Geraadpleegde bron: Vogelbescherming Vlaanderen: Mens & Vogel 2013_2

De zanglijster doet zijn naam alle eer aan. Zijn lied duurt 5 minuten of langer en bestaat uit een rijke opeenvolging van luide, muzikale strofen, waarvan sommige vele malen worden herhaald. Meestal zingt de zanglijster op een hoge post, zoals een boomtop en is vrijwel het gehele jaar door op mooie dagen te beluisteren.

De volwassen vogel heeft effen donkerbruine bovendelen met blekere uiteinden aan de veren.

De vaalgele onderkant en de witte buik vertonen minder en kleinere bruinzwarte pijlpuntvlekken dan bij de grote lijster. De onder-vleugel is zacht oranjebeige. Er is een vale ring rond het oog; de poten zijn bleek en roze-achtig.

De lichaamslengte varieert tussen 21 en 23 cm; de spanwijdte wisselt van 33 tot 36 cm en het lichaamsgewicht schommelt tussen 70 en 90g.

Het wijfje bouwt een nest van gras en twijgen, gevoerd met modder of houtpulp en legt gewoonlijk 4 tot 6 lichtblauwe, gespikkelde eieren.

De binnenkant van het nest is wel opmerkelijk. Voordat de houtmolm wordt aangebracht, wordt die met de snavel fijn gebeten en met speeksel of water doorweekt. Door met de borst op de geknede bestanddelen van de binnenlaag te duwen, brengt de zanglijster het lemen pleisterwerk op de vereiste dikte en wordt de diepe nestkom gepolijst. De zanglijster baadt zich tijdens de nestbouw geregeld in plasjes om de binnenlaag optimaal te kunnen gladstrijken. In plaats van leem wordt soms ook paardenmest gebruikt. De aanleg van de lemen binnenkant vereist droog weer. De voordelen van leembekleding: het nest is stevig en kan later opnieuw worden gebruikt; de leembekleding beperkt vermoedelijk ook het aantal nestparasieten.

Het wijfje broedt het legsel in ca 2 weken uit en het mannetje helpt bij het voeren van de jongen gedurende de 12 tot 16 dagen dat deze in het nest verblijven.

In het zuidwesten van Frankrijk worden jaarlijks nog vele tienduizenden zanglijsters tot paté verwerkt. Hetzelfde gebeurt met leeuweriken, roodborsten en ortolanen.

In de omgeving van de Mont Ventoux verkoopt men als specialiteit lijsterpaté met truffels. Deze ‘Paté de grive’ wordt in de restaurants als een delicatesse aanbevolen.

In Noord- en Midden-Italië worden tussen juli en oktober op vele plaatsen grote vogelfeesten georganiseerd, dit alles ter ere van de vogeljacht en -vangst. Vuurwapens worden gezegend, er worden missen opgedragen en op de markt verkoopt men allerlei benodigdheden voor de vogelvangst.

In ‘Notes sur les forêts’, la chasse et la pêche en Belgique’ uit 1897 lezen we dat men het jaar ervoor op 5 marktdagen (3 in Brussel, 1 voor Antwerpen en 1 voor Verviers) in de openbare hallen ongeveer 380 000 lijsterachtigen heeft verhandeld.

Daaronder bevonden zich allicht ook veel koperwieken. Deze vogels werden gevangen in België, Nederland en Frankrijk.

De auteur Iserbyt (Ieper 1906) zei het volgende over de lijstervangst: “En moest men de vangst verbieden of te veel inkorten, ’t ware ’t land in rep en roer stellen, vooral de Ardense gewesten, waar jong en oud, rijk en arm, lijsters vangt en eet”.

Pas via een Koninklijk Besluit in 1967 werd de lijstervangst met behulp van strikken bij wet verboden.

Zanglijsters komen vooral voor in de gematigde streken van Europa en zijn veel te zien in oude tuinen, villawijken, parken en loofbossen.

Hoewel de Vlaamse populatie stabiel lijkt te zijn, spelen vermoedelijk toch een aantal processen een rol. Mogelijk heeft het bodemtype in combinatie met de zure regen een impact op de populatie.

Zo zou verzuring in verschillende grote bosgebieden in Nederland hebben geleid tot een afname van lokale populaties met soms 75%, terwijl zanglijsters op kalkarme bodems (minder huisslakken) van nature in lagere aantallen voorkomen.

In tegenstelling tot zanglijsters in bosgebieden hebben hun soortgenoten in uitgestrekte landbouwgebieden andere problemen.

In Groot-Brittannië nam het bestand sinds halfweg de jaren ’70 sterk af. De afname werd vooral vastgesteld in het agrarische landschap. In de bosgebieden deed de soort het ook slecht, al bleven de verliezen eerder beperkt.

Vooral de hoge sterfte bij jonge vogels in hun eerste levensjaar zou verantwoordelijk zijn voor de afname van het zanglijsterbestand, terwijl ook intensivering van de landbouw met de vinger wordt gewezen. Vooral in de intensief bewerkte akkergebieden zou voedselgebrek een groot probleem vormen wanneer op het einde van de zomer regenwormen door de droogte veel moeilijker te vinden zijn dan in de relatief vochtige graslanden en bossen.

De Britse situatie kan echter niet zomaar worden geprojecteerd op Vlaanderen.

De vastgestelde toenames in zowel Zuid-West-Vlaanderen als in het zuidwesten van Oost-Vlaanderen – nochtans ook gedeeltelijk gelegen in intensief bewerkt akkerbouwgebied – tonen dat aan.

Het open landschap wordt er in belangrijke mate doorsneden door de typisch Vlaamse lintbebouwing waar de zanglijsters alternatieve voedselbronnen vinden in de goed onderhouden, vochtige privé-tuinen. Daar hebben ze bovendien extra nestgelegenheid ter beschikking als gevolg van het ouder worden van aanplantingen.

De zanglijster heeft op haar menukaart zowel dierlijk voedsel (insecten en hun larven, regenwormen, spinnen, duizendpoten, pissebedden, huisjes- en kleine naaktslakjes) als een aanzienlijke hoeveelheid soorten bessen (vogelkers, aalbes, vlier, meidoorn, hulst, zuurbes, klimop) staan. Het is algemeen geweten dat lijsters graag huisjesslakken eten en dat ze – om zich van de harde delen te ontdoen – deze op stenen, rotsen, tuinpaadjes en harde boomwortels stukslaan. Geregeld zal een zanglijster naar deze ‘lijstersmidse’ terugkeren, zodat na verloop van tijd hoopjes verbrijzelde slakkenhuisjes haar aanwezigheid verraden. Vermits de weekdieren een aanzienlijk bestanddeel van het zomervoedsel uitmaken worden de specifieke leefgebieden van deze slakken opgespoord: humusrijke, min of meer vochtige bossen met veel kruiden en/of onderhout, waterloopjes en poelen. Ook grote kevers worden geregeld op dikke takken, blootliggende boomwortels of stenen stukgeslagen.

Onze zanglijsters zijn trekvogels die onze streken in de winter verruilen voor delen in Frankrijk en Groot-Brittannië. In het najaar trekken zowel overdag als ’s nachts grote aantallen door uit het noorden en oosten. De najaarstrek loopt gewoonlijk van september tot begin december. In het voorjaar verloopt de trek vanaf midden februari tot in mei.

22-10-2017 om 18:40 geschreven door birdy

De boomkruiper leeft aan bosranden, in parklandschappen, in hagen, tuinen, boomgaarden en oude lanen.

Het is een kleine vogel, die wat weg heeft van een kleine, bruine muis die met schokjes langs de ruwe boomschors naar omhoog klautert, op zoek naar insecten en spinnen.

De boomkruiper tref je voornamelijk aan in bossen, (kasteel)parken, grote tuinen en (oude) boomgaarden met een voorkeur voor oude loofbossen, waaronder de eik, omwille van de ruwe stam.

Het nest wordt meestal gemaakt achter loshangende stukken boomschors, in spleten of houtstapels. Soms wordt het nest ook in dichte vegetatie (klimop) gemaakt. Ongeveer 20% van de paartjes broedt 2 keer per jaar. Beide broedsels overlappen vaak; het mannetje bouwt een 2^de nest waarin het wijfje eieren legt, terwijl de jongen van het eerste nest nog niet zijn uitgevlogen.

De boombewoner is best onopvallend. Door zijn bruinige verenkleed is hij prima gecamoufleerd wanneer hij tegen een boomstam naar omhoog klautert. Ook de zang en de roep stellen niet veel voor en vergen een getraind oor om het te herkennen.

Boomkruipers hebben een speciale staart. Het dozijn staartveren zijn stug, stijf een puntig; ideaal als steun bij het klimmen. Doordat de staartveren almaar over de schors slepen, slijten die snel. Alle zangvogels ruien eerst de centrale staartveren. Enkel de boomkruipers en de spechten, die beide de steun van vooral de middelste staartveren nodig hebben bij het klimmen, ruien de centrale staartveren als laatste, nadat alle andere staartveren zijn vervangen.

Omdat de boomkruiper zijn staart als steun moet gebruiken, is hij niet in staat om onderste boven te kruipen, wat een boomklever daarentegen wél kan. Daarom zie je een boomkruiper steeds weer naar een lager gelegen nieuw stuk stam vliegen en vervolgens weer in spiraalvorm naar omhoog kruipen op zoek naar wat lekkers (eitjes, larfjes, torretjes, spinnetjes).

Boomkruipers slapen achter een loshangend stuk schors of hakken een slaaphol uit in het halfvergane hout van dode bomen of in de zachte, levende schorslaag van coniferen.

Vooral ’s winters slapen ze vaak in groep; door dicht tegen elkaar te gaan aanzitten, verliezen ze minder energie.

De boomkruiper gaat tijdens de winter op zoek naar insecten, die in holtes en spleten overwinteren, waardoor hij heel het jaar rond hier kan verblijven.

De boomkruiper is een stuk minder opvallend dan zijn bijna-naamgenoot, de boomklever. In dit kort filmfragment van Kees Vanger kan je het minutenlang gadeslaan.

https://www.youtube.com/watch?v=srFdzvcJW8E

Wie een eerder verschenen artikel wenst te raadplegen kan via de zoekrobot in het archief de gewenste bijdrage opdiepen.

06/04/2013      De boomkruiper

15-10-2017 om 11:42 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Vogelbescherming Vlaanderen: Mens & Vogel 2006_2

Spechten en boomkruipers gebruiken hun stugge staartveren om zich af te zetten tegen de stam en gaan met kleine sprongetjes omhoog. De boomklever gebruikt zijn staart niet maar haakt zijn klauwen één voor één in de schors en dit onder een schuine hoek om zijn evenwicht te bewaren. Op die manier wandelt hij evengoed naar onder als naar boven.

De boomklever heeft zijn naam niet enkel verdiend door aan de boom te ‘plakken’. Hij is ook een buitenbeentje onder de holenbroeders doordat hij zijn nestopening verkleint met modder. De lange spechtachtige snavel, die hij gebruikt om insecten te zoeken en soms wat schors los te peuteren, dient niet om nestholten uit te hakken. De modder wordt in laagjes aangebracht en met de snavel aangedrukt. Het geheel droogt op tot een onneembare vesting. Zo beveiligt de boomklever zijn nest tegen concurrenten als spreeuw en spechten en meer recent de halsbandparkiet.

Boomklevers vind je zowat overal waar een flink aantal grote oude loofbomen staan. Doorgaans heeft een boomklever een territorium van 2 tot 3 ha nodig. Oude eiken hebben de voorkeur, maar ook in oude beukenbossen komt hij aan zijn trekken.

In de zomer leeft hij van insecten en spinnen die hij tussen de schors vindt; in de winter zijn hazel- en beukennoten een belangrijke aanvulling. De boomklever is een echte standvogel die zijn leefgebied zelden of nooit verlaat. De meeste omzwervingen maakt hij – net als vele andere vogels trouwens – in zijn eerste levensjaar. Vooral in de periode augustus – september kan je soms zwervende jonge vogels aantreffen op plaatsen waar je de soort anders nooit ziet.

Eenmaal de juvenielen zich hebben gevestigd, blijven ze vaak levenslang in hetzelfde territorium en met dezelfde partner. Heel het jaar door zie je ze voedsel zoeken in paartjes; zie je één boomklever, dan is er meestal een tweede in de buurt. Ze houden tijdens het foerageren contact met fijne roepjes en mengen zich ook vaak met mezen, boomkruipers en goudhaantjes.   

In zijn woongebied is de boomklever niet de meest talrijke, maar wel één van de levendigste vogels. Zijn staccato-roepjes hoor je het hele jaar door, soms minuten aan een stuk als hij wordt verstoord of vijanden probeert te verjagen.

Op voedertafels in de buurt van bossen of parken is hij ook een graag geziene gast. In kleine schermutselingen haalt hij het gemakkelijk van de iets kleinere mezen. Vanaf januari hoor je overal zijn luide maar eenvoudige fluittonen, die soms doen denken aan een spreeuw.

Het mannetje zingt dan vaak in de buurt van het nesthol, waar het vrouwtje aan het metselen is.

Het broedseizoen van de boomklever is vrij kort; eind mei tot half juni vliegen de jongen uit en vervolglegsels zijn uiterst zeldzaam. Mogelijk is het belangrijk voor de boomklever om zijn jongen op tijd de wereld in te sturen, zodat ze de concurrentie voor vrije territoria kunnen aangaan. Heel wat jonge vogels zijn al in juni gepaard en territoriaal, terwijl sommige andere nog enkele maanden een zwervend bestaan leiden.

De groene halsbandparkiet is wel degelijk een geduchte concurrent voor nestholten.

Deze agressieve indringer verkiest ook oude spechtenholten. De parkiet neemt bovendien zijn nesten erg vroeg op het jaar in, waardoor de boomklever niet de tijd heeft om zich met metselwerk te verdedigen. Uit recente tellingen blijkt dat in bossen en parken waar veel parkieten broeden, in verhouding minder paartjes boomklever nestelen.

Een opdringerig volkje om in de gaten te houden.

07-10-2017 om 18:56 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: De Standaard: Duivenmelker Ulrich Lemmens (30) bouwt luxueuze duivenranch

Liedesnestjes voor de beste kweekparen, zelfreinigende hokjes en een state of the art broeikas voor de eieren: bij de heer Lemmens krijgen sportduiven een VIP-behandeling.

Zeg niet zomaar duivenkot tegen het nieuwe complex van Ulrich Lemmens. Zelf noemt hij zijn stek in Balen een ranch, waar topduiven in de allerbeste omstandigheden kunnen kweken, recupereren na wedstrijden. En dat mocht wat kosten; er werd haast één miljoen euro aan de bouw gespendeerd. Binnen de duivensport is dit ‘top of the bill’.

Dit bedrijf wordt hoogtechnologisch gerund.

In de vlieghokken houden infraroodlichten de temperatuur ideaal voor herstel na lange races. Andere lampen bootsen daglicht na, waardoor de duiven altijd het gevoel hebben dat ze buiten zitten en zo hun conditie verbetert. Er hangen ook camera’ zodat je overal ter wereld de aankomst van de duiven kan volgen. Iedere dag worden de hokken automatisch gereinigd, de favoriete gadget omdat het vernuft systeem uren poetswerk bespaart.

In de duivenranch verblijven tussen de 300 en 400 prijsbeesten, ook uit het buitenland.

The very important ‘pigeons’ krijgen zelfs eigen suites; de 30 beste kweekexemplaren worden per twee afgezonderd van de andere duiven om de genen intact te houden. Duiven zijn immers niet de trouwste partners. Als een topvrouwtje door het verkeerde mannetje wordt gedekt, kan dat een zwak nageslacht opleveren. Daarom blijven ze gescheiden. Ze hebben zelfs een eigen badje.

Volgens de heer Lemmens heeft – de voor sommigen overdreven luxe – een enorme impact op de kwaliteit van de eieren. Voor die eieren liet hij een hypermoderne broeikas installeren. Het hele complex is beveiligd met een peperdure alarminstallatie. Dat moet wel daar de totaalwaarde van deze wedstrijdduiven tot miljoenen euro’s oploopt.

De heer Lemmens was op zijn twintigste de jongste professionele duivenmelker ter wereld. In 2014 werd hij Belgisch kampioen en vandaag geldt hij autoriteit in de internationale duivensport. Als speler en makelaar verkocht hij zijn duurste duif voor 100 000 euro. België telt amper 3 of 4 professionals. Duivensport zit in zijn bloed: ook grootvader Gust was een topspeler.

De foto’s bij dit artikel zijn geen wedstrijdduiven maar holenduiven die vrij in de natuur een graantje komen meepikken op een foerageerplaats en worden geschoten door telelenzen.

01-10-2017 om 00:00 geschreven door birdy

Het waterhoentje, familie van de rallen, is kleiner dan de meerkoet, heeft een gezet lijf en relatief korte vleugels. Behalve de rode snavelwortel met geel uiteinde zijn de witte onder-staartdekveren en de flankstreep langs het lichaam de voornaamste kenmerken.

Het waterhoentje heeft een duidelijke schuitvorm, vliegt watertrappend op. Het steltlopertje is zeer verstandig en weet van alle omstandigheden gebruik te maken om te overleven.

Als mindere vlieger verplaatst het zich enkel ’s nachts om niet door roofvogels te worden geslagen. In de vrije natuur hebben ze veel te lijden van snoeken, de gewone waterrat en van roofvogels.

Op het land vallen de lange groenige tenen op. Voor het opvliegen rent de waterhoen net als de meerkoet een stukje over het water. Immers die lange tenen verdelen het lichaamsgewicht over een groot oppervlak, waardoor hij zich probleemloos op drijvende waterplanten kan verplaatsen.

Ze liggen hoog op het water, het achterlijf het hoogst en bij iedere roeibeweging van de slanke poten, zonder zwemvliezen, maakt de fijne hals en het sierlijk kopje een pittig schokje bij wijze van reactie-beweging.

Waterhoentjes zijn schuw en begeven zich meestal in de dichte aan de oever gelegen vegetatie. Drijvende plantengroei biedt bescherming aan de ondergedoken vogel die enige tijd onder water kan blijven ademhalen door zijn snavel net boven het wateroppervlak uit te steken.

De drijvende vegetatie in het plantenrijk water wordt graag opgesmuld, net als de insecten, waterdiertjes en kikkervisjes die er zich tussen bevinden.

Jonge waterhoentjes hebben een onopvallend grijsgrauw verenkleed wanneer ze achter de ouders aanzwemmen, gelokt door de helderwitte staartveren.

Ofschoon meerkoet en waterhoen beide op het water voorkomen en beide hun nesten tussen het riet of soms zelfs open en bloot op het water bouwen, zijn hun levensgewoonten heel verschillend.

Het waterhoentje gedraagt zich als een ralachtige, wat sluiperig tussen de begroeiing langs de waterkant en is van nature uit meer een vogel van moerasachtige omgevingen, die niet graag zwemmend grote waterplassen oversteekt. Daarnaast leven waterhoentjes wél dicht bij de bewoonde wereld in slootjes bij boerderijen of in vijvers van parken, soms middenin een drukke stad, maar ook langs singels en kanalen die wat begroeiing van waterplanten aan de kanten hebben.

Bij ons broedende waterhoentjes zijn voornamelijk standvogel en overwinteren grotendeels in eigen land of net ten zuiden ervan.

In onderstaand filmpje ‘Herken de waterhoen’ van Kees Vanger kan je de waterhoen een tijdje van dichtbij gadeslaan en jongen in versneld tempo zien opgroeien.

https://www.youtube.com/watch?v=GWIvLHB23UY

Wie een eerder verschenen artikel wenst te raadplegen, kan via de zoekrobot in het archief de bijdrage opvissen

09/10/2010      Het waterhoentje

26-09-2017 om 15:56 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Glenn Vermeersch

Je kan op diverse manieren vogels fotograferen, maar de mooiste beelden maak je vrijwel altijd vanuit een vaste schuilhut. De voorbije jaren bouwde (én verbouwde) Glenn Vermeersch een 10-tal hutten die hij te huur aanbiedt aan natuurfotografen.

Alle vogelkijkhutten zijn gelegen in Kalmthout in de Antwerpse Kempen. Ze zijn allen voorzien van comfortabele stoelen en/of zitbank en in de meeste is in de winter elektrische verwarming aanwezig.

Je fotografeert er standaard door spiegelend glas waardoor je een prachtig zicht hebt op je onderwerp en snel kan inspelen op de kansen die zich doorheen de dag voordoen.

Voor het eerst vergezelde ik onze thuisfotograaf  Wim Dekelver  op een foto-shoot.

Hut 1 – een veel-soorten-hut – is in alle opzichten bijzonder in zijn opzet. Vanuit één hut kan je immers ongezien 3 verschillende foto-luiken bereiken, elk met hun eigen typische biotoop en soorten.

Invalshoek 1: voor dit luik van de hut werd een klein zoetwatermoeras aangelegd met een beperkte hoeveelheid open water. De biotoop is nu nog in volle ontwikkeling, maar je maakt er kans op allerlei drinkende vogels, maar naargelang van het jaargetijde ook: blauwborst, kleine karekiet, waterhoen, wilde eend, blauwe reiger, mandarijn-eend, waterral, watersnip, porseleinhoen, witgatje, …

Invalshoek 2: voor dit luik strekt zich een visvijver uit van zo’n 70 m lengte. De door de ochtendzon beschenen westoever van de plas werd natuurlijk ingericht met een gordel moerasvegetatie en een slikrand. Bovendien werd een ijsvogelwand aangelegd en bestaat jaarlijks de kans op een broedgeval ter plaatse. De vijver zelf wordt geregeld aangevuld met kleine vissoorten zodat visetende vogelsoorten zoals ijsvogel, blauwe reiger en ’s winters mogelijk ook roerdomp en grote zilverreiger altijd voldoende voedsel vinden. De plas is te klein en te ondiep (max 2 m) voor duikeenden, maar soorten als Canadese gans, Nijlgans, wilde eend, mandarijneend, wintertaling, krakeend, meerkoet en waterhoen kan je wel af en toe fotograferen, soms ook met jongen. Nieuw is de duik-setting voor ijsvogels.

Invalshoek 3: voor dit luik werd gekozen voor de klassieke opzet van een boshut. Hier strekt zich op ooghoogte voor de hut een ondiep plasje waar allerlei vogelsoorten hun dorst kunnen komen laven. Tevens werd er een ruigte nog in aangroei aangelegd met riet, kaardebol en distelsoorten. Talrijke soorten middelgrote vogels tot kleine zangvogels kunnen hier worden waargenomen.  

De hut is in gebruik sinds 26/05/2014 en de teller van het aantal vanuit deze hut gefotografeerde soorten staat momenteel al op 111.

Al maakte ik ook wel foto’s van de ijsvogel, toch verkoos ik de leermeester zijn beelden te gebruiken om niet uit de toon te vallen.

Wie eerder verschenen artikels van de ijsvogel wenst te raadplegen kan met de zoekrobot in het archief de bijdragen opvissen:

08/10/2015       De ijsvogel, de slingerbeekbewoner

25/07/2011       De ijsvogel, de vissende mijnwerker

02/03/2009     De ijsvogel

17-09-2017 om 00:00 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Vogelbescherming Vlaanderen: Mens & Vogel 2009_4 [Bennie van den Brink]

Op het platteland vliegen boerenzwaluwen laag over velden en plassen, jagend op insecten.

Terwijl de oudervogels van de boerenzwaluw druk bezig zijn met het grootbrengen van een tweede broedsel hebben de meeste andere vogelsoorten hun broedseizoen al achter de rug.

Sommige soorten, zoals bonte vliegenvanger en gierzwaluw, zijn zelfs al onderweg naar hun overwinteringsgebieden in Afrika. Andere soorten zoals kleine karekiet en rietzanger gebruiken de maand augustus om extra vet op te slaan om met een volle brandstoftank de lange reis naar het zuiden aan te vatten.

Boerenzwaluwen echter benutten de zomer ten volle en laten hun vervolglegsel eind juli, begin augustus uitvliegen. Een enkel dapper broedpaar start in augustus zelfs met een derde legsel.

Dat resulteert in jongen voeren tot in september. Op zich is dat geen probleem omdat er dan nog volop voedsel voor handen is. Elke avond verzamelen zowel de uitgevlogen jongen als de oudervogels die hun broedtaak hebben volbracht op een gezamenlijke slaapplaats. Bij voorkeur is dat een rietveld langs een plas of rivier. Op de slaapplaatsen overnachten soms duizenden vogels die hiermee veiligheid en gezelligheid combineren.

In september maken de boerenzwaluwen zich klaar om te vertrekken. De laatste jongen vliegen uit. Logischerwijze zou je verwachten dat deze septemberjongen weinig overlevingskansen hebben. Nog maar pas uit het nest en ze moeten al aan die grote reis naar Afrika beginnen. De jonge zwaluwen die in mei en juni uitvlogen, hebben qua vliegervaring en kracht echter een grote voorsprong. Ze hebben voldoende tijd gehad om kennis te maken met de grote wereld. Toch zijn ze niet kansloos die late geelbekjes.

In september vullen de slaapplaatsen zich tot het maximum. Tienduizenden vogels uit de wijde omgeving zoeken elkaar op en fladderen in de ondergaande zon boven het riet. Als de zon een kwartier onder is, duiken ze naar beneden en zoeken ze een rietstengel voor de nacht.

Vanaf half september stroomt Europa leeg. Via Frankrijk en Spanje vliegen ze naar het Afrikaanse continent. Ze doen het kalmpjes aan, elke dag een stukje. ’s Avonds zoeken ze een geschikte slaapplaats om de nacht door te brengen.

Afrika verwelkomt de boerenzwaluw in oktober. In vele landen in zuidelijk Afrika wordt deze langeafstandstrekker met vreugde begroet omdat hij het begin van de regentijd aankondigt. Mens en dier verlangen naar regen en groen, naar de Afrikaanse lente. Een rijke planten- en insectenwereld komt tot leven. In tegenstelling tot de mens zijn alle insectenetende trekvogels opgetogen over de weelde en variatie aan insecten die tijdens ons winterseizoen in Afrika voorkomen. Net als in Europa zoeken de boerenzwaluwen rietvelden op om te overnachten.

Die zijn niet overal aanwezig, zeker niet in droge of bosrijke gebieden. Op het Afrikaanse platteland zijn in het droge seizoen de oevers van rivieren en meren door het vee ontdaan van de rietvegetatie. De weinig geschikte slaapplaatsen worden daardoor vaak door miljoenen boerenzwaluwen gebruikt. Soms ook tijdelijk door vogels die nog meer zuidelijk willen overwinteren.

In november hebben de boerenzwaluwen een geschikt overwinteringsgebied met voedsel en een slaapplaats gevonden. Een goede plek met voldoende insecten is immers van levensbelang. In vergelijking met de rest van Afrika is het voor de boerenzwaluw in Zambia niet zo moeilijk om een prima verblijfplaats te vinden. Er zijn namelijk veel moerasgebieden met vaak ontoegankelijke rietvelden. De meest boeren hebben dammen aangelegd om water op te slaan voor droge periodes.

Een groot deel van die spaarbekkens raakt in een ondiepe hoek begroeid met riet waar de boerenzwaluwen kunnen slapen. In dergelijke gebieden zijn de slaapplaatsen meestal klein en meer verspreid, zodat de boerenzwaluwen niet allemaal opeengeperst zitten. Eenmaal een geschikt gebied gevonden, blijven ze daar tot de vertrektijd aanbreekt.

Het is een overweldigende sensatie om middenin zo’n slaapplaats te staan terwijl de zwermen zwaluwen omlaag suizen. Als je stil staat, strijken ze al kwetterend vlak naast je neer en kijken ze je vanaf een doorgebogen rietstengel nieuwsgierig aan.

Natuurlijk dreigen er gevaren. In Nigeria bij het dorpje Ebakken, niet ver van de grens met Kameroen, is een immense grote slaapplaats van boerenzwaluwen. Daar slapen enkele miljoenen vogels op berghellingen, die begroeid zijn met 5 m hoog olifantengras.

De dorpelingen houden zich tegen de avond schuil in het hoge gras. Met een ragebol van lijmstokjes zwaaien ze in de schemering en vangen de zwaluwen uit de lucht wanneer die neerdalen voor de nacht. De volgende dag worden ze boven een vuurtje geroosterd en op een bananenblad opgediend, slechts ontdaan van vleugeltjes en veren.

Ook een deel van de Afrikaanse jeugd vindt het vangen van zwaluwen een leuke ‘sport’. Als de mieren en termieten gaan zwermen en de vette koninginnen met honderdduizenden tegelijk met hun fragiele flapvleugeltjes uit de aarde omhoog fladderen, zijn niet alleen de vogels er als de kippen bij.

De kinderen haken een uitgevlogen termiet aan een dun draadje en laten die in de lucht zweven. Een argeloze boerenzwaluw die denkt een gemakkelijke en smakelijke hap te kunnen pakken, eindigt zijn leven aan een haakje.

Gelukkig staan niet overal in Afrika kleine vogels op het menu. In de landen zuidelijk van de regenwoudgordel eet men liever grotere dieren. Daar worden kleine vogels met rust gelaten, tenzij ze een bedreiging vormen voor de oogst. Dan deinzen Afrikanen nergens voor terug. Miljoenen zaad-etende roodbekwevers, die neerstrijken op gierstakkers worden letterlijk met alle mogelijke middelen bestreden. Met vlammenwerpers, dynamiet en sproeivliegtuigen met gif worden broedkolonies en slaapplaatsen van deze vogels vernietigd. Helaas slapen roodbekwevers net zoals boerenzwaluwen vaak in het riet met alle gevolgen van dien …

Daarnaast worden zwaluwen die boven akkers op zoek zijn naar insecten op zoek zijn vaak aanzien voor vijandelijke troepen. Het is daarom belangrijk om de Afrikaanse jeugd te onderrichten over het nut en gedrag van verschillende vogelsoorten die in hun streek voorkomen. Hen bijbrengen dat er naast ‘schadelijke’ vogelsoorten ook nuttige soorten zijn die muggen en steekvliegen vangen en insecten eten die schade aanrichten aan de oogst.

Behalve het ontsnappen aan de Europese winter heeft hun verblijf in Afrika nog een ander doel: de zwaluwen ruien daar. Alle oude, vale en versleten veren worden vervangen door een nieuw, glanzende, blauwe outfit. Daar is veel energie voor nodig waardoor het belang van de keuze van een goede overwinteringsplek nogmaals wordt onderstreept. Met veel voedsel kan je goede en sterke veren aanmaken. Dat geldt nog meer voor de mannetjes want zwaluwvrouwtjes vallen op mannetjes met lange en symmetrische staarten. Die zijn een weerspiegeling van een gezonde en sterke vader met goede genen voor zijn nakomelingen.

Ze zien er vaak niet uit die ruiende zwaluwen. Vooral de jonge vogels met hun grauwe en vale veren lijken op vliegende voddenbaaltjes als de rui begint en hun kledij gaat loszitten.

Maar tussen die oude pluimen verschijnen steeds meer blauwe spiegeltjes van nieuwe veertjes. Het duurt lang voor een boerenzwaluw een volledig nieuw pak heeft; vooral het wisselen van de slagpennen neemt veel tijd in beslag. Zwaluwen komen vliegend aan de kost en kunnen zich niet veroorloven veel vleugelpennen tegelijk te verliezen. Watervogels als eenden en ganzen daarentegen ruien hun hel vleugel bijna in één keer en zijn dan tijdelijk niet vliegvlug. Ze verschuilen zich tijdens die periode in dichte vegetatie.

Boerenzwaluwen ruien hun slapennen één voor één. Als er een pen is uitgevallen, groeit in een tijdspanne van 2 weken een geheel nieuwe veer. Dan pas wordt de volgende afgeworpen. Op die manier blijft het vliegvermogen optimaal maar duurt het wel meer dan 3 maanden vooraleer ze er terug op hun best uitzien. Bij ruiende boerenzwaluwen is in de vlucht vaak heel mooi het patroon te zien van oude en nieuwe vleugelveren. Wanneer het nieuwe verenpak is gevormd, is het tijd om aan broeden te denken.

In maart begint dan de trek naar het noorden. Sommige mannetjes, vroeg klaar met de rui, kunnen niet wachten en vertrekken eerder, gedreven om een goede nestplaats te bezetten. Ze hebben haast en arriveren reeds eind maart in België en Nederland. Een in Zuid-Afrika geringde boerenzwaluw werd na 28 dagen al terug gevangen in Engeland. Ze legde een afstand af van meer dan 9 000 km. Het blijft een uitdaging en een belevenis om in Afrika de geheimen van de boerenzwaluwen te onthullen.

De knappe en originele foto’s zijn van Miek Koopmans

08-09-2017 om 23:20 geschreven door birdy

Naaldwouden, met name sparrenbossen en ook wel pijnbomen, vormen de favoriete biotoop van de zwarte mees.

In sommige streken komt hij echter ook in gemengde bossen en buiten het broedseizoen zelfs in boomgaarden en tuinen voor.

De witte langwerpige nekvlek op de zwarte glanzende kruin kenmerkt de zwarte mees.

Het vederpak bestaat uit blauw-grijsachtige bovendelen met een dubbele witte vleugelstreep op de donkere vleugels en grauwe bruin-witte onderdelen. Karakteristiek ook zijn de witte wangen gescheiden door een zwarte bef. Jonge dieren hebben gele kopvlekken en onderdelen. Ze onderscheiden zich van jonge koolmezen door hun nekvlek en het ontbreken van de brede zwarte middenstreep op de buik.

De lichaamslengte reikt tussen 11 en 12cm; de spanwijdte varieert tussen 17 en 21cm en het lichaamsgewicht schommelt tussen 8 en 10g.

Zwarte mezen hebben een klein kuifje (niet zo uitgesproken als bij de kuifmees) op het achterhoofd. Vooral wanneer ze opgewonden zijn, kunnen ze dit kuifje opzetten.

De zwarte mees, onze kleinste inheemse mees – nauwelijks groter dan het goudhaantje – voedt zich met kevers, gaasvliegen, nachtvlinders, waterjuffers, krekels, mieren en bladluizen – zowel in volwassen vorm, als hun eieren of larven – en spinnen. De ranke pootjes en de slanke snavel zijn perfect aangepast voor het doorzoeken van de dicht opeengepakte, lange naalden naar lekkere hapjes.

Ook neemt hij plantaardig voedsel, zoals onkruid- en sparrenzaden, tot zich en verder alles wat de voedertafel ’s winters te bieden heeft. Behalve in de broedtijd foerageren zwarte mezen dikwijls is groepen, soms vermengd met andere mezensoorten.

Zwarte mezen houden er een aantal eigenaardige voedselgewoontes op na. Zo hebben ze, net als kool- en pimpelmezen, geleerd om de dunne folie van de karnemelkflessen te doorprikken en zich te goed te doen aan de room. In Noord- Europa kunnen zwarte mezen pas aan de zaden in de fijnsparkegels vanaf oktober, wanneer de kegels open gaan, bij droog en zonnig weer. Om toch al eerder aan deze favoriete lekkernij te geraken, volgen ze eekhoorns op de plekken waar die sparrenkegels met hun sterke tanden openbreken om daar een zaadje te kunnen meepikken.

Het nest bevindt zich vrijwel altijd in een holte in een boom. Bij gebrek aan geschikte holtes maakt ze haar nest ook in grondholen tussen boomwortels, onder stenen of zelf in oude muizenholletjes. Mannetje en wijfje bouwen samen het nest van mos en bekleden dit dik met haar en vaak ook met veertjes, zodat een fraaie kom ontstaat.

Het mannetje voert het wijfje op het nest gedurende de 14-16 dagen dat ze de 7-9 eieren uitbroedt. De jongen verlaten na 16-19 dagen het nest. Al snel zijn het net zulke acrobaten als hun ouders en na nog eens 2 weken zijn ze zelfstandig. Hun roep is een ijl, hoog ‘tsie’ of een enigszins klagend ‘tsu-ie’.

Doorgaans is de zwarte mees een standvogel maar het gebeurt dat delen van de noordelijke populaties in de herfst naar het zuiden trekken, soms in grote aantallen.

Met vetbollen, een halve kokosnoot, geplette hazel- en okkernoten, vogelzaad en zonnebloempitten maak je een goede kans op een zwarte mees op jouw voederplank.

De foto’s zijn van  Robin Bruneel

Herken de zwarte mees – een knap filmfragment van Kees Vanger, die het onderscheid tussen kool- en zwarte mees even toelicht.

https://www.youtube.com/watch?v=1hjIfXlU2TY

01-09-2017 om 16:18 geschreven door birdy

Geraadpleegde bronnen: Dagvlinders in Vlaanderen & studiedienst Natuurpunt

Het klein koolwitje was de meest gespotte vlindersoort tijdens het Grote Vlindertelweekend van Natuurpunt, begin augustus.

De atalanta kwam op de tweede plaats, gevolgd door het groot koolwitje.  

Natuurpunt vroeg de deelnemers ook naar de kenmerken van hun tuin.

Daaruit bleek dat in tuinen met veel variatie en natuurlijke elementen tot 5 keer meer vlinders worden gezien dan in tuinen met enkel een kale gazon. Ook in kleine tuinen zorgt het nemen van vlindervriendelijke maatregelen (zoals het voorzien van veel variatie en bloemenaanbod en laten staan van hoekjes met distels en brandnetels) tot meer vlinders en meer diverse

vlindersoorten.

Wegens de slechte weersomstandigheden tijdens het telweekend lagen de aantallen aanzienlijk lager dan de voorbije jaren. Gemiddeld werden per tuin slechts 6 exemplaren van 4 soorten gemeld. Het is daarmee het op 2 na zwakste resultaat in 11 jaar tijd.

Andere opvallende waarnemingen: de kolibrievlinder werd dit jaar relatief vaak waargenomen en ook minder algemene soorten zoals de glasvleugelpijlstaart, de keizersmantel en het kaasjeskruiddikkopje. Het vlindertelweekend blijft een momentopname. Om de vlinderpopulaties doorheen het hele jaar op te volgen hanteert Natuurpunt ook een systeem van regelmatige vlindertellingen. Wie dat wil, kan al zijn waarnemingen van vlinders (en andere soorten) melden via www.waarnemingen.be

Enkele minder voorkomende blikvangers

De argusvlinder komt voor in open graslanden met een korte vegetatie. De soort heeft 3 generaties waarvan de eerste vliegt van begin april tot eind juni met een piek tussen 8 mei en 2 juni.

De tweede van eind juni tot begin september met een piek tussen 25 juli en 17 augustus.

Een derde van begin september tot eind oktober met een piek tussen 14 september en 5 oktober.

De vliegtijd van de voorjaarsgeneratie van de argusvlinder is in vergelijking met de periode 1981 – 2000 met 2-4 dagen naar voor geschoven, terwijl die van de zomergeneratie nu 7-10 dagen later ligt dan in de periode 1981-2000. Dit kan wijzen op een steeds grotere en langere derde generatie in recente jaren.

De wijfjes zetten de eitjes afzonderlijk af op de stengels of aan de toppen van bladeren van allerlei grassen waaronder boskortsteel, kropaar, bochtige smele, gestreepte witbol en struisgras.

Wijfjes leggen vaak eitjes aan de rand van graspollen of op grassen in een open vegetatie tegen muurtjes, afrasteringen of onder een haag. De rupsen voeden zich aanvankelijk voornamelijk ’s nachts. De half volgroeide rups overwintert tussen de strooisellaag. De verpopping gebeurt onderin een graspol. Vaak gebruikte nectarplanten zijn vlinderstruik, braam, rode klaver, akkerdistel en knoopkruid.

De vlinders zijn mobiel. De argusvlinder komt vaak in dezelfde gebieden voor als hooibeestje, Icarusblauwtje, kleine vuurvlinder, oranje zandoogje en zwartsprietdikkopje.

Al kwam de argusvlinder vrij algemeen voor tot in de jaren ’80, toch neemt sindsdien de soort sterk af. Vooral op zandgronden is de soort de laatste jaren sterk achteruitgegaan. Enkel op kleigronden in de buurt van de kustduinen, polders en getijdengebieden lijkt de argusvlinder stand te houden.

Aangezien men de oorzaak van de snelle achteruitgang van de argusvlinder nog niet kent, is het niet gemakkelijk om gerichte beheersmaatregelen voor deze soort te geven.

Gunstige maatregelen zijn het creëren of behouden van vrij schrale, maar bloemrijke graslanden met een gevarieerde vegetatiestructuur met beschutte plekken (geschikte eiafzetplekken) en voldoende open plekken (voor het opwarmen of als territorium).

Ook het tegengaan van verstruweling op dergelijke percelen is een goede maatregel.

Dit kan worden gerealiseerd door gefaseerd te maaien (op bermen) of door extensieve begrazing (in grotere gebieden).

Het bruin zandoogje komt voor in open graslanden en ruigten op beschutte plekken met een voldoende groot nectaraanbod. De soort heeft 1 generatie van begin juni tot midden september met een piek tussen 25 juni en 6 augustus. De vliegtijd van het bruin zandoogje is in vergelijking met de periode 1981-2000 met 3-8 dagen naar voren geschoven, terwijl de gemiddelde laatste waarneming nu 3 dagen later ligt dan in de periode 1981-2000. Dit zou erop kunnen wijzen dat het bruin zandoogje zijn vliegtijd niet alleen vervroegd, maar ook heeft verlengd.

De wijfjes zetten de eitjes afzonderlijk af smalbladige grassen, zoals grote vossenstaart, gewoon reukgras, kropaar, ruwe smele, rood zwenkgras en Engels raaigras. Het komt ook voor dat het wijfje het eitje gewoon in de vegetatie laat vallen. In het najaar voeden de rupsen zich overdag. De overwintering gebeurt als half volgroeide rups tussen grasstengels en de rupsen blijven eten op warme winterdagen. In het voorjaar voeden zich ze zich voornamelijk ’s nachts.

De verpopping vindt plaats tussen grasstengels of tussen de strooisellaag. Vaak gebruikte nectarplanten zijn distel, vlinderstruik en knoopkruid. De vlinders zijn mobiel. Het bruin zandoogje komt vaak in dezelfde gebieden voor als groot dikkopje, Icarusblauwtje, kleine vuurvlinder, koevinkje, oranje zandoogje en zwartsprietdikkopje. De verspreiding van het bruin zandoogje is in Vlaanderen sinds 1980 vrij stabiel gebleven.

Een gunstige maatregel is het behouden of het creëren van structuurrijke graslanden met smalbladige grassen op beschutte plekken, zoals bosranden. Daarnaast is ook een voldoende groot nectaraanbod in de zomermaanden belangrijk.

Het Icarusblauwtje komt voor in matig voedselrijke graslanden. De soort heeft 2-3 generaties, waarvan de eerste vliegt van eind april tot begin juli met een piek tussen 19 mei tot 17 juni en de tweede en derde van begin juli tot begin september met een piek tussen 23 juli en 5 september. De vliegtijd van de voorjaarsgeneratie van het Icarusblauwtje is in vergelijking met de periode 1981-2000 met 1-2 dagen naar voren geschoven, terwijl de gemiddelde laatste waarneming in de zomergeneraties nu bijna 10 dagen later wordt gedaan dan in de periode 1981-2000. Dit zou kunnen wijzen op een steeds vaker optredende derde generatie.

De wijfjes zetten de eitjes afzonderlijk af op de bovenkant en aan de basis van jonge bladeren aan de top van voornamelijk gewone rolklaver, maar ook op andere vlinderbloemigen, zoals moerasrolklaver, hopklaver, kruipend stalkruid, witte klaver en kleine klaver.

Meestal staan de planten die de voorkeur genieten samen in een korte vegetatie. In de eerste generatie wordt voornamelijk kleine klaver bezocht, terwijl de tweede en derde generatie een voorkeur lijken te hebben voor gewone rolklaver. De half volgroeide rupsen overwinteren op de lagere delen van de stengels of in de strooisellaag. Sommige rupsen van de eerste generatie komen pas het volgende voorjaar uit. De rupsen worden soms bezocht door mieren, maar zijn er niet afhankelijk van voor het voltooien van hun levenscyclus. De poppen daarentegen worden af en toe door de mieren mee in de nesten genomen.

Vaak gebruikte nectarplanten zijn gewone rolklaver, klaver en luzerne. De mannetjes zijn territoriaal en patrouilleren op zoek naar wijfjes. De vlinders zijn mobiel. Het Icarusblauwtje komt vaak in dezelfde gebieden voor als argusvlinder, bruin zandoogje, groot dikkopje, hooibeestje, kleine vuurvlinder en zwartsprietdikkopje. De verspreiding van het Icarusblauwtje blijft opvallend stabiel sinds het begin van de vorige eeuw.

27-08-2017 om 20:53 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: ‘Dagvlinders in Vlaanderen’ [Bedreigde dagvlinders in industriegebied. Wat nu? – Pieter Cox  & Toon Jansen]

In Lommel werd een aantal jaren geleden een terrein van 500 ha omgezet in industriegebied. In dit heidegebied, de ‘Balimgronden’ genaamd, bleken echter heel belangrijke natuurwaarden aanwezig te zijn. Naast een heel grote populatie heivlinder, bezit dit gebied ook een van de weinige populaties van de kommavlinder in Vlaanderen. Daarnaast zijn andere soorten van schrale biotopen, zoals hooibeestje en kleine parelmoervlinder er algemeen.

Niet alleen met betrekking tot vlinders is dit gebied bijzonder. Ook de mogelijk grootste populatie ter wereld van de lentevuurspin bevindt zich hier en de veldleeuwerik is er met 110 zangposten zeer sterk vertegenwoordigd.

In 2012 werden tijdens een grootschalige telling door de regionale vlinderwerkgroep Hesperia in het noordoostelijk deel alleen al meer dan 800 heivlinders geteld. Ongetwijfeld zijn de Balimgronden dus het belangrijkste bolwerk voor deze soort in de wijde omgeving, waarvan ook omliggende, kleinere populaties afhankelijk zijn.

Indien de populatie van de Balimgronden door industriële activiteiten zou verdwijnen, zal de populatiegrootte en de uitwisseling van genetisch materiaal sterk dalen en staat de toekomst van de heivlinder in Lommel op het spel.

Ook ‘Meysterbergen’, ongeveer 1.5 km ten oosten van de Balimgronden, herbergt populaties van kommavlinder en heivlinder. De aantallen zijn er kleiner maar daarom niet onbelangrijk. Dit gebied staat echter eveneens deels ingekleurd als industriegebied, terwijl het andere gedeelte parkgebied is zonder enige bescherming. Bovendien zijn er plannen om een verbindingsweg door dit gebied te trekken.

Tot slot dient de ‘Maatheide’ te worden vermeld. Het bestaat uit een grote zandvlakte met schrale begroeiing, waar in snel tempo zand wordt ontgonnen. Maatheide is niet alleen een belangrijke pleisterplaats voor trekvogels die een voorkeur hebben voor open ruimten, zoals de duinpieper en de morinelplevier, maar kent ook een belangrijke heidevlinderpopulatie.

Ook hier liggen de aantallen lager dan op de Balimgronden, maar nationaal beschouwd mag het belang niet worden onderschat. De hier opgesomde gebieden kunnen, indien ze volledig worden ontgonnen en de vlinderpopulaties helemaal verdwijnen, ook een nieuwe en wellicht sterke barrière vormen tussen de heidegebieden van centraal Limburg en die van de regio Mol-Postel.

Grootschalige industriële ontwikkelingen zijn vaak van openbaar belang, waardoor men de plannen niet zomaar kan stopzetten. Om belangrijke populaties van Rode Lijst-soorten, al dan niet tijdelijk, te behouden op terreinen die geen groene bestemmingen hebben op het gewestplan, is overleg nodig tussen verschillende actoren: gemeenten, bedrijven en natuurorganisaties (Natuurpunt Noord-Limburg, Natuurpunt vzw, de lokale actiegroep Levend Zand en het Agentschap Natuur en Bos).  Alleen constructief overleg kan de mogelijke verliezen aan biodiversiteit verminderen en tegelijkertijd aan de betrokken bedrijven rechtszekerheid bieden.

Zo werden in de Antwerpse haven bv. goede afspraken gemaakt tussen natuurverenigingen, overheden en industrie waarbij ruimte voor (tijdelijke) natuur werd gecreëerd. Alleen een dergelijk sector-overschrijdend overleg kan de aanwezige dagvlinders en andere bedreigde soorten  van de lijst van uitgestorven soorten In Lommel houden.

De heivlinder komt voor in droge heiden, duinen en droge, voedselarme graslanden. De soort heeft één generatie van begin juli tot eind september met een piek tussen 24 juli en 21 augustus. De piek van de vliegtijd van de heivlinder is in vergelijking met de periode 1981 – 2000 niet beduidend veranderd, maar de gemiddelde laatste waarneming ligt nu meer dan 7 dagen later dan in de periode 1981 – 2000. Dit zou erop kunnen wijzen dat de heivlinder zijn vliegtijd heeft verlengd. Het wijfje legt eitjes op of nabij in de volle zon staand fijn schapengras, rood zwenkgras, struisgras, vroege haver, bochtige smele of helm.

Ze kiest hierbij vooral planten die omgeven zijn door open grond of een heel lage vegetatie.

De rupsen eten ’s nachts. De overwintering grijpt plaats als half volgroeide rups in een graspol. De verpopping vindt plaats in een kleine holte net onder de grond. De mannetjes verdedigen een territorium vanaf een struik, een boomstam of een open zandplek. Bij bijzonder warm weer zoeken heivlinders vaak een bosrand of een groep struiken op voor afkoeling.

Vaak gebruikte nectarplanten zijn akkerdistel, braam en struikhei in het binnenland en blauwe zeedistel en lamsoor aan de kust. De vlinders zijn mobiel (waarnemingen tot op 15 km van populaties zijn bekend). De heivlinder komt vaak in dezelfde gebieden voor als boomblauwtje, bont dikkopje, bruin zandoogje, groentje, groot dikkopje, heideblauwtje, hooibeestje en oranje zandoogje.

De heivlinder was in de jaren ’90 vrij zeldzaam en is dat nog steeds (69 atlashokken – 252 kilometerhokken). De heivlinder kwam vroeger voor in de kustduinen, in de Kempen, maar ook op voedselarme graslanden elders in Vlaanderen (tussen Brussel, Mechelen en Diest).

De huidige verspreiding is echter beperkt tot de kustduinen en de Kempen, waar een scheiding lijkt te ontstaan tussen de noordwestelijke en de oostelijke populaties.

De heivlinder vertoonde een gestage achteruitgang tot 1985, bleef relatief stabiel tussen 1985 en 2000, maar gaat sindsdien opnieuw licht achteruit.

Volgens de verspreidingsmodellen zijn 710 kilometerhokken geschikt voor de heivlinder.

In 213 van deze kilometerhokken werd de heivlinder ook feitelijk waargenomen in de periode 2001 – 2010 (30%). Van de 497 geschikte kilometerhokken, waarin de heivlinder niet werd waargenomen, zijn er 426 in principe bereikbaar (86%).

Het behouden van grote en goed verbonden gebieden met een actief beheer waardoor wordt vermeden dat dat heiden en kustduinen volledig dichtgroeien, is de meest gunstige maatregel voor de heivlinder. Op warme dagen zoeken heivlinders vaak beschutting op in bosranden of struwelen en het is dan ook wenselijk om hier en daar bomen en struiken te behouden. Extensieve begrazing, plaggen en/of gefaseerd maaien zijn geschikte maatregelen voor het verkrijgen of behouden van een gevarieerd leefgebied. Vermossing door het niet-inheems grijs kronkelsteentje zou de heide voor de heivlinder minder geschikt kunnen maken.

Het hooibeestje komt voor in structuurrijke en matig voedselarme graslanden met een lage vegetatie. De soort heeft 2 generaties waarvan de eerste vliegt van midden april tot begin juli met een piek tussen 16 mei en 21 juni en de tweede van begin juli tot midden oktober met een piek tussen 26 juli en 1 september. De vliegtijd van de voorjaarsgeneratie van het hooibeestje is in vergelijking met de periode 1981 – 2000 met 2/4 dagen naar achter geschoven, terwijl de gemiddelde laatste waarneming in de zomergeneraties nu 7 dagen later ligt dan in de periode 1981 – 2000. Dit zou erop kunnen wijzen dat er recent een langere tweede generatie optreedt.

De wijfjes zetten de eitjes af op smalbladige grassen, zoals reukgras, zwenkgras, beemdgras en struisgras. Jonge rupsen eten aanvankelijk enkel de bladeren, maar later worden ook de bloemhoofdjes gegeten. In tegenstelling tot de meeste andere rupsen van zandoogjes eten de rupsen van het hooibeestje ook overdag. De snel groeiende rupsen zorgen voor een tweede generatie in hetzelfde jaar, de traag groeiende overwinteren. De overwintering gebeurt als half volgroeide rups. Afhankelijk van de temperatuur verdedigen mannetjes een territorium vanaf een boom of struik of patrouilleren ze op zoek naar wijfjes. Vaak gebruikte nectarplanten zijn: distel, duizendblad, klaver en struikhei. De vlinders zijn weinig mobiel. Het hooibeestje komt vaak in dezelfde gebieden voor als argusvlinder, bruin zandoogje, groot dikkopje, Icarusblauwtje, kleine vuurvlinder en zwartsprietdikkopje.

Op veel plaatsen verspreid over Vlaanderen is het hooibeestje verdwenen en lijkt het daarmee enigszins dezelfde weg op te gaan als de argusvlinder, al is de trend minder uitgesproken.

In 1990 was de verspreiding van het hooibeestje vrij stabiel, maar sindsdien ging de soort, vermoedelijk vanwege enkel natte voorjaren, duidelijk achteruit om opnieuw te stabiliseren tussen 2000 en  2010.

Het behouden of creëren van relatief schrale, maar structuurrijke graslanden met een korte vegetatie en hier en daar open plekken zijn gunstige maatregelen. Daarnaast is een voldoende groot nectaraanbod tijdens het vliegseizoen eveneens belangrijk.

De kommavlinder komt voor op voedselarme droge graslanden en droge heiden met een heel lage vegetatie en hier en daar open plekken. De soort heeft één generatie van eind juli tot midden september met een piek tussen 9 en 29 augustus. De wijfjes zetten de eitjes  afzonderlijk af aan de basis van blaadjes van kleine jonge plantjes, voornamelijk fijn schapengras. Bij voorkeur staan deze plantjes in een heel korte vegetatie (1 – 4 cm) en/of zijn ze omringd door naakte bodem. In zeer warme jaren kiezen de wijfjes er echter voor om de eitjes af te zetten in iets hogere vegetatie. De overwintering gebeurt als ei. De rupsen voeden zich na de winter in een gesponnen zijden netje. De verpopping gebeurt nabij de grond in kleine pollen omringd door een gesponnen cocon waarin soms meerdere rupsen samen zitten. Vaak gebruikte nectarplanten zijn: struikhei, Jacobskruiskruid, boerenwormkruid, koninginnenkruid, watermunt, slangenkruid en knoopkruid.

De vlinders zijn weinig mobiel. De kommavlinder komt vaak in dezelfde gebieden voor als bont dikkopje, eikenpage, gentiaanblauwtje, groentje, groot dikkopje, heideblauwtje, heivlinder, hooibeestje en koevinkje.

De kommavlinder die reeds zeldzaam was in de jaren ’90 is dat nu nog meer. Al vanaf het begin van de vorige eeuw vertoont de verspreiding van de kommavlinder een achteruitgang en sinds ongeveer 1980 is de verspreiding zo goed als beperkt tot de Limburgse Kempen.

Volgens de verspreidingsmodellen zijn 193 kilometerhokken geschikt voor de kommavlinder. In 27 van deze kilometerhokken werd de soort ook feitelijk waargenomen in de periode 2001 – 2010. Van de geschikte kilometerhokken waarin de kommavlinder niet werd waargenomen, zijn er 51 in principe bereikbaar.

Aangezien de kommavlinder een soort is die houdt van zeer warm microklimaat, is het behouden en creëren van schrale graslanden en droge heiden met lage en snel opwarmende vegetatie belangrijk. Kleinschalig plaggen om open grond te creëren in de buurt van de waardplanten kan het aantal geschikte ei-afzetplanten aanzienlijk verhogen. Voor een voldoende groot nectaraanbod in augustus kan worden gezorgd door het vermijden van overbegrazing in deze periode en/of door het laat maaien van bloemrijke ruigten in de buurt van bestaande populaties.

13-08-2017 om 00:00 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Dagvlinders in Vlaanderen (INBO / Natuurpunt)

Dit weekend kan je de ‘burgerwetenschap’ vooruithelpen door vlinders te tellen.

Kies een zonnig of warm moment met liefst niet teveel wind – niet gemakkelijk tijdens de voorspelde wisselvallige weersomstandigheden.

Recent schafte ik mij de rijke gids ‘Dagvlinders in Vlaanderen’ aan, een boek dat de constructieve samenwerking tussen vrijwilligers, organisaties, wetenschappers en overheden illustreert. Het toont hoe vele partijen een cruciale rol spelen in het behoud van dagvlinders en reikt ideeën en acties aan waarmee iedereen kan bijdragen tot het behoud van deze prachtige insecten in Vlaanderen, België en Europa.

Merkwaardige vlindersoorten

De grote vuurvlinder is een uiterst zeldzame standvlinder die voornamelijk voorkomt in uitgestrekte laagveenmoerassen. De mannetjes bezetten territoria op de warmste plekken in kommen in het vegetatiedek van veenmosrietlanden. Nectarplantjes zijn belangrijk voor de vrouwtjes, die meer eitjes kunnen afzetten als er meer voedsel beschikbaar is.

De eitjes worden afgezet op de enige waardplant, ‘waterzuring’.

De jonge rups eet eerst van de onderkant van het blad en veroorzaakt zo karakteristieke raampjes in het blad; later wordt het hele blad verorberd. De overwintering vindt plaats als halfvolwassen rups tussen dorre bladeren aan de voet van de waardplant. 

De spanwijdte bedraagt tussen de 27 en 32 mm. Van de mannelijke vlinder zijn de vleugels bijna geheel oranjerood met een enkel zwart vlekje. De voorvleugels van de vrouwtjes zijn eveneens oranjerood maar zwart gevlekt en de achtervleugels zijn grotendeels zwart.

De vlinder komt voor op matig voedselrijk grasland. In de meeste gebieden heeft de soort jaarlijks 2 generaties met een vliegtijd van mei tot en met augustus.

De bosparelmoervlinder is een soort van kruidenrijke open plekken in loofbossen.

De soort heeft één generatie van midden juni tot juli.

De waardplanten zijn ‘hengel’ en ‘smalle wegbree’.

De bosparelmoervlinder had vroeger populaties in de Dijle-Zenne-vallei (omgeving van Mechelen tot 1912), in het Zoniënwoud (Sint-Genesius-Rode, Tervuren en Ukkel tot 1924), het Torfbroek (Berg-Kampenhout tot 1928), het Walenbos (Tielt-Winge tot 1948), het Jagersbos (Maaseik en Neeroeteren tot 1949) en de Schijnvallei (Schilde, Oelegem, Wijnegem en Zoersel tot 1968).

In 2011 werd een afgevlogen exemplaar van de bosparelmoervlinder in het natuurgebied Bospolder in Antwerpen waargenomen. De aanwezigheid van veel internationaal transport in de onmiddellijke omgeving doet vermoeden dat het om een accidenteel meegelift individu ging.

In Wallonië is de bosparelmoervlinder kwetsbaar, in Nederland is de soort ernstig bedreigd, maar in Europa is ze momenteel niet in gevaar.

Ondanks het feit dat volgens de voorspellingsmodellen het klimaat in België tegen 2050 veel geschikter zou worden voor de bosparelmoervlinder, lijken de kansen op een spontane her-kolonisatie in Vlaanderen klein.

Het gebrek aan open plekken in voldoende grote bossen, het niet meer toepassen van hakhoutbeheer en het feit dat het een vrij honkvaste soort is, sluiten een her-kolonisatie zo goed als uit. De dichtstbijzijnde populaties liggen in Wallonië (Fagne-Famenne-Calestienne en Ardennen) en in Duitsland (Eifel).

De zilveren maan komt voor in vochtige voedselarme graslanden.

De soort heeft 2 generaties waarvan de eerste vliegt van midden mei tot midden juni en de tweede van midden juli tot midden augustus. De eitjes worden afzonderlijk afgezet op de waardplanten of op strooisel in de buurt van de waardplant, het ‘moerasviooltje’.

De overwintering vindt plaats als half volgroeide rups in de strooisellaag. Ze verpopt in de vegetatie. Een vaak gebruikte nectarplant is de ‘echte koekoeksbloem’. De vlinders zijn vrij mobiel.

De zilveren maan kwam vroeger verspreid voor in de oostelijke helft van Vlaanderen.

Al sinds 1940 is er een gestage afname in de verspreiding van de soort. De laatste waarneming dateert uit 1995 (A-beekvallei – Grote-Brogel).

Vanwege de geringe kans op her-kolonisatie is de herstelprioriteit laag. Volgens de voorspellingsmodellen zou het klimaat in België ook voor de zilveren maan in 2050 geschikt zijn.

De dichtstbijzijnde populaties van de zilveren maan liggen in Nederland (ten zuiden van Amsterdam) en in Wallonië (ten oosten van de Voerstreek), maar ook daar gaat de soort achteruit. Spontane her-kolonisatie lijkt dan ook uitgesloten en door het ontbreken van voldoende grote geschikte biotopen en de hoge stikstofdepositie in Vlaanderen is herintroductie geen optie.

06-08-2017 om 08:37 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Natuurpunt: Het Grote Vlindertelweekend [11^de editie]

Hoe is het gesteld met de vlinders in de Vlaamse tuinen deze zomer?

Dat wil Natuurpunt graag te weten komen.

Daarom nodigt de natuurvereniging iedereen uit om op 5 en 6 augustus de vlinders in je tuin te tellen en de resultaten door te geven.

Loop een kwartiertje in de tuin en identificeer de vlinders die je opmerkt.

Kies een zonnig moment, want dan fladderen de meeste vlinders in je tuin.

Kijk hoeveel vlinders van een bepaalde soort je tegelijkertijd ziet en noteer de aantallen.

Om 10.00 u telde je bv. 2 grote koolwitjes en om 11.00 u zag je er 3. Vul dan op het telformulier 3 in bij groot koolwitje.

Op de website www.vlinderweekend.be vind je heel wat nuttige informatie om de telling goed voor te bereiden.

Om je te helpen een atalanta van een oranje zandoogje te onderscheiden, zijn er verschillende hulpmiddeltjes, namelijk een zoekkaart, een poster met een overzicht van de meest voorkomende tuinbezoekers en het uitwisselingsplatform waarnemingen.

Om je eigen vlindervriendelijke tuin te maken somt natuurpunt 10 tips op.

Je kan ook gratis een vlindergids aanvragen.

De koninginnepage is de grootste inheemse dagvlinder van Vlaanderen.

Volwassen vlinders eten meestal nectar van bloemen. Er zijn ook vlinders die de zoete afscheidingen van bladluizen oplikken of smullen van rottend fruit. De rupsen van vlinders eten van een of enkele plantensoorten; dat noemen we hun waardplanten.  

De meeste vlinders leven enkele dagen tot enkele weken. Soorten die als volwassen vlinder de winter doorbrengen leven langer en kunnen maanden leven. De citroenvlinder leeft het langst van alle inheemse dagvlinders en kan bijna een jaar oud worden.

Vlinders overwinteren afhankelijk van de soort als eitje, rups, pop of volwassen vlinder. Elke soort heeft zijn vaste overwinteringsgewoonte en plekjes. Eitjes kan je vinden op waardplanten, rupsen en poppen tussen planten of dorre bladeren. Volwassen vlinders verstoppen zich tussen takken en bladeren en kunnen zelfs binnen overwinteren.

In Vlaanderen leven nog 48 soorten dagvlinders; dat waren er vroeger 67. Bijna 1/3 van onze inheemse vlinders is dus al uitgestorven.

Wil je een les of een activiteit organiseren over vlinders?

Dat kan! Er zijn 10 lespakketten rond verschillende thema’s voor de diverse leeftijdsgroepen. Telkens is er een intra- of extra-muros les uitgewerkt.

Elk pakket bestaat uit een module voor de lesgever en werkbladen voor de kinderen.

De lespakketten werden ontwikkeld door de Nederlandse Vlinderstichting en bewerkt door de vlinderexperts van Natuurpunt.

Deze zijn gratis te downloaden, enkel in digitale vorm. Op deze pagina van de website vind je ook het telformulier.

Al maakt Wim Dekelver  doorgaans enkel foto’s van vogels, toch krijgen in de buurt fladderende blikvangers ook wel zijn aandacht. Kan je ze herkennen? Oefen alvast!

01-08-2017 om 18:45 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Instituut Natuur- en Bosonderzoek (INBO) LifeWatch-Project ‘gezenderde vogels’

Sinds 2011 coördineert het INBO een studie in Vlaanderen en Zeeland naar de ecologie van de bruine kiekendief.

Het onderzoek leert ons meer over de relatie tussen landschapsgebruik, prooiaanbod en broedsucces. Het vormt een basis voor overleg en samenwerking met de landbouwsector. Naast het behoud van grasrijke landschapselementen is de boodschap het duurzaam garanderen van voldoende prooiaanbod door het optimaliseren van teeltkeuzes en het stimuleren van innovatieve systemen zoals ‘vogelakkers’ die inpasbaar zijn in moderne landbouw.

De belangrijkste onderzoeksvragen van het bruine kiekendiefmerkenproject concentreren zich rond dispersie en habitattrouw. Sinds de start van dir deelproject in 2011 heeft men hierover al heel wat interessante en bruikbare gegevens kunnen verzamelen. Maar er is nog een vraag die ons al jaren bezighoudt en die gaat over de overwintering van ‘onze’ bruine kiekendieven.

Plaatselijke waarnemingen, ringterugmeldingen en zendergegevens tonen aan dat Noord- en Noordwestelijke Europese populaties van bruine kiekendieven voornamelijk overwinteren in Westelijk Afrika, terwijl de zuidelijkere en zuidoostelijke eerder sedentair zijn of toch binnen Europa of in Noord-Afrika overwinteren.

Elk jaar worden er echter ook in onze contreien tijdens de winter bruine kiekendieven waargenomen en enkele lokale concentraties bij (soms tijdelijke) slaapplaatsen opgemerkt.

Ze herbergen echter zelden meer dan een 10-tal vogels. Een uitzondering hierop is de traditionele slaapplaats in het Verdronken Land van Saeftinghe, aan de Westerschelde in Zeeland. Die wordt sinds 1985 jaarlijks tijdens de wintermaanden geteld door de werkgroep Roofvogels Zeeland in samenwerking met de vogelwerkgroep van de Stelkluut.

De aantallen wisselen maar de laatste 10 jaar worden geregeld maxima van meer dan 100 vogels geteld. 

Dit is de meest noordelijk gelegen slaapplaats in Europa maar over de afkomst van de er overwinterende bruine kiekendieven was helemaal niets gekend. Het overgrote deel van de vogels heeft een eerstejaars- of wijfjeskleed.

Zijn het verzwakte of laat uitgevlogen vogels uit noordelijke broedgebieden, die niet verder trekken of jongen van broedgebieden uit de omgeving?

Bij de eerste wintertellingen in Saeftinghe leek het erop dat na een goed broedseizoen er ook meer bruine kiekendieven op deze winterslaapplaats aanwezig waren. Er werd dus voorzichtig geopperd dat dit misschien wel vooral plaatselijke vogels zouden zijn die in hun eerste winter gewoon in de omgeving van hun geboorteplaats blijven ‘hangen’.

Inmiddels na winters vol spanning heeft men de bevestiging gekregen dat jonge vogels in onze regio blijven overwinteren. 

Tot nu toe (juni 2016) heeft men al terugmeldingen van 30 verschillende gekleurmerkte kiekendieven. Daarvan zijn er 14 ‘nieuwe’ vogels, die men dus sinds ze als juveniel werden getagd, nog nooit als volwassen vogel heeft teruggezien. Er zijn nu ook al enkele 6^de kalenderjaar vogels (getagd in 2011, het 1^ste onderzoekjaar) die zijn teruggekomen. Men krijgt nog geregeld nieuwe meldingen van pleisterende of broedverdachte vogels. Zeker nu de meeste broedterritoria zijn ingenomen, is het belangrijk extra op te letten of er bij de broedende paren geen gekleurmerkte vogels zijn, want men probeert ook zoveel mogelijk  2^de generatie jongen te kleurmerken. Dit kan immers op lange termijn nog meer inzicht geven in de dispersie van de soort.

Het kleurenproject is er eentje van lange adem, maar jaar na jaar nemen de gegevens toe en leert men meer over de plaats- en habitattrouw van bruine kiekendieven.

Men kan steeds meer adulte broedende vogels individueel opvolgen en zo een veel beter beeld krijgen van het paarvormingsgedrag in het vroege voorjaar. Men kan nagaan in hoeverre vroege paarbanden al dan niet behouden blijven.

29-07-2017 om 18:27 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Beestenboel: De bruine kiekendief [Dirk Draulans]

De bruine kiekendief is een prachtige roofvogel, maar een zorgenkind van het natuurbehoud: zijn bestand neemt sterk af.

Als je naar een meeuwenkolonie kijkt in een omgeving met bruine kiekendieven, weet je meteen dat er zo’n roofvogel passeert: alle meeuwen gaan krijsend de lucht in en de jongen duiken ogenblikkelijk in beschermende vegetatie.

Toch is de kiekendief geen echte vogelvanger. Hij eet vooral muizen, ratten en konijnen.

Zijn naam zegt meer over hoe de doorsneemens tegen roofvogels aankijkt dan over zijn gedrag.

De bruine kiekendief is een zorgenkind.

Tot de jaren 1970 broedden er in Vlaanderen jaarlijks amper een 20-tal koppels. Meedogenloze verdelging en schadelijke effecten van pesticiden dreven de dieren in de vernieling.

Nadat beide problemen door diervriendelijke wetgeving onder controle waren gebracht, steeg de broedpopulatie naar ongeveer 150 koppels. De soort broedt in riet- of graanvelden.

De vrouwtjes zijn donkerbruin met crèmekleurige vleugelranden en kop, mogelijk om niet op te vallen als ze op hun nest zitten. De mannetjes zijn gevarieerder van kleur, wellicht om indruk te maken op de vrouwtjes. Als ze een prooi hebben gevangen, geven ze die boven de nestplaats met een spectaculaire buiteling door aan hun eega.

Sinds het begin van de jaren 2000 is het aantal broedkoppels van de kiekendief weer gehalveerd, hoewel andere roofvogels het goed doen. Dat is zorgwekkend.

Oorspronkelijke broedgebieden in de Kempen tellen amper nog enkele exemplaren.

De soort komt nog overwegend in poldergebieden in Oost- en West-Vlaanderen voor.

Zelfs in regio’s die geschikt lijken voor kiekendieven, nemen de aantallen af.

Om na te gaan of er kan worden ingegrepen, is er onder impuls van biologe  Anny Anselin  van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek [INBO] een studie opgezet.

Elk jaar worden tientallen jonge kiekendieven met goed zichtbare vlaggetjes gemerkt.

Dat bevordert het onderzoek naar hun verspreiding.

In Nederland zijn er kiekendieven met dataloggers uitgerust: apparaten die registreren waar ze geweest zijn en de gegevens automatisch doorzenden aan registratietoestellen opgesteld in hun broedgebied.  Zo hoopt men inzicht te krijgen in waar het fout gaat.

Mogelijk schuilt het probleem in een gebrekkig aanbod van geschikte voedselgronden in de broedgebieden. Hoe verder een vogel moet vliegen om te jagen, hoe minder jongen hij kan grootbrengen. Nederlandse gegevens wijzen uit dat kiekendieven graag jagen langs sloten en akkerranden.

In ons geïndustrialiseerd  landbouwbestel zijn die meestal omgeploegd of bespoten, zodat er amper begroeiing is waarin kiekendieven prooien kunnen vinden.

Vandaar dat er onder meer in de Waaslandpolders wordt gewerkt aan kiekendiefvriendelijke landbouw met bloemrijke akkerranden en gewassen als grasklaver en luzerne.

De stromannen van de Boerenbond in het Vlaamse parlement waren er als de kippen bij om te eisen dat boeren voor die inspanningen dienen vergoed. Zo gaat dat met de meeste boeren: ze moeten worden betaald om een beetje natuurvriendelijk het land te bewerken. De ironie wil dat een van de bevlagde kiekendieven in Sierra Leone terechtkwam. Daar werd hij gevangen door een boer die uit de vangst een slaatje wilde slaan met de dood van de roofvogel tot gevolg.

Immers, een deel van onze kiekendieven overwintert in West-Afrika; een klein deel probeert onze winters te doorstaan. De kiekendief is dus niet alleen bij ons slachtoffer van de boerende medemens.  

De bruine kiekendief heeft een duidelijke voorkeur voor moerasgebieden.

In Vlaanderen wordt vooral gebroed in rietvelden, langsheen kreken, sloten of kanalen.

Door lage waterstanden en het uitblijven van een goed maaibeheer, raken steeds meer rietvelden echter overwoekerd door ruigtekruiden en struiken als vlier en wilg. Slecht nieuws voor de bruine kiekendief die een deel van zijn favoriete broedhabitat verloren ziet gaan.

Een deel van de Nederlandse en vermoedelijke ook Belgische broedvogels overwintert in de estuaria van de Ebro en de Taag in Spanje, maar veel vogels steken via Gibraltar over naar Marokko om er te overwinteren in West-Afrika (Senegal, Guinea-Bissau, Sierra Leone, Ghana).

Half maart, begin april keren de bruine kiekendieven terug naar de broedgebieden.

Zodra beide partners aanwezig zijn, begint de balts. Die is echt spectaculair. Beide vogels voeren daarbij een acrobatisch luchtballet uit, draaiend rond elkaar; een adembenemend schouwspel. Enkele dagen erna wordt de nestbouw aangevat. De bruine kiekendief maakt een grondnest waarin tot 6 eieren kunnen worden gelegd.

In 2011 werd een onderzoek opgestart om meer inzicht te verkrijgen in het broedsucces, de invloeden van habitatkeuze (moerassen of graanvelden) en het omgevend landschap, plaatstrouw en interacties tussen de populaties. Het project wou ook achterhalen waar de jonge kiekendieven vandaan komen die elk jaar in behoorlijk aantal in Zeeland – de noordelijkste overwinteringsplaats van de soort in Europa – overwinteren.

Zijn dat vogels van bij ons?

Trekt een gedeelte van de jonge vogels dan toch niet weg naar het zuiden?

Het project bestudeert niet enkel de Vlaamse populatie: ook de nabijgelegen populaties in Zeeland en Noord-Frankrijk worden mee in het project betrokken. Het INBO coördineert het Vlaamse luik en doet hiervoor beroep op een aantal veldornithologen, die de broedplaatsen lokaliseren en de legsels opvolgen.

In 2011 werd een aantal jonge vogels voorzien van vleugelmerken, de zogenaamde wintags.

Dit zijn zachte, plastic rechthoekjes in verschillende kleuren, elk met een specifieke code.

Elke vogel kan aan de hand van die unieke wintagcombinatie individueel worden herkend.

Op deze manier kunnen de gevleugelmerkte bruine kiekendieven worden gevolgd en hoopt het INBO een aantal onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden. In totaal werden in het kader van dit project (in Vlaanderen en Zeeland samen) al 92 exemplaren van vleugelmerken voorzien.

De bruine kiekendief kent een sterk dalende trend sinds het begin van de monitoring.

Ook internationaal deed de roofvogel het niet goed. De daling in de Waaslandhaven is echter sterker dan de internationale trend. Hiervoor kunnen verschillende oorzaken worden aangewezen.

Enerzijds werden een aantal gebieden waar de soort broedde intussen ingenomen voor havenactiviteiten.

Anderzijds raakte ook het resterend havengebied meer en meer versnipperd en daalden zowel het aantal kwalitatieve broedplaatsen als de oppervlakte beschikbaar foerageergebied.

Wie eerder verschenen artikels en foto’s over de bruine kiekendief wenst te raadplegen, kan in het archief via de zoekrobot de volgende bijdragen opsnorren:

11/06/2016       De bruine kiekendief

27/08/2011       Een gracieuze zwever (bruine kiekendief)

30/08/2011       Schatten van nesten (kiekendieven nestelen en broeden op de grond)

22-07-2017 om 18:42 geschreven door birdy

De slangenarend is een grote imposante vogel die soms van naderbij kan worden gezien, als hij op een hoge paal op boomtop zit.

In grote delen van zuidelijk Europa is dit één van de opvallendste roofvogels: een grote arend die veel tijd in de lucht doorbrengt. Het is een magnifiek zicht waarbij de lichte onderzijde prachtig het zonlicht reflecteert als hij tegen een helderblauwe lucht zijn zweefrondjes draait.

Van dichtbij – wat vaker voorkomt dan bij andere grote arenden – toont de bandering van de onderzijde helder en strak, terwijl de grote, ronde gele ogen hem een doordringende, intelligente uitdrukking geven. De staart heeft 3 tot 4 brede donkere banden.

Deze slangen etende arend is de Europese vertegenwoordiger van een groep die in Afrika gevarieerder is. Ze worden gekenmerkt door een grote uilachtige kop, die doorgaans bruin is alsof die een bivakmuts draagt, gele ogen en krachtige, naakte poten. De lichaamslengte varieert tussen 62 en 68 cm; de spanwijdte reikt tussen 160  en 180 cm en het lichaamsgewicht schommelt tussen 1.5 en 2.5 kg.

De jachtvluchten zijn lange en hoge patrouilletochten boven open ruimtes en warme met struiken begroeide hellingen, onderbroken door frequente periodes waarbij de slangenarend al biddend de omgeving afspeurt. De arend staart intens naar de grond, met de kop in de wind. Met gespreide, naar beneden wijzende staart en gespreide vleugels of slaand in een bijna verende actie – afhankelijk van de heersende wind – fixeert hij een slang of hagedis, of soms bij slecht of nat weer een klein zoogdier (ratten, muizen). Daarna laat hij zich als het ware op zijn prooi vallen. Soms stort hij zich van grote hoogte met uitgestoken poten, borst naar voren en kop teruggetrokken in een duikvlucht op zijn prooi.

Op andere momenten jaagt hij vanaf een zitpost, vaak een hoogspanningsmast. Tot zijn prooien behoren gladde slangen, ringslangen en minder vaak adders, die hij kenmerkend achter de kop grijpt en naar een zitpost draagt om hem te doden.

Net als andere arenden en buizerds baltst de slangenarend door diep golvend over zijn broedgebied te vliegen. Paren vliegen vaak samen, met gesloten staart, kop naar voren en vleugels vlak en recht uitgestrekt om een duidelijk kruis te vormen. De diverse roepen doen denken aan de schelle kreten van meeuwen.

In het voorjaar keren de arenden terug naar dezelfde locatie en vormen een paar voor het leven.

Samen bouwen ze een nest van takken in een hoge boom, zoals een eik. Er wordt slechts één ei uitgebroed, grotendeels door het vrouwtje gedurende 45 – 47 dagen. Het jong vliegt na 10 weken uit. Het is geslachtsrijp na 3 tot 4 jaar.

In de herfst trekken alle Europese slangenarenden naar Midden-Afrika, met een geconcentreerde trek bij Gibraltar en de Bosphorus in augustus en september. De adulte vogels keren terug in maart of april.

De slangenarend vertoont enige gelijkenis met de visarend, maar deze laatste heeft meer hoekige vleugels, een afgetekende donkere polsvlek en een donkerdere bovenzijde.

Wim Dekelver kon in het Groot Schietveld in Brecht een 4-tal slangenarenden zien ronddwalen. Dat is geen toeval; het is namelijk één van de weinige plekken in Vlaanderen waar nog adders zitten. Lang blijven de roofvogels niet hangen in ons land. Vooral tijdens de zomermaanden komen jonge slangenarenden op bezoek. Wanneer in de herfst slangen en andere prooidieren zich klaarmaken voor een winterslaap, trekt de slangenarend terug naar het zuiden om er te overwinteren. Zonder voedsel maakt de slangenarend dan ook geen kans om te overleven. Broeden doet de slangenarend in de zuidwestelijke helft van Frankrijk en Spanje (waar wellicht de ‘onzen’ vandaan komen) en Noordwest-Afrika, in de Balkan over Turkije tot Iran en noordwaarts tot in het meest westelijke deel van Rusland ter hoogte van Estland. In onze streken zijn dan ook vooral jonge exemplaren terug te vinden. Om te broeden is het voedselaanbod hier te beperkt, maar voor jeugdige uitstapjes is het best oké. Meestal worden de roofvogels hier gespot in hun tweede levensjaar. De kans dat een jonge slangenarend het jaar nadien naar ons land terugkeert, is dus eerder klein.

16-07-2017 om 18:56 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Trouw: Professor Dave Goulson: Als we de insecten kwijtraken, ontstaat er echt chaos [Paul de Vries]

Professor Dave Goulson zet zich in voor het behoud van insecten, met name voor bijen, wespen en hommels.

De hoogleraar biologie aan de universiteit van Sussex is in Nederland om bekendheid te geven aan zijn jongste boek ‘De vlucht van de hommel’.

Hij probeerde ooit vogelaar te worden, maar hij had geen goed oor voor vogelzang. Vlinders waren zijn eerste liefde, omdat ze zo mooi zijn tot hij zich realiseerde dat ze best saai zijn en een beetje dom ook. Niet te vergelijken met bijen en hun sociale organisatie, leefwijze en gedrag.

Weet je dat bijen een bloem overslaan als ze ruiken dat die net bezocht is door een andere bij?

Dan is er namelijk niets meer te halen.

Er bevindt zich een hele wereld onder onze neus waarvan we vrijwel niets weten. Al die beestjes die gewoon hun leven leiden in onze tuinen en huizen, terwijl de meeste mensen er totaal geen erg in hebben. Er zijn ongeveer 10 miljoen diersoorten op aarde en de meeste daarvan zijn insecten.

De meeste daarvan hebben we nog niet eens een naam gegeven, laat staan dat we weten wat ze doen. We hebben nog zó veel te ontdekken.

Inmiddels weet wel iedereen dat hommels en bijen nuttig zijn voor ons. Driekwart van onze gewassen heeft bestuiving nodig. Anders hebben we geen frambozen, aardbeien, tomaten, koffie.

Dave Goulson gebruikt bijen als vertrekpunt om uit te leggen hoe belangrijk insecten zijn voor ecosystemen. Ze recycleren mest, maken de grond vruchtbaar, ruimen dode dieren op. Maar nuttig of niet, ook bijen gaan in aantal schrikbarend achteruit.

Het is treurig vast te stellen dat we zelfs voor insecten geen ruimte over laten. We nemen zoveel landschap in beslag. Onze steden zijn niet vriendelijk voor insecten en onze industriële landbouw met al die pesticiden en monocultuur van gewassen evenmin.

Er wordt gedacht aan drones om gewassen te bestuiven …

“Robotbijen, volslagen krankzinnig!”, meent Goulson.

De gedachtegang lijkt te zijn: het gaat niet goed met bijen; we maken een robot om ze te vervangen, mochten ze toch ooit helemaal verdwijnen.

Dan kunnen we ondertussen doorgaan met al die chemicaliën in de landbouw. Maar zo’n robot maken kost geld en materiaal en ze zullen lang niet zo goed werken als bijen.

Bestuiven dat doen bijen al zo’n 120 miljoen jaar, dus ze zijn inmiddels behoorlijk gespecialiseerd.

En ze doen het nog gratis ook! Dit kan moeilijk als een serieus alternatief worden bestempeld.

Insecten zijn belangrijk en interessant

Je kan mensen wijzen op de gave kanten van insecten, je kan ze dingen uitleggen, maar eigenlijk wil de hoogleraar iedereen aansporen om naar buiten te gaan en gewoon te gaan zitten in het veld, in een bos of in de tuin. Ga het zelf ervaren in plaats van er boeken over te lezen.

Dave Goulson wordt nog veel gevraagd voor ‘bug hunts’.

Dan trekt hij met een groep kinderen met potten en netjes de natuur in om sprinkhanen en oorwormen te vangen. Pret verzekerd! Vijfjarigen zijn dol op insecten. Maar tieners vinden er niets aan. Ze vinden ze vies en eng en willen vooral alles doodtrappen. Ergens is het dan misgegaan.

Lekker op ontdekking gaan in het bos, in bomen klimmen, ravotten en vuil worden, het gebeurt almaar minder. Vandaag de dag wonen de meeste mensen in steden en komen ze nog nauwelijks in contact met de natuur. Men vindt het al snel onveilig of onhygiënisch. Je kan tegenwoordig gel kopen om je handen te wassen zodra je een dier hebt aangeraakt. We zijn daarin wel een beetje paranoïde geworden.

Om insecten te helpen moeten we vooral dingen laten. Niet meer zo vaak maaien, niet zo veel gif gebruiken, stukjes land even met rust laten. Wonderbaarlijk hoe snel de natuur dan opveert en de biodiversiteit op zo’n plek toeneemt.

Zelf bijen houden in de stad is ook trendy geworden. Maar een groot probleem voor de bijen is dat er nog maar zo weinig bloemen voor ze zijn. Als iedereen bijen gaat houden, hebben we straks een grote populatie ondervoede en kwetsbare bijen.

Plant liever bloemen, daar help je de bijen echt mee. Al is het een enkele bloempot op je balkon op vier hoog, bijen weten die wel te vinden.

Bij bedreigde dieren denken we altijd aan olifanten, tijgers, ijsberen. Als de reuzenpanda zou uitsterven, zou dat vreselijk zijn, maar de bossen van China zouden het overleven.

Maar als we insecten kwijtraken – bijen, hommels, mieren, vele andere soorten – ontstaat er echt chaos. Dat realiseren we ons niet. We maken ons alleen zorgen over de economie. Maar zonder bestuiving en vruchtbare grond heb je geen economie meer. It’s the little things that run the world.

09-07-2017 om 18:21 geschreven door birdy

Een terugblik naar het prille begin, onthult dat het aanlokkelijk aspect van de educatieve blog niet meteen denderend was.

De gekozen thema’s misten verhelderende beelden en kwamen bij de verkennende lezer allicht nogal saai over.

Voorheen had ik gedurende 3 jaar bij de bewoners van de Kille Meutel de aandacht voor huismussen en populaire tuinvogels met geïllustreerde nieuwsbrieven wat aangezwengeld.

Onder de geïnteresseerde omwonenden ontstond een kern, die zich naast de observatie van bekende gevederde tuinbezoekers, na alarmerende berichten over de spectaculaire daling van huismussenpopulaties, ook ontfermde over het (nood)lot van onze trouwe cultuurvolger.

Deze vrijwillig samengestelde huismussenwerkgroep heeft in de luchthavengemeente in samenwerking met verscheidene partners al veelvuldige acties ondernomen om de bestaande huismussenpopulaties mee te helpen in stand houden.

Je kan de initiatieven van de Kille Meutel Vogelvrienden rond de actie; ‘Red de Zaventemse Straatket!’ terugvinden via de zoekrobot. Je hoeft maar ‘huismus’ in te tikken om alle artikels, opgenomen in het archief, op te snorren.

Daar waar het eertijds volstond jaarlijks een 4-tal nieuwsbrieven te verdelen, legde ik mij vanaf 04/07/2007 de discipline op geregeld een artikel te posten en vanaf 2009 minstens wekelijks een bijdrage te leveren. Uiteraard was het geen optie om enkel over de huismus te rapporteren, daar we tijdens onze kernmeetings al eerder hadden ondervonden dat je de belangstelling niet louter kan scherp stellen op onze trouwe mensenvriend.

Toch gaan de bijdragen hoofdzakelijk over vogels, maar ook over andere vliegende dieren, zoals vleermuizen, vlinders, libellen, bijen, hommels, zelfs vliegende vissen, … Andere thema’s die aan bod komen, zijn: nestgelegenheid, gedragspatronen, vliegtechnieken, milieuzorg, evolutieleer, bedreigde of nieuwe natuurgebieden, milieuvriendelijke projecten, de historische afkomst van de benaming ‘Kille Meutel’, limericks, haiku’s, quizwedstrijden en nog meer.

Op die manier lukte het langzamerhand om ieder weekend met ‘wat nieuws’ uit te pakken, ook omdat ik vanaf toen kon rekenen op het knappe beeldmateriaal van goede vriend en natuurfotograaf, Wim Dekelver. De kwalitatieve blikvangers zorgden vrij snel voor een gevoelige toename van het aantal bezoekers.

Het is fijn dat in de loop der jaren het aantal lezers exponentieel is toegenomen en een schare trouwe bezoekers geregeld hun waardering uiten.

Momenteel hebben meer dan 100 000 natuurfans en vogelliefhebbers de blog bezocht, die inmiddels 570 artikels en 2 780 foto’s telt.

Voor de statistici onder jullie, kan ik nog verklappen dat de bezoekers uit Nederland (47.2%), België (46.7%), Verenigde Staten, Duitsland, Groot-Brittannië, Frankrijk, Israël, Italië, Spanje en Zweden (top 10) komen. Doorgaans raadplegen ze op zondag en maandag tussen 13.00 en 19.00 u het vaakst de gepubliceerde artikels.

Het is niet altijd evident een pakkende of uitnodigende titel te bedenken, maar dan maken de fascinerende beelden dat weer goed. Ik ben dan ook de gulle schenkers van prachtig en vaak uniek fotomateriaal bijzonder dankbaar.

Toen ik ook Facebook en Twitter inschakelde om mijn volgers attent te maken op pas verschenen publicaties kreeg de blog nog meer aandacht en vandaag ben ik trots te mogen vermelden dat Birdyfans heel frequent in de top 20 staat van de meer dan 6 000 bestaande educatieve blogs op www.bloggen.be

Leuk ook is als je de lezer via een weblink naar een wetenschappelijk rapport of aanvullend filmfragment (YouTube) kan loodsen. Het educatieve concept van mijn blog is wellicht nog voor verbetering vatbaar, want de perfectie haal je nooit. Je kan altijd via ‘Laatste commentaren’ of via ‘Voeg berichtje toe’ reageren en suggesties formuleren.

04-07-2017 om 00:00 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: De Standaard [Lotte Alsteens]

‘Hedwig’ was bij momenten niet meer dan een veredelde postduif. Toch inspireerde het personage heel wat Harry Potter-fans tot een impulsaankoop: een uil als huisdier.

Al in 2010 rapporteerden wetenschappers dat de wilde uilenpopulaties in India onder druk staan door het succes van de boeken en de films. Schrijfster J.K. Rowling voelde zich genoodzaakt een verklaring af te leggen:

“Als het waar is dat mensen door het lezen van mijn boeken denken dat een uil gelukkig is wanneer hij opgesloten zit in een kleine kooi, in een huis, dan wil ik bij deze graag zeggen, zo krachtig als ik kan: Doe het niet alsjeblieft!” 

Ook bij ons hadden de Harry Potter-films een stevig impact.

“Het hoogtepunt is wellicht voorbij, maar we spreken vandaag nog steeds van een ‘Harry Potter-effect’”, zegt Inge Buntinx van Vogelbescherming Vlaanderen.

Daarmee bedoelen we, in de brede zin, het effect op kinderen wanneer roofvogels worden getoond in een publieke context, op de arm van mensen of terwijl ze kunstjes uitvoeren. Het wekt de indruk dat deze vogels geschikte gezelschapsdieren zijn en maakt dat kinderen aan hun ouders vragen om een roofvogel te houden.

‘Alleen uilen kopen echte uilen’, ging de slogan die Vogelbescherming Vlaanderen enkele jaren geleden lanceerde. Hoeveel uilen er vandaag in gevangenschap worden gehouden, is niet bekend, omdat er veel niet via de officiële weg worden verhandeld. Maar wat we wel kunnen vaststellen, is dat het aantal evenementen met roofvogels blijft toenemen. Roofvogelshows, het aanvliegen van ringen op een huwelijksfeest, het poseren voor foto’s als attractie op bedrijfsfeesten, … je kan het zo gek niet bedenken, het bestaat!

“Wij zouden willen dat dit ophoudt; dat er strengere regels komen; dat gemeenten de evenementen tegenhouden. Roofvogels, waaronder uilen, zijn enkel thuis in het wild.”

Inge Buntinx wijst erop dat gedomesticeerde roofvogels volledig uit hun ecologisch verband zijn gerukt. De sneeuwuil – ‘Hedwig’ van Harry Potter – is ook hier te koop, terwijl het om een Scandinavische soort gaat die lagere temperaturen gewoon is. Maar dat is lang niet het enige probleem. Vele Harry Potter-fans namen genoegen met een kerkuil, die wel thuis is in België en toch redelijk op de sneeuwuil lijkt. De opvallende kerkuil, met zijn hartvormig gezicht en gitzwarte ogen is bovendien een kleine soort die als gemakkelijke ‘beginnersvogel’ geldt. Maar ook kerkuilen zijn niet gelukkig als huisdier.

Ze worden overdag actief gehouden, terwijl het nachtdieren zijn. Hun hormoonhuishouding wordt daardoor in de war gestuurd en zo ook hun levenswijze.

Bovendien worden ook bij ons uilen in het wild gevangen.

Af en toe wordt melding gemaakt van opengebroken nestkasten, waaruit de jongen van de kerkuil zijn verdwenen. Niet dat ze de dieven veel geld opleveren, want ze zijn voor een prijsje te vinden op tweedehandssites. Een roofvogel is vaak een impulsaankoop, die mensen snel beu geraken.

Visie van Vogelbescherming Vlaanderen op het houden van roofvogels in gevangenschap

Uilen en roofvogels horen in het wild, niet in gevangenschap. Ze vervullen een belangrijke taak in de natuur. Daarom horen ze niet thuis in een kooi of vastgeketend aan een blok. Roofvogels zijn geen schoothondjes die je kunstjes laat uitvoeren. Roofvogels en uilen in gevangenschap houden, veroorzaakt heel wat dierenleed:

·         roofvogels stellen hoge eisen aan hun leefomgeving, dit door hun opmerkelijke bouw en levenswijze. Zelfs al zijn roofvogels in gevangenschap geboren, ze wennen nooit aan het leven in een kooi of huiskamer;

·         vandaag willen mensen nog steeds zo’n prachtige roofvogel in huis halen. Hierdoor zijn ze mede verantwoordelijk voor heel wat dierenleed en illegale praktijken. Handelaars, die het niet nauw nemen met de wet, roven eieren of jonge roofvogels uit het nest. Sommige mensen doen alles om geld te verdienen op de kap van dieren.

·         roofvogels benutten elke kans om te ontsnappen, … op weg naar de vrijheid en een leven waarin ze hun vleugels kunnen uitslaan. Helaas hebben ze niet geleerd hoe een muis te verschalken. Vaak raken ze met de riempjes om hun poten verstrikt in een boom. In beide gevallen sterven ze langzaam van de honger.

Deze wantoestanden kunnen we niet langer dulden!

De foto’s van de kerkuil zijn van  Tim White

02-07-2017 om 17:52 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: De Standaard [Inge Ghijs]

Steeds meer Nederlandse boeren tonen hun hart voor vogels en leveren inspanningen om ze te beschermen. Een andere aanpak dringt zich ook in Vlaanderen op.

‘Het geluid van de veldleeuwerik zou in het DNA van de Vlaamse boer moeten zitten.’

De Nederlandse boer Henk Pelleboer heeft een weiland van 54 ha als een soort mozaïek.

Op een deel grazen zijn 175 koeien, een ander deel ligt er kortgeschoren bij, daartussenin bevinden zich stroken land met hoog grasland vol bloemen.

Het contrast met zijn buurman is groot; alle weiland is er even kort geschoren.

“Ja, zo kan het ook natuurlijk, 3 uur werk en klaar! Maar het is niet goed voor het bodemleven en er blijft geen vogelnest meer over”, zegt Pelleboer.

Toch verkiest hij dit natuurinclusief boeren, want het geeft hem meer voldoening en het is beter voor de mensen en de natuur.

Boeren met aandacht voor de natuur, zodat je de biodiversiteit in stand houdt, de bodem gezond en de negatieve effecten van landbouw op het milieu verkleint.

Toen Pelleboer op zijn 35^ste de melkveehouderij van zijn ouders overnam, koos hij voor bio, maar hij had ook een hart voor vogels. Als hij zijn grasland maaide en hij vond een vogelnest, dan maaide hij eromheen. Maar hij wilde meer doen en zocht contact met Vogelbescherming Nederland.

Sindsdien staat zijn weidebeheer volledig in het teken van de grutto’s, tureluurs, wulpen en kieviten. Hij begint laat in het voorjaar te maaien. Vrijwilligers helpen hem om de nesten op te sporen, zodat hij weet waar hij wel en niet kan maaien.

Hier en daar ligt een plas dras: een lager gelegen stuk dat van april tot augustus onder water staat, zodat vogels worden aangetrokken en er vlakbij kunnen broeden en voedsel zoeken.

Eén derde van zijn grasland maait hij extreem laat, pas na 15 juni. Immers, het is niet alleen belangrijk dat er eieren worden uitgebroed, de jongen moeten ook groot genoeg zijn om te kunnen uitvliegen. Opdat jonge vogels voldoende voedsel zouden kunnen vinden, is 1/3 van zijn weiland kruiden- en bloemenrijk grasland.

Die manier van werken is arbeidsintensief en kost dus geld. Ook kan Pelleboer minder vaak maaien. Een gemiddelde boer doet dat 5 keer per seizoen, om hooi te maken voor zijn koeien in de winter, hij 4 keer. Maar omdat hij inspanningen doet om de bedreigde weidevogels te beschermen, krijgt hij een vergoeding van de overheid.

Eén derde van zijn grasland bestaat uit kruidig grasland. Met de melk die de koeien, die daarop grazen, leveren, produceert een kaasmakerij vlakbij weidekaas. Eén euro per verkochte kilo kaas gaat naar een apart fonds, waar Vogelbescherming Nederland extra investeringen mee doet in de uitbreiding van het weidevogelgebied bij Pelleboer. Omdat hij een bioboer is, krijgt hij meer voor zijn biomelk.

De resultaten van zijn inspanningen mogen er best wezen. In 2009 telde Pelleboer nog 22 weidevogelnesten, nu zijn er 85.

Ondertussen zijn er in Nederland naast Pelleboer nog zo’n 100 weidevogelboeren.

Zijn ervaring is dat boeren zich verantwoordelijker voelen voor de natuur en elkaar daar ook over aanspreken. Als de boeren hun plek in de samenleving willen behouden, moeten ze inspanningen leveren en daar hoort weidevogelbeheer of natuurbeheer bij, als er tenminste financiële middelen tegenover staan.

Besprekingen op verscheidene niveaus over het nieuwe toekomstige Europese landbouwbeleid gaan daar ook over. De platte hectaresteun (subsidies afhankelijk van hoeveel hectare je als boer in je bezit hebt) zou niet meer van deze tijd zijn. Landbouwers zouden, behalve voor de productie van voedsel ook moeten worden vergoed voor zorg voor de natuur en voor vogels.

Uit het jongste rapport van Birdlife International blijkt dat 1/3 van alle Belgische broedvogels op Europese schaal bedreigd zijn. Vooral weide- en akkervogels zijn er slecht aan toe. Door de intensivering van de landbouw verliezen ze broedgebied en voedsel. Europa heeft jaren geleden al beslist dat Nederland een inspanning moet leveren om de weidevogels in stand te houden en Vlaanderen de akkervogels.

Ook in Vlaanderen kunnen landbouwers in ruil voor Europese subsidies hun steentje bijdragen om de akkervogels te beschermen met kruidengrasstroken aan akkerranden en door later te maaien. Maar voorlopig blijft het succes uit!

De afgelopen 7 jaar waren er 14% minder veldleeuweriken, 20% minder kieviten en 23% minder patrijzen, terwijl die vogelbestanden al sterk waren achteruitgegaan.

Zo is ook de grauwe gors bijna uitgestorven; er zijn nog amper 82 broedparen in heel Vlaanderen.

Natuurpunt vreest dat de uitbreiding van het aardappelareaal, zoals die nu bezig is, de doodsteek voor de veldleeuwerik zal worden. Hij vindt er in tegenstelling tot graanakkers geen voedsel.

Ook in Nederland lukken niet alle maatregelen, maar het agrarische natuurbeheer is er beter onderbouwd. In Vlaanderen weet men dat het zo niet verder kan maar de staving met cijfermateriaal ontbreekt en er is een gebrek aan begeleiding.

Het is ook een stuk cultureel bepaald. De grutto is een algemeen bekende vogel en zijn geluid zit in het DNA van de Nederlandse boer.

Geldt hetzelfde voor de Vlaamse boer? Zit het geluid van de veldleeuwerik zijn DNA?

Als zij verdwijnen is het een teken dat ons ecosysteem verstoord is. Terwijl een gezond ecosysteem belangrijk is voor de voedselproductie. De vogels hebben ook een niet te onderschatten invloed op ons welzijn.

Wie de bedreiging dat vogelsoorten uitsterven niet ernstig neemt, is vergeten wat de kanarie in de mijnen overkwam wanneer de luchtkwaliteit in de schachten plots verontreinigd was.

De weide- en akkervogels zijn de geluidsband op het platteland.

Helaas realiseren we ons dat pas als het doodstil is op de akkers en velden.

26-06-2017 om 20:35 geschreven door birdy

Bij het waarnemen van 3 tot 4 dagen oude kuikens van de waterral valt op dat de kuikens niet rechtop staan of rondlopen in het nest. Ze liggen dicht tegen elkaar aan met de pootjes onder de buik, de hals enigszins gestrekt in het nest. Wanneer je dicht bij het nest komt, weerklinkt doorgaans een felle en heftige alarmroep van de adulte rallen. Dan werken de kuikens zich zo vlug mogelijk met krabbende en strekkende bewegingen binnen enkele seconden naar de rand van het nest en tuimelen er vervolgens vaak overheen. Er is dan immers levensgevaar.

Ze vluchten dus niet lopend uit het nest.

Toch ontbreekt het hun niet aan spierkracht, want de lichaampjes worden door de als hefbomen werkende pootjes, waarbij de nageltjes van de tenen op verscheidene plaatsen in het nestmateriaal vasthaken, uit het nest geduwd.

Al hebben waterralkuikens, als ze uit het ei komen, een compleet nestdonskleed, toch lijken ze de eerste 4 tot 5 dagen op het nest te verblijven met een adulte ral alvorens het te verlaten.

Het poetsen van het donskleed vangt aan vanaf de 4^de dag, waarbij de kuikens evenwel vaak het evenwicht verliezen, evenals bij het krabben.

Vanaf de 5^de dag zijn de juvenielen in staat te hurken en te staan.

Het nest ligt meestal goed verscholen tussen of op de vegetatie. De slordige kom is gemaakt van droge riethalmen en verdorde bladeren van oeverplanten. Het nest wordt gecamoufleerd door de omliggende rietstengels omlaag te trekken. De 6 tot 12 eieren worden door beide ouders in 3 weken uitgebroed. De kuikens zijn zwart, zoals bij de meeste rallen. Vaak wordt ook nog een tweede broedsel uitgebroed in juli.

Zoals eerder beschreven werken bij enig onraad de kuikens zich meteen uit het nest over de rand. Vallen ze in het water, dan kunnen ze blijkbaar meteen drijven en wegzwemmen en zich vervolgens verstoppen. Staat er geen water rond het nest, dan liggen zij eerst hulpeloos tussen de vegetatie of op de grond te spartelen om zich vervolgens, zo vlug als mogelijk, onder plantenmateriaal te verbergen. Als de omgeving weer veilig is, worden de kuikens door de ouders op het gehoor, door uitwisseling van geluid, teruggevonden. Vervolgens beetgepakt met de snavel en in het nest gelegd. De ouders pakken namelijk het kuiken achter de kop bij het nekvel vast en dragen het ergens naartoe.

Vooral nertsen zijn een gevreesde vijand, omdat die eieren en jongen stelen. Maar ook katten en grotere vogels, zoals de roerdomp, de oehoe, de velduil, de bosuil, de torenvalk of de blauwe reiger zijn geduchte rovers.

Toch is het verlies aan nesten en eieren vrij gering. Enerzijds is dat te wijten aan het feit dat de broedende waterral niet goed zichtbaar is, anderzijds doordat de dreigende predator zeer gewiekst wordt afgeleid. Immers de waterral trekt alle aandacht naar zich toe door zich opdringerig, luidruchtig en zichtbaar te gedragen tegen de indringer. Op die manier wordt de vijand van het nest weggelokt.

Het bewijst nog maar eens hoe lovend de inspanningen zijn van onze senior huisfotograaf, die geen enkele moeite ontziet om mij en de talrijke vogelliefhebber op prachtige foto’s te trakteren.

Binnenkort zullen 100 000 bezoekers deze blog hebben geraadpleegd en dat is dan ook in grote mate de verdienste van Wim Dekelver

Wie eerder verschenen artikels wenst te raadplegen, kan via de zoekrobot de volgende bijdragen opsnorren:

14/01/2011        De waterral

17/10/2016       De schichtige waterral

18-06-2017 om 18:59 geschreven door birdy