Oorlogsmonument van beeldhouwer Geo Verbanck (beeld) en Jules Van den Hende (monument).

De plechtige onthulling van het gedenkteken greep plaats op zondag 27 juli 1924 in aanwezigheid van kroonprins Leopold.

De bronzen beeldengroep (215 x 272 x 90 cm) is van de hand van Geo Verbanck. Het stelt een moeder voor die, in het gezelschap van haar zoontje en dochtertje, een bloemenslinger en bloemenkrans overhandigt aan een fier rechtopstaande militair in veldkledij, waartegen uitgemergelde opgeëiste zittend aanleunt. De beeldengroep is op de voorkant rechts onderaan gesigneerd: GEO Verbanck en op de zijkant rechts: FONDERIE VERBEYST. / BRUXELLES.

Het arduinen monument werd ontworpen door de Gentse architect Jules Van den Hende. Het bestaat uit een zware arduinen plaat met achter het beeld in bronzen letters het opschrift: AAN ONZE HELDEN / 1914-1918 / (en later toegevoegd) / 1940 - 1945. Links en rechts werd een pijler bovenaan versierd met eikenloof in bas-reliëf. Op het hiertegen aanleunende hoekstuk bemerken we onderaan links de inscriptie: Geo Verbanck / Beeldhouwer / Gent en onderaan rechts: J. Van den Hende / Bouwkundige / Gent . De beeldengroep staat op een arduinen sokkel met drie treden aan de basis. Hierrond loopt een verhoogd bloemenperk dat afgeboord wordt door een massieve, gebogen vierhoekige arduinen omlijsting, met vier geprofileerde hoekstukken en vooraan een arduinen afgeknotte piramidale urne (eeuwige vlam), afgedekt met een halve bronzen sfeer.

Op de achterkant van het monument brachten de gebroeders Willems (Lokeren), drie gepolijste arduinen gedenkplaten aan met alle getroffen en gesneuvelde slachtoffers van de beide oorlogen.

Begin maart 1925 werden er beplantingen aangebracht op het Heldenplein. Ze zullen binnenkort gedeeltelijk verdwijnen bij de herinrichting van dit plein. De bronzen beeldengroep onderging in de tweede helft van augustus 1994 een vrij diepgaande reinigingsbeurt.

                                                            Prudens Van Duyse (1804 – 1859), bekend dichter en flamingant.

 
Dit standbeeld, opgericht als hulde aan de bekende dichter en flamingant Prudens Van Duyse (Dendermonde 1804-Gent 1859), werd in 1893 onthuld op enkele meters van diens geboortehuis.

 Hij overleed vrij plotseling op 13 november 1859 . Enkele dagen later werd de overleden dichter en historicus op het Campo Santo te Sint-Amandsberg begraven. Een commissie zorgde in 1861 voor de onthulling van een praalgraf. In 1890 kreeg hij te Gent een Prudens Van Duyseplein.

Dendermonde wou niet achterblijven.Op vraag van advokaat Odilon Périer werd er een commissie opgericht en werd er op 25 augustus 1863 aan zijn geboortehuis een marmeren gedenkplaat onthuld en werd de toenmalige Schoolstraat verandert in Prudens Van Duysestraat. 

Het 2,5 meter hoge bronzen beeld (ca. 700 kg.) werd in de loop van de maand augustus 1895 uitgevoerd door de gespecialiseerde Brusselse firma Petermann. Het beeld stelt een nadenkende Van Duyse voor, gekleed in een lange jas, een pen in de rechterhand en een bundel schrijfpapier in de linkerhand, leunend tegen een boomstronk. De grondplaat draagt rechts onderaan de signatuur G. Devreese en achteraan PETERMANN FONDEUR / BRUXELLES.

De arduinen sokkel bestaat uit een vierhoekige grondplaat met links en rechts een convexe uitsprong, waarvan de buiging herhaald wordt in een kleinere, verhoogde basis en in de meerledige, naar boven toe verjongende sokkel. Op de vier zijden van het centrale element van deze sokkel prijkt een inscriptie met in gulden letters enkele fragmenten van het huldevers van Maria Doolaeghe: (vooraan:) PRUDENS / VAN DUYSE / 1804-1859, (links:) DE TAAL / IS GANSCH HET VOLK, (achteraan:) ZIJN GANSCHE LEVEN / WAS EEN LIED / DE ROEM VAN VLAANDRENS / KUNSTGEBIED, (rechts:) HIJ BEZONG / ZIJN VADERLAND.

Deze sokkel werd ontworpen door de bekende architect Victor Horta. 

Op initiatief van Marnixring 'Ros Beiaard' Dendermonde werd het beeld in 1986 even weggenomen voor een reinigingsbeurt. Nadien groeide het plan ooit het gehele monument terug naar de Vlasmarkt over te brengen. In 1993 bleek ook het stadsbestuur voor dit plan gewonnen. Eind februari 1994 startten de voorbereidende werken met de demontage van het monument. Men besloot de sokkel terug in zijn oorspronkelijke staat te herstellen en te voorzien van een smeedijzeren afsluiting, geïnspireerd op het oorspronkelijke ontwerp. Deze afsluiting werd uitgevoerd door het Vrij Technisch Instituut. Nadat op de Vlasmarkt de oorspronkelijke fundering was teruggevonden, kon niets nog een snelle heroprichting in de weg staan.

 Een bronzen 'Knaap met vis' (95 x 33 x 34 cm), een naakt jongetje dat, met een vissersnet zedig vóór het lichaam en op de arm gedrapeerd, een grote vis in de armen knelt. Uit de mond van de vis spuit een nevelige waterstraal in de vijver. 
 Het draagt op de rechterkant van de basis de signatuur: Jos De Decker 1949. Vooraan links op de basis staat het stempelmerk van de gieter: VERLOREN WAS / D. DE GROEVE / NEVELE / BELGIUM

Het huidige klooster is een neogotisch gebouw in traditionele bak- en zandsteenstijl, met een opmerkelijke hoektoren en een doorlopende zijgevel in de oude Affligemhoek (plein aan gewezen Vismijn). Een gedeelte van de oude refuge van de abdij van Affligem bleef op die manier bewaard. Inwendig werd het klooster vrij sober gehouden. De neogotisch ingerichte kapel werd in de zestiger jaren in die geest verbouwd

Aanvankelijk gevestigd in de omgeving van de O.-L.-Vrouwekerk kochten de Zwarte Zusters in 1493-1494 een pand in de Kromme Elleboog (Zwarte Zustersstraat). De zusters hielden zich vooral bezig met het verzorgen van inwoners aangetast door een besmettelijke ziekte (vooral pestlijders). Hiervoor werd in hun tuin in 1545 een speciaal ziekenhuis opgericht, dat in 1702 vergroot werd. Na de totale verwoesting in 1706 ten gevolge van het bombardement van de stad door Engelse en Hollandse troepen werd alles volledig vernieuwd. In 1733 werd de heropbouw voltooid met de inwijding van een nieuwe kerk. In 1798 werden de zusters gewapenderhand uit hun klooster gezet.

In 1828 konden zij een gedeelte van het vroegere Prinsenhof op de Koornaard (Vlasmarkt) aankopen. Vanaf 1838 begonnen de verbouwingen die voortduurden tot in het begin van deze eeuw.
Het klooster telde op het gelijkvloers enkele grote ontvangstkamers, een kapel, twee refters en andere dienstruimten. Op de verdiepingen kwamen de logeerkamers voor voorname gasten en slaapcellen voor de zuster.

Ook het Zwartzusterklooster ontsnapte jammer genoeg niet aan de grondige verwoesting van de stad in september 1914. Slechts enkele kunstschatten hadden de brand en de plundering overleefd. In 1919 kon het klooster nog enkele aanpalende eigendommen verwerven en begon de Gentse architect Henri Valcke met de plannen voor een nieuwbouw. De werken waren klaar in 1923.
Het huidige klooster is een neogotisch gebouw in traditionele bak- en zandsteenstijl, met een opmerkelijke hoektoren en een doorlopende zijgevel in de oude Affligemhoek (plein aan gewezen Vismijn). Een gedeelte van de oude refuge van de abdij van Affligem bleef op die manier bewaard. Inwendig werd het klooster vrij sober gehouden. De neogotisch ingerichte kapel werd in de zestiger jaren in die geest verbouwd.

De Onze-Lieve-Vrouwekerk, een mooi voorbeeld van Scheldegotiek, herbergt een aantal belangrijke kunstvoorwerpen: schilderijen van onder andere Antoon Van Dyck en Gaspard de Craeyer, een prachtig gebeeldhouwde predikstoel, een stijlvol marmeren hoofdaltaar en enkele fraaie en uiterst waardevolle muurschilderingen. Het pronkstuk van de kerk is een Romaanse doopvont uit Doornikse steen (12e eeuw).

De Onze-Lieve-Vrouwekerk kende een complexe bouwgeschiedenis. De Romaanse kerk die er oorspronkelijk stond, werd vervangen door een gotisch heiligdom in de vorm van een Latijns kruis, waarvan de bouw in de 14e eeuw werd aangevat.
In de daaropvolgende eeuwen werden steeds nieuwe elementen aan de kerk toegevoegd.
In 1911 werd de toren van de kerk voorzien van een houten spits. In 1940 werd de spits echter door een stormwind afgerukt en niet meer vervangen.

Historische schets

Op kerkelijk gebied behoorde Dendermonde aanvankelijk tot het bisdom Kamerijk en sedert 1559 tot het bisdom Gent.  Het patronaat behoorde toe aan de heren van Dendermonde.

Het was vermoedelijk Ringoot II (1085 – 1106) die in de 11^de eeuw te Dendermonde een romaanse kerk liet oprichten.  Ze lag in het noordwestelijke gedeelte van de stad, ten noorden van de Kerkgracht die de verbinding vormde tussen de burcht van de heren van Dendermonde en de Gentsepoort.  Rond de kerk lag tot in 1784 het kerkhof van de parochie van O. - L. – Vrouw.  Van ca. 1106 tot 1798 herbergde de collegiale kerk ook een belangrijk kapittel.

Een bezoek aan de kerk

De huidige O. - L. – Vrouwkerk is door de eeuwen heen tot een schatkamer van religieuze kunst geëvolueerd.  Wanneer we de kerk langs de zuidzijde betreden, staan we al onmiddellijk oog in oog met de eikenhouten aankleding in rococostijl van de beide transepten, met hun rijk uitgewerkte lambrizeringen en tochtportalen (1773) van Joos Van Rossem en Antoon Bransewijck en de witte marmeren wijwatervaten (1774) van de Antwerpse beeldhouwer Walter Pompe (1703 – 1777).  In de zuidelijke transeptarm kijken we op naar het monumentale gemarmerd houten Sint – Niklaasaltaar (1752 – 1759) in rococostijl.  Het werd in opdracht van de lakenwevers en de vensteriers gerealiseerd door de Mechelse beeldhouwer Theodoor Verhaegen (1700 – 1759).  Ook het reliëf met de voorstelling van de ‘Dood van Saphira’ is van zijn hand.

Onder de vieringtoren, naast het moderne altaar van beeldhouwer Jos De Decker (1977), krijgen we een goed idee van de samenstelling van de kerk.  Het marmeren doksaal (1659 – 66), dat tot 1858 het koor afsloot van de voor het gewone publiek bestemde benedenkerk, staat nu tegen de westgevel van de middenbeuk opgesteld.  Het werd uitgevoerd door Adriaan Van Ronse naar een ontwerp van Hubert Van den Eynde (1594 – 1661).  Het bevat beeldhouwwerk van Artus Quellinus en vier Evangelistenbeelden van Mattheus Van Beveren (1630 – 1690).  Het deels uit 1654 daterende orgelfront werd in 1858 uitgebreid, ten behoeve van het romantische orgel dat toen door P. Van Peteghem werd geleverd.  Ook de preekstoel kwam toen op zijn huidige plaats te staan.  Hierbij werden een nieuw klankbord aangebracht en de trapleuningen aangepast en vernieuwd.  Op de kuip bemerken we de borstbeelden van O. - L. – Vrouw, Christus en God De Vader.  Ze wordt gedragen door drie engelen die het ongeloof vertrappen.

Aan de andere zijde van de viering ligt het hoogkoor, vroeger uitsluitend voorbehouden aan de kanunniken of leden van het kapittel.  Zij namen voor het  bijwonen van de diensten plaats in het eikenhouten koorgestoelte, dat vermoedelijk ca. 1596 werd geplaatst door de Antwerpse  schrijnwerker O. Van Ommen, die toen ook een nieuwe koorafsluiting leverde.  Dit waardevolle werk in late renaissancestijl, sluit perfect aan bij de in dezelfde stijl uitgevoerde koorafsluiting van marmer en albast, ca. 1652 tweedehands aangekocht te Antwerpen.

Achteraan staat het monumentale marmeren hoofdaltaar, bekroond met de beelden van de patroonheiligen Hilduardus en Christiana en van Christus als Salvator Mundi.  Dit barokke portiekaltaar werd in 1631 voltooid door de Antwerpse beeldhouwer Hubert Van den Eynde.  In het altaar hangt het uit 1634 – 36 daterende doek met de ‘Verheerlijking van O. - L. – Vrouw’, een werk van de hand van Gaspar De Crayer (1584 – 1669).

Via het zuidelijke zijkoor beginnen we nu een rondgang doorheen de kerk.  Vooraan links hangt het doek ‘H. Rochus door de engelen verzorgd’ van Pieter Thijs (1624 – 1677).  In de H. Grafkapel staat een beeldengroep (1618) met de voorstelling van de bewening van Christus.  In de aanpalende muurnissen vinden we een Christus op de koude steen (17^de eeuw) en een Pieta (15^de eeuw).

Belangrijk zijn verder een  16^de – eeuwse graflegging, vermoedelijk een kopie naar Hugo Van der Goes, en de zijluiken van een triptiek (1617) met de Verheerlijking van Christus, een werk van David Teniers de Oude (1582 – 1649).  Vooraan in het koor staat het geschilderd houten portiekaltaar van Sint – Michiel en Sint – Kwinten, met een marmeren tombe (1753) en een doek met Sint – Michiel (1709), van de hand van Gaspar Van Opstal (Antwerpen 1654 – 1717).  Achter het hoofdaltaar bevindt zich de absiskapel (1690 – 1699), uitgewerkt  in de vorm van een centraalbouw en bekroond met een tienzijdige lantaarnkoepel met ajuinvormige spits.  Het geschilderd houten altaar van het H. Sacrement (1714) is versierd met de beelden van vier Kerkvaders.  De eikehouten lambrizering in rococostijl dateert uit het derde kwart van de 18^de eeuw.

Ten noorden van de hoogkoor betreden we het tweebeukige O. - L. – Vrouwkoor (1479 – 96), met zijn centrale rij kolommen met Brabantse kapitelen met krulkoolbladeren.  Aan de muren hangen een reeks merkwaardige votieve portretten (18^de – 19^de eeuw) van kinderen, die door hun ouders op vijfjarige leeftijd aan O. - L. – Vrouw werden opgedragen.  Het koor werd in het begin van de 20^ste eeuw aangepast in neogotische stijl en voorzien van een neogotisch altaar van beeldhouwer Aloïs De Beule (1861 – 1935), met geschilderde retabeldeuren van Frans De Beule.  Boven het tabernakel staat het deels uit de 15^de eeuw daterende beeld van O. - L. – Vrouw van Troost.  De muurschilderingen in dit koor en in de vroegere Sint – Annakapel komen uit het atelier van Léon Bressers (1865 – 1947).  In deze laatste kapel prijkt nu een neogotisch Sint – Jozefaltaar van Mathias Zens (1838 – 1921).  Het O. - L. – V. – koor bewaart van zijn oorspronkelijke aankleding in barokstijl nog de prachtige communiebank (1681 – 82) van de Dendermondse beeldhouwers Jan Baptist De Wree en Jan Geeraerts, met aansluitend de mooie 17^de – eeuwse lambrizeringen met twee ingewerkte biechtstoelen en een dis van de O. - L. – Vrouw – broederschap.  Bij het verlaten van het koor bemerken we nog het interessante doek Sint - Rochus en de Pestlijders, een tweede werk van Gaspar De Crayer.

Het belangrijkste kunstwerk in de noordelijke transeptarm is ongetwijfeld de 15^de – eeuwse muurschildering met de voorstelling van een Kalvarie.  Ze kwam in 1907 te voorschijn bij de verwijdering van het Sint – Rochusaltaar.  Hier stond oorspronkelijk het H. Kruisaltaar, waar een reliek van het H. Kruis werd vereerd.

In de noordelijke zijbeuk bemerken we in de eerste travee een gewelfschildering met bijpassende sluitsteen, herinnerend aan een bezoek (1468) van Margareta van York.  Boven de mooie 17^de – eeuwse lambrizering hangt een kruisweg (1878) van Godfried Guffens (1823 – 1901).

We besluiten ons bezoek in de drie zijkapellen van de zuidelijke zijbeuk.  In de eerste kapel staat het oudste kunstwerk van de kerk, met name de uit de 11^de eeuw daterende romaanse doopvont.  De zijvlakken tonen ons symbolische voorstellingen in verband met het doopsel.  Twee friezen stellen de belangrijkste momenten voor uit het leven van de apostel Paulus: zijn bekering en zijn opname in de gemeenschap van de apostelen.  Aan de westgevel hangt een merkwaardige Kalvarie (1629) van Antoon van Dyck (1599 – 1641), herkomstig uit het hoofdaltaar van het gewezen Kapucijnenklooster.  Andere kunstwerken, die van elders in de kerk hierheen gebracht werden, zijn het 17^de – eeuwse altaar van H. Anna en de afsluiting (1635 – 37) van de voormalige kapel van de rederijkerskamer der Leeuwerkenaars, met in de consoles de voorstelling van de Zeven Vrije Kunsten.  In de volgende kapel prijkt sedert 1992 het gewezen portiekaltaar (1629) van het O. - L. – Vrouwkoor.  Nadat het een tijdlang in verminkte vorm in de Sint – Rochuskapel stond, werd het hier heropgericht en opnieuw voorzien van de ‘Kerstnacht’ (1631) van Antoon van Dyck.  Het altaar zelf komt uit het atelier van Hieronymus Duquesnoy de Oude (ca. 1570 – 1642).  De laatste kapel is die van O. - L. – Vrouw van Zeven Weeën en van de H. Barbara.  Het stijlvolle altaar van gemarmerd en verguld hout werd in 1668 gerealiseerd door Mattheus Van Beveren.  Naast een Kerstnacht uit het einde van de 16^de eeuw, hangt hier nog een groot doek van de voorstelling van H. Familie, als epitaaf van de familie van Wichelen – van Langenhove geschilderd door Gaspar Frans Thielens (1648 – 1724

In 1914 werd de abdij, zoals het grootste gedeelte der stad, door oorlogsbrand verwoest. Al de abdijgebouwen werden in puin gelegd; alleen de bibliotheek, als 'brandvrij' gebouwd, kon aan het vernielend vuur ontsnappen. Het mooie abdijmuseum (drie zalen) werd met al zijn kostbare oudheden vernield. Slechts enkele oude schilderijen en het zilverwerk (St. Bernardusstaf, montrans, kelken, enz.) voortkomende van Oud-Affligem, bleven gespaard. Van de kerk vergingen de torenspitsen en het dak, het sterke gewelf bood echter weerstand, zodat het kerkgebouw gevrijwaard bleef. Een deel van het koorgestoelte geraakte evenwel in de brand, samen met de sacristie.

In 1919 werd een aanvang gemaakt met de herstellingswerken aan de kerk en het bouwen van een nieuwe abdij, wijder en grootser, in de Vlaamse Renaissancestijl, naar de plannen van de Gentse bouwmeester Valentin Vaerwijck. De twee eerste vleugels konden in 1924 ingehuldigd worden. De twee overige, samen met het fraai voorgebouw, werden dan later voltooid.

De glasramen van de basis werden geschilderd door Camille Ganton, van Gent. Het hoogaltaar, met retabel in albast, het altaar en het beeld van Sint-Benedictus, de predikstoel en het koorgestoelte werden gebeeldhouwd door beeldhouwer Rooms, van Gent.
Het koorgestoelte, gedeeltelijk vernield in september 1914, werd in 1930 hersteld.
De kruisweg is van Alois De Beule (Zele). De twee mooie altaren, aan de ingang van het koor, met koperen retabel gedreven door Firlefijn (Gent), zijn toegewijd aan het H. Hart van Jezus (H. Sacramentsaltaar) en aan O.-L.-Vrouw van Affligem.

In 1939 werd de abdijkerk tot de waardigheid van basiliek verheven. De basilicale kentekens (conopaeum en klokje) prijken aan weerskanten van het hoogaltaar, terwijl een gedenksteen, achteraan in de kerk, aan deze verheffing herinnert. 

De nieuwe abdijgebouwen, in Vlaamse renaissance-stijl, werden opgetrokken volgens het traditionele plan der Benedictijnenabdijen: vier grote vleugels met de kloosterpand en de conventuele lokalen (bibliotheek, refter, recreatiezaal, enz.) rond een binnenhof. Deze gebouwen, in roosrode baksteen, met versieringen, venster- en deuromlijstingen, gewelfribben, enz. in witte steen, bieden een mooi en kunstvol uitzicht aan, van hoge architecturale waarde. De kunstminnaar zal er menig stemmig hoekje ontdekken.

www.abdijdendermonde.be

Het bronzen beeld 'Dansende kinderen' (120 x 81 x 73 cm) bestaat uit een dynamisch en zeer expressief geheel van drie dansende kinderen (twee jongens en een meisje) die mekaar bij de hand houden en een rondedans maken. Uit hun houding en gelaatsuitdrukking stralen speelsheid en vrolijkheid, twee kenmerken die de volwassenen bij een kind zo sterk weten te waarderen. Het werk werd op de rug van het grootste kind gesigneerd: Jos De Decker 1976 / STAD DENDERMONDE/ H.C.

Het beeld staat op een betonnen sokkel die bovenaan met een arduinen plaat is afgedekt. Op de voorzijde vermeldt een gietijzeren plaat in reliëf: Dansende kinderen / JOS DE DECKER / ROTARY CLUB/ DENDERMONDE. Op de rechterzijde van de sokkel brengt een tweede gietijzeren plaat de onthulling van het beeld in herinnering : INGEHULDIGD / 7 NOVEMBER 1997 / DOOR DE HEER / NORBERT DE BATSELIER / VOORZITTER / VLAAMS PARLEMENT / BURGEMEESTER VAN DE STAD / EN DE HEER / ANTOINE VAN DEN ABBEELE / VOORZITTER ROTARY CLUB

De Koningin Astridlaan, met het beeld van de koningin en de prachtige gevels op de achtergrond, is een van de mooiste straten in Dendermonde, rustig gelegen naast de oude Dender.

Astrid, prinses van Zweden, werd op 17 november 1905 te Stockholm geboren als dochter van prins Karl van Zweden en van prinses Ingeborg van Denemarken. Na haar huwelijk met kroonprins Leopold van België in 1926 werd ze op 23 februari 1934 koningin van België. Ze overleed ten gevolge van een ongeval te Küssnacht op 29 augustus 1935.

Het ontwerp van het borstbeeld werd, op basis van een uitgeschreven wedstrijd, toevertrouwd aan de jonge beeldhouwer Jos De Decker. De marmeren sokkel werd ontworpen door stadsarchitect Fernand De Ruddere.

Het monument bestaat uit een bronzen borstbeeld van Koningin Astrid, waarvoor de kunstenaar originele foto's van de koningin ter beschikking kreeg. De koningin werd zeer gestileerd, maar toch realistisch geportretteerd in een loshangend kleed, met een over de schouders hangende mantel. De basis draagt achteraan de inscriptie: Joseph De Decker. Het beeld (104 x 70 x 39 cm, oorspronkelijk belegd met bladgoud) staat op een sobere en stijlvolle sokkel van gepolijste zwarte Zweedse graniet, met een voetstuk van arduin. Vooraan op de sokkel staat in bronzen letters: ASTRID / KONINGIN .

‘Ontplooiing’ van Jeanne De Dijn, symbool van kracht en dynamiek.

Op zaterdag 27 november 1999 om 16 uur had de onthulling plaats van het bronzen beeld "Ontplooiing" op de rotonde Brusselsestraat - Oude Vest. Het kruispunt van de Brusselsestraat met de Oude Vest werd heringericht met versterking van de pleinfunctie. Om deze plaats te verfraaien besliste de gemeenteraad hier een kunstwerk op te richten.

Dendermonde heeft het voorrecht om bekende beeldhouwers onder haar burgers te tellen die zowel in binnen- als buitenland bekend zijn, o.a. Jos De Decker en Jeanne De Dijn. Het siert de stad dat zij van de oudste beeldhouwer, Jos De Decker reeds een beeld in het stadszicht plaatste, namelijk "dansende kinderen".  Nu deed zich een gelegenheid voor om ook een van de sculpturen van Jeanne De Dijn ter hoogte van de rotonde Brusselsestraat - Oude Vest te vereeuwigen in het stadsbeeld. Het werk "ontplooiing" geeft een typisch beeld van gans haar oeuvre .

Volgens kunstenaar Harold Van De Perre is geen beeld zo geschikt voor deze rotonde dan het beeld "Ontplooiing": in een draaiende dynamiek zwiert het beeld zich als een getorste zuil in de kosmische ruimte. Met deze beweging verleent dit beeld aan de rotonde een fysieke en spirituele vlucht. In deze vlucht wordt aan de omgeving een schoonheidservaring toegevoegd die meer waardigheid geeft aan de stad en haar burgers. Dit beeldhouwwerk symboliseert, door zijn boomstructuur en draaiende dynamiek, de steeds vernieuwende kracht, die door bundeling van verschillende vormelementen tot volledige ontplooiing komt. Een symbool voor de stad, voor de ontwikkeling en de modernisering van de regio.

 Het beeldhouwwerk heeft een bruine kleur, werd in brons gegoten en gepatineerd. .

Voor het kunstwerk werd een bronzen gedenkplaat geplaatst met volgende tekst:
ONTPLOOIING
Jeanne DE DIJN
onthuld 27/11/99
door Burgemeester N. DE BATSELIER
en ROTARYCLUB DENDERMONDE

 

Pieter Jan De Smet (1801 – 1873), missionaris en vredesbrenger bij de Indianen in Noord-Amerika

Het meest monumentale standbeeld van Dendermonde werd in 1878 opgericht ter ere van Pater Pieter-Jan De Smet, geboren op 30 januari 1801 als zoon van de schipper-handelaar Judocus De Smet en van Maria-Joanna Buydens.

Het beeld van Pieter-Jan De Smet werd opgericht rechtover de zuidelijke zijingang van de collegiale O.-L.-Vrouwekerk. Het oorspronkelijke beeld bestond uit een via elektrolyse verkregen vrij dunne koperen huid, die nadien aan de binnenzijde met lood werd versterkt. De verschillende delen waren vervolgens aan mekaar gelast en inwendig op een smeedijzeren geraamte bevestigd, dat in de arduinen sokkel verankerd zat. Het beeld stelt de missionaris voor in een lange zwarte soutane en schoudermantel, met in de hoog opgeheven rechterhand het kruis als teken van zijn taak als prediker van het H. Evangelie en in de opgeheven linkerhand een olijftak als teken van zijn rol als vredestichter. Op de zijkant van de bronzen voetplaat stonden oorspronkelijk de volgende inscripties: (links:) Ste Ame ELECTRO - METALLURGIE / BRUXELLES - HAEREN 1878 / (rechts:) C.A. FRAIKIN.

De arduinen sokkel, uitgevoerd door de Dendermondse gebroeders De Pauw, verjongt in een drietal geledingen naar boven toe. De voorzijde van de derde geleding toont in laagreliëf, over een stralenbundel met gekruiste scepter (met initialen J.S.) en kruis, een openliggend evangelieboek met een brandende toorts, met eronder een banderol met inscriptie: FORTITER ET SUAVITER. Op de tweede geleding staat de inscriptie: PETRUS. JOANNES. DE SMET / E. SOCIETATE. JESU / PERPETUITATE. LAUDIS. VIVET. / QVOD. XXX ANNORUM. LABORIBUS / INDOS. ULTRA. MONTES. SAXOSOS. / A. BARBARIE. AD. RELIGIONEM CIVILEMQUE. CULTUM / TRADUXIT / DENDERMONDE 1801 / ST LOUIS U.S.A. 1873

Oorspronkelijk voorzag men op de andere zijden van de sokkel nog drie andere inscripties. Bij de onthulling was enkel de inscriptie vooraan afgewerkt. De andere teksten werden niet meer gerealiseerd.  

Op de vijftig meter hoge toren van het Justitiepaleis werd een kiosk gebouwd, rondom versierd met koperen kolommen, waarop vergulde uilen, symbool der wijsheid. Op de spits troont het Ros Beiaard met de vier Heemskinderen, die aldus teruggekomen zijn op de plaats waar eens de burcht van hun vader Heer Aymon stond.

Het beeld is van de hand van Oscar Sinia.

Het bronzen Ros Beiaard is 3,5 meter hoog en weegt anderhalve ton. Het werd voorgesteld in steigerende houding, de kop hoog opgeheven, met op de rug de vier Heemskinderen. Het paard en zijn berijders zijn van een grote expressiviteit. In de opengewerkte buik van het paard zit een kikker ! Het paard is vooraan op de grondplaat voorzien van volgend opschrift in reliëf: . Jan & Leen DESMARETS. 1995 . Op het linkerbeen vinden we de inscriptie: J. & L. DESMARETS / 1995 E.A.; op de poot: Met Dank / aan / Jos Boon . De ongeveer tien ton wegende sokkel van Balegemse zandsteen heeft volgens de kunstenaar de vorm van een "offertafel die duidt op de verafgoding voor het paard". De grote platte steen van 3,30 x 2,20 meter rust op twee verticale, natuurlijke pijlers van 1,60 meter hoogte. In de loop van februari-maart 1997 werd de omgeving verder verfraaid met een reeks begroeide heuveltjes en enkele bovenmaatse betonnen knikkers, een niet door iedereen geapprecieerde ingreep !

In het stadspark werd door de V.T.B.-V.A.B. een steigerend Ros Beiaard in natuursteen geplaatst

Dit beeld, dat opgesteld staat in het Stadspark, tussen het spoorwegviaduct en de Stationsstraat, werd in 1959 aan de stad Dendermonde geschonken door het hoofdbestuur van de Vlaamse Toeristenbond, een in 1922 gestichte 'onafhankelijke, onpartijdige, toeristische en culturele vereniging zonder winstoogmerk'. De schenking kaderde in het 35-jarig bestaan van de V.T.B-V.A.B.-afdeling Dendermonde, opgericht in het begin van 1923 door de heer Désiré Couvreur, onderwijzer aan de R.M.S. en de eerste vertegenwoordiger voor Dendermonde. 

Het beeld van witte kalkzandsteen werd door de kunstenaar in 1959 rechtstreeks gehouwen uit een blok van 3 m³ harde Franse steen met een gewicht van ca. 7 ton. Het werd opgericht op het uiterste punt van een smal schiereilandje, midden een betonnen vijvertje in het stadspark. Dit twee meter hoge en lange en 60 cm brede beeld stond op een lage bakstenen sokkel, die aan de buitenzijde bekleed was met arduinen platen. Onderaan rechts draagt het beeld de signatuur van de kunstenaar: MARC DE BRUYN. Op de arduinen plaat vooraan stond in bronzen letters: V.T.B. V.A.B. / AAN DE STAD / DENDERMONDE / 19 APRIL 1959.

Het paard zelf werd op een gestileerde en zeer expressieve manier door Marc De Bruyn tot leven gebracht. Trouw aan zijn concept, creëerde hij geen wild steigerend paard bereden door de Vier Heemskinderen, maar een paard dat klaar staat voor "een krachtige opgerichte sprong naar de vrijheid en het herwonnen leven". Zoals een journalist het toen treffend uitdrukte.

Op de voorzijde van de sokkel staat in brons het opschrift: ROS BEIAARD / VTB VAB / STAD DENDERMONDE / 1959-1997

De huidige concentratie van liefst twee Ros Beiaardbeelden maakt het de bezoekers van onze Denderstad meer dan duidelijk dat Dendermonde zijn faam als dé Ros Beiaardstad wil hooghouden.

 Het monument van Franz Courtens bestaat uit een bronzen, halflijfs beeld (185 x 115 x 120 cm) van een voor zich uitstarende F. Courtens, een pijp in de linkerhand en een penseel in de rechterhand, rustend op een groot palet. Het beeld bezit een vrij ruw afgewerkte oppervlakte. Het draagt op de rug de inscriptie: AAN MYN / DUURBARE / VADER / Alf. COURTENS. De oorspronkelijke sokkel (3,50 x 1,25 m.), uitgevoerd in breuksteen, stond asymmetrisch ingeplant in een met gras begroeid heuveltje op de splitsing van de opritten naar de Schelde- en Denderbruggen. Hij was rechthoekig van vorm en verjongde in drie ongelijke geledingen naar boven toe. Op het onderste gedeelte van de sokkel werden voor- en achteraan stenen gedenkplaten bevestigd, met volgende vergulde inscripties: (vooraan:) AAN KUNSTSCHILDER / BARON FRANZ COURTENS / DE STAD DENDERMONDE
(achteraan:) UITVOEREND COMITE / (links:) LEDEN / A. D'HERDE / A. LAMBRECHT / D. MALBRAIN / (centraal:) H.H. W. BRUYNINCX VOORZITTER / G. CASSIMAN SECRETARIS / O. BROECKAERT SCHATBEWAARDER / (rechts:) LEDEN / G.J. DE HAUWERE / F. DE RUDDERE / A. VAN DEN DRIESSCHE / (onderaan in twee kolommen:) STADSBESTUUR / (links:) F. PORTMANS BURGEMEESTER / C. LEYBAERT SCHEPEN / (rechts:) W. BRUYNINCX SCHEPEN / O. DE BACKER SECRETARIS / 1950
Aan beide zijden van deze plaat waren twee kleine arduinen platen bevestigd met de inscriptie: (links:) ALFRED COURTENS / BEELDHOUWER / (rechts:) F. DE RUDDERE / ARCHITECT

De Mechelse Poort (1822) situeert zich aan de Leopold II laan nabij het kruispunt met de Noordlaan en de Mechelsesteenweg.  

De Mechelse Poort onderging een grondige restauratie van april 2001 tot februari 2003, met plechtige inhuldiging op donderdag 23 oktober 2003.

Op 24 juni 1993 werd uiteindelijk de Brusselse poort beschermd als monument.

De monumentale verlichting van de poorten werd volledig vernieuwd. De vroegere verlichtingsarmaturen waren versleten en het verouderde concept veroorzaakte heel wat lichtverontreiniging. In het nieuwe ontwerp werd gekozen voor accentverlichting die de prachtige architectuur van de poorten ook ’s nachts volledig tot zijn recht laten komen. Als blikvanger worden de bogen uitgelicht met grondspots. Maar ook de pijlers van de bruggen worden uitgelicht, wat een bijzonder mooi spiegeleffect veroorzaakt in het water van de stadswallen.

De Brusselse Poort was sedert de 14e eeuw de doorgang vanuit de stad naar Brussel. In de loop der eeuwen werd de poort meer dan eens verbouwd en aangepast, ook vernield en heropgebouwd. De Brusselse Poort (1822) aan de Leopold II laan vormt nu de ingang van het stadspark.  

De Brusselse Poort onderging een grondige restauratiebeurt (april 2001- februari 2003) met plechtige inhuldiging op donderdag 23 oktober 2003.

Op 24 juni 1993 werd uiteindelijk de Brusselse poort beschermd als monument.

 

De monumentale verlichting van de poorten werd volledig vernieuwd. De vroegere verlichtingsarmaturen waren versleten en het verouderde concept veroorzaakte heel wat lichtverontreiniging. In het nieuwe ontwerp werd gekozen voor accentverlichting die de prachtige architectuur van de poorten ook ’s nachts volledig tot zijn recht laten komen. Als blikvanger worden de bogen uitgelicht met grondspots. Maar ook de pijlers van de bruggen worden uitgelicht, wat een bijzonder mooi spiegeleffect veroorzaakt in het water van de stadswallen.

Vermoedelijk tussen 1260 en 1272 ontstond ook te Dendermonde een kleine begijnengemeenschap. In 1288 namen de meeste begijnen hun intrek in een volledig omwald hof. Ze kregen van Robrecht van Bethune (1294) de toelating rond hun kapel een ommuurd kerkhof aan te leggen. Uit de periode 1450-1519 zijn ons niet minder dan 369 begijnen met naam bekend. In 1578 brak te Dendermonde beeldenstorm uit. De kerk werd in brand gestoken, de huizen geplunderd en gedeeltelijk verwoest. 

Na 1584 begon de heropbouw. Het aantal begijnen liep eerst op van 25 in 1601 tot 250 in 1691, doch vanaf 1700 tekende zich een langzame achteruitgang af. In 1797 werd het begijnhof afgeschaft; de goederen werden toegewezen aan de Burgerlijke Godshuizen. Het stadsbestuur verkocht het pand in 1866 aan de Gentse baron Frederik Charles van der Brugghen-de Naeyer, die er 170.027 frank voor betaalde en het nadien aan de begijnen verhuurde. 

In het tweede kwart van de 19e eeuw ondergingen ze vaak ingrijpende verbouwingen. Na 1866 beschikten de begijnen niet meer over de nodige middelen om de woningen degelijk te onderhouden. Hieruit resulteerde een steeds verder schrijdend verval, waardoor heel wat waardevolle elementen verloren gingen. In 1975 werden er aan het beschermde monument voor het eerst instandhoudingwerken uitgevoerd (daken, lood- en zinkwerk, riolering). Onder leiding van architect A. Van Weyenbergh werd in mei 1990 begonnen met de restauratie van de daken van 30 woningen. Nadien komen de bestrating en groepsgewijze de resterende woningen aan de beurt. 

In 1926 droegen zijn erfgenamen een deel van het begijnhof over aan de vzw Begijnhof van Dendermonde. De rest werd verkocht en met een bakstenen muur van de rest van het plein afgescheiden. De in 1914 vernielde begijnhofkerk werd in 1927-1928 door de huidige kerk vervangen.  De meeste huizen dateren uit de periode 1604-1660.  

Met het overlijden van grootjuffrouw Ernestine De Bruyne verdween in 1975 het laatste begijntje uit het Dendermondse stadsbeeld. Om de herinnering aan de begijnen niet te laten verloren gaan, werd in 1980 overgegaan tot de oprichting van een begijnhofmuseum, momenteel gespreid over de huisjes 11 en 25.

Om de nodige restauratiewerken door te voeren en het begijnhof zo voor de toekomst te bewaren, werd in datzelfde jaar gestart met de organisatie van de Begijnhoffeesten. Dit bijzonder sfeervolle evenement, dat traditioneel plaatsheeft in het laatste weekend van augustus, is sedertdien uitgegroeid tot het hoogtepunt van de overvolle Dendermondse feestkalender. Mede dankzij de opbrengst van dit geslaagd initiatief werd een beslissende stap gezet naar het behoud van dit voor Dendermonde en zelfs voor Vlaanderen erg belangrijke patrimonium. De meer dan 40 begijnhuisjes zijn bijna allemaal weer bewoond. 

Begijnhof = Werelderfgoed: geschenk van het verleden aan de toekomst.

Erfgoed is onze erfenis van het verleden, waar we nu van genieten, en die we moeten doorgeven aan de toekomstige generaties. Met deze idee voor ogen, werd het Dendermondse begijnhof eind 1998 door het Comité van het Werelderfgoed (Unesco - de Organisatie van de Verenigde Naties voor onderwijs, wetenschap, cultuur en communicatie) tijdens zijn zitting in Kyoto te Japan ingeschreven op de Lijst van het Werelderfgoed. Omdat één enkel begijnhof nooit representatief kan zijn voor de ganse traditie van de begijnen, werden in Vlaanderen trouwens de 13 best bewaarde begijnhoven op deze lijst geplaatst.

Hoewel de begijnhoven oorspronkelijk deel uitmaakten van een internationale beweging, werden ze vrij snel verboden buiten het geografisch omschreven gebied van huidig België, Noord-Frankrijk en Nederland. Wallonië en Brussel hebben respectievelijk drie en twee begijnhoven, Frankrijk één en Nederland twee. De 26 Vlaamse begijnhoven zijn dus hoogst uitzonderlijk en getuigen van universele waarde: meteen het basisprincipe van het Werelderfgoed.

De inplanting van de begijnhoven weerspiegelt de middeleeuwse stedenbouwkundige opvattingen zoals die voor gans Europa golden. Ze werden gebouwd met materialen die typisch zijn voor de streek. Kenmerkend zijn ook de tuinen en de natuurlijke beplanting tussen de gebouwen. De begijnhoven danken hun uitzonderlijke universele waarde ook aan hun inwoners: de begijnen. Deze ongehuwde vrouwen waren enorm zelfstandig, ook op economisch en financieel vlak en binnen hun gemeenschap golden democratische principes.

De erkenning van het Dendermondse begijnhof als werelderfgoed, kan voor de vzw 'Begijnhof van Dendermonde' enkel een stimulans betekenen voor de verdere restauratie van dit unieke monument, een uitzonderlijke getuige van een verdwenen vrouwenorde.

In de voormalige abdij van Zwijveke, nu het Zwijvekemuseum, kan u kennismaken met allerlei aspecten van de lokale geschiedenis vanaf de Franse periode tot nu. Het museum beschikt over een uitgebreid historisch documentatiecentrum met een gespecialiseerde museumbibliotheek en een Dendermondse foto- en diatheek. Met andere woorden, iedereen die vragen heeft over stad of streek kan hier terecht.

Niet zover van het Begijnhof ligt het Heldenplein met de Zwyvickstraat, die ons naar de restanten brengt van de gewezen abdij van Zwijveke. Gesticht in 1223 door Mathilde I van Dendermonde, verhuisde deze cisterciënzerinnenabdij in 1228 naar de buiten de stadsmuren gelegen Zwijvekekouter, waaraan ze haar naam dankte. Na de verwoestingen van 1579 (godsdiensttroebelen) en 1667 (belegering door Lodewijk XIV) besloten de zusters hun abdij binnen de veilige stadsmuren herop te bouwen. Achter de kerk van Sint-Gillis-Binnen verrees tussen 1671 en 1762 een nieuwe abdij, bestaande uit een monumentaal poortgebouw met enkele dienstgebouwen, een ruime tuin, een gesloten pandhof en een eigen kerk. Dit alles werd in 1798 als nationaal goed openbaar verkocht en gesloopt, met uitzondering van enkele dienstgebouwen, de gaanderij en de ingangspoort. In de huidige gebouwen woonde jarenlang een landbouwer. De ruimte onder de gaanderij werd in de 19de eeuw verbouwd tot acht kleine arbeiderswoningen. De rest van het terrein werd rond 1900 verkaveld, wat resulteerde in een nieuwe wijk en het trekken van de Nijverheidsstraat en de Em. Hielstraat (huidige L Bruynincxstraat). De inmiddels als monument beschermde abdijgebouwen werden in 1969 door het stadsbestuur aangekocht en in 1979-1980 gerestaureerd en toegewezen aan de stedelijke musea.

De mooie open zuilengaanderij, waarvan de arduinen zuilen en bogen vermoedelijk herkomstig zijn uit de gewezen abdijgebouwen op de Zwijvekekouter, werd in 1690 onder abdis Petronella Mendez Correa heropgericht. Tijdens de restauratiewerken besloot men in de aan te brengen spouwmuur een gedeelte van de verzameling graf- en gedenkstenen te verwerken. We bemerken hier ondermeer het prachtige smeedijzeren pompgestel van de lokale Vismarkt, een jaarsteen (1618) uit de abdij op de Zwijvekekouter, een arduinen deuromlijsting uit de Veerstraat, de grafzerk van gouverneur en hertog van Winterfeldt, een gedenksteen uit de woning van gouverneur Juan de Alvarado y Bracamonte en het oude huisnummer van de woning 'In 't Kleyn Kaets-spel' op de Veemarkt.De zaal boven deze 30 meter lange gaanderij wordt sedert 1985 geregeld gebruikt voor het organiseren van tijdelijke tentoonstellingen. De vaste opstelling geeft een overzicht van de geschiedenis van Dendermonde in de 19de en de 20ste eeuw. Deze opstelling belicht allerlei aspecten uit onze lokale cultuurgeschiedenis, zoals de grote breuk veroorzaakt door de Franse revolutie, de heropbouw van de 'Vesting Dendermonde' in de Hollandse tijd, de figuur van missionaris Pater P.J. De Smet (de Grote Zwartrok), Dendermonde als marktstad, het belang van de haven en de spoorwegen, de geschiedenis van brandweer en burgerwacht, de rechtspleging en de gevangenis, het culturele leven (kunstonderwijs, letterkunde, toneel, cinema) en ten slotte de gebeurtenissen en leefomstandigheden tijdens beide wereldoorlogen.

De voormalige Lakenhalle is een juweeltje van Vlaamse middeleeuwse bouwkunst dat in het gracieuze kader van de Grote Markt werd opgetrokken. Vooral tijdens de zomermaanden, wanneer het Stadhuis getooid is met de elf heraldische vlaggen en versierd met kleurrijke bloementuilen, vormt het een prachtige aanblik.

Het Belfort, dat in 1999 door UNESCO beschermd werd als Werelderfgoed, herbergt sedert de 16e eeuw een beiaard. Deze beiaard, die onlangs gerestaureerd werd, telt 49 klokken met een totaal gewicht van 6.800 kg. Daarmee bezit Dendermonde een zogenaamde volledige beiaard naar de Mechelse standaard.

In het Stadhuis kan de bezoeker kennismaken met het prachtige interieur en de talrijke schilderijen van de 'Dendermondse schilderschool'. Met het werk van actuele schilders, beeldhouwers en ceramisten kunnen we kennismaken in het Administratief Centrum en het cultuurcentrum Belgica. 

Sedert 21 juli 1957 is de gevel van het stadhuis tijdens de zomermaanden getooid met elf heraldische vlaggen. Ze vormen een kleurrijke evocatie van de herengeslachten die van de 13e tot de 16e eeuw over de Stad en het Land van Dendermonde heersten.

Het huidige gerechtsgebouw werd tussen 1923 en 1927 ontworpen en opgetrokken door architect Vaerwijck. Op de voorgevel bemerken we de wapenschilden van de verschillende kantonhoofdplaatsen. .

Het gerechtshof, gelegen in het hartje van Dendermonde, vormt met zijn streng karakter een monumentale en dominante factor binnen het stadsbeeld. Wanneer men langs verschillende toegangswegen Dendermonde binnenrijdt, prijkt dit monument reeds vanop een afstand torenhoog boven de stad uit.

De rechtbank van eerste aanleg vond in 1811 een onderkomen op de historische plaats, waar tot in de tweede helft van de 16e eeuw de oude burcht van de heren van Dendermonde stond. In 1664 werden de overblijvende puinen en gronden toegewezen aan het nieuwe klooster van de paters Karmelieten-Discalsen.
Na de afschaffing van deze orde in 1797 werd de kerk gebruikt als de "Tempel van de Rede".

De geschiedenis van de rechtspraak te Dendermonde gaat vele eeuwen terug.

De directe voorloper van de huidige rechtbank van eerste aanleg te Dendermonde was die welke bij edict van Jozef II op 20 april 1787 werd opgericht en op 1 mei van hetzelfde jaar haar werkzaamheden kon aanvatten. Deze hervorming was echter zodanig "revolutionair", dat de regering - na hevige protesten - reeds op 14 mei 1787 besloot de rechterlijke organisatie op te schorten. Van uitstel kwam afstel en alles bleef verder bij het oude, totdat Napoleon bij wet van 18 maart 1800 opnieuw een rechtbank van eerste aanleg oprichtte te Dendermonde.
Deze rechtbank vond een onderkomen in "Tempel van de Rede", de vroegere Discalsenkerk, die in 1822 in neoklassieke zin werd verbouwd naar een ontwerp van architect Johannes Beeckman. In de tachtiger jaren volgde een tweede verbouwing, ditmaal in neogotische stijl.

Door brand verwoest in oktober 1914, werden de ruïnes nog tijdens de oorlog afgebroken en tussen 1923 en 1927 vervangen door het huidige imponerende "Justitiepaleis in nieuwe Vlaamse stijl", ontworpen door de provinciale architect Valentin Vaerwyck. Oscar Sinia is als beeldhouwer verantwoordelijk voor de bas-reliëfs in de grote zittingzaal van het gerechtshof. Geo Verbanck is de beeldhouwer van het tafereel boven de vroegere ingang van de "kinderrechtbank" langs de kant van de oude Dender. De vloeren van de ingang, de wandelzaal en de gangen werden voorzien van gepolijst marmer. Een combinatie van verschillende marmersoorten schikte Vaerwyck volgens een geometrisch patroon. Op de voorgevel bemerken we de wapenschilden van de verschillende kantonhoofdplaatsen

Op de vijftig meter hoge toren werd een kiosk gebouwd, rondom versierd met koperen kolommen, waarop vergulde uilen, symbool der wijsheid. Op de spits troont het Ros Beiaard met de vier Heemskinderen, die aldus teruggekomen zijn op de plaats waar eens de burcht van hun vader Heer Aymon stond.

Sedert 1899 herbergt het gewezen Vleeshuis op de Grote Markt het Oudheidkundig Museum. De voorloper van het huidige gebouw werd in 1293-1294 in gebruik genomen als vleeshalle en lakenhalle. Sedert de tweede helft van de 14de eeuw deed het nog een tijdlang dienst als schepenhuis, vierschaar en gevangenis. Rond het midden van de 15de eeuw was het gebouw echter bouwvallig. Met de goedkeuring van hertog Filips de Goede, Heer van Dendermonde, brak men het oude gebouw af en verving het in 1460-1462 door een nieuwbouw in gotische stijl. Dit gebouw werd opgericht op een onregelmatige vierhoekige plattegrond met op de zuidwestelijke hoek een octogonale traptoren. De marktgevel en de zijgevel werden door bouwmeester Jan Gueteghem bekleed met witte kalkzandsteen; voor de achtergevel gebruikte hij Mespelaarse baksteen. De dakvensters en trapgevels werden versierd en bekroond met beeldhouwwerk, de dakkapellen met vergulde loden appels en de smeedijzeren torenspits met lelies, bladwerk, banderollen en een vergulde weerhaan.

Op de gelijkvloerse verdieping bevond zich de halle voor de lokale beenhouwers, die enkel hier hun vleeswaren aan particulieren mochten verkopen. In 1862 verdwenen de laatste 'vleesbanken' en werd de ruimte omgevormd tot een overdekte groentenmarkt. De eerste verdieping was ingericht als gildekamer van de Sint-Jorisgilde (kruisboogschutters), terwijl de zolderverdieping dienst deed als vergader- en oefenlokaal van de rederijkerskamer de Leeuwerkenaars. Beide verenigingen dienden in 1715 hun lokalen te ontruimen ten behoeve van de Hoofdwacht van het Hollandse en het Oostenrijkse garnizoen die hier, overeenkomstig de bepalingen van het Barrièretraktaat, waren gelegerd. In 1771 verrees tegen de marktgevel een dubbele arduinen buitentrap met perron als directe toegang tot het wachtlokaal. In 1875 vond de Stedelijke Muziekschool hier een onderdak. Het Vleeshuis werd in 1898-1899 ingrijpend gerestaureerd naar de plannen van stadsarchitect Edouard Bouwens. Bij de voltooiing van de werken verhuisde de muziekschool naar de gelijkvloerse verdieping en kon het in 1895 gestichte 'Oudheidkundig Museum' beschikken over de overige verdiepingen. Het gebouw ontsnapte in september 1914 aan de moedwillige brandstichting die grote delen van het stadscentrum in de as legde. In 1943 werd het toegevoegd aan de lijst van de beschermde monumenten.

Een kennismaking met de collecties start chronologisch op de zolderverdieping. Deze omkering van de logica hebben we te danken aan het bijna intacte geraamte van een mammoet, die met zijn 28.000 jaar met zekerheid de oudste inwoner van onze stad is. Deze tijdgenoot van de eerste exemplaren van de Homo sapiens werd, samen met de resten van een hele reeks andere diersoorten (wolharige neushoorns, rendieren, beren, enz.), in 1972 opgedolven uit een zandwinningsput in de Sint-Onolfspolder. Rond dit vrij imposante dier, dat opgesteld staat tussen de originele spanten (1462) van het indrukwekkende dakgebinte, werden de collectiestukken uit de prehistorie gerangschikt. Naast een mooie verzameling fossielen die in ouderdom alles overtreffen, vinden we hier vooral werktuigen van silex en hertshoorn, daterend uit het neolithicum (3500 tot 1800 v. Chr.): dissels, houwelen, hamers, pijlpunten, spitsen, schrapers, kortom al wat onze voorouders nodig hadden om aan landbouw te doen en via jacht en visvangst hun dagelijks menu wat aan te sterken. Deze werktuigen werden, vooral wat het beendermateriaal betreft, hoofdzakelijk teruggevonden via graafwerken in de polders en baggerwerken in de Schelde. Ze zijn afkomstig van landbouwers en veetelers die vanuit Centraal-Europa onze streken kwamen bewonen. Deze 'Bandkeramiekers' of 'Bekerlieden' rooiden het loofwoud met dissels en legden akkers aan. Gezien het vrij grote aantal onbewerkte geweien en bewerkingsafval in de museumcollecties is het niet uitgesloten dat in de buurt van het Scheldeveer ooit een atelier voor middenspitsbijlen was gevestigd.

Omstreeks 2.200 vóór Christus begonnen in onze streken de Metaaltijden. Ervaren reizende bronssmeden goten en verhandelden hier hun bronzen werktuigen en wapens die, in tegenstelling hun vuurstenen soortgenoten, minder snel braken en sneller konden gescherpt worden. Het lokale aanbod aan bronzen voorwerpen groeide aanzienlijk, toen rond 1.800 v. Chr. betere contacten groeiden met de Britse eilanden, waar de grondstoffen voor het produceren van brons (een legering van koper en tin) overvloedig aanwezig waren. Rond 700 v. Chr. begon hier, naast brons, ook ijzer een steeds belangrijker rol te spelen. In de loop van de ijzertijd werden onze gewesten beïnvloed door de Keltische cultuur, waarbij een kleine bovenlaag zich ging onderscheiden van de grote massa landbouwers, herders en ambachtslui. Uit de metaaltijden werden er in het Dendermondse nog geen echte sporen van nederzettingen teruggevonden. Dat er bewoning is geweest blijkt echter uit de resultaten van recent archeologisch onderzoek op de Zwijvekekouter, waar schervenmateriaal uit de IJzertijd aan de oppervlakte kwam. Ook in de Schelde werden er heel wat voorwerpen en sierraden uit de metaaltijden teruggevonden. Deze stroom vormt een echte schatkamer van metalen wapens en sier- en gebruiksvoorwerpen die, ter hoogte van oversteekplaatsen, al dan niet toevallig werden verloren of aan de goden geofferd. Ze kwamen vanaf het einde van de 19de eeuw meestal bij baggerwerken aan het licht en werden vervolgens, via antiquairs, naar privé-verzamelingen en grote museumcollecties versluisd. De meeste baggervondsten uit onze streek vinden we daarom terug in de museumverzamelingen van de stad Antwerpen en in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis te Brussel, instellingen die dergelijke privé-verzamelingen bijna integraal konden verwerven.

Hoewel al deze vondsten duidelijk in de richting wijzen van lokale nederzettingen vanaf de Metaaltijden, dateren de eerste aanwijsbare sporen van een nederzetting pas uit de Gallo-Romeinse tijd (57 v. Chr. tot ca. 445 na Chr.). In 1956 werden op de Molenkouter of Zwijvekekouter te Sint-Gillis-bij-Dendermonde voorwerpen (vaatwerk) gerecupereerd uit twee brandrestengraven uit de periode 125 tot 150 na Christus. Deze vondsten, die deel uitmaakten van een oorspronkelijk groter grafveld, wijzen mogelijk naar een lokale geromaniseerde Gallische (Keltische) nederzetting in de buurt van deze hoog gelegen, vruchtbare kouter. Naast een collectie vaatwerk en gebruiksvoorwerpen, die vermoedelijk op een veiling werd aangekocht, trekken nog twee voorwerpen de aandacht: een vrij volledige handgraanmolen uit vulkanisch gesteente en een natuurstenen huisaltaartje met de afbeelding van de Romeinse god Hercules, een cultusobject dat in 1891 te Wetteren uit de Schelde werd opgebaggerd.

Vanaf 250 dreigde er gevaar aan de Rijksgrens. De Franken trokken westwaarts en konden nog een tijdlang geneutraliseerd worden door ze binnen de rijksgrenzen vestigingsplaatsen aan te wijzen of ze op te nemen in het leger. In 406 werd de Rijn-Donaugrens echter overrompeld door de Vandalen, Sueven en Burgonden. Het centraal gezag ging verloren en het waren plaatselijke heren die de macht overnamen. In 476 onttroonde de Gemaanse vorst Odoaker de laatste West-Romeinse keizer. In onze gewesten waren het de Franken die het bestuur in handen namen. Aan het hoofd van één van deze Frankische groepen stond Childerik. Hij behoorde tot het geslacht van koning Merovech, naar wie de Franken Merovingers werden genoemd. Zijn zoon Clovis breidde het rijk uit van de Rijn tot aan de Pyreneeën. Bij zijn dood werd het Frankenrijk volgens het gewoonterecht echter opnieuw onder de mannelijke erfgenamen verdeeld.

Uit het midden van de zesde eeuw dateert een merkwaardige baggervondst in de vorm van de houten boegpaal van een Saksisch schip. Dit stuk werd in de jaren dertig teruggevonden in de Schelde tussen Appels en Berlare. Het museumexemplaar is een natuurgetrouw afgietsel van het oorspronkelijke stuk dat, via een op buit azende antiquair, uiteindelijk in de verzamelingen van het British Museum in Londen terecht kwam. Het vormt er één van de absolute topstukken.

In 1933 werd, ter gelegenheid van ontzavelingswerken op de Zwijvekekouter te Sint-Gillis-bij-Dendermonde, bij toeval een belangrijk Merovingisch grafveld ontdekt. Nadat reeds een hele reeks wapens, aardewerk en juwelen te voorschijn waren gekomen, kwam de Nationale Dienst voor Opgravingen ter plaatse, om de rest van het terrein op een meer archeologisch verantwoorde manier op te graven. Dit leverde weldra vele tientallen grafkuilen en houten grafkamers op, daterend van de zesde tot achtste eeuw. Bij de geraamten van mannen, vrouwen en kinderen lagen grafgiften in de vorm van gouden juwelen, glaswerk, wapens, mantelspelden en spinschijfjes. De meeste voorwerpen berusten nu in het Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis te Brussel. Een langdurig bruikleen aan de stedelijke musea van de oorspronkelijke vindplaats bleek voor deze instelling tot nog toe een stap te ver. De enkele voorwerpen (aardewerk, kralen, wapens, riembeslag) die we in Dendermonde kunnen tonen, zijn herkomstig uit illegale opgravingen die 's nachts en in de weekends plaatsgrepen, vaak tegelijkertijd met de officiële opgravingen en door dezelfde lokale 'helpers'. Via allerlei omzwermingen in diverse privé-verzamelingen, kwamen ze enige tijd geleden in het museum terecht.

Uit de Karolingische periode toont het museum een aantal wapensn waarvan sommige herkomstig zijn uit een grafveld in de omgeving van Doornik; andere werden opgebaggerd uit de Schelde. Nadat het Rijk van Karel de Grote uiteen was gevallen, raakte onze streek bestuurlijk verdeeld. De Pagus Bracbatensis, het latere Brabant, reikte tot aan de Schelde. Het zal eerst toebehoren aan het Middenrijk of Lotharingen, om later over te gaan in het bezit van de Duitse keizers. Het gebied op de linkeroever van de Schelde zou voortaan deel uitmaken van Frankrijk. In de negende eeuw werden onze gewesten geteisterd door de Vikingen. Het keizerlijke en koninklijke gezag brokkelde af en lokale krijgsheren slaagden er in hun macht uit te breiden over gebieden die ooit toebehoorden aan de keizer of aan kloosters en abdijen. Langs de rijksgrens werden versterkingen opgericht. In de tiende eeuw lieten lokale heren op een eiland in de Dender, ter hoogte van het huidige Justitiepaleis, een burcht oprichten. De voorburcht, die door middel van grachten en wallen met pallissades was versterkt, evolueerde later tot de huidige Grote Markt. Ter hoogte van het huidige stadhuis stond een houten burchtkerk met daarrond het kerkhof. De resten van deze versterkingen en graven werden enkele jaren geleden bij archeologisch onderzoek teruggevonden.

Vanaf de elfde eeuw, toen de graven van Vlaanderen zich hadden meester gemaakt van een deel van het Duitse Rijk (Rijksvlaanderen), behoorden de Heren van Dendermonde tot de Pairs of belangrijkste bondgenoten van de graven van Vlaanderen. In die tijd consolideerden zich de bezittingen van deze heren en sprak men voortaan van het Land van Dendermonde. Deze entiteit, die reikte van Laarne tot Hamme en van Zele tot Lebbeke, lag langsheen beide oevers van de Schelde, geprangd tussen het grotere Land van Waas en het Land van Aalst. Het was een zogenaamd 'Zonneleen', wat betekende dat het op feodaal vlak aan niemand rekenschap verschuldigd was.

In 1233 kreeg de stad Dendermonde van Robrecht van Bethune haar stadskeure. De stad had zich inmiddels ontwikkeld op beide oevers van de Dendermonding, waaraan ze haar naam ontleende. Deze eerder kleine stad, doorsneden door de Dender en door een aantal grachten, was toen reeds stevig versterkt met stenen muren, poorten, houten wallen en met water gevulde grachten, waarvan men later steeds beter het waterpeil kon regelen met behulp van een ingewikkeld sluizensysteem. De stad werd bestuurd door een schepencollege dat, onder leiding van een burgemeester, ook recht sprak. Alles wat de heerlijke rechten van de Heren van Dendermonde echter aanging berustte in de handen van zijn vertegenwoordigers, met name de Hoogbaljuw en het College van de Hoofdschepenen van het Land van Dendermonde. Enkele kaarten en plannen illustreren de groei van Dendermonde. Aan het administratieve en juridische bestuur van de stad herinneren diverse afbeeldingen van het stadswapen, documenten, het eedkruis van de schepenen en twee grote eikenhouten archiefkoffers waarin ooit, in een gewelfde kamer van het belfort, de zegelbrieven en privilegies werden bewaard. Het militaire verleden van de vestingstad wordt tot leven gebracht via enkele prenten en een verzameling wapens en harnassen, waaronder twee originele goedendags (14de eeuw) en verder diverse kruisbogen, zwaarden, dolken, sporen en een zeldzame smeedijzeren haakbus uit de 15de eeuw. Een anonieme schilderij uit 1667 illustreert het beleg van Dendermonde door de Franse koning Lodewijk XIV, een beleg dat deze laatste diende op te breken omwille van het wassende water in de stadsgrachten.

Rond de neogotische haard herinneren een aantal voorwerpen aan het dagelijkse leven, met ondermeer allerlei recipiënten voor bier, wijn, water en voeding in grijs en rood aardewerk, steengoed, faïence en glas, getuigen van de langzame evolutie in het gebruik van vormen en materialen. Hoewel er tot in de 19de eeuw ook hier ter plaatse pottenbakkers werkzaam waren, werd vanaf de 14de eeuw meer en meer keramiek en glaswerk ingevoerd, vooral dan steengoed en 'waldglas' uit de streek tussen Rijn en Maas. Vanaf de 16de eeuw was het de beurt aan majolica en faïence. Dit kleurrijke aardewerk werd eerst ingevoerd uit Spanje, Italië en Frankrijk, voordat men ook in onze gewesten deze keramieksoort begin te produceren.

Eeuwenlang vervulde Dendermonde een belangrijke regionale functie als marktcentrum, zowel door zijn maandagmarkt en zijn jaarmarkt in oktober (sedert 1393), als door zijn meer specifieke markten als de veemarkt, botermarkt, vismarkt, vlasmarkt, enz. Hieraan herinneren een oorkonde van Keizer Karel (1550) en gedrukte marktbrieven. In het stadhuis bevond zich de Stadswaag waar beëdigde wegers bij verkoop alle producten dienden te wegen. Een grote smeedijzeren weegschaal (1679) en een reeks stenen gewichten vormen hiervan de enige getuigen. Voor het meten van droge en natte waren gebruikten de graanmeters gemerkte houten graanmaten en geijkte metalen maatbekers en kruiken.

Zoals in andere steden waren er ook in onze stad van de 14de tot het einde van de 18de eeuw  ambachten. Bij deze beroepsverenigingen diende iedereen aan te sluiten wanneer men als 'meester' bepaalde producten wou maken, om ze in eigen huis, op de markt of elders te verkopen. Door deze ambachten aangestelde keurders zagen dagelijks toe op de naleving van de reglementen en op de herkomst en de kwaliteit van de aangeboden producten. Vreemde producten werden zoveel mogelijk geweerd, tenzij op de marktdagen. Zo waren er in Dendermonde ambachten voor de lakenwervers, de ledertouwers, schoenmakers, smeden, koperslagers, kleermakers, beenhouwers, bakkers, visverkopers, houtbewerkers, metsers, lood- en tingieters, enz. Om een betere controle mogelijk te maken waren sommige ambachtslieden verplicht hun producten van een meestermerk en een stadsmerk te voorzien. Voorbeelden van dergelijke merkijzers en merken kennen we van sommige plaatselijke tingieters en goudsmeden. Hun producten werden echter vaak hersmolten, zodat uiteindelijk vooral stukken uit de 18de eeuw bewaard bleven. Interessante getuigen van deze ambachten vormen enkele blazoenen en ambachtstoortsen uit de 17de en 18de eeuw. Ze werden vóór het ambacht gedragen in processies, ommegangen en andere optochten, telkens wanneer de leden hiervoor door het bestuur werden samengeroepen. Op deze blazoenen en toortsen vinden we vaak de patroonheilige(n) van het ambacht afgebeeld, al dan niet voorzien van een karakteristiek werktuig of bezig met het bewerken van ijzer, het rondvoeren van brood, het maken van schoenen en wielen, het bewerken van hout, enz. Dergelijke blazoenen en toortsen vormen zeer waardevolle getuigen van deze eeuwenoude beroepen, die vroeger in sterke mate het straatbeeld bepaalden.

Een ander belangrijk element in het stadsbeeld vormden de gebouwen die verbonden waren met allerlei vormen van religieus leven. Zo bezat Dendermonde twee parochiekerken. De belangrijkste was de collegiale O.-L.-Vrouwekerk, opgericht in de tweede helft van de 11de eeuw en voorzien van een kapittel. Deze prachtige kerk, die op zichzelf een waar museum vormt, bezit een merkwaardige romaanse doopvont en een belangrijke schat aan 16de tot 19de-eeuwse schilderijen, beeldhouwerk, textiel, edelsmeedwerk, muurschilderingen en meubilair. De andere parochiekerk is die van Sint-Gillis-Binnen. Zij was in feite de parochiekerk van de naburige gemeente Sint-Gillis en Zwijveke, waarvan sedert het begin van de 13de eeuw een gedeelte binnen de stadsmuren was komen te liggen. Enkele iconografische documenten verwijzen naar beide parochiekerken. Daarnaast telde Dendermonde een reeks abdijen en kloosters van de orden van de cisterciënzerinnen, de benedictinessen, de birgittinessen, de karmelieten-discalsen, de augustijnen, de zwarte zusters augustinessen.en de maricolen. Met uitzondering van de zwartzusters en de benedictijnen zijn al deze religieuze instellingen inmiddels verdwenen. Bij elke stadspoort bevond zich oorspronkelijk ook een hospitaal, waar reizigers, pelgrims en later ook mensen die verzorging nodig hadden, voor één of meerdere dagen onderdak konden krijgen. Prenten, oude rentenboeken, edelsmeedwerk, keramiek, beelden e.d. herinneren ons aan deze instellingen, waarvan enkel het Sint-Blasiusgasthuis (O.C.M.W.) de historische lijn kon doortrekken.

Dendermonde heeft zelf enkele merkwaardige beeldhouwers voortgebracht, waaronder Jacob De Baerze (14de-15de eeuw) en enkele leden van de familie Kerrickx (17de en 18de eeuw). We vinden hun werk terug in buitenlandse musea en allerlei kerken en kloosters in onze gewesten. In het museum zelf bezitten we een Madonnabeeld dat vermoedelijk op het einde van de 16de eeuw in Mechelen werd aangekocht ter versiering van de nis in het belfort.

Op de gelijkvloerse verdieping van het museum vinden we enkele relicten van het gildeleven en van de ommmegangen. Tot de drie belangrijkste schuttersgilden behoorden in orde van ouderdom de Sint-Jorisgilde (kruisboogschutters), de Sint-Sebastiaansgilde (handboogschutters) en de Sint-Andriesgilde (geweerschutters). Van hen bewaren we, naast enkele kruisbogen, handbogen en geweren, vooral interessante zilveren eretekens en braken, eedstokken, merkijzers (voor hun tinwerk), vaandels, een schilderij met een optocht van de Sint-Sebastiaansgilde, kasten waarin de pijlen en handbogen in het gildelokaal werden bewaard, blazoenen, enz. De gilden speelden oorspronkelijk een belangrijke rol in de verdediging van de stad en in de ordehandhaving. Ook in processies en ommegangen waren ze steeds voltallig en in groep aanwezig.

Zoals in andere steden, evolueerden sommige processies tot meer wereldse ommegangen, waarin naast het stadsmagistraat, het garnizoen, de geestelijkheid, de gilden, de ambachten en rederijkerskamers, ook groepen met reuzenfiguren rondtrokken. De museumcollectie bevat uit de Dendermondse ommegang het hoofd en de voorarmen van een 17de-eeuwse reuzin, het hoofd van een duivel, een kemel, het paard zonder staart, enkele knaptanden, huppelpaardjes, een schilderij met de afbeelding van de vangst van een 'walvis' (witte dolfijn) in de Schelde (1711), scheepskanonnetjes en het rad van avontuur (17de eeuw). Enkele afbeeldingen illustreren de eeuwenoude geschiedenis van het fenomeen 'ommegang', hier en elders in de Nederlanden.

Een klein gedeelte van de benedenverdieping wordt sedert enkele jaren uitsluitend gebruikt voor tijdelijke tentoonstellingen. We tonen er jaarlijks de recente aanwinsten en voorwerpen uit de museumreserve, en diverse kleine retrospectieves en tentoonstellingen die steeds een ander deel van de museumcollectie in de verf zetten: de ommegang, de schuttersgilden, de tingieters, vondsten uit de metaaltijden, de goudsmeden, archeologische vondsten, enz. Bij elke tentoonstelling hoort een geïllustreerde brochure die, samen met prentbriefkaarten, folders en grote reproducties, permanent te koop zijn in de museumwinkel, waar een suppoost de bezoekers ook verder informatie verschaft bij een museum- en stadsbezoek.

In het Vleeshuismuseum op de Grote Markt kom je alles te weten over de oudste geschiedenis van Dendermonde. Archeologische vondsten, oude documenten, een collectie hand- en vuurwapens, elementen uit vroegere Ros Beiaardommegangen, … je vindt het er allemaal. De grootste blikvanger is nog steeds het geraamte van een mammoet, die met zijn 28.000 jaar de oudste inwoner is van de stad!

De eerste aanzet tot het oprichten van een oudheidkundig museum gaat terug tot het midden van de 19de eeuw, toen het stadsbestuur het initiatief nam een verzameling medailles aan te leggen. Sedert 1862 maakte ook de toen opgerichte 'Oudheidkundige Kring van Stad en Land van Dendermonde' werk van een verzameling oudheidkundige voorwerpen en documenten, met de bedoeling die ooit onder te brengen in een museum. Het zou duren tot 1895 voordat dit museum tot stand kwam in de oude schepenzaal van het stadhuis, met historicus Jan Broeckaert (1837-1911) als eerste conservator. In 1914 vielen bepaalde delen van de verzamelingen ten prooi aan plunderaars, waarna alles zo goed mogelijk in veiligheid werd gebracht. Pas in 1931 stelde het stadsbestuur het gebouw opnieuw volledig ter beschikking van het Oudheidkundig Museum. Na een nieuwe sluitingsperiode tijdens de Tweede Wereldoorlog heropende het museum in 1946 definitief zijn deuren. In de periode 1969-1973 werd de inrichting grondig gemoderniseerd. In de tweede helft van de jaren tachtig volgde de restauratie van het gebouw. Sedertdien werd de inrichting volledig aangepast aan de moderne eisen van een museumgebouw. In het Vleeshuismuseum wandelt de bezoeker doorheen de gescheidenis van Dendermonde, met als startpunt de prehistorie en als eindpunt het opdoeken van het ancien régime.

De vernieuwde Grote Markt die op 4 juli 2004 werd ingehuldigd is zonder twijfel het uithangbord van het historisch stadscentrum van Dendermonde. Op het autovrije marktplein is het rustig vertoeven op een terrasje. De palmboom in rood gepatineerd brons, met de speelse naam ‘Coconut voor Dendermonde’ doet ons denken aan de bruisende zomers op de Grote Markt. Kom zeker eens een kijkje nemen tijdens een van de vele evenementen van de dienst toerisme en stadspromotie.
Op de Grote Markt vindt u tevens het Stadhuis met Belfort en het Vleeshuismuseum.