(Hoofdstuk 2 "Over boekenreeksen en uitgevers...")

§ 2.1 Over "Que sais-je?" van P.U.F.

Een aantal boekencollecties van Franse of Engelse oorsprong dragen ongetwijfeld bij tot een beter inzicht van de wetenschap en de biowetenschap. Herhaaldelijk heb ik echter kunnen vaststellen dat vooral Nederlandstalige wetenschappers in de vijftiger en zestiger jaren helemaal niet vertrouwd waren met bvb de collecties van Franse oorsprong, ja zelf hun bestaan onderkenden. Uit eigen ervaring weet ik nu dat zij voor mij erg nuttig, ja zelfs onontbeerlijk waren, o.m. voor de uitbouw van mijn wetenschappelijke loopbaan. Om deze reden lijkt mij een globaal en grondig overzicht van betreffende boekencollecties of boekenreeksen niet overbodig te meer daar in vele cursiefjes van mijn blogs verwezen wordt naar deze specifieke literatuur.
Voor vele studenten beperkte de leerstof zich -noodzakelijkerwijze- tot de voorhanden zijnde syllabi of cursusnota's en ik vrees dat dit nog steeds het geval is. Het gevolg hiervan is dat de student een vertekend beeld krijgt van wat « wetenschap » (en vooral « biowetenschap ») eigenlijk is en de betrekkelijkheid van een wetenschappelijke « bewijsvoering » hem totaal vreemd is.  

1° de collectie “Que sais-je?” (Presses Universitaires de France)

Als er nu één collectie is waaraan ik erg veel te danken heb, dan is het wel de collectie “Que sais-je?” ⁽¹⁾ van de Presses Universitaires de France (P.U.F.) ⁽²⁾ .

Deze boekenreeks werd door Paul Angoulvent ⁽³⁾ in volle oorlogstijd (1941) opgericht. Het basisidee was een zeer groot aantal onderwerpen, waaronder ook wetenschappelijke, toegankelijk te maken voor een “gecultiveerd” publiek aan een zeer redelijke prijs. Het pocketformaat werd dus als standaard gekozen. Iedere pocket werd geschreven door een bekend expert of deskundige en telde maximaal 128 pagina’s, waaronder een bibliografie. De collectie kende een enorm succes. Samengevat 3800 titels, 2500 auteurs en tot op heden 200 miljoen exemplaren verkocht!!

Tegenwoordig zijn er slechts 800 titels in de boekhandel beschikbaar, de andere zijn meestal te verkrijgen in tweedehandsboekhandels. Sommige bibliotheken zoals deze van de “Ecole Polytechnique” te Parijs beschikken over de volledige reeks. Het was hier dat een Ferdinand Verhulst, stichter van de Epsilon- reeks ⁽⁴⁾ in 1984 kennis maakte met “Que sais-je?” :

…. In 1984 gaf ik een voordracht op de Ecole Polytechnique in Parijs. Dit is een van de "grandes écoles", op militaire leest geschoeid en van hoge academische kwaliteit. Mijn verblijf duurde een dag of vijf en, zoals dat gaat, liep ik een keer de bibliotheek binnen om wat te browsen. Mijn oog viel op een flink aantal planken met kleine boekjes uit de serie "Que sais-je?" van de Presses Universitaires. De reeks leek compleet en telde meer dan drie duizend exemplaren.
Voor het goede begrip moet ik even vertellen wat de formule is van deze boekjes. Elk deel gaat over een enkel onderwerp, bijvoorbeeld de Etrusken, de Waarschijnlijkheidsrekening of Modern Toneel en is geschreven door een deskundige van naam. Op deze manier is een reeks ontstaan van een duizelingwekkende veelzijdigheid en een grote culturele betekenis. De boekjes worden regelmatig herdrukt en de reeks groeit nog steeds.
Ik wist natuurlijk allang dat deze reeks bestond, maar het zien van de complete serie gaf me opeens een schok. Niet alleen vond ik het een prachtige collectie, ik realiseerde me heel scherp het ontbreken van iets vergelijkbaars in het Nederlands……

Jammer genoeg zijn vele titels, waaronder deze gewijd aan wis-, natuur- of scheikunde niet langer verkrijgbaar want totaal uitverkocht. En juist deze titels lijken mij nu erg interessant, want het zijn echte momentopnamen van de wetenschap van die tijd. In de loop der jaren heb ik aldus een honderdtal monografieën kunnen verwerven, die handelen over wiskundige, fysische en chemische onderwerpen alsook over farmacie.: ze worden aangehaald en besproken in diverse cursiefjes van dit blog.....

2° de collectie “monographies dunod”:

Een andere belangrijke collectie werd gevormd door de “monographies dunod”. Op de markt gebracht in pocketvorm met typische roestbruine linnen kaft in de jaren zestig door de bekende Franse uitgeverij Dunod ⁽⁵⁾ , waren ze van een hoger niveau dan “Que sais-je?”. Ze waren ook heel wat duurder en telden tussen de 150 en 250 bladzijden. Heel wat van die pockets werden als syllabus gebruikt o.m. aan de Franse universiteiten. Ziehier de volledige lijst, geordend volgens de natuur van het onderwerp:

- Pockets handelend over wiskundige onderwerpen:

- “Principe des calculatrices numériques automatiques” (n° 1) P. Naslin (1960)*

- “Théorie des jeux et programmation linéaire” (n°17) S. Vajda (1959)*

- “Probabilité et information” (n°20) A.-M. Yaglom et I.- M. Yaglom

- “Introduction à la théorie des probabilités” (n°26) B.V. Gnedenko et A. Khintchine

- “Introduction à l’analyse vectorielle à l’usage des physiciens et des ingénieurs” (n°34) B. Hague (1961)*

- “Principes de statistique mathématique” (n°35) A. Tortrat (1961)*

- “Algorithmes et machines à calculer” (n°46) B.A. Trahtenbrot (1963)*

- “Théorie des ensembles” (n°50) E. Kamke (1964)*

- “Processus stochastiques” (n°55) L. Takacs

- “Les méthodes de Monte-Carlo” (n°65) J.M Hammersley et D.C. Hanscomb

- Pockets handelend over fysische onderwerpen:

- “Les Piles atomiques à neutrons lents (n°2) J. Maurin

- “Les semiconducteurs” (n°4) P. Aigrain et F. Englert

- “Physique des gaz complètement ionisés” (n°9) L. Spitzer

- “Introduction à la théorie des gaz ionisés” (n12) J. L. Delcroix

- “Friction et lubrification” (n13) F.P Bowden et D. Tabor

- “Notions sur les circuits d’impulsion” (n°15) F. Farley (1959)*

- “Techniques modernes et applications de la cryométrie” (n°16) Y. Douchet

- “Groupes finis de symétrie et recherche des solutions de l’équation de Schrödinger” (n°18) L. Mariot (1959)*

- “Photopiles au sélénium” (n°21) G. Blet (1959)*

- “Luminescence cristalline” (n°24) D. Curie

- “Introduction aux circuits à transistors” (n°25) E.H. Cooke-Yarborough (1960)*

- “Phénomènes non linéaires et paramétriques en électronique” (n°27) A. Kharkevitch

- “Magnéto hydrodynamique” (n°28) T.G. Cowling

- “Eléments de mécanique analytique” (n°32) J.W. Leech

- “Théorie des ondes dans les plasmas” (n°33) J.F. Denisse et J.L. Delcroix

- “Techniques variationnelles en radioélectricité” (n°39) L. Cairo et T. Kahan

- “Electrodynamique cosmique” (n°40) J.W. Dungey

- “Phénomènes électriques dans les gaz” (n°41) R. Papoular

- “Cryophysique” (n°42) K. Mendelssohn

- “Physique nucléaire des hautes énergies” (n43) W.O. Lock

- “L’émission photoélectrique et ses applications” (n°44) P. Vernier (1963)*

- “Physique des plasmas –tome I-“ (n°45) J.L. Delcroix (1963)*

- “Physique des plasmas –tome II-“ (n°64) J.L. Delcroix (1966)*

- “Précis de relativité restreinte” (n°49) O. Costa de Beauregard (1964)

- «Précis de mécanique quantique relativiste (n°66) O. Costa de Beauregard (1967)

- “La supraconductivité” (n°52) E.A. Lynton

- “Introduction à la physique des particules élémentaires” (n°56) R.E. Marshak et E.C.G. Sudarshan

- “Diélectriques” (n°63) J.C. Anderson (1966)*

- “Electrons de conduction et surfaces de Fermi des métaux” (n° ) C Boulesteix et M. Bruneaux (1969)*

- “La matière-énergie dans ses particules ultimes” (n° ) J. Debiesse et L. Lemoigne (1969)*

- “Les constantes atomiques fondamentales” (n°) J. H. Sanders (1969)*

- “Eléments de statistique quantique appliquée à la thermodynamique isotherme” (n°58) L. Godefroy (

- “Les corrélations et l’entropie en mécanique statistique classique” (n°60) J. Yvon

- “Photoconduction” (n°62) A. Rose

- “Principes essentiels de la mécanique quantique” (n°67) D.I.Blokhintsev

- “Introduction à la thermodynamique des processus irréversibles” (n°68) I. Prigogine

- Pockets handelend over chemische onderwerpen:

- “La chromatographie” (n°5) L. Savidan

- “Récents progrès en microcalorimétrie” (n°6) E. Calvet et H. Prat

- “Catalyse hétérogène” (n°8) J.-E. Germain

- “Le principe de similitude en genie chimique” (n°11) W. Matz

- “La biochimie des acides nucléiques” (n°23) J.-N. Davidson (1960)**

- “Composés organométalliques” (n°29) G.E. Coates

- “Précis de chimie organique générale” (n30) C. Prévost (1960)*

- “Les mécanismes réactionnels en chimie organique” (n°31) B. Tchoubar (1968)**

- “Chimie physique des semiconducteurs” (n°36) J.P. Suchet

- “Structure de l’atome et liaison chimique” (n°37) F. Seel

- “Chimie des métaux de transition” (n°47) L. Orgel (1964)**

- “Cinématique des réactions nucléaires” (n°53) A. Micchalowicz

- “Les résines échangeuses d’ions” (n°57) L. Savidan (1065)**

- “Chimie cristalline” (n°?) J. Zemann (1970)*

- “Introduction à la chimie des glucides” (n°69) R.D. Guthrie et J. Honeyman

- Pockets handelend over biologische onderwerpen:

- “Le cycle du carbone dans la photosynthèse” (n°10) J.-A. Bassham et M. Calvin

- “Physiologie des insectes” (n°14) V.-B. Wiggles worth (1959)*

- “L’évolution des vertébrés inférieurs” (n°22) J.-P. Lehman (1959)*

- “Histochimie” (n°38) W.G.B. Casselman (1962)*

- “Les chromosomes” (n°48) M.J.D. White (1963)*

De meeste van deze pockets waren Franse vertalingen van oorspronkelijke Engelse of Duitse monografieën.

3° de collectie “Fondements de la chimie moderne” van Dunod:

Een andere interessante boekencollectie was “Fondements de la chimie moderne”. Daterend uit eind de jaren zestig begin de jaren zeventig, telde deze collectie een tiental monografieën, waarvan enkele (gemarkeerd met *) mij van nut waren bij mijn doctorale studie:

- « Les éléments transuraniens artificiels » (n°1) G.T. Seaborg (1967)

- « Chimie des éléments non métalliques » (n°2) W.L. Jolly (1967)

- « Spectroscopie d’absorption appliquée aux composés organiques » (n°3) J.R. Dyer (1970)*

- « Etude des réactions organiques » (n°4) R. Stewart (1968)*

- « Introduction à la chimie des radicaux libres » (n°5) W.A. Pryor (1969)*

- « Photochimie et réactions moléculaires » (n°6) M. Mousseron-Canet et J.-C. Mani (1969)*

- « La chimie du groupe OH » (n°7) L.B. Clapp

- « Les complexes moléculaires » (n°8) A. Rose

- « Eléments de chimie quantique » (n°9) J. Hladik (1971)*

- « La cinétique des réactions en chaînes » (n°10) R. Sochet (1971)

Ook hier betroffen het meestal Franse vertalingen van Engelse monografieën.

4° de collectie “L’Univers des Connaissances” de Hachette

Deze collectie dateert eveneens uit de jaren zestig en werd door de uitgever Hachette ⁽⁶⁾ als volgt voorgesteld:

…L’Univers des Connaissances est une collection internationale d’ouvrages illustrés, écrits par d’éminents savants et érudits du monde entier qui, à notre époque de spécialisation croissante, ressentent le besoin de présenter une vue d’ensemble et une mise à jour des questions qu’ils connaissent le mieux.

Ces ouvrages s’adressent d’abord à un public cultivé mais ils sont également destinés aux étudiants des universités et aux spécialistes de disciplines particulières, désireux d’approfondir leur culture générale.

La collection est publiée simultanément en France, en Angleterre, en Allemagne, en Espagne, aux Etats-Unis, en Hollande, en Italie et en Suède…

De collectie is eerder beperkt maar bevat toch enkele interessante titels, die een zeer goede omschrijving geven van het onderwerp.

Voor wat de fysische wetenschappen betreft zijn er de volgende titels:

- « Mathématiques et réalités » de Hans Freudenthal (n° 20-1967-). De auteur Hans Freudenthal (1905-1990) ⁽⁷⁾ was een Duits-Nederlandse wiskundige en pedagoog die bijdragen leverde aan de topologie en de filosofie, historie en theorie van het wiskundeonderwijs.

- « Particules et Accélérateurs » de Robert Gouiran (n° 10 -1969). Robert Gouiran ⁽⁸⁾ is een bekend nucleair fysicus, die werkzaam was aan de CERN. Later echter betoonde hij door toedoen van zijn echtgenote Francine Mercier belangstelling voor de astrologie waardoor zijn wetenschappelijke naam in het gedrang werd gebracht. Dit verklaart wellicht waarom in Wikipedia geen monografie aan hem gewijd wordt?

- « La Recherche sur le Zéro absolu » de K.A.G. Mendelssohn (n° 7 -1966). De fysicus Kurt Alfred Georg Mendelssohn (1906-1980) ⁽⁹⁾ studeerde onder Max Planck, Walther Nernst , Erwin Schrödinger en Albert Einstein. In 1933 vluchtte hij naar Engeland en kwam terecht op de Universiteit van Oxford, waar hij hoogleraar werd. Hij is ook bekend als schrijver van het boek “The Riddle of the Pryramids” (1974).

- « Qu’est-ce que la Lumière? » de A.C.S. van Heel et C.H.F. Velzel (n°26 -1967-). Abraham Cornelis Sebastiaan van Heel (1899-1966) ⁽¹⁰⁾ was hoogleraar Natuurkunde (vakgroep Optica) aan de Technische Hogeschool te Delft. Van Heel studeerde natuurkunde in Leiden, waar hij afstudeerde en later promoveerde bij de Nobelprijswinnaar H.A. Lorentz. Tijdens zijn studie verbleef hij een jaar in Parijs, in het laboratorium van Charles Fabry, de uitvinder van onder andere de Fabry-Pérot-interferometer.

- « Structure de l’Univers » de Evry Schatzman (n°36 -1968-). De astrofysicus Evry Schatzman (…) ⁽¹¹⁾ (1920-2010) wordt wel eens de vader van de Franse astrofysica genoemd. Hij werd titularis van de eerste leerstoel Astrofysica van de Sorbonne.

Voor de biowetenschappen zijn er:

- « Le Monde des Insectes » de Rémy Chauvin (n° 16 -). De bioloog Rémy Chauvin (1913-2009) ⁽¹²⁾ was een entomoloog en ook bekend voor het boek “Le Darwinisme ou la fin d’un mythe” ⁽¹³⁾ . Dit laatste boek is aanbevolen lectuur voor wie eens een ander geluid wil horen dan het scientisme van Dawkins en Co (“The selfish gene”).

- « Le Monde des Dinosaures » de Björn Kurten (n° 28 -). De Fin Björn Kurten (1924-1988) ⁽¹⁴⁾ was een paleontoloog en professor aan de Universiteit van Helsinki en doceerde insgelijks aan de Universiteit van Harvard.

- « Les Animaux inférieurs » de Martin Wells (n°36-). De zooloog Martin John Wells (1928-2009) ⁽¹⁵⁾ was gespecialiseerd in de mariene biologie (cephalopoden). Hij was werkzaam in het bekende “Stazione Zoologica di Napoli”.

- « Le Mimétisme animal et végétal » deWolfgang Wickler (n°29 -1968-). Wolfgang Wickler (1931-?) ⁽¹⁶⁾ was een leerling van Konrad Lorenz en verbonden aan het Max Planck Instituut (Departement Gedragsfysiologie). Hij was een felle tegenstander van de theorie van het instinct, die door Lorenz gepropageerd werd.

Voor de geowetenschappen hebben we:

- « Le Paléolithique dans le monde » de François Bordes (n° 30-1968-). De geoloog en archeoloog François Bordes (1919-1981) ⁽¹⁷⁾ was een eminent Paleolithicum- kenner . Hij schreef ook science-fiction romans onder het pseudoniem Francis Carsac .

- «L’Anatomie de la Terre » de André Cailleux (n° 33-1968-). De geoloog en geograaf André Cailleux (1907-1983) ⁽¹⁸⁾ (zijn werkelijke naam was André de Cayeux de Senarpont) was professor geologie aan de Sorbonne. André Cailleux, was titularis van drie “licenties (bachelor), respectievelijk in de fysische wetenschappen, in de natuurwetenschappen en in de letteren. Hij behaalde ook een certificaat in de astronomie. Met zijn doctoraal proefschrift begon hij een studie, die van hem een deskundige op wereldvlak zou maken op het gebied van de glaciologie.

Hoewel deze teksten dateren, vormen ze nog steeds een goede inleiding tot de discipline in kwestie. Men moet er echter wel rekening mede houden, dat sommige theorieën achterhaald zijn.

-------------------------------------------------------

(1) zie: http://fr.wikipedia.org/wiki/Que_sais-je_%3F

(2) zie: http://fr.wikipedia.org/wiki/Presses_universitaires_de_France

(3) zie: http://fr.wikipedia.org/wiki/Paul_Angoulvent

(4) zie: http://nl.wikipedia.org/wiki/Epsilon_Uitgaven

(5) zie: http://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89ditions_Dunod

(6) zie: http://fr.wikipedia.org/wiki/Hachette_Livre

(7) zie: http://fr.wikipedia.org/wiki/Hans_Freudenthal

(8) zie: http://www.librairiedialogues.fr/personne/francine-gouiran/375806/

(9) zie: http://en.wikipedia.org/wiki/Kurt_Mendelssohn

(10) zie: http://nl.wikipedia.org/wiki/Abraham_Cornelis_Sebastiaan_van_Heel

(11) zie http://fr.wikipedia.org/wiki/Evry_Schatzman

(12) zie http://fr.wikipedia.org/wiki/R%C3%A9my_Chauvin

(13) zie http://www.biblisem.net/historia/chaudarw.htm

(14) zie http://fr.wikipedia.org/wiki/Bj%C3%B6rn_Kurt%C3%A9n

(15) zie http://www.guardian.co.uk/science/2009/feb/25/obituary-martin-wells

(16) zie http://en.wikipedia.org/wiki/Wolfgang_Wickler

(17) zie http://fr.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_Bordes

Onze uiteindelijke en enige opdracht was « slagen in het eerste jaar en wel in de eerste zittijd », want anders kwamen er problemen met de legerautoriteiten. Geen gemakkelijke opdracht, zoals men verder zal zien en waaraan toch een flinke dosis “chance” (bof) gemoeid was. In die jaren werden de kandidaturen « Wetenschappen » immers beheerst door twee boemannen, prof. Moens (Natuurkunde) en prof. Verplancke (Plantkunde) waarover meer in volgende cursiefjes. Zo was bvb eerstgenoemde bij het eindexamen erg grillig en totaal onberekenbaar. Deze grilligheid heeft velen hun carrière of loopbaan gekost.

Behoorde ik in de eerste kandidatuur nu wel tot die “chançards” (bofferds) en was deze opdracht tot een goed einde gebracht dan was ik echter helemaal niet van plan om mijn militair contract nog verder te verlengen en tot de SOGD (School der Officieren van de Gezondheidsdienst) toe te treden. Hierdoor kwam ik natuurlijk in een conflictsituatie terecht. Een en ander bracht met zich mede dat ik mijn tweede kandidatuur farmacie in 1961 voor de Centrale Examencommissie moest afleggen en ik, met een kandidaatsdiploma farmaceutische wetenschappen op zak, op de arbeidsmarkt terecht kwam. Het werd de firma Madaus ⁽¹⁾ .

Die enkele jaren van bedrijvigheid voor Madaus zijn achteraf beschouwd, bepalend geweest voor mijn verdere wetenschappelijke loopbaan. Ik kwam zo voor het eerst in contact met de wondere en voor mij toen volslagen onbekende wereld van de fyto- en homeotherapie. Van deze periode maakte ik ook gebruik om door zelfstudie verder door te dringen in de fascinerende wereld van de wis-, natuur-, en scheikunde. Mijn verblijf aan de Cadettenschool had wel degelijk sporen nagelaten.

Lange tijd heb ik zelfs getwijfeld, of ik er toch niet beter aandeed om van studierichting te veranderen en te opteren voor bvb een licentie natuurkunde. Tenminste als de gelegenheid zich aanbood. Uiteindelijk koos ik dan toch voor farmacie en ik weet nu nog altijd niet wat bij mij de doorslag heeft gegeven: waren het mijn mooie herinneringen aan apotheker Versailles? Of kwam het door mijn werkzaamheden bij Madaus en de aantrekkingskracht van die zogezegde pseudodisciplines fytotherapie en homeopathie?

In elk geval vanaf 1968 begon ik mij intensief voor te bereiden op het examen “eerste proef farmacie” (wat vandaag overeen stemt met het derde jaar bachelor B3) zoals dit toen heette en wel voor de Centrale Examencommissie.

Ter gelegenheid van het examen in 1969, waarin ik slaagde “cum laude” maakte ik nu voor het eerst kennis met enkele professoren van de ULB o.m. prof. Molle, prof. Thomas, prof. Mutsaerts en prof. Dryon ⁽²⁾ . Deze laatste stelde mij voor mijn “master” op de toen juist opgerichte VUB te behalen en liet duidelijk uitschijnen, dat er hier mogelijkheden waren voor een doctoraat in de farmaceutische wetenschappen. Ik heb toen nog maar eens aan de wijze woorden van een André Van der Kerken (zie blog 1) gedacht en heb deze gelegenheid met beide handen aangegrepen….

Het was in 1971 dat ik deze doctorale studie kon aanvatten, studie die ik in 1977 zou beëindigen. Maar dit verhaal is bestemd voor mijn vijfde blog….

Maar laat mij toe nog even terug te gaan naar het academiejaar 1958-1959. De Rijksuniversiteit Gent (RUG) omvatte toen ongeveer 4000 studenten ⁽³⁾ , waarvan amper 2 % meisjesstudenten. Deze laatste, in het klassieke studentenjargon “porren” genoemd, waren vooral te vinden in de faculteiten Rechten en Geneeskunde en Farmacie. In de auditoria mochten (of moesten ?) zij de eerste rijen bezetten (Ladies first please!!). Deze traditie vond haar oorsprong uit de toenmalige regel van de scheiding der geslachten, regel, die van algemene toepassing was in het primair en secundair onderwijs en die blijkbaar ook nog op universitair niveau doorgetrokken werd.

Deze maatregel hield echter voor de betrokkenen zowel voor- als nadelen in. Een voordeel was wel een voorbehouden en bevoorrechte plaats in het auditorium, dicht bij het bord en dus uitstekend voor het nemen van notities. In de overvolle auditoria van toen ongetwijfeld een benijdenswaardige positie. Een nadeel was wel dat een eventueel absenteïsme onmiddellijk opgemerkt werd. 

Werden op deze manier de contacten tussen de beide kunnes enigzins bemoeilijkt, dan waren ze niet onmogelijk bvb buiten het auditorium en zeker gedurende de practica. En aldus maakte ik voor het eerst in mijn leven kennis met een meisje, een zekere Denise Van den Bergh met wie ik een vertrouwens- en vriendschapsrelatie kon opbouwen.

Denise was een zeer knap blondje en droeg in die jaren een wuivende paardenstaart; ze was in zekere zin de “vlam” van ons jaar. Ze woonde met haar moeder in de Guimardstraat op amper een boogscheut van het Plateau-gebouw. Van blondjes wordt wel eens gezegd dat ze goedlachs en dom zijn; Denise was hiervan echt het tegenbeeld. Het leven had haar zeker niet gespaard, want naar zij mij vertelde, was haar vader omgekomen in die verschrikkelijke ramp van Tessenderlo ⁽⁴⁾ in 1942. Oorspronkelijk afkomstig van Vorst (gehucht van Tessenderlo), vermoed ik dat haar moeder special naar Gent was gekomen om haar te laten studeren. Hoe dan ook, haar vacantie bracht ze steeds bij familie door in Meerhout, eveneens gelegen in de streek van Looi (oude naam voor Tessenderlo). 

Over de oorzaak van de ramp van Tessenderlo is er nog steeds discussie. Wel staat vast dat de ontploffing alles te maken heeft met het opslaan van ammoniumnitraat (formule : NH₄NO₃ ), een product ⁽⁵⁾ dat al zeer vele ontploffingen heeft veroorzaakt ⁽⁶⁾ en waarmede ook al tal van aanslagen zijn gepleegd.

Afgaande op de chemische formule is gekatalyseerde zelfontploffing zeker mogelijk en meer dan waarschijnlijk. Ook de AZF- ramp in Toulouse (2001) wijst trouwens in die richting. Het afschieten van een patroon om verhard ammoniumnitraat wat los te maken, thesis die sommigen aannemen als oorzaak van de ontploffing van de chemische fabriek van Tessenderlo, lijkt mij weinig waarschijnlijk. Ook toen wisten chemici al dat voornoemd product met omzichtigheid te hanteren viel....
 
De vriendschapsrelatie met Denise Van den Bergh stimuleerde en motiveerde in zeer grote mate mijn studie in de Natuurkunde en de hieraan verbonden wiskundige methoden. Vele paragrafen in de cursusnota's (syllabus) van Prof. Moens waren voor vele studenten immers totaal onbegrijpelijk en naar mijn beste vermogen trachtte ik haar een en ander te verduidelijken. Op wiskundig vlak -Cadettenschool nietwaar- was ik immers al heel wat beter op natuurkundige problemen voorbereid. Op een bepaald ogenblik bestond er tussen ons zelfs een intense briefwisseling betreffende bepaalde « tuyaux » ⁽⁷⁾ d.i. veel gestelde examenvragen.

Eerst vele jaren later zou ik de werkelijke referentie, die ten grondslag lag van de cursus van Prof. Moens en die ons blijkbaar met opzet onthouden en verholen werd, ontdekken (voor meer details zie « Natuurkunde met Roger Moens » cursiefje 5.5). Het betrof een Frans leerboek: « Précis de Physique » van G. Simon en A. Dognon (1937). In dit leerboek werden op een duidelijke wijze de diverse onderwerpen waarover een Moens het in zijn lessen had uiteengezet   

Tot meer dan een vriendschapsband met Denise is het spijtig genoeg niet gekomen ofschoon er wellicht meer in zat. Mijn jeugdige leeftijd en onervarenheid en vooral de conflictsituatie, waarin ik verzeild was geraakt, hebben ongetwijfeld hierin een rol gespeeld. Zij hadden tot gevolg dat ik moest afhaken. Met enige treurnis denk ik nu aan die wondermooie tijd vol illusies en romantiek. Het was immers de tijd dat Louis Armstrong een concert gaf in het « Kuipke » (Sportpaleis te Gent).. een concert dat wij samen hebben bijgewoond. Ook was er die zeer melodieuze uitvoering van Sidney Bechet's bekende « Petite Fleur » ⁽⁸⁾ door Chris Barber (1959). Een versie die men nog kan steeds terug vinden op Youtube. In feite was Denise wel een beetje ma "petite fleur"...

Achteraf bekeken lijkt het mij dat deze prille vriendschapsrelatie wel aan de oorsprong ligt van mijn steeds maar verder groeiende interesse voor Fysica en de wiskundige problematiek hieraan verbonden. Om deze reden wens ik dan ook mijn derde blog op te dragen aan een jeugdvriendin Apr. Denise Van den Bergh.  

-------------------------

(1) voor een uitgebreid relaas over de firma Madaus zie blog 4

(2) mijn goede contacten met de ULB dateren van deze periode; later zou ik nog kennis maken met prof. Nasielski en vooral prof. Prigogine. Beiden zullen een belangrijke rol spelen in mijn verdere wetenschappelijke loopbaan.

(3) zie: http://nl.wikipedia.org/wiki/Universiteit_Gent 

(4) zie : http://www.focushistory.be/de_ramp_van_tessenderlo.html

(5) zie: http://fr.wikipedia.org/wiki/Nitrate_d'ammonium

(6) zie:

http://fr.wikipedia.org/wiki/Liste_d%27accidents_industriels_impliquant_du_nitrate_d%27ammonium

(7) Een dergelijke zogezegd verderfelijke benadering van de leerstof werd « tuyauteren » genoemd... Natuurlijk ging een dergelijke benadering gepaard met een gebrek of verlies aan natuurkundig inzicht. Maar het was de enige methode om te lukken in het eindexamen en daar komt het voor studenten toch op aan... 

(8) tekst « Petite Fleur » (1958) :

J'ai caché
Mieux que partout ailleurs
Au jardin de mon coeur
Une petite fleur
Cette fleur
Plus jolie qu'un bouquet
Elle garde en secret
Tous mes rêves d'enfant
L'amour de mes parents
Et tous ces clairs matins
Faits d'heureux souvenirs lointains
Quand la vie
Par moment me trahit
Tu restes mon bonheur Petite fleur
Sur mes vingt ans
Je m'arrête un moment
Pour respirer
Ce parfum que j'ai tant aimé
Dans mon coeur
Tu fleuriras toujours
Au grand jardin d'amour
Petite fleur Prends ce présent
Que j'ai toujours gardé
Même à vingt ans
Je ne l'avais jamais donné
N'aies pas peur
Cueillie au fond d'un coeur
Une petite fleur
Jamais ne meurt.

De wetenschappelijke materie, die in blog 3 en blog 4 aan de orde komt, sluit natuurlijkerwijze aan bij deze behandeld in blog 2 (secundair onderwijs). Zij omvat dan ook dezelfde grote thema’s wiskunde, natuurkunde en scheikunde evenals de bio- geo- en astro- wetenschappen maar dan op universitair vlak (bachelor respectievelijk master niveau). Bij mijn uiteenzetting heb ik dezelfde didactische spiraal als in het universitair onderwijs gevolgd, waardoor het geheel wellicht veel begrijpelijker wordt. Waar nodig heb ik verwezen naar de diverse hand- en studieboeken, die in het universitair onderwijs gebruikt of aangeprezen werden (worden). De bestemming d.i. het doelpubliek (bachelor –B1, B2, B3-, master –M1, M2-), undergraduate (–freshman, sophomore, junior, senior-), graduate, of premier, deuxième, troisième cycle volgens het Franse systeem) van deze handboeken mag hierbij nooit uit het oog verloren worden en is natuurlijk van groot belang. Een gedegen kennis van de onderwijsstructuur van het land, waar het boek voor het eerst verscheen, is hierbij onontbeerlijk en erg belangrijk.

Deze onderwijsstructuur evenals de leerprogramma’s van het universitair onderwijs hebben in de loop der jaren een grote wijziging ondergaan, wat de lezer in verwarring kan brengen. Voor wat de onderwijsstructuur betreft is in België (maar ook in 46 andere landen) sinds Bologna de zogenaamde Bachelor–Master (BAMA) –structuur van kracht, terwijl bvb tot op het einde van de vorige eeuw in België bvb de Kandidatuur–Licentie (KALI) –structuur, in Frankrijk bvb de Licence – Maitrise (LIMA) –structuur van toepassing was.

In Frankrijk stemde de “Licence” dus overeen met de “Kandidatuur” in België en de “Maitrise” met wat in België de “Licentie” heette. Ook nu worden de bachelor-jaren (B1, B2, B3) in Frankrijk nog altijd als Licentie-jaren (L1, L2, L3) betiteld. In de Verenigde staten heeft men dan weer de bekende “undergraduate/graduate” structuur. Ook voor wat de “Doctoraat”- studie betreft, waren en zijn er tussen de verschillende landen en i.h.b. tussen Europa en de Verenigde Staten grote verschillen. In Europa is de doctorstitel verbonden aan een oorspronkelijk proefschrift. Het volstaat hier even te verwijzen naar een aantal bronnen:

(1) http://en.wikipedia.org/wiki/Bologna_Process

(2) http://fr.wikipedia.org/wiki/Processus_de_Bologne

(3) http://en.wikipedia.org/wiki/Bachelor's_degree

(4) http://nl.wikipedia.org/wiki/Bachelor

(5) http://nl.wikipedia.org/wiki/Master

(6) http://fr.wikipedia.org/wiki/Undergraduate

(7) http://en.wikipedia.org/wiki/Undergraduate_education

(8) http://en.wikipedia.org/wiki/Student

(9) http://fr.wikipedia.org/wiki/Graduate_school

Voor wie niet met voornoemde onderwijsstructuren vertrouwd is, zijn bovenstaande verwijzingen een "must".

(linkerkolom). Dit archief omvat de diverse paragrafen of cursiefjes van het blog en wel in dalende chronologische volgorde d.i. het meest recente cursiefje bovenaan. In de tekstkolom van het blog zijn de cursiefjes, zoals bij een leesboek,echter in stijgende chronologische gerangschikt, zodat men dit blog ook kan lezen als een normaal leesboek, door gewoon naar beneden te "scrollen". Onderaan elk cursiefje vindt men een aantal bijlagen, die men kan aanklikken.

Het is ook mogelijk dit blog cursiefje per cursiefje te lezen door het archief te gebruiken. Aanklikken van een paragraaf in het archief plaatst het aangeklikt cursiefje onmiddellijk bovenaan de tekstkolom. Om een anderuitgekozen cursiefje te lezen, zal men dit aanklikken in het archief, waardoor nu dit laatste cursiefje bovenaan de tekstkolom staat. Deze leesmethode komt overeen met het doorbladeren van een leesboek, waarbij men de diverse hoofdstukken of rubrieken in een zelf gekozen orde leest.

Teneinde het de lezer gemakkelijk te maken werd iedere paragraaf door een specifiek volgnummer aangeduid bvb §2.3 wijst ophet derdecursiefje van hoofdstuk 2.

Hoofdstuk 1 Hoe het allemaal verder ging…

§1.1 Naar de Leopoldskazerne in Gent..
§1.2 Aan de Gentse Alma Mater.. 
§1.3 Een zoektocht naar referenties

Hoofdstuk 2 Over boekenreeksen en uitgevers

§2.1 Over “Que sais-je?” van P.U.F.
§2.2 Over “Précis de Pharmacie” van Masson

Hoofdstuk 3 Algemene Analyse voor bachelors

§3.1 (Algemene) Wiskunde volgens Morris Kline
§3.2 Analyse of Calculus?
§3.3 Analyse met Frank Ayres -I- (voor chemici en bio-ingenieurs)
§3.4 Analyse met Frank Ayres -II-(voor chemici en bio-ingenieurs)
§3.5 Leerboeken Analyse voor chemici en bio-ingenieurs (I)
§3.6 Leerboeken Analyse voor chemici en bio-ingenieurs (II)
§3.7 Precalculus en Calculus met Earl Swokowski
§3.8 Precalculus en Calculus met James Stewart
§3.9 Analyse met Murray Spiegel (voor fysici en ingenieurs)
§3.10 Leerboeken Analyse voor fysici en ingenieurs (I)
§3.11 Leerboeken Analyse voor fysici en ingenieurs (II)
§3.12 Leerboeken Analyse voor mathematici

Hoofdstuk 4 Algemene Algebra voor bachelors

§4.1 Klassieke of Moderne Algebra? 
§4.2 Algemene Algebra voor chemici, farmaceuten, biologen 
§4.3 Algemene Algebra voor fysici en mathematici (in voorbereiding)

Hoofdstuk 5 Algemene en Experimentele Natuurkunde voor bachelors 

§5.1 Wat is Algemene Natuurkunde (Fleury en Mathieu)?
§5.2 Natuurkunde of Physica met Roger Moens (simon et dognon)
§5.3 Natuurkunde of Physica met Ralph Kronig
§5.4 Resnick en Halliday's Physics (1960)
§5.5 Resnick en Halliday's Fundamentals of Physics (2004)
§5.5 Astronomie en Astrophysica met Seguin en Villeneuve
§5.5 Natuurkunde of Physica met Douglas Giancoli
§5.6 Natuurkunde met Alvin Halpern
§5.7 Natuurkunde met Benjamin Crowell
§5.8 Physica en Biophysica voor artsen
§5.9 Physica en Biophysica voor apothekers

Hoofdstuk 6 Algemene en Experimentele Scheikunde voor bachelors

§6.1 Wat is Algemene Scheikunde? (aaron ihde)
§6.2 Anorganische Scheikunde met Zoël Eeckhaut
§6.3 Kiréev's Chimie Physique en Nekrassov's Chimie Minérale
§6.4 Organische Scheikunde met Firmin Govaerts
§6.5 Térentiev's Chimie Organique
§6.6 Algemene Scheikunde met Bruylandts en Verhulst
§6.7 Algemene Scheikunde met Domange en Miocque (voor apothekers)
§6.8 Jerome Rosenberg's « College Chemistry » (in voorbereiding)
§6.9 Algemene Scheikunde met Linus Pauling

Hoofdstuk 7 Algemene en Experimentele Biologie  voor bachelors

§7.1 Wat is (Algemene) Plantkunde?(Guillermond en Mangenot)
§7.2 Morfologie en Systematiek met Germain Verplancke
§7.3 Plantenfysiologie met Jacques Matton
§7.4 Botanica met Crèté
§7.5 Wat is (Algemene) Dierkunde? (Aron en Grassé)
§7.6 Dierkunde met Lucien De Coninck
§7.7 Algemene Menselijke Anatomie en Fysiologie met Isidoor Leusen
§7.8 On growth and forms van D'Arcy Thomson

Hoofdstuk 8 Algemene Geologie en Geofysica voor bachelors

§8.1 Wat wordt bedoeld met “Geologie” en “Geofysica”?
§8.2 Algemene Geologie voor bachelors 
§8.3 Algemene Geofysica voor bachelors
§8.4 Hydrologie voor bachelors

Hoofdstuk 9 Klassieke Physische Scheikunde voor bachelors

§9.1 Wat is Physische Scheikunde? (walther nernst)
§9.2 Physische Scheikunde met Rutgers
§9.3 Physische Scheikunde met Pannetier en Souchay
§9.3 Physische Scheikunde met Atkins
§9.4 Physische Scheikunde met Ruyssen en Molle
§9.5 Physische Scheikunde met Bénézech

§10.1 Wat is Analytische Scheikunde?(treadwell)
§10.2 Anorganische Chemische Analyse met Lapiere
§10.3 Qualitatieve Chemische Analyse met Jaulmes
§10.4 Quantitatieve Chemische Analyse met Charlot
§10.5 Alexéev's Analyse Qualitative
§10.6 Alexéev's Analyse Quantitative 
§10.7 Organische Chemische Analyse met Pesez en Poirier
§10.8 Instrumentele Analyse- technieken
 

Hoofdstuk 11 Klassieke Biologische Scheikunde

§11.1 Wat is biologische scheikunde?(Florence et Enselme)
§11.2 Biochemie met Harper
§11.3 Biochemie met Data en Ottaway
§11.4 Biochemie met Polonovski
§11.5 Biochemie met Rawn 

Hoofdstuk 12 Pharmaceutische Scheikunde

§12.1 Wat is Pharmaceutische scheikunde? (lebeau et janot)
§12.2 Minerale Pharmaceutische scheikunde
§12.3 Organische Pharmaceutische scheikunde (partim: alifatische)
§12.4 organische Pharmaceutische scheikunde (partim: terpenoïden, sterolen, vitamines)
§12.5 organische Pharmaceutische scheikunde (partim: heterocyclische producten)
§12.6 organische Pharmaceutische scheikunde (partim: heterosides en protides)

Hoofdstuk 13 Pharmaceutische Microbiologie

§13.1 wat wordt bedoeld met “Pharmaceutische Microbiologie”?
§13.2 Bacteriologie voor farmaceuten
§13.3 Mycologie voor farmaceuten
§12.4 Parasitologie voor farmaceuten
§13.5 Virologie voor farmaceuten