Kunst, daarover wil ik het deze week hebben. Dat weet ik met zekerheid als de schuifdeuren van de plaatselijke bib zich langzaam voor me openen. Het liefst van al wil ik iets meer te weten komen over schilderkunst, dat is voor mij onontgonnen terrein. De boekrekken puilen uit met grote, zware boeken over de geschiedenis van de schilderkunst. Rembrandt, Van Gogh, Gauguin, Picasso, Neen, het moet echt iemand zijn die ik nog niet ken.
Dan valt plots mijn oog op een kleine, rode dvd die verborgen zit tussen al die grote boeken. Een knalrode hoes met daarop een gek, kinderlijk getekend mannetje met daar rond korte zwarte strepen als zonnestralen. Waar heb ik dat nog gezien? Dat figuurtje ken ik! Maar van waar? Even lezen op de achterkant van de dvd.:
De artistieke erfenis van kunstenaar Keith Haring is overal: zijn kleurige, speelse, grafische en cartoonachtige afbeeldingen sieren muren, posters, T-shirts, horloges en staan in het collectieve geheugen gegrift. Daarmee heeft de (te) jong overleden Haring zijn oorspronkelijke ideaal waargemaakt: kunst moet er zijn voor iedereen.
Nu weet ik weer! Mijn nonkel heeft jarenlang rondgelopen met zon T-shirt. Vandaar ken ik dat figuurtje. Hierover wil ik meer weten. Keith Haring, die is van voor mijn tijd, ik heb die naam nog nooit gehoord, maar zijn figuurtje ken ik wel. Ben ik dan echt zo ongeletterd op cultureel vlak. Thuis even testen. Mijn broer Gertjan kent het figuurtje ook maar kan er ook geen naam opplakken. Mijn vader kent dat gekke mannetje ook, weet dat die kunstenaar jong gestorven is, maar komt niet op zijn naam. Dan maar mijn moeder: Dat is Keith Haring. Hebben we daar vorige zomer geen werk van gezien in de Modern Tate te Londen? Ik word stil en denk na. Ik heb daar in dat grote museum veel gezien, maar ik begreep er weinig van. Na enkele zalen interesseerde dat museum me in feite niet meer. Teveel schilders, teveel namen, teveel stromingen, Tijd dus nu om dat goed te maken met deze film over het leven van Keith Haring.
Wat is het doel van deze week? Alles aan de weet komen over Keith Haring door de film grondig te bekijken. Ook wil ik meer te weten komen over de kunststroom waarin hij thuishoort? Misschien ga ik ook op zoek naar andere kunstenaars binnen diezelfde kunststroming. Er is natuurlijk ook het gegeven van de ziekte aids waaraan Keith Haring stierf. Misschien kan ik die nieuwe ziekte van de jaren tachtig plaatsen in de tijd. Voorts wil ik ook zien of er sporen van deze kunstenaar in België terug te vinden zijn, en of het haalbaar is om die te bezoeken. Andere doelen komen misschien aan de oppervlakte tijdens mijn opzoekingwerk.
Hoe ga ik het aanpakken? Eerst kijk ik dus naar de film. Ik heb daarnaast ook nog een boek gevonden in de reeks van Taschen die het leven belicht van Keith Haring. Dan is er natuurlijk nog internet, en wie weet een museum. En verwacht u vooral aan veel afbeeldingen van zijn werken. LETS GO!
Keith Haring groeide op in Kutztown, Pensylvania. Van kinds af tekende hij al en werd daarin gestimuleerd door zijn vader. Vooral de figuren uit Disney trokken zijn aandacht, maar zijn vader zette hem aan tot eigen creaties. In zijn jeugd ontwikkelde hij een sterke, snelle hand en zijn tekeningen kregen al vlug een eigen signatuur. De snelheid waarmee hij kon tekenen zal bepalend blijken in zijn latere werken.
Al vlug bleek Kutztown te klein voor Haring en samen met enkele outcast vrienden trok hij in 1976 naar de kunstschool in Pittsburg. De rest van zijn leven bleef hij echter op regelmatige basis afzakken naar zijn geboortedorp, wat wees op een goede band met zijn ouders en drie jongere zussen.
Op de kunstschool in Pittsburg werd Haring vooral geïnspireerd door de latere werken van Pablo Picasso, meer bepaald door Guernica uit zijn abstracte periode.
Ook Pittsburg werd te klein voor Haring en hij schreef zich een jaar later in aan de School of Visual Arts in New York. Vanaf dat ogenblik bleef New York voor de rest van zijn leven zijn vaste uitvalbasis. Naast de klassieke lessen zoals tekenen, schilderen en kunstgeschiedenis toonde Haring ook grote interesse voor experimentele video-opnames. Al vanaf dat eerste jaar in New York gaf hij blijk van zijn voorliefde voor de lijn en een streng geometrische structurering. (zie afbeelding linksonder).
Wat was er nu eerst? Dat mannetje of de energiestralen? Uit het werk zonder titel uit 1980 blijken de energiestralen als eerste aanwezig te zijn. De hond die op dat werk wordt afgebeeld lijkt nog maar op een ruwe schets van wat later zijn beroemde hond zal worden. (zie afbeelding rechtsonder)
In 1980 beseften ook de leerkrachten van Haring dat ze het te maken hadden met een unieke kunstenaar die een heel eigen stijl had. Ze raadden hem dan ook aan om zijn opleiding te beëindigen en zich volledig waar te maken als kunstenaar. Vanaf 1980 ging Haring experimenteren met graffiti, en zijn favoriete terrein daarvoor was de subway in New York.
Als je Keith Haring zou moeten samenballen in enkele kernwoorden, dan krijg je naast AIDS, New York, Subway en Pop Art bijna altijd het woord graffiti te horen. Met die graffiti wou Haring zijn nieuwe kunstvorm voor iedereen toegankelijk maken. In de film wordt dat mooi verwoord: Voor mensen die nooit naar kunst gingen kijken in een museum, bracht Haring die kunst naar hun eigen biotoop.
Vanaf 1980 bevond Haring zich in New York in het centrum van het artistieke gebeuren. Hij schaarde een volledige generatie van jonge kunstenaars rond zich en beperkte zijn kunstuitingen niet enkel tot het schilderen. Hij maakte ook eigentijdse video-opnames en trad geregeld op in Club 57 in East Village.
In 1982 hield Haring zijn eerste grote tentoonstelling in de Tony Shafrazi galerij in New York. De figuurtjes met energiestralen die al waren opgedoken in het metrobeeld van New York en op tal van buttons die hijzelf uitdeelde, vonden toen ook hun weg naar de kunstverzamelaar. Vanaf dan ging alles razend snel en tegen 1984 waren de figuurtjes van Haring een begrip in heel de wereld. Door de snelheid waarmee hij werkte en dat alles zonder nagenoeg enige voorbereiding, lag de productiviteit van Haring heel hoog. Vrienden van het eerste uur gaven Haring de raad zich toe te leggen op grotere projecten omdat ze angst hadden dat de verhouding vraag en aanbod weleens in het nadeel kon gaan spelen van de snelschilder.
Halverwege de jaren tachtig was Keith Haring overal aanwezig in het straatbeeld. Zijn speelse afbeeldingen sierden posters, T-shirts, horloges (Swatch) en vooral veel muren! Door het repetitieve gebruik van zijn figuurtjes versterkte hij ook het handelsmerk Haring. Toch zorgde hij binnen zijn eigen gecreëerde universum voor de nodige verbreding door het betrekken van andere kunstvormen. Zo ging hij schilderen op de maat van muziek (hiphop was zijn favoriete genre) en liet hij zijn publiek schilderen soms begeleiden door dansers.
De grote kracht van Harings werken ligt vooral in de herkenbaarheid. De zwart omlijnende figuren, de blaffende hond, de figuren met een gat in hun buik, Daarnaast beperkte Haring zich niet enkel tot papier of canvas, maar ging op zowat alles schilderen wat hij op zijn weg tegenkwam. Muren, vinyl, autos, schoenen, lichamen, het maakte Haring niet uit waarop hij zijn kunst kon uiten, zolang hij zijn boodschap maar kon overbrengen.
Pop Art
Keith Haring behoorde duidelijk tot de kunststroming van de Pop Art maar als graffitikunstenaar gaf hij aan deze kunstvorm een nieuwe dimensie. Niet per toeval behoorde één van de grote namen uit de Pop Art beweging, Andy Warhol, tot de nauwe kennissenkring van Keith Haring.
Van Pop Art was al sprake in 1954 en deze kunstvorm liet zich typeren door een grote verscheidenheid aan stijlen en technieken. Als onderwerpen kozen de kunstenaars voor massaproducten uit het dagelijks leven (denk aan de Campbell soepen van Warhol), reclame, strips, Grote namen van de Pop Art zijn Andy Warhol, Roy Lichtenstein, George Segal en Tom Wesselmann.
ACTUA è op 11 november 2010 bracht een schilderij van de Pop-art-kunstenaar Roy Lichtenstein tijdens een veilind het recordbedrag op van 30,8 miljoen euro!!!
In tegenstelling tot het uiterst conservatieve platteland was New York in het begin van de jaren tachtig een waar paradijs voor homos. Van de ziekte AIDS was nog geen sprake en het ging er dan ook heel losbandig aan toe. Keith Haring had vanaf deze periode enkele langdurige relaties met mannen, en maakte er geen geheim van op seksueel vlak erg actief te zijn. Die seksualiteit was ook expliciet aanwezig in zijn vroegere werken.
In 2010 vinden (gelukkig) de meesten onder ons dat homoseksualiteit als normaal mag beschouwd worden in onze maatschappij. Dat is niet altijd zo geweest. De Britse schrijver Oscar Wilde mocht zowat een eeuw geleden aan de lijve ondervinden hoe het Brits gerecht omging met homos. En tijdens de Tweede Wereldoorlog kregen de Duitse homos een roze ster opgespeld in de concentratiekampen. (Geen wonder dat de holibi-beweging precies de kleur roos prefereert als strijdkleur)
In de jaren 60 en 70 van vorige eeuw kwam er een kentering in de situatie, maar het feit dat vele bekende sterren hun geaardheid verborgen hielden toont aan dat de homoseksualiteit toen maatschappelijk nog altijd niet aanvaard was. Het einde van de jaren zeventig brengen verandering in de situatie en er volgt een ware emancipatiebeweging.
De film Philadelphia met Tom Hanks uit 1993 schetst een perfect beeld van de onderhuidse homofobe Amerikaanse maatschappij tijdens het begin van de jaren 90. Het hoofdthema van deze film is AIDS wat later in deze bespreking nog aan bod komt.
Haring was natuurlijk niet vies van publiciteit. In het begin van zijn carrière liet hij zich vaak fotograferen in het gezelschap van beroemdheden. Pop Art icoon Andy Warhol sprong geregeld binnen bij Haring, de jonge popster Madonna behoorde ook tot de vriendenkring van hem en de vrouw van de vermoorde John Lennon, Yoko Ono, kwam ook geregeld over de vloer bij Keith Haring. Er was ook de bodypaint van zangeres Grace Jones die veel aandacht kreeg in de pers en de schrijver William S.Burroughs ging samen op de foto met Haring.
Keith Haring was een bijzonder sociaal mens en hij had niet de minste problemen met grote media-aandacht rond zijn persoon. Op de talloze fotos en filmpjes op Youtube kan je zien hoe Haring zonder de minste problemen kunstwerken creëert onder het oog van de camera.
Als je kijkt naar de snelheid, en het gemak, waarmee Keith Haring werkt, dan krijg je indruk dat het kinderspel is. Probeer zelf eens enkele van zijn figuurtjes te tekenen. En als je ze dan toch onder de knie hebt, wat mij overigens niet gelukt is, zorg dan eens voor de nodige variatie in dit beperkte universum. Daar precies lag het grote talent van Haring. Het leek allemaal zo eenvoudig, maar een echte kunstliefhebber wist wel beter.
Het probleem met vele kunstwerken van Haring is het feit dat het gaat om muurschilderingen die na verloop van tijd verdwijnen als er niet wordt ingegrepen. De beroemde erotische badkamerschildering kan enkel bewaard worden voor het nageslacht als deze ruimte erkend wordt als cultureel erfgoed. Sommige steden doen veel moeite om de authentieke muurschilderingen van Haring te bewaren voor het nageslacht. Zo worden de gevelschilderingen voorzien van een beschermend glas zoals je kan zien op onderstaande afbeelding.
Vooral in de tweede helft van zijn korte kunstenaarsloopbaan besefte Haring dat hij zijn muurschilderingen op plaatsen moest aanbrengen die de tand des tijds konden doorstaan. Hij ging vooral in op uitnodigingen van musea om daar muurschilderingen te komen aanbrengen. Raadpleeg eens onderstaande site, je krijgt er een enorm lange lijst van musea verspreid over de wereld waar je terecht kan voor werk van Keith Haring. Wat een productiviteit moet deze kunstenaar aan de dag hebben gelegd om een dergelijke oeuvre bijeen te schilderen in zulk een kort leven.
In 1988 werd er AIDS vastgesteld bij Keith Haring. Door het besef dat hij maar enkele jaren meer te leven had, ging hij nog intensiever schilderen. In 1989 richtte hij de Keith Haring Foundation op. Deze organisatie stelde kunst ten dienste van het inzamelen van fondsen voor onderzoek naar AIDS. Gedurende de twee laatste jaren van zijn leven maakte Haring gebruik van zijn kunst om de mensen wakker te schudden voor de problematiek van AIDS.
Begin jaren 80 verspreidde de tot dan toe onbekende ziekte AIDS zich razendsnel in Amerika en Europa. Deze ziekte tastte de weerstand van de getroffen personen aan en had altijd een fatale afloop. Omdat de meeste patiënten homoseksueel waren sprak men in de beginperiode over de homoziekte. Naarmate het onderzoek naar deze ziekte vorderde, gingen wetenschappers inzien dat deze stelling fout was.
Haring bleef actief tot enkele dagen voor zijn dood. Zo zijn er nog opnames gemaakt van Keith Haring die eind januari 1990 een nieuwe BMW beschilderde in het Duitse autofabriek. Amper veertien dagen later stierf hij op 31-jarige leeftijd. Zijn as werd tijdens een sobere plechtigheid op een heuvel van zijn geboortedorp uitgestrooid. Vandaag wordt Keith Haring gezien als één van de grootste iconen van de Pop Art.
In 1989 gaf Keith Haring een openhartig interview in het Amerikaanse blad Rolling Stone.
Naast zijn grenzeloze inzet voor Keith Haring Foundation was deze schilder ook betrokken bij tal van liefdadigheidsacties tijdens zijn leven. Hij maakte maar dan vijftig kunstwerken voor diverse goede doelen zoals het bouwen van weeshuizen, het herinrichten van kinderafdeling in ziekenhuizen,
Daarnaast ontwierp hij Free South Africa posters en voorzag in 1986 de Berlijnse muur van een grote muurschildering. Hij organiseerde ook in verschillende grote steden teken-workshops voor jongeren.
Ook in België heeft Keith Haring zijn sporen nagelaten. Zo is er de prachtige muurschildering in het Museum van Hedendaagse Kunst te Antwerpen en ook in het Casino van Knokke was Haring actief in 1987. Verder beschilderde hij ook enkele wanden van het privéhuis van kunstenaar Roger Nellens in Knokke-Heist.
De voorbije zomer kwam Keith Haring nog in onze Belgische berichtgeving voor toen er sprake was van een door Haring beschilderde container die werd teruggevonden. De eigenaar leende deze container uit voor een tentoonstelling in Knokke.
Op een regenachtige dag bracht ik samen met mijn moeder, de kunstzinnige in onze familie, een bezoek aan het M HKA te Antwerpen. Voor één luttele euro (en mijn moeder zes euro i.p.v. drie euro omdat ze haar leerkrachtenkaart niet bij had) kwamen wein het M HKA-café oog in oog te staan met Keith Haring. Ik werd er stil van, zo imposant was het. Mijn moeder vond het fantastisch en haalde dan ook enthousiast haar fototoestel boven. Na twee fotos was het festijn echter al afgelopen want we werden door het personeel er vriendelijk opgewezen geen fotos meer te nemen. Achteraf bekeken hadden we zelfs geen inkom hoeven te betalen, want dit café heeft een aparte ingang. Je kan er ook lekkere snacks eten; een cultuurlunch dus in het gezelschap van Keith Haring.
Keith Haring in de klas
Als toekomstig leerkracht kan je natuurlijk niet voorbij aan het gebruik van Haring in de klas. Tijdens zijn korte loopbaan organiseerde Haring zelf heel wat workshops in scholen. Mijn zoektocht op internet leverde al vlug bruikbaar materiaal op voor in de klas. Er waren zelfs scholen bij die een heuse Keith Haring-dag organiseerden.
Al deze initiatieven zijn niet enkel interessant, maar geven me tevens de goesting om er eens zelf in te vliegen. Samen met mijn moeder (voor de technische bijstand!) heb ik de Haring in mezelf wakker geschud met het volgende resultaat:
Wil je na deze cultuurprik een Haring in huis halen?
Wat heeft de cultuurprik van deze week me bijgeleerd?
Dat het een schande is dat ik zo weinig wist over deze unieke kunstenaar.
Dat het erop aankomt op het juiste moment op de juiste plaats te zijn, m.a.w. dat je als kunstenaar deel moet uitmaken van de tijdsgeest die op dat moment heerst.
Dat ik in de toekomst nooit meer onvoorbereid een museum mag binnenstappen.
