201 Parochiewezen van Brabant over Oppem

272  - 278

Het patrimonium van Oppem. 
Het oorspronkelijke patrimonium ging zoals overal in de 10^de – 11^de eeuw verloren. Van de dos eccesiae is slechts de toponiem “Het Kruisveld” overgebleven.  Alleen het pastorijgoed bleef gespaard.
Het tiendendomein ging ook verloren voor de kerk, behalve de derde priester.  De rest ging over in de handen van de lekenheren, de voorzaten van de ridders van Oppem.  Deze hielden een deel in leen van de ridders van Meise en een ander deel van de graven van Aalst en de kasteleinen van Bourgourg.
Onder Meise behandelden we reeds de oorkjonden daaromtrent van 1139, 1171, 1176, 1182, 1286, 1211 en 1223.  De herkomst van deze tienden en het vrij ernstig geschil dat er uit voortvloeide leidde tot de excommunicatie van Adam d Ophem.  De betwisting liep ruim 40 jaar.
Het andere deel tiende hielden ze van de milites de Menze, die op hun beurt leenmannen waren van de kasteleinen van Grimbergen en langs deze de rechtstreekse tak van de Berthouts.  Deze ingewikkelde feodale toestand blijkt duidelijk uit de oorkonde van 1233.  De Berthouts namen de erfenis over van de beide abdijen Grimbergen en Ninove.  Het is de laatste overdracht in een lange reeks.  Voortaan is gans het parochiaal patrimonium weerom in geestelijke handen en is de nieuwe en definitieve toestand geschapen, die eeuwen zal duren.
Nog tot nu toe draagt de abdij van Grimbergen de zorg voor het zielenheil van de parochianen van Oppem.

Het kerkgebouw.
Het kerkje van Oppem is een van de meest typische van gans de streek.  Met zijn wit torentje en muren vormt het één geheel met het landschap en wekt nog een beeld uit voegere eeuwen.  Nog altijd vormen kerk en hof één geheel, zoals honderden jaren geleden.  Men mag er gerust de pastorij en het Schooltje van Oppem bij rekenen.
Van het oude kerkje bleef in deze 18^de eeuwse bouw niets bewaard.
Momenteel wordt het gerestaureerd, evenals de pastorij.

Amelgem
Het hof en de kapel vormen een eenheid die niet mag gescheiden worden.  De kapel is de typische hofkerk van de streek, die alles dankt aan het kloosterkerkje.
“Het is een synthese van het schone Brabantse landschap : vruchtbaar akkerland, hellend in zachte golvingen naar een kabbelende beek, diepe aardewegen, een verlaten kapel met mooie barokke silhouet onder hoge bomen, enige hofsteden daarrond, een landelijke herberg (met de beste kriek van de streek Heyvaert  ,nu verdwenen), een oude watermolen met vijver en twee grote witte hoeven : Groot- en Klein Amelgem, gescheiden door een glooiende groene weide.
Groot Amelgem was de geboorteplaats van kardinaal Sterckx en bevat de Duivelschuur.  Op klein Amelgem werd “de mens van goede wil van Walschap” gefilmd.  Daarin en daarrond het hele vreedzame, landelijke bedrijf, het noeste Brabantse boerenvolk.  Rondom : de blauwe vergezichten met op het voorplan, naast de zware bomenmassa van de Plantentuin, het kleurige dorp Meise.” 

Kanunik Delestré en J. Lindemans schreven in 1927 een merkwaardige bijdrage over Amelgem.  De ontwikkeling van het Grimbergs domein en uit de oude verdeling van de pachtvoorwaarden  kunnen we afleiden dat het een zeer typisch voorbeeld is van een oude villa, een domein uit de oude Middeleeuwen, dat zijn structuur en uitzicht traditioneel heeft behouden.
De abdij van Grimbergen is slechts de trouwe opvolger geweest, gedurende meer dan zeven eeuwen, van de oude domeinheer.  Amelgem is een typisch voorbeeld van de “villakerk”, de “villa parochie”, de eigenkerk.
De frankische stamhouder Amalhari uit de 4^de eeuw zou de eerste bezitter geweest zijn van het goed, dat reeds vroeger in het bezit moet geweest zijn van een gallo-romeinse villaheer.  Volgens de oudste schrijfwijzen, evolueerde de benaming van Amolringeheim,  Amolbriengeheim, Amelrengheim naar Amelrengehem.
De drieledige verdeling van de velden is van die tijd.  De concentratie van “Amel” namen is opvallend.
Er was een overeenkomst tussen de abdij van Lobbes en het St.-Goedelekapittel in zijn geheel en anderzijds Godfried van Amelgem, poorter ook te Brussel.
Er traden twee rechtspersonen op : Godfried, deken, namens het gehele kapittel en Godfried van Amelgem met zijn zoon Hendrik  en zijn neef Theoderik.
Het is een erfgoed dat Sint – Goedele de allodiaal eigenaar blijft.             Als erkenning van dit allodiaal bezit zal de abdij van Grimbergen jaarlijks met Kerstmis aan St.-Goedele 20 solidi betalen.  Het Sint-Goedelekapittel bezat te Amelhgem dus een voornaam allodium.  Grimbergen is dus nooit volledig eigenaar geweest.

Samenstelling en ligging van het domein Amelgem
Het lag onder drie verschillende jurisdicties : Meise, Oppem, Brussegem en Ossel, een stuk bos onder Wemmel terzijde gelaten.  Er waren dan ook drie verschillende landmaten in voege : de Oppemse of Meise maat (de kleinste), de Brussegemse maat, de Osselse maat (de grootste). Het domein overkoepelde deze diversiteit.
Naar gelang de ligging bediende men zich van een dezer maten, soms ten onrechte!
Men spreekt van :
1. Het hof met landerijen (drie velden)
2. De mansionarii
3. De cijnslieden 
De verdeling in drie velden is typisch.  Het gaat er nog om de driejaarlijkse wisselbouw, d.i. bij beurt een veld wintergraan, een veld lentebezaaiïng en een veld braak of dries.  Deze toestand heeft geduurd tot in de 17^de eeuw, wanneer nieuwe landbouwmethoden ontstonden door het aanleggen vanklavervelden, die het driesland uitschakelden.  Hierdoor werd de tebewerken oppervlakte te groot en kwam de splitsing in Groot- en Klein Hof, ook genaamd het Nieuw hof in 1705.

De kapel en parochie.
Op grond van de oorkonden stellen wij vast dat :
In de stichtingsoorkonde van de abdij van Grimbergen (1132) is er geen sprake van Amelgem; wel van Meise met zijn afhankelijkheden Oppem en Rode.
In de bevestigingsbrief van 1147 door paus Eugenius III evenmin tenzij de gift van een mansus, te Amelgem gelegen, aan de kerk van Strombeek behorend.
In een bevestigingsbrief door Walterus Berthoud in 1154 van verscheidene schenkingen aan de abdij komt Amelgem voor het eerst voor.   Twee pastoors zouden toen medezeggenschap gehad hebben te Amelgem, deze van Amelgem zelf en deze van Ossel op wiens grondgebied een groot deel was gelegen.
In 1155 komt het altare de Amelrengem aan de abdij.  Uit deze tekst blijkt dat Amelgem afzonderlijk werd geschonken, nadat Meise en zijn afhankelijkheden Oppem en Rode reeds lang aan Grimbergen behoorden en Amelgem aldus een gans afzonderlijke rechtstoestand had, geheel onafhankelijk van Meise en bepaald zelfstandig en op gelijke voet met Meise, Wemmel,…  Amelgem met zijn groot hof en minstens 15 huisgezinnen was in die tijd
even en wellicht belangrijker dan Rode en Oppem.
De bevestigingsbulle van paus Alexander van 1179 maakt opnieuw duidelijk onderscheid tussen Amelgem en Meise.
In 1244 en 1247 lezen wij in de schenkingsbrief van Arnold van Zellaer zeer duidelijk “parrochia de Amelrengem”.
In het “privilegium magnum” van paus Innocentius III van 25.10.1246 lezen we voor Meise “ecclesia” en voor Amelgem “capella ville de Amelrenghem”.
In 1258 is er van Amelgem geen sprake meer.
In 1260 (12.12) worden de parochianen van Wemmel en Amelgem opgeroepen om te getuigen i.v.m. een geschil met de abdij.
In 1287 werd Amelgem een afhankelijkheid van Meise.  Er was echter nog een eigen kapelaan zoals ook vermeld in het cijnsboek uit de XIVde eeuw.
In 1622 werden de inkomsten bij Oppem gevoegd, maar de juiste datum van de samensmelting met Oppem is niet bekend.
Hof en kapel hingen nog steeds samen volgens een stuk van 1662.
Er was een processie op de Kruisdagen van Oppem naar de Amelgemkapel.  Een hele tijd stond de kapel er desolaat bij en de auteru doet dan ook een oproep bij de geestelijkheid om haar nieuw leven in te blazen.  De KVLV houdt nu nog elk jaar een vierin voor de kapel.