tijdens het laatste gebed is er ook een geestelijke (rabbijn) ter plaatste. Wanneer de persoon overleden is steekt men boven het hoofd een licht dat symbolisch staat voor de ziel.

Er wordt een rituele reiniging uitgevoerd door de Joodse gemeenschap. (taharah, zonden weg wassen) De overleden persoon wordt in lakens gewikkeld en nadien met water overgoten. Achteraf word het lichaam in witte kledij aangekleed. Daarna legt men de overledenen in de kist. In de kist legt men een zakje met aarde van Israël of strooit men dit uit op de kist. Hier komen geen bloemen of bloemenkrans aanbod.

Tijdens de plechtigheid wordt een tekst uit de Hebreeuwse Bijbel gelezen en ook een toespraak gehouden. De kist wordt door de nabestaanden naar de begraafplaats gedragen. Er wordt 3 keer gestopt, zo laten de Joden zien dat er geen haast bij is. Tot 3 maal toe wordt er zand over de kist geschept. Om de rouw aan te kondigen word er een scheur in de kledij gemaakt. Na het verlaten van de begraafplaats wassen ze hun handen. Voor de naaste familieleden wordt er een rouw voorzien van zeven dagen (aweloet).

Cremeren is eerder zeldzaam bij Joden. De rouwperiode onder het Joodse volk wordt in 5 fasen onderverdeeld (Aninoet, Aweloet, Niwoel, Treurjaar, Jaartijd). Tijdens het herdenkingsgebed worden gestorven personen herdacht.

Moslims ☪

Wanneer er bij de Moslims iemand overlijdt worden de ogen gesloten en wordt er een gebed gehouden. Wanneer een man of vrouw overlijdt, worden deze door hetzelfde geslacht verzorgd. In kringen waar het geloof zeer sterk is, mogen enkel mannen de begrafenis bijwonen. Een moslim mag niet gecremeerd worden.

Wanneer het lichaam opgebaard is in de moskee, wordt er een toespraak gehouden door het leiderschap (imam genoemd). Het einde van het leven wordt door de moslims geaccepteerd.

Deze mogen enkel begraven worden op een islamitische begraafplaats.

Na de begrafenis zijn de eerste drie dagen voorzien voor rouwbetuigingen. Familie en buren voorzien eten. Deze periode van rouw duurt 40 dagen en eindigt met een gebed. Hierna wordt er een groot feest gehouden. De nabestaanden zijn blij, dat de gestorvene begint aan een beter leven na de dood.

            Hindoeïsme㊪

Bij de Hindoes wordt er voor crematie gekozen. Op deze manier wordt het lichaam het snelt gereïncarneerd. Het is een ritueel dat nauw gevolgd moet worden, om de tocht van de ziel te laten overgaan naar een ander lichaam.

Wanneer je als hindoe overlijdt word je onmiddellijk naar een mortuarium gebracht. Daar word de overledene gewassen in het bijzijn van zijn of haar familie. Vroeger werd de dode gewikkeld in een doek, maar nu in de tegenwoordige tijd maakt men gebruik van een kostuum.

Volgens de traditie wordt er water in een kom gegoten en legt men boter zonder zout in een schaal. Dit is voor de ziel van de gestorvene. In de woning van de overledene wordt dit ritueel nog eens overgedaan door de familieleden.

Om offeraar te zijn tijdens de crematie wordt het haar van een familielid dat een nauwe band had met de overledenen afgeschoren. Er worden balletjes van rijstmeel klaargemaakt tijdens de afscheidsdienst door de priester. (In hun moedertaal wordt dit vijf ‘pindhs’ genoemd.) De priester legt dit bij het lichaam van de overledene.

Bij het einde van de afscheidsdienst wordt de kist naar buiten gedragen door de mannen van de familie. Op weg naar het crematorium wordt de kist onderweg 5 keer op de grond gezet. Voor het cremeren word de kist kleurrijk versierd met bloemenkransen, bloemenblaadjes en rijstkorrels. Daarna word er 5 maal rond de kist gelopen. Naaste familieleden gaan mee naar de ruimte waar de verbranding plaats vindt. Na het cremeren word de as van de overledene uitgestrooid.

Nadien volgt de rouwperiode. Deze bestaat uit een sober leven, geen vlees eten (vegetarisch) en drinkt men ook geen alcohol. De kledij bestaat uit zwart-wit of volledig zwart. Het rouwen op zich duurt 13 dagen, hierna komen familieleden, vrienden samen in het huis van de overledene persoon voor een rouwplechtigheid bij te wonen. Dan word de periode van rouw afgesloten maar er wordt een jaar gewacht om in familiekring feesten te organiseren. 

Voor een Hindoes is het uiten van verdriet heel gewoon. Iedereen toont zijn emoties zowel de mannen als vrouwen. Stereotiep gedrag is hier niet van toepassing zoals de mannen huilen niet.

Bij  Hindoeïsme is een familieband van groot belang. De persoon dat overleden is krijgt een eervolle uitvaart met gans de familie. De emoties worden door iedereen gedeeld.

            Boeddhisme ☸

In het boeddhisme wordt er dikwijls gekozen voor crematie. Dit is een van de redenen dat zij geen angst, verdriet of andere negatieve emoties tonen wanneer er iemand overlijdt. Dit is een uiting dat een beeld geeft van een verkeerde gehechtheid.

49 dagen na de plechtigheid wordt er door de nabestaanden gebeden om de gestorvene te helpen aan een beter leven na de dood. (reïncarnatie)

Deze geloven in reïncarnatie, waarbij de overleden persoon opnieuw wordt geboren. Een boeddhist doet aan voor-rouw en is ervan bewust dat alles van korte duur is. Ze zijn al een stukje voorbereid op de dood.

Algemeen besluit: Je ziet dat elk van deze godsdiensten, een eigen manier heeft om het rouwen en de dood te verwerken. Ik denk dat het belangrijk is als kleuteronderwijzer, een overzicht te hebben over de soorten rituelen en gebruiken bij elke godsdienst. Een leerkracht mag ook geen vooroordeel uiten over een bepaalde godsdienst. Het is van groot belang dat je de nodige uitleg kan geven aan een kind wanneer het rouwt zodat je het verdriet, de angst voor een deel kan verlichten. Een kleuter proberen bij te brengen wat er gebeurt wanneer er iemand overlijdt. Wat belangrijk voor ons als kleuteronderwijzers is, dat men toch op de hoogte is van een andere cultuur. Want wanneer we geen weet hebben van andere godsdiensten kunnen we onze taak in verband met diversiteit niet goed uitoefenen als leerkracht. 

15-04-2015 om 00:00 geschreven door Ruben (kleuterleider in spé)

Stap 5: Leervraag 1

Hoe verloopt het rouwproces bij kleuters?

Kinderen weten nog niet echt goed wat het woord ‘dood’ betekent. Wanneer het kind geen verdriet toont, is het soms moeilijk om het rouwproces herkenbaar te maken. Wel is de angst aanwezig om van de ouders gescheiden te worden. Het is moeilijk als kind om het onderscheid te maken tussen echt en niet echt dood zijn.

Wanneer er iemand is die niet beweegt en waarvan de ogen gesloten zijn, kan dit door een kleuter of kind beschouwd worden als iets of iemand zonder leven. (levenloos) Het wil daarom niet zeggen dat peuters, kleuters en kinderen minder lijden om het verlies van een huisdier of iemand uit hun familiekring.

Als kleuterleider moet je er vooral opletten dat je de angst die je als volwassenen hebt, niet overbrengt naar de peuter, kleuter toe. Het woord dood voorbrengen is op dat moment heel vaag. Een kleuter stelt zich de dood eerder voor als iemand die op dat moment slaapt.

Kinderen verwerken elk op hun eigen manier de dood. Sommige kinderen zijn teruggetrokken, andere zijn meer openhartig. Wat je als volwassene moet onthouden is dat kinderen heel vlug van emotie veranderen. Van het ene op het andere moment kunnen ze huilen, lachen, boos zijn, stil zijn, … Wat heel normaal is tijdens hun ontwikkeling. Verdriet en rouw zijn voor een kind 2 totaal verschillende begrippen. Wanneer een kind verdrietig is, wil dat niet zeggen dat het te maken heeft met een rouwproces te verwerken. Wanneer je als kind een rouwproces moet verwerken, vraagt dit veel tijd en ruimte. 

Naargelang de leeftijd vordert worden ze ook zelfstandiger om het verdriet dat zich voordoet te verwerken, dit op hun eigen manier. Dit wil niet zeggen dat ze geen ondersteuning, begeleiding nodig hebben van een volwassenen of vertrouwenspersoon. Hieronder vind u de verschillende leeftijdscategorieën van kinderen die rouwen. Het lijkt interessant om vooraf kennis op te doen hoe het rouwproces op jonge leeftijd verloopt en hoe deze achteraf evalueert.

Baby (0-1 jaar)

Rouw en verdriet is nog geen belevenis voor een pasgeboren baby. Toch wordt er gevoeld dat er iets gaande is. De gevoeligheid, sfeer en emoties spelen in hun omgeving een belangrijke rol tijdens het huilen. Wanneer een standvastige relatie uiteen valt, kunnen ze na verlies vlug een andere band vormen met een nieuw persoon.

            Peuter (1-3 jaar)

Ook bij peuters wordt de dood nog niet beleefd. Ze kunnen al wel omgaan met verlies en afscheid nemen. De sfeer in hun omgeving speelt hiervoor een belangrijke rol nl. gevoelig zijn is één van de belangrijkste factor. Een kind van deze leeftijd bevindt zich in een experimenteerfase waar ze de omgeving gaan verkennen en exploreren. Ze staan er nog niet bij stil wat ze voelen, het gaat hier nog over wat ze ons tonen.

            Kleuter (3-6jaar)

Als je dit vanuit de cognitieve ontwikkeling bekijkt, bevind deze leeftijdsgroep zich in de fase van het magisch denken. Ze hebben het nog moeilijk om de realiteit en fantasie van elkaar te onderscheiden. Het dood zijn wordt geassocieerd met sprookjes. De slechte in het verhaal blijft dood, de helden in het verhaal worden terug tot leven geroepen of gewekt met een simpele kus. De kleuters beleven de dood als verdwijnen en op één of andere moment er weer terug zijn ‘Voor eeuwig’ is een woord dat zij nog niet begrijpen zoals een volwassenen. Zij gaan modelleren, de volwassenen imiteren tijdens het rouwproces. Wat ze juist voelen, kan moeilijk onder woorden worden gebracht.

15-04-2015 om 00:00 geschreven door Ruben (kleuterleider in spé)