Huidig Vlaams Minister van Media Sven Gatz (Open VLD) is de laatste tijd ‘aardig’ in… beeld geweest omwille van het hertekende radiolandschap waarvan hij de vaandeldrager is. De man zet een traditie verder; eentje van polarisatie, ongenoegen en heel veel boosheid. De Vlaamse ether kreeg alweer een schoonmaakbeurt, maar of men daarvoor de juiste ‘producten’ heeft gebruikt? Ik durf het te betwijfelen. 

Het na- of voordeel van ouder worden, is dat je steeds meer bagage meedraagt. Er is telkens meer om je te herinneren. Met het liquideren van de netwerkradio’s vanaf 2018 ga je als vanzelf terugblikken. Hoe zaten eerdere herschikkingen van het radiolandschap ook al weer in elkaar? Ik onwaar één constante; de liefde tussen de politiek en de sector is nooit groot geweest. Een eufemisme. De redenen zullen steeds in vage nevelen gehuld blijven. Al blijft het een feit waar je niét naast kan kijken. Het ontij is nog steeds niet gekeerd. 

Ik schreef het al eerder, het is van meet-af-aan fout gegaan. De Vlaamse radiowereld is op wankele fundamenten gebouwd. Enkele muren opnieuw rechtzetten of een verdieping extra ondersteunen levert niks op. Het is en blijft een scheve constructie. Terwijl in Wallonië de vrije radio's reeds sinds 7 juli 1981 een wettelijk statuut kregen, bleef men in Vlaanderen achterophinken tot in 1982. Het was toen vooral een politiek spel tussen twee strekkingen VEBE (Vereniging ter Bevrijding van de ether) en VEBORA (Vereniging van de Belgische Onafhankelijke Radio’s). 

VEBE was voorstander van lokale radio's gericht op ontspanning, lokale informatie, en socioculturele vorming. VEBORA was voorstander van echte concurrentie voor de toenmalige BRT. Op 6 mei 1982 kwam er een decreet op basis van een ontwerp van de liberale Gemeenschapsminister Karel Poma (PVV). De vrije radio's werden voortaan lokale-radio's genoemd. Het vermogen werd beperkt tot 100 Watt (ERP, vermogen op antenne) met een antenne-hoogte van dertig meter. Goed voor een zendbereik van ongeveer acht kilometer, in praktijk blijkt dat eerder vijf kilometer te zijn. En zou je dit in VRT-ontvangstnorm zetten dan is het vermoedelijk niet meer dan drie kilometer. Deze modaliteiten zijn vastgelegd in het Decreet Willockx (Freddy Willockx, SP-signatuur). De eerste slag aan de sector is toegebracht. 

Er werden 803 aanvragen ingediend. In eerste instantie bleven er 677 over. Uiteindelijk kregen 370 projecten een gunstig advies. Vervolgens werd deze lijst doorgespeeld naar de RTT die een frequentieplan moest opstellen. Na onderzoek van de PTT en na nieuw advies van de Raad van Niet-Openbare Radio's werden de erkenningen definitief toegewezen. Het probleem was dat er in de grote steden zoals Antwerpen en Gent te veel gunstige adviezen waren. 

Om iedereen tevreden te stellen werden frequenties in stukken gedeeld. Onder andere in Antwerpen werden heel wat halve frequenties verdeeld. De ene radio mocht vier dagen uitzenden, de andere de overige drie. Andere regelingen zoals een 1/3 frequentie; enkel een dag. Enkel een weekend en enkel week waren er ook. Het gevolg was dat vergunde initiatieven nooit een licentie aangevraagd hebben. Waar eerder enkel de band tussen 100.0 en 104.0 MHz was voorbehouden werd die nu uitgebreid tot 108 MHz. 

Op 5 juni 1985 besliste toenmalig Minister van PTT Herman De Croo dat publiciteit werd toegelaten. In de twee volgende jaren werden de niet-erkende radio's uit de lucht gehaald. De eigenlijke, maar nog steeds ‘voorlopige' zendvergunningen werden uitgereikt in 1987. In 1988 volgden de technische keuringen. Pas daarna werd een definitieve zendvergunning afgeleverd. Maar toen was het dus alweer tijd voor een nieuwe erkenningsronde want de voorlopige vergunningen hadden maar een duur van vier jaar. 

Eén van de grote kosten werd het betalen van de driemaandelijkse factuur aan SABAM. De minimumbijdrage bedroeg toen een 50.000 BEF (1250€) per jaar. Radiostations begonnen daarom bijdrages te vragen aan hun medewerkers, daar waar die eerder (soms) betaald werden voor hun werk. Sommige lokale projecten slaagden erin om subsidies los te weken van de gemeente. Enkele bedrijfjes begonnen syndicated programma’s te maken. Commerciële belangengroepen zoals grote krantenbedrijven zagen de kans om VZW's over te nemen of hun frequentie te huren. 

Netwerken ontstonden. Eerst was er Radio Contact geleid door Francis Lemaire die begon met een franchise-systeem. Lokale radio's verbonden zich met elkaar en begonnen een gelijksoortig programma-aanbod uit te zenden. Eerst werden de syndicated programs verdeeld via band of cassette, daarna via satelliet of audiolijn. Naam en jingles werden gedeeld. Ook werden sommige programma’s gezamenlijk gemaakt. Maar in de diverse studio’s in het land was er overal nog live radio voor eigen de streek te horen. 

Niets op aan te merken zou je zeggen. Tot ze te groot werden. De alweer nieuwe Minister van Media, Eric Rompuy (CVP) vond dat de overheid veel te laks optrad tegen de ketens. Omdat hij toch een nieuw mediadecreet schreef, vooral bedoeld voor een vernieuwde openbare omroep, implementeerde hij meteen ook enkele hoofdstukken voor een herziening van de vrije radio’s. Het resultaat was dat er in 1991 een einde kwam aan Radio Contact als franchiseorganisatie. Een paar maanden later startte Radio Donna. Met een format dat wel erg hard leek op dat van Contact met eveneens nieuws op het halve uur. In 1992 verving het decreet Van Rompuy het decreet Willockx. 

In 1998 deed dezelfde politicus de opening van Topradio op… VTM. Geen probleem blijkbaar want toen was de eigenaar de overkoepelende moedermaatschappij… VMMa. Ook keerde radio Contact terug als franchiseorganisatie en startte VTM met netwerkradio Mango. In hetzelfde jaar riep de overheid dat er geen frequenties zijn in een proces dat gevoerd wordt door kabelradio Flandria. “Nee er zijn geen frequenties en als er al frequenties zijn dan maximaal voor één zender en we kunnen natuurlijk geen monopoly gaan creëren.” Twee jaar later bleken de frequenties toch niet zo schaars. Qmusic en 4FM ontstonden. 

Radio Contact dat ook in de running was voor een nationale commerciële licentie greep tot ieders verbazing naast de prijzen. Qmusic (uit de VMMa-stal) en het op papier betere 4FM gingen lopen met de prijzen. De jaren nadien startte een ware koehandel met deze tweede ‘winnaar’, eigendom van Think Media. Eerst werden de aandelen verkocht aan de Waalse groep Deficom, die ze op zijn beurt wou verkopen aan de Luxemburgse groep RTL. 

Maar daar stak de directie van 4FM een stokje voor. Gedelegeerd bestuurder Jan Caerts knoopte discreet onderhandelingen aan met Talpa van de Nederlandse mediatycoon John de Mol, die het station overnam. in 2004. Drie jaar later kocht de VMMa op zijn beurt het station van de Nederlander. Dit dankzij een wetswijziging die Minister van Media Geert Bougeois (NVA) doorvoerde. Grote mediagroepen mochten plots wel meerdere radiostations bezitten, terwijl dat eerder verboden was. 

Maar nu terug naar 2002. Er was alweer een nieuwe Minister van Media, de liberaal Marino Keulen. Onder zijn beleid werd het complete lokale radiolandschap alweer hertekend. Het gevolg was dat onder andere Radio Contact bij de erkenningsronde van 2003 de helft van zijn lokale dekking kwijt raakte. De lokalen moesten aan een inhaalrace beginnen. Maar er was niet enkel de ‘blauwe dolfijn’ dat gehandicapt moest opereren. Geen enkel samenwerkingsverband kreeg nog een volledige dekking in Vlaanderen. Idem dito voor Topradio. 

Nu zijn we dertien jaar verder. Opnieuw springen enkele zaken in het oog. “De lokale radio mag blijven uitzenden op FM”, heet het bij Minister Gatz. Nu gefeliciteerd hoor. Eigenlijk moet je in het nieuwe decreet lezen; ”de lokale radio mag niet meedoen in de digitalisering ”of “mag met ruime achterstand mee gaan doen. Het vermogen van de DAB+-zenders is heel beperkt, met alle gevolgen van dien voor de ontvangst binnenshuis.  Het fenomeen klinkt bekend in de oren. 

En uitgerekend Topradio valt naast de prijzen. Je moet geen wiskunde hebben gestudeerd om te weten welke kansen dit netwerk had kunnen hebben. Vandaag bereikt men in goede kwaliteit vooral Oost en West-Vlaanderen. Projecteer de luistercijfers op een beter zendcomfort en Topradio is in staat om op relatief korte tijd drie procent marktaandeel te veroveren. De keuze om dat niet door te laten gaan zou zomaar een politieke keuze kunnen zijn. Want is het toeval dat de geschiedenis zich steeds herhaalt? Ik begin er langzaamaan te twijfelen. De waarheid wat oprekken is dus echt van alle tijden. 

* Dit veelzeggend filmpje kan je op YouTube bekijken.