Laten we deze week eens starten met een citaat. En dan maar hopen dat het niet te hard opvalt dat we vorige week in de les van Cova de citaten en parafrasering hebben behandeld.
Activiteiten worden gekozen in functie van de vooropgestelde hiaten inzake achtergrondkennis, niet louter in functie van initiële interesse of toegankelijkheid (H.Rosius, september, p. 3).
Waarom dit citaat? Omdat ik me deze week geen beter onderwerp kon wensen dat voldoet aan deze voorwaarden. Op dit onderdeel van de evaluatie verdien ik een elf op tien; ik weet immers zo goed als niks over het onderwerp dat ik deze week zal behandelen.
Van de achterflap van de dvd kom ik te weten dat de film Moolaadé gaat over vier jonge Afrikaanse meisjes die vluchten om te voorkomen dat ze worden besneden. Ze vinden een onderdak bij de sterke vrouw Collé die hen in bescherming neemt door over haar huis een moolaadé (heiligplaats) uit te roepen. Vrouwenbesnijdenis? Bescherming in de vorm van een moolaadé? Je reinste voodoo, zou je denken. Het zal een zware week worden!
Hoe ga ik dit nu aanpakken? Ik kan zoals gewoonlijk eerst naar de film kijken, er waarschijnlijk weinig van begrijpen, dan opzoekingwerk doen, en dan opnieuw naar de film kijken om niet opgemerkte details te zoeken. Het probleem is echter dat me die tijd ontbreekt. Ik kan me dus beter eerst even verdiepen in de problematiek van vrouwenbesnijdenis, en dan pas naar de film kijken.
Meestal start ik mijn zoektocht van een nieuw onderwerp bij Wikipedia, een perfecte inleider bij onderwerpen waar je meer wil over weten. Ditmaal pak ik het anders aan. Ik vertrek vanuit Youtube, en bewaar dan onmiddellijk enkele goede filmpjes om mijn blog op te smukken, kwestie van tijd te winnen. Tussendoor schrijf ik ook enkele interessante weetjes op in korte kernwoorden.
Een uur later zit ik onthutst op mijn kladblad te staren. Een wirwar van woorden:
FATAL CUT2 miljoen per jaar!! DEATH28 Afrikaanse landen
Pijnlijk (geen verdoving)Traditie InfectiegevaarFGM (Female Genital Mutilation)OVERGANGSRITUEELVooral in dorpsgemeenschappenmisdadig Onderdrukking van de vrouw
En ga zo maar door Dit zal geen plezierige week worden, dat weet ik al, maar ik weet ook dat ik hier meer wil over weten, veel meer! Waarom worden deze vrouwen besneden? Waar vindt dit zijn historische oorsprong? Is er een verband met de besnijdenis in de Joodse godsdienst? Is dit niet bij wet verboden? Toch zeker in de westerse landen, mag ik hopen. En wat met het gevaar vooroverdracht van aids?
Als ik dit onderwerp in de klas zou behandelen, zou ik starten met volgend beeldfragment van Amnesty International dat je in precies 45 seconden met enkel beelden de schande van vrouwenbesnijdenis openbaart.
Nu is het tijd voor de W-vragen. Om niet te lang uit te wijden, geef ik kort een beschrijving, maar verwijs voor de details naar degelijke sites.
Wat is vrouwenbesnijdenis?
Gedeeltelijk of volledig wegsnijden van de schaamlippen en/of de clitoris. (clitoridectomie)
Bekende afkortingen zijn:
-VGVè vrouwelijke genitale verminkingen (die gebruik ik vanaf nu in de tekst)
-FGMè female genital mutilation
-FGCè female genital cutting
Welkevormen van clitoridectomie bestaan er?
-Sunna-besnijdenis: de voorhuid van de clitoris wordt weggesneden
-Excisie: de clitoris en de kleine schaamlippen worden weggesneden
-Infibulatie: uitsnijden van de hele vulva waarna de benen van het meisje worden samengebonden totdat de vulva is dichtgegroeid op een kleine opening na.
Waar komt vrouwenbesnijdenis vooral voor?
In bepaalde delen van Afrika, het Midden-Oosten en soms in Azië. De voorbije decennia ook op ons continent als gevolg van immigratie.
Waarom doet men aan vrouwenbesnijdenis?
-Zou bevorderend zijn voor de hygiëne
-Om het meisje te laten beantwoorden aan een schoonheidsideaal (plat zijn)
-Om de maagdelijkheid bij het huwelijk te garanderen
-Zou het mannelijk seksueel genot verhogen
-Wordt soms beschouwd als een overgangsritueelvan meisje naar vrouw
-Zou worden voorgeschreven door een aantal Afrikaanse religies. Ook heel wat moslims hebben dit gebruik overgenomen ondanks het feit dat er nergens in de Koran specifiek sprake van is
-Uit bijgeloof. Als de man tijdens geslachtsgemeenschap de clitoris zou raken, zou dit kunnen leiden tot zijn dood.
-In bepaalde gemeenschappen trouwen mannen enkel met vrouwen die besneden zijn. Om niet uit de gemeenschap te worden gestoten, of om louter economische redenen (het vinden van een geschikte partner), zullen ouders hun dochter laten besnijden
-Zou getuigen van een goede opvoeding
-Op die manier ervaren vrouwen geen seksueel genot wat de kuisheidvan de vrouwen na het huwelijk ten goede komt
-
Zoals je kan merken, een opsomming van veel redenen, maar bijna allemaal in de voorwaardelijke wijs.
Wanneer kwamen de vroegste vormen van vrouwenbesnijdenis voor?
Bij archeologisch onderzoek van Egyptische mummies stelden onderzoekers vast dat sommige vrouwen destijds werden besneden. Geschiedkundigen gaan er vanuit dat de Egyptenaren dit deden om hygiënische redenen. Uit overleveringen blijkt dat de Egyptenaren de weggesneden delen van de vagina in de Nijl gooide omdat ze geloofden dat ze op die manier de vruchtbaarheid van het land bevorderden.
Wie voert de vrouwenbesnijdenis uit?
Meestal de oudere vrouwen binnen een gemeenschap die daarmee een aardige stuiver verdienen. Vaak zijn de besnijdenissen hun enige vorm van inkomsten, waardoor ze om economische redenen dit gruwelijk gebruik mee in stand proberen te houden. In uitzonderlijke gevallen wordt de besnijdenis uitgevoerd door een arts, en er is zelfs sprake van vaders die zelf de besnijdenis uitvoeren. Pure horror!
In de marge: Momenteel loopt er in bepaalde landen van Afrika een programma waarbij de overheid vrouwen die besnijdenissen uitvoeren trachten om te scholen om op die manier de economische noodzaak van besnijdenissen weg te nemen.
Het volgende beeldfragment geeft ons op een korte tijdspanne een massa informatie i.v.m. VGV:
Zou ik al voldoende weten? Kan ik nu eindelijk naar de film kijken?
Toch nog even enkele losse vragen beantwoorden:
Is vrouwenbesnijdenis strafbaar?
VGV is in alle westerse landen expliciet verboden. Is VGV daarom een ver-van-mijn-bed-show? Neen, het probleem stelt zich ook bij immigranten in het Westen die hun dochters tijdens de zomervakanties laten besnijden in hun land van herkomst. Een maatregel om deze gebruiken tegen te gaan, is een voorafgaandelijk onderzoek waaraan de meisjes worden onderworpen voor hun reis. Ouders kunnen dan achteraf alsnog vervolgd worden bij inbreuken tegen onze wetgeving.
Helaas dragen vrouwen de rest van hun leven de gevolgen van deze brutale verminking. De onhygiënische omstandigheden die meestal gepaard gaan met een vrouwenbesnijdenis zorgen daarna ook voor heel wat complicaties. Vaak infecteert de wonde wat soms de dood voor gevolg kan hebben. Door het dichtnaaien van de vagina hebben besneden vrouwen vaak hevige pijnen bij geslachtsgemeenschap en is het baren van kinderen ook bijzonder pijnlijk en gevaarlijk.
Sinds een tweetal jaren bestaat er echter de organisatie Clitoraid die zich inzetvoorhet operatief herstellen van de opgelopen verminkingen, inclusief de implantatie van een clitoris.
Volgend filmpje vertelt meer over de organisatie Clitoraid:
Anderzijds ben ik op zoek gegaan naar een geschreven fragment dat uitlegt wat VGV precies inhoudt. Zo belandde ik bij de naam Waris Dirie, een Somalisch fotomodel die als nomadedochter op vijfjarige leeftijd werd besneden. Haar zus en twee van haar nichtjes overleefden hun besnijdenis niet. In 1997 kwam Waris Dirie met haar verhaal naar buiten en werd uiteindelijk benoemd tot VN-Ambassadeur om zich in te zetten tegen VGV.
Hieronder volgen twee uittreksels uit haar boek Mijn woestijn:
Toen voelde ik dat mijn vlees werd weggesneden, mijn geslacht. Ik hoorde het geluid van het botte mesje dat heen en weer zaagde door mijn huid. Wanneer ik eraan terugdenk, kan ik me echt niet voorstellen dat dit met mij is gebeurd. Ik heb het gevoel alsof ik het over iemand anders heb. Op geen enkele manier kan ik uitleggen hoe dit voelt. Het is alsof iemand in het vlees van je dijbeen aan het snijden is of je arm er afsnijdt, met het verschil dat dit de gevoeligste plek van je lichaam is. Ik verschoof echter geen centimeter, omdat ik me Aman herinnerde en wist dat er geen ontsnappen aan was. En ik wilde dat mama trots op me zou zijn. Ik lag daar alsof ik van steen was en zei tegen mezelf dat hoe meer ik zou bewegen, hoe langer de kwelling zou duren. Helaas begonnen mijn benen uit zichzelf te beven en onbeheerst te schudden en ik bad tot God om het snel voorbij te laten zijn. Dat was in wezen ook het geval omdat ik flauwviel.
Toen ik weer wakker werd, dacht ik dat we klaar waren, maar nu was het ergste onderdeel nog maar net begonnen. Mijn blinddoek was af en ik zag dat de Oude Moordenares naast haar een stapeltje doorns van de acaciaboom had liggen. Die gebruikte ze om gaatjes in mijn huid te prikken, daarna stak ze een sterke witte draad door de gaatjes om me dicht te naaien. Mijn benen waren volkomen gevoelloos, maar de pijn ertussenin was zo hevig dat ik dood wilde. Ik voelde mezelf omhoog zweven, los van de grond, waarbij ik mijn pijn achterliet. Ik bleef enige meters boven het tafereel hangen en naar beneden kijkend zag ik die vrouw mijn lichaam weer aan elkaar naaien terwijl mijn arme moeder mij in haar armen hield. Op dat moment voelde ik me heel vredig, ikwas niet langer bezorgd of bang.
Terwijl de dagen voorbijkropen en ik in mijn hut lag, raakte mijn geslacht geïnfecteerd en kreeg ik hoge koorts. Ik raakte steeds weer even buiten bewustzijn en kwam dan weer bij. Omdat ik zo bang was voor de pijn van het plassen, had ik me heel lang verzet tegen de aandrang om te plassen, totdat mijn moeder zei: Liefje, als je niet plast, ga je dood. Daarna probeerde ik mezelf ertoe te dwingen. Als ik moest plassen wanneer er niemand in de buurt was, schoof ik een paar centimeter van mijn plaats, rolde me op mijn zij en bereidde me voor op de brandende pijn. Maar mijn wond raakte zo geïnfecteerd dat ik een tijd lang helemaal niet kon plassen. De twee daaropvolgende weken bracht mama me eten en water; verder lag ik daar moederziel alleen met mijn benen nog steeds aan elkaar gebonden. En ik wachtte maar totdat de wond zou genezen. Ik was koortsig, verveeld en lusteloos en kon niet anders dan me afvragen: waarom? Waar was dit allemaal goed voor? Op die leeftijd wist ik helemaal niets van seks. Ik wist alleen maar dat ik was verminkt en dat mijn moeder erin had toegestemd, en ik kon niet begrijpen waarom.
(Dirie, W. en C.Miller, Mijn woestijn, Ervaringen van een nomadendochter, topmodel en speciaal VN-ambassadeur, Arena, 1998)
Na het lezen van deze fragmenten kan je niet anders dan een grondige afkeer hebben van dit barbaars gebruik. Hoe is het in godsnaam mogelijk dat dergelijke martelpraktijken op jonge meisjes nog ergens plaatsvinden in de 21ste eeuw?!
Ik heb welgeteld nog 8 filmpjes in voorraad die me werkelijk hadden aangegrepen. Ik heb nog diverse getuigenissen van besneden vrouwen. Er zijn ook de aanklachten voor martelpraktijken bij de Conventie van Genève. Er zijn de inspanning van Unicef om deze wanpraktijken de wereld uit te helpen. Zo stelden ze zich tot doel om binnen de tien jaar een einde te stellen aan vrouwenbesnijdenis. Er zijn de talloze initiatieven om via voorlichting en educatie deze diepgewortelde traditie uit te roeien
Neen, ik moet stoppen met het zoeken van achtergrondinformatie.
Het is tijd voor de film. Het is tijd voor Moolaadé!
Elke zeven jaar wordt in Afrikaanse dorpen het ritueel van vrouwenbesnijdenis georganiseerd. Een aantal jonge meisjes slaat hiervoor op de vlucht en zoeken onderdak bij Collé Gallo Ardo Sy, een sterke vrouw die ooit zelf slachtoffer van besnijdenis is geweest. Bovendien wist ze haar eigen tienerdochter aan het ritueel te ontrekken. Collé zet de 'moolaadé' in werking: een oude bezwering die onheil afroept over iedereen die de meisjes iets aandoet terwijl ze onder haar dak verblijven. Hierdoor krijgt ze last met de conservatieve dorpelingen die eisen dat ze deze 'heiligplaats' voor de meisjes opheft. Collé blijft stand houden en hierdoor komt zelfs het aanstaande huwelijk van haar eigen dochter in gevaar.
Het eerste wat me opvalt is het feit dat de regisseur Sembene Ousmane rustig zijn tijd neemt om ons te plaatsen in zijn Afrikaanse dorpje, en ons eigen te maken met de gebruiken van die gemeenschap. Aan de ene kant gaat het er nog bijzonder primitief aan toe, zoals het dagelijks halen van water in kruiken. Aan de andere kant zie je toch de eerste tekenen van de huidige welvaart met als grote symbool in deze film de radio.
Ik ben niet van plan om veel fragmenten uit de film te tonen, deze film moet het immers hebben van zijn geheel. Toch vat volgende scene de essentie van de film goed samen. We zien hoe het hoofdpersonage Collé zich sterk opstelt tegenover de Salindana, vrouwen die betrokken zijn bij het besnijdenisritueel. Het kan toch niet toevallig zijn dat deze vrouwen in het rood gekleed gaan, een kleur die ik automatisch associeer met bloed.
Collé heeft het in dit fragment over haar eigen besnijdenis en de gevolgen daarvan.
Volgens mij komt in deze film ook naar voor dat de oudere mannen in het dorp niet enkel vasthouden aan de besnijdenis omwille van traditie, maar ook omdat ze daarin een middel zien om de vrouw te onderdrukken en afhankelijk te houden van hen. Mannen kunnen gerust, naargelang hun welstand, een tweede of derde vrouw erbij nemen, maar van vrouwen wordt vroomheid verwacht en die vroomheid hopen ze in de hand te werken door de besnijdenis. Slapen met een onbesneden vrouw, een bilakoro, is volgens de conservatieven in het dorp godslasterend. En daar komt de religie om de hoek kijken, want hoewel er nergens in de Koran sprake is van vrouwenbesnijdenissen, zien veel mannelijke moslims hierin een manier om de vrouwen te onderdrukken.
Moolaadé behandelt een zwaarbeladen onderwerp, en toch komt de film licht over. Dat heeft volgens mij te maken met de subtiele humor van de regisseur. Zo vraagt in een bepaalde scene de dorpsoudste aan een andere man of hij al geslapen heeft met een bilakoro. Verontwaardigd ontkent die terwijl we allemaal merken dat hij dat wel heeft gedaan. Iedereen stapt ook verbaasd over het lint waarmee Collé haar moolaadé in stand houdt, tot een klein jongetje onder het lint doorkruipt. Het zijn kleine details, maar ze zorgen voor de nodige humor in deze film.
Wat mij ook zeer aansprak in deze film zijn de vreemde gebruiken die eigen zijn aan het Afrikaanse leven op het platteland. De vreemde manier van begroeting, de welkomsdrink, met de hand een neerwaarts gebaar maken over het aangezicht, de dorpsspreker die de gebeurtenissen live becommentarieert,
De sterkte van Moolaadé zit ook vooral in het script, in het goede verhaal. Elke problematiek die aan bod komt, lijkt zijn functie te hebben in het verhaal en is er niet geforceerd bijgehaald. Ik denk bijvoorbeeld aan Mercenaire die het heeft over pedofilie, over het feit dat jonge meisjes worden uitgehuwelijkt aan oudere mannen. In een andere scene toont Sembene hoe Collé pijn lijdt tijdens de geslachtsgemeenschap, waarmee hij alweer één van de gevolgen weergeeft van vrouwenbesnijdenis. Het absolute hoogtepunt van de film is de scene waarin een moeder haar dochter overhaalt om over het lint te stappen om haar vervolgens te laten besnijden. Deze scene pakt je bij je nekvel en legt een rechtstreeks verband tussen vrouwenbesnijdenissen en de dood.
Sembene Ousmane verdient een standbeeld voor zijn strijd tegen vrouwenbesnijdenis. Leeft hij trouwens nog? Even opzoeken. Neen, hij stierf in 2007 en Moolaadé was zijn laatste film. Hij wordt bestempeld als één van de grootste cineasten van het Afrikaanse continent. Zijn film Faat Kiné uit 2000 staat al op mijn verlanglijstje!
Waar kan ik het nog over hebben? De symboliek? Zo gaat deze film over de botsing tussen traditie en vernieuwing, tussen jongeren en ouderen, tussen het struisvogelei en de tv-antenne. Zo vormt het lint dat Collé spant een scheidingslijn tussen een oude wereld die vrouwen onderdrukt en een nieuwe wereld waar Afrikaanse vrouwen opkomen voor hun eigen rechten in de 21ste eeuw. Niet toevallig plaatst Ousmane de stapel radios en de moskee in één beeld, om zo alweer het contrast te benadrukken. De verbranding van de radios symboliseert de wanhopige poging waarmee de dorpelingen de vernieuwing trachten tegen te houden, en op die manier trachten vast te houden aan achterhaalde tradities.
Natuurlijk blijven er nog tal van onderwerpen onbesproken, maar daar ontbreekt het me dan ook voor aan tijd. Eventuele vergelijkingen tussen besnijdenissen binnen de Joodse gemeenschap en VGV. De zijdelingse knipoog die Ousmane geeft naar de vrijemarkteconomie. De wonderlijke muziek die je in hogere sferen brengt. Het ingetogen acteerwerk Kortom, Moolaadé is niet alleen het kijken waard, deze film is het herkijken waard!
Eindigen wil ik met een filmpje van Unicef. Kort, kinderlijk, eenvoudig van opbouw, maar vooral doeltreffend in het overbrengen van de boodschap. http://www.youtube.com/watch?v=v6aCsnnE9xE
In de marge: Ik heb in de voorbije week mijn ouders, Gertjan en mijn vriendin VERPLICHT naar Moolaadé te kijken.
