De onbegrensde ruimte van de geest ontsluit je door je volledig te richten op het nu. Bevrijding schuilt in het onvoorwaardelijk ervaren van het huidige moment. Deze universele waarheid lijkt eenvoudig te bevatten, maar vergt grote toewijding om concreet toe te passen. Sta eens stil bij de aanzienlijke hoeveelheid tijd die je doorbrengt met denken aan de toekomst (angst, zorgen, plannen, dromen, fantasieën...) en het verleden (zowel goede als slechte herinneringen). Wanneer onze geest zich hiermee bezighoudt, zijn wij niet echt aanwezig in het huidige ogenblik, in het nu. We voeren een heleboel dagelijks terugkerende handelingen op automatische piloot uit, dit wil zeggen zonder (volledige) aandacht, ondertussen druk nadenkend over de dingen die we daarna nog moeten doen, hoe we ze zullen doen, dingen die gebeurd zijn en waar we aan vast blijven hangen... Afgeleid door een ononderbroken opeenvolging van gedachten die ons wegvoeren van het huidige moment, van dat waar we mee bezig (zouden moeten) zijn, missen we het enige dat echt aanwezig is: het nu. Dit nu is het enige reële in ons leven, we kunnen niets anders beleven en ervaren dan het nu, van moment tot moment. De toekomst en het verleden bestaan niet echt: zij zijn slechts mentale constructies, concepten in onze geest. We kunnen slechts denken aan de toekomst of het verleden, maar we zijn er nooit in aanwezig: de toekomst is nog niet gekomen (we proberen wel om die zo goed mogelijk in te schatten of te controleren, maar dat zijn vaak ijdele pogingen) en het verleden is onherroeplijk voorbij (hoe graag we bepaalde dingen anders hadden willen doen, we kunnen niet terug, nooit). De enige realiteit waarin we kunnen en moeten leven is het nu. Natuurlijk ben je deze morgen opgestaan en ligt dat moment in het verleden, maar dat opstaan deed je toen in het nu en natuurlijk zul je straks gaan slapen, maar ook dat moment zal zich aandienen in het nu. Hoe je het ook draait of keert er is alleen het nu, daaraan valt niet te ontsnappen. De pijnlijke paradox wil echter dat wij het merendeel van onze tijd en energie spenderen aan gedachten die ons net wegvoeren van het nu en in die zin in een illusie leven, want de waarheid manifesteert zich enkel in het huidige moment. Denk maar eens aan hoe uiteenlopend de herinneringen van verschillende personen aan een gebeurtenis kunnen zijn, om nog maar te zwijgen over het denken aan de toekomst dat in feite puur giswerk is. Geestelijk onevenwicht onder de vorm van angst of depressie, maar ook minder extreme vormen zoals onrust, ontevredenheid en zorgen, ontstaat wanneer we het contact met het nu (volledig) kwijt zijn en enkel leven in de illusies van toekomst en verleden die buiten ons hoofd geen bestaan kennen. De remedie hiervoor, en deze strekt zich uit op alle domeinen van ons leven, zowel in heel eenvoudige, op het eerste zicht banale dingen als in complexe aangelegenheden, is een consequente gerichtheid op of terugkeer naar het nu. Het nu ontsluit je voor jezelf door de manier waarop je dingen doet. Niet zozeer wat je doet is belangrijk, maar wel hoe je het doet: met aandacht, concentratie, opmerkzaamheid, zorgvuldig. Focus je voor de volle honderd procent op wat je nu aan het doen bent en breng de inspanning op om je bewust te zijn van alle factoren die je van het huidige moment wegvoeren. Betrap er jezelf op dat je eigenlijk tijdens het afwassen niet meer met je volle aandacht bij de pan in je handen bezig bent, maar aan het dromen bent, verdwaald in fantasieën, bezig plannen te smeden, ondergedompeld in herinneringen... Het moment dat je dit beseft kun je je ogen sluiten, een paar keer bewust ademhalen, de gedachten loslaten en terugkeren naar de pan die je vasthoudt in het huidige moment. Niet alleen zal de kwaliteit van je handelingen er sterk op vooruitgaan, maar een niet te onderschatten hoeveelheid energie die anders wegstroomt in bodemloze illusies, gaat op die manier niet verloren, wat je geestelijke evenwicht weer ten goede komt. Omdat onze geest ongeoefend is zal dit voortdurend blijven bij en terugkeren naar het nu, zeker in het begin, veel inspanning kosten, maar begin met kleine stapjes zoals geïllustreerd in mijn allereerste bijdragen: de afwas, de douche, een maaltijd en breid de tijd die je in deze meditatieve grondhouding (want wat je op die manier doet is niets minder dan meditatie, waarover later meer) doorbrengt geleidelijk aan uit. Probeer dit en hou vol: ik kan er alleen maar op de meest indringende manier van getuigen dat er een immense kracht schuilt in het bewust beleven van het nu. Om die kracht te ontdekken moet je zelf beginnen oefenen. Niet langer denken, piekeren, afwegen of onderhandelen met jezelf, maar doen!
Opdat er sprake zou zijn van
geestelijke gezondheid moeten we de geest, hier in het westen een erg
vaag begrip dat weinig of geen aandacht krijgt, onderzoeken.
Als we even de tijd en moeite nemen om
stil te staan bij ons innerlijke leven, dan ontdekken we dat ons
bewustzijn voortdurend bevolkt wordt door gedachten en emoties: we
maken plannen, formuleren voornemens, maken ons zorgen, zijn angstig,
herinneren ons dingen, dagdromen, geven ons over aan bepaalde
fantasieën, hebben wensen en verlangens, verwachtingen enz.
De fout die we in eerste instantie
geneigd zijn te maken is dat we ons volledig identificeren met die
gedachten en emoties.
We laten ons zo overweldigen en
meeslepen door de verschijnselen die ononderbroken opdoemen in onze
geest, dat we er volledig mee samenvallen en er foutief van uitgaan
dat zij de essentie van ons bewustzijn zijn, dat zij onze geest
vormen, dat wat wij innerlijk zijn.
We verwarren echter de inhoud van het
bewustzijn met de ruimte waarin die inhoud zich manifesteert.
Laat me een beeld gebruiken om dit te
verduidelijken: ons bewustzijn is ruimte en in essentie leeg als de
lucht of de hemel; onze gedachten en emoties, alle mogelijke mentale
entiteiten, zijn fenomenen die zich binnen die ruimte, binnen die
leegte afspelen zoals er wolken, vogels, insecten, vliegtuigen,
fabrieksrook, bliksemflitsen enz. in de lucht aanwezig kunnen zijn.
Typisch aan de verschijnselen in de
lucht is dat ze van voorbijgaande aard zijn, terwijl de hemel zelf,
hoe ongrijpbaar ook, er altijd is: onbegrensd (waar begint de hemel
of houdt hij op?) en zonder oordeel voor wat zich voordoet.
In de hemel is plaats voor mooie en
lelijke dingen, goede en slechte dingen. De hemel laat regenbogen en
zonnestralen toe, maar verzet zich evenmin tegen giftige rook of
oorlogsprojectielen, alles krijgt er een plaats zonder de hemel schade te
berokkenen.
Die hemel is onze geest, ons
bewustzijn: ook ongrijpbaar maar niettemin aanwezig, ook onbegrensd
en onbewogen, maar meestal en zeker in periodes van psychisch lijden,
nagenoeg volledig verduisterd door (negatieve) gedachten en emoties
zodat we vergeten dat we eigenlijk onbegrensde ruimte zijn, omdat het
donkere wolkendek zo laag hangt.
In die zin is depressie een
bewustzijnsvernauwing, een vorm van mentale claustrofobie, waarbij je
je zo vereenzelvigt met bepaalde terugkerende gedachtenpatronen
(bijvoorbeeld: 'ik word niet meer beter, mijn pijn houdt nooit meer
op.') dat we in een voortdurende toestand van verstikking of
verkramping verkeren.
Het komt er dus op aan onze
identificatie met die gedachten en emoties, onze identificatie met
het ego te laten vallen om terug de ruimte te ervaren die we in
essentie zijn.
Dit is niet gemakkelijk maar evenmin
onmogelijk.
Het vraagt van ons de bereidheid om
onze geest te trainen, want zij is de bril waardoor wij de
werkelijkheid waarnemen. Het spreekt voor zich dat een 'vuile' bril
ons een vertroebelde aanblik op de werkelijkheid biedt en dat het
(opnieuw) verkrijgen van geestelijke gezondheid, van evenwicht, rust,
helderheid en weerbaarheid, zal afhangen van onze voortdurende
inspanning om die bril schoon te maken.
Hoe dit precies in zijn werk gaat
behandel ik in mijn volgende bijdragen; op dit moment is het echter
belangrijk om bovenstaande inzichten zo goed als mogelijk zelf te
verifiëren en te laten indringen om het belang van zo'n training in
te zien.
Het is uiteindelijk de geest die de
uiterlijke omstandigheden van ons leven, waar we geen of slechts een
beperkte invloed op kunnen uitoefenen, vertaalt in welzijn of ellende
