Wat te doen als je op het huwelijk van een 34-jarige vrouw komt die haar ouders toen ze 18 was verloor door een ongeluk? Breng je die afwezige ouders op haar mooiste dag ter sprake of niet? Professor Manu Keirse, emeritus professor van het keuzevak Verlies aan de faculteit Geneeskunde van KU Leuven schrijft er boeken over, zoals bijvoorbeeld Helpen bij verlies en verdriet. En ook zijn inzichten in die problematiek zijn veranderd in de loop der jaren. Waar we vroeger spraken van rouw verwerken, spreken we nu van rouw overleven, aldus Keirse.
Het voorbeeld van de bruid met verongelukte ouders komt uit zijn eigen ervaring, zegt Manu Keirse. Ik besloot in een brief de bruid aan te spreken over het gemis van haar ouders en schreef dat het waarschijnlijk heel hard moest zijn voor haar om op die dag te trouwen met twee stoelen in haar directe omgeving die leeg bleven. Welnu, vanop haar huwelijksreis schreef de pasgehuwde jonge vrouw terug dat Keirse haar op die dag met zijn brief het mooiste geschenk had gegeven dat ze zich wenste.
Rouw is nooit voorbij
Uit de anekdote valt te leren dat je verdriet en verlies niet mag wegduwen, maar dat je het een plaats moet geven. Ouders die een kind verliezen, dragen dat hun hele leven als een schaduw mee, zegt Manu Keirse. Rouw verwerken zou betekenen dat je het achter je laat, dat het voorbij is, maar dat is het nooit. Je blijft je hele leven lang ouder of kind, ook al is het kind of de ouder er niet meer. Kijk naar de ouders van Annick Van Uytsel. Zij hebben onlangs een tuin in Diest laten aanleggen om hun vermoorde kind te herdenken.
De rouwarbeid kent een viertal taken: het onder ogen zien van het verlies, het ervaren van pijn, de aanpassing aan het leven zonder de dierbare(n) en ten slotte het bewaren van de herinnering aan de overledene(n). Dat laatste is ook de eigenlijke betekenis van onze jaarlijkse, traditionele tocht naar het kerkhof op 1 november.
Keirse stelt een evolutie vast in het rouwen om overledenen. Vroeger stond er aan de voordeur van een huis waar iemand overleden was een kruis, zodat iedereen wist dat er iemand was heengegaan. Of de klokken werden geluid in de parochiekerk. Nu houdt men het verlies binnenkamers, in de privésfeer. Vroeger droegen de buren ook mee de kist naar de kerk of het kerkhof, ook dat gebruik is uit de tijd. Daarvoor zijn er nu professionele begrafenisondernemers.
Collectieve rouwbetuiging
Anderzijds zijn er nieuwe vormen van collectieve rouwbetuiging gekomen bij dramatische gebeurtenissen, zegt Keirse. Denk aan de bloemenzeeën die verrijzen op plaatsen van terreuraanslagen, of er zijn stille optochten die veel mensen op de been brengen. En ook op Facebook vind je nu sites waar mensen hun rouw kunnen betuigen bij het verlies van dierbaren. Daaraan merk je dat een overlijden ook een maatschappelijke dimensie blijft hebben. En dat vergt aparte rituelen. Zo ontstaan er ook perkjes op begraafplaatsen voor kinderen die tijdens de zwangerschap overleden zijn.
Een rouwritueel dat Manu Keirse graag in het leven zou roepen, is het hangen van kaartjes in de kerstboom waarin mensen herinneringen opschrijven aan de familieleden en dierbaren die overleden zijn. Dat zou veel steun kunnen bieden aan mensen die iemand in nabije kring hebben verloren en voor wie de eindejaarsfeestdagen pijnlijk kunnen zijn, zegt Keirse. Ik probeer mijn voorstel voor dat ritueel elk jaar in de krant te krijgen rond de kersttijd, maar ik krijg dan te horen dat dit soort berichtgeving te droevig is voor die feestelijke tijd van het jaar. Jammer.
