STUPEUR ET TREMBLEMENTS (Alain Corneau) (Frankrijk, 2003)

(107’)

In 2006 lazen wij Met angst en beven, de Nederlandse vertaling van Amélie Nothombs hilarische en autobiografische verslag (in het Frans: Stupeur et tremblements) van het jaar dat zij voor een Japanse firma werkte, wat leidde tot een ware hellevaart. Wij noteerden toen: ‘Stupeur et tremblements werd trouwens in 2003 door Alain Corneau verfilmd. Nooit iets van gehoord, van die film, maar we zouden hem nu graag wel eens bekijken en vergelijken met het boek’.

Pas vier jaar later was het zover. We hebben toen kunnen vaststellen dat Corneau het boek op de voet volgt, wat tot resultaat heeft dat de film in feite niet veel meer is dan ‘een prentjesboek, een reeks illustraties bij de roman’ (aldus Gorik de Henau in Film & Televisie nr. 531, april 2003, p. 35). Sylvie Testud zet weliswaar een heel verdienstelijke Amélie-san neer en het lesbische ondertoontje wordt via Amélie’s bewondering voor de schoonheid van haar directe overste Fubuki Mori nog wat extra in de verf gezet (vooral op het einde, als zij haar ontslag indient), maar tot grootse of indrukwekkende filmervaringen leidt dat niet echt.

Voor meer informatie over de thematiek (volgens ons nog steeds een ongezouten en haast racistische kritiek op de Japanse mentaliteit) kan men bij onze bespreking van het boek terecht. De sterretjespagina in die Film & Televisie leert ons trouwens dat de film in 2003 door de vakpers slechts zeer matigjes ontvangen werd. Samengevat: niet onaardig, maar toch wat teleurstellend.

Quotering: *** (1ste visie: 25 september 2010 – dvd – bib Brecht) (2de visie: 24 mei 2015 – dvd – bib Brecht)

25-05-2015 om 21:00 geschreven door Eric De Bruyn  

MET ANGST EN BEVEN (Amélie Nothomb) 1999

[Roman. Wij maakten gebruik van de Boektoppers-editie: Amélie Nothomb, Met angst en beven, Malmberg-Van In, Den Bosch-Wommelgem, 2006, 109 blz. Origineel Frans: Stupeur et tremblements, 1999]

Van Amélie Nothomb hadden wij nog niets gelezen en wij hadden bovendien een vooroordeel aangekweekt: deze Waalse schrijfster, aanvankelijk bekend geworden als het nichtje van de Waalse katholieke en adellijke politicus Charles-Ferdinand Nothomb, zou wel weer zo’n Franstalige zeurkous zijn die niets anders dan romannetjes vol oppervlakkig gedaas produceerde. Dit jaar zat haar boek Stupeur et tremblements echter bij de Boektoppers en waren wij dus wel verplicht kennis met haar te maken. Nu, viel dat even mee. Met angst en beven is het naar verluidt grotendeels autobiografische verhaal van Amélie’s kortstondige carrière als werkneemster bij een Japanse firma. Het concrete thema bestaat erin dat Amélie voortdurend botst met de tradities en geplogenheden in zo’n Japans bedrijf, zodat zij uiteindelijk eindigt als toiletjuffrouw (en dat terwijl zij als kind God wilde worden) [p. 75]. Ondanks allerhande vernederingen en misverstanden blijft zij toch haar jaarcontract (in 1990-91) tot de laatste snik uitdienen, en dit wordt verantwoord doordat zij de eerste vijf jaren van haar leven in Japan heeft doorgebracht, en dus nog nog steeds een sterke affectieve band heeft met alles wat naar Japan zweemt [pp. 13 / 76].

Nochtans is er ook een keerzijde, want als abstract thema komt uit dit verhaal een zeer scherpe kritiek op de Japanners naar boven geborreld, waarbij Nothomb in haar voortdurend tegen elkaar uitspelen van de Japanse en onze westerse cultuur eigenlijk zeer ver gaat en zich op of zelfs over de grens van het racisme bevindt. De kleinmenselijke en onsympathieke kantjes van de Japanners worden op praktisch elke bladzijde geëtaleerd: als je te goed Japans spreekt, voelen de Japanners zich bedreigd [p. 12], bevelen moeten blindelings opgevolgd worden [p. 13], men mag als ondergeschikte geen ondernemingsgeest vertonen [p. 17], individualisme is uit den boze [p. 26], pragmatisme is verfoeilijk [p. 28], voor verklikken schrikt men niet terug [p. 31], in WOII zaten ze fout [p. 36], het belang van de firma gaat vóór alles [pp. 38 / 92], zij misprijzen de westerlingen [p. 64], zij vernederen hun ondergeschikten [p. 67], je mag je niet verdedigen tegenover een hogergeplaatste [p. 69], Japanse mannen hebben absoluut geen manieren (onder meer op het toilet) [p. 84], Japan heeft het hoogste aantal zelfmoorden ter wereld [p. 92] en een Japanner biedt nooit oprecht gemeende excuses aan [p. 98]. Dit alles culmineert halverwege op de pagina’s 52-57 waar uitgebreid wordt uitgelegd waarom Japanse vrouwen zielepoten zijn en waarom ze bewondering verdienen (omdat ze niet massaal harakiri plegen, namelijk).

Nothomb beschrijft dit alles met veel lichtvoetige humor, volgens een eenvoudig-chronologische structuur en in een simpele, vlotte, hier en daar door een metafoortje of een knipoogje naar de klassieke mythologie een beetje opgesmukte stijl. Tegelijk vormt deze rechtlijnigheid overigens ook een minpuntje, want zoals de schrijfster zelf op pagina 90 opmerkt: ‘Wat voorafgaat zou de indruk kunnen wekken dat ik buiten mijn werk bij Yumimoto geen privéleven had. Dat is niet zo. Ik had na mijn dagtaak een bestaan dat allesbehalve saai of onbeduidend was’. Een gemiste kans is dit toch, want dat allesbehalve saaie leven had kunnen uitgespeeld worden tegen de momenten die op de firma worden doorgebracht, om zo het verhaal een meerwaarde te geven. Maar misschien is Nothomb daar als schrijfster niet getalenteerd genoeg voor. In dat verband mag ook even opgemerkt worden dat het einde van het verhaal (Fubuki, Amélie’s directe bazin, die een briefje schrijft om Amélie te feliciteren met haar eerste roman) nogal flauwtjes overkomt. En wanneer Amélie op een nacht op kantoor blijft en uit de bol gaat (naakt op de computers gaan zitten is daar een onderdeel van), komt dat wel een beetje gezocht en bij de haren getrokken over.

Van een onmiskenbaar meesterwerk der Waalse literatuur kan hier dus manifest geen sprake zijn, maar toch hebben wij wel het nodige leesplezier beleefd aan dit boekje. Dat heeft onder meer te maken met het gegeven dat enkele jaren geleden een Japanse vrouwelijke professor, de slechts 1.50 m hoge Yoko Mori, die kunstgeschiedenis (en dus ook Bosch en Bruegel) doceert aan de universiteit van Tokyo, bij ons thuis een nachtje gelogeerd heeft. Deze Yoko Mori was en is een speciaal geval waar het nodige over verteld zou kunnen worden, maar laten wij hier volstaan met te signaleren dat ook wij op beperkte schaal ervaren hebben dat Japanners ànders zijn. Komt daar nog bij dat Amélie’s directe (vrouwelijke) chef bij Yumimoto óók Mori blijkt te heten, Fubuki Mori dus, én dat we uit Met angst en beven leren dat die naam ‘Mori’ in het Japans nota bene ‘woud, bos’ betekent [pp. 14 / 21]. Yoko Mori heet dus eigenlijk Yoko Bosch!

De verhouding tussen Amélie en Fubuki is overigens een tweede rode draad die doorheen het verhaal loopt. Amélie zit die Fubuki voortdurend te bekijken en te bewonderen (vooral ook omwille van haar schoonheid), zodanig dat je je afvraagt of Nothomb misschien lesbisch is (we weten het nog altijd niet zeker, maar we zullen maar veronderstellen van wel). Nochtans crasht die relatie pijnlijk, eerst omdat Fubuki, die zich jarenlang uitsloofde om carrière te maken, niet kan verkroppen dat Amélie zich na tien weken al weet op te werken en zij dus haar ondergeschikte maar gaat verklikken, en vervolgens omdat Fubuki op een keer uitgekafferd wordt door een nog hogere chef, wegvlucht naar het toilet en Amélie haar achterna gaat: om haar te troosten, maar doordat ze Fubuki ziet wenen, zondigt ze ongewild weer tegen de Japanse geplogenheden (niét huilen in het bijzijn van anderen).

Al bij al hebben wij dus gemengde gevoelens bij dit eerste boekje dat we van Amélie Nothomb lazen, maar wij gunnen haar voorlopig het voordeel van de twijfel en zullen zeker nog wel eens iets van haar gaan lezen in de nabije toekomst. Stupeur et tremblements werd trouwens in 2003 door Alain Corneau verfilmd. Nooit iets van gehoord, van die film, maar we zouden hem nu graag wel eens bekijken en vergelijken met het boek.

Quotering: ***½ [explicit 11 december 2006]

25-05-2015 om 20:43 geschreven door Eric De Bruyn