Waarom leerkrachten zwijgen en zichzelf censureren. Leraar Tom de Bleye somt enkele redenen op. (+ Commentaar van Raf Feys in bijlage)
Censuur en zelfcensuur is een van de grootste knelpunten in het Vlaams onderwijs.

Leraren moeten met stapels papier bewijzen dat ze de leerplandoelstellingen hebben bereikt.
Waarom leraren zwijgen

Leraren gaan gebukt onder leerplannen, doorlichtingen en een waslijst aan regels. Als ze kritiek uiten, wordt dat systematisch op schouderophalen onthaald, ondervindt Tom de Bleye.

Wie? Leerkracht Nederlands en esthetica in het secundair onderwijs.
Wat? Wanneer zullen leraren een wezenlijk debat mogen aangaan met experts? Wanneer zullen ze info­rmatie krijgen over relevante onderwerpen?
Caroline Gennez (SP.A) pleit voor een vereenvoudiging van het onderwijs (DS 8 juni) , maar zo eenvoudig is dat niet. Tien jaar ben ik leerkracht en tien jaar lang heb ik gezien hoe kritische leerkrachten systematisch niet gehoord worden. Hun kritiek wordt op schouderophalen onthaald. Daar kunnen wij niets aan doen. De nieuwe richtlijnen komen er sowieso. Wie nog niet ontmoedigd is, wordt bang gehouden.

Mijn school is net doorgelicht en de inspectie heeft zich daarbij betrokken en integer gedragen. Ik heb mijn inspecteur oprecht bedankt voor zijn aanpak. Maar nu het stof is gaan liggen, blijft een bittere nasmaak achter. Een doorlichting raast in vijf dagen aan de leerkracht voorbij. In die tijd nemen de inspecteurs stapels papier door waarin ze bewijzen proberen te vinden dat de leerkracht de leerplandoelstellingen heeft bereikt. Heb je een doelstelling bereikt, dan krijg je een groene bol. Een oranje bol betekent opletten en rode bollen moet je vermijden. Die zijn niet goed.
Ten slotte krijg je de raad het leerplan – dat voor Nederlands is 145 pagina’s lang – grondig te bestuderen. Wat betekent het als de overheid dezelfde evaluatiemethode gebruikt als een juf uit het eerste studiejaar? Nou, zo simpel is het allemaal niet. Inspecteurs werken met een heleboel methodieken, en het zou me te ver leiden om die te verduidelijken. De inspecteur heeft mijn les een kwartier bezocht. De niet-transparante en bureaucratische visie benauwt mij.

Gij zult bang zijn
Zet ons niet met een paternalistische glimlach in de hoek als degenen die overdrijven, neem ons ernstig
Hoewel de gebruikelijke retoriek luidt dat er wel gelegenheid is om je stem te laten horen, is de realiteit dat weinig leerkrachten het aandurven zich kritisch uit te laten. Wanneer de inspecteur rond de tafel zit met de leerkrachten, beeft de meerderheid als een rietje. Hoe komt dat toch? We zijn allen volwassen, weldenkende mensen. Wel, het is het resultaat van een jarenlange onderdrukking van kritische stemmen op een manier die volkomen geïmplementeerd is in de werking van het systeem.
Hoe werkt dat nu precies? Ik spaar u en stel de zaken simpeler voor dan ze zijn.
Elke school heeft per vak pedagogische begeleiders toegewezen gekregen. Die zijn daar, als een gegeven paard. Vergis u niet, ze controleren de leerkracht niet, ze begeleiden hem. Mocht u echt benieuwd zijn naar een functieomschrijving, dan vindt u die op de site van het Vlaamse onderwijs. Er wacht u een hallucinante, cryptische opsomming van decreten in paragrafen en subparagrafen waar niemand wijs uit raakt. Sinds kort weet ik dat we ook een schoolbegeleider hebben die staat te trappelen om ons te informeren telkens als een nieuw windei uit Brussel komt aangewaaid. Die windeieren zitten namelijk zo complex ineen dat de overheid mensen moet uitsturen om het notarissen-Nederlands te hertalen.

De overheid schrijft een ideologische visie voor die a priori onbetwistbaar is en doet er alles aan om die ongenaakbaarheid te vrijwaren. Het maakt me zo onderhand razend dat de meeste pedagogische begeleiders het nauwelijks hebben over hoe je moet omgaan met jonge mensen of over werkelijk interessante vak­inhoudelijke kwesties. Telkens weer gaat het over wat je mag als leerkracht, wat je niet meer mag en hoe je in de gratie kunt komen bij de doorlichting.

Anonieme experts

Is er een kwaliteitscontrole voor de pedagogische begeleiders? Jawel. Er is een doorlichting. Door dezelfde instantie die de scholen doorlicht. Op die manier blijven de neuzen in dezelfde richting. Makkelijk. Vragen, opmerkingen, kritische bedenkingen? De pedagogische begeleiders wijzen naar de inspecteurs en de inspecteurs wijzen naar het leerplan, de schoolbegeleider wijst naar het onderwijsdepartment waar anonieme leerplanschrijvers verblijven die dan weer te rade gaan bij even anonieme onderwijsexperts.

Hulpeloos kijkt de onmachtige leerkracht naar de directie. Die wijst naar alle bovengenoemde instanties, want ook de directie krijgt klamme handen van zoveel ogen die meekijken over haar schouders. Naar zo’n regime wil ik mij niet schikken. Ik wil de ruimte om te dialogeren, wars van een angstcultuur en cirkelredeneringen.

Ik wil eindigen met een verzoek. Door de hiërarchische jungle heb ik geen idee aan wie ik dat moet richten. Voor wie het aanbelangt: wilt u zo vriendelijk zijn een intellectueel eerlijk debat aan te gaan met uw leerkrachten en niet de zoveelste nauwelijks vermomde briefing van overheidswege op te dringen over de nieuwe waan van de dag?
Kunt u ruimte maken om een wezenlijk debat aan te gaan met experts?
Kunt u ons informeren over relevante onderwerpen op een manier die intellectueel verantwoord is, met verwijzingen naar bronnen die naam waardig? Wilt u niet langer voldongen feiten presenteren via powerpointpresentaties die opgeleukt zijn met cartoons?

Zet ons niet met een paternalistische glimlach in de hoek als degenen die overdrijven, die nog net geen complottheorieën vermoeden of, nog erger, als de stuurse leerkrachten voor wie het nooit goed genoeg zal zijn. Neem ons ernstig. En o ja, hervorm het hele onderwijsdepartement.

-------
Commentaar

Een van de grootste knelpunten in het Vlaams onderwijs is de zelfcensuur bij leerkrachten, directies, bestuursleden van scholen … Leraar Tom de Bleye somde in zijn getuigenissen enkele illustraties op.

We zouden er met vele andere illustraties kunnen aan toevoegen. Een paar voorbeelden.

*Op infosessies, congressen ...over onderwijshervormingen  is er weinig of geen ruimte voor vraagstelling, controversieel debat ... Veel minder dan vroeger het geval was. Een voorbeeld. Na de congresdag over het hervormingsplan s.o. in 2012 triomfeerde de katholieke onderwijskoepel dat  er een consensus bestond over hun plan. Achteraf bleek niets minder waar. Op het congres kwam de stem van de tegenstanders niet aan bod en er was ook geen ruimte voor vraagstelling;  en zo werd de indruk gewekt dat er een consensus  bestond.

*We stelden de voorbije jaren vast dat veel leerkrachten, directies, leden van schoolbesturen verkiezen te zwijgen over onderwijshervormingen uit schrik voor sancties. In verband met de schaalvergroting, het M-decreet, de hervorming van het s.o. … stelden we b.v. vast dat velen slechts anoniem durven getuigen.

Zo mocht de krant De Tijd in een bijdrage met kritiek op grootschalige scholengroepen geen enkele naam van de getuigende directeurs vermelden. Veel leerkrachten en directies durfden zich niet openlijk uitspreken over het M-decreet uit vrees voor negatieve reacties allerhande. Er zijn vandaag ook heel veel niet-benoemde leerkrachten/docenten die zich vlugger censureren. 

*Een recente M-decreet-petitie werd door heel wat leerkrachten/directies slechts anoniem ondertekend. Leerkrachten die openlijk een standpunt innamen werden teruggefloten, onder druk gezet door medewerkers van minister Crevits, onder druk gezet om hun standpunt weg te halen uit hun facebook, …

*De Onderwijskrant-petitie 2012 tegen de invoering van een gemeenschappelijke eerste graad werd door 13.000 mensen ondertekend, maar achteraf werd ons door een 30-tal ondertekenaars (leerkrachten en directies) gevraagd om a.u.b. hun naam te schrappen omdat ze onder druk werden gezet.

*Met Onderwijskrant stellen we ook vast dat het de voorbije 25 jaar veel moeilijker is om een standpunt, een onderwijscampagne vermeld te krijgen in de pers, in publicaties van het ministerie als KLASSE, in bladen van de onderwijskoepels ... . De naam 'Onderwijskrant', de verwijzing naar de website, de blog en het facebook van Onderwijskrant ... zijn taboe in die middens. Dat was vroeger minder het geval.

Er zijn natuurlijk wel altijd vormen van censuur en zelfcensuur geweest. Als student werd me in 1969 al gezegd dat ik risico's nam door een standpunt over de herziening van het schoolpact, en over de samenwerking tussen de onderwijsnetten ... te publiceren in het boekje 'Het kind van de rekening'. Een medestudent waarschuwde me dat ik hierdoor mijn kans op tewerkstelling in een bepaald onderwijsnet op het spel zette. Er werd me ook afgeraden om toe te treden tot de redactie van het politieke tijdschrift 'De Nieuwe Maand'. In 1982 werd de directeur van onze lerarenopleiding naar aanleiding van mijn campagne tegen de moderne wiskunde onder druk gezet.

Nog een merkwaardige vaststelling. In de tijd van het VSO merkten we dat veel meer schooldirecteurs een kritisch standpunt durfden innemen. Opvallend hierbij was de actieve rol van heel wat directeurs-priesters. Zo ging er veel weerstand uit van de directeurs-priesters van VTI-scholen. Het risico voor nadelige gevolgen en sancties was voor hen blijkbaar kleiner dan voor directeurs-leken. Het waren vaak ook wel sterke persoonlijkheden.