Mijn Montaigne-bibliotheek staat vlak naast mijn Spinoza-collectie. De eerste laat zich afmeten in niet meer dan een paar strekkende meter, de tweede scoort verder, veel verder en groeit nog bijna wekelijks aan. Maar dat ze in elkaars nabijheid rusten is geen toeval. Beide denkers leveren geregeld breinzaad voor mijn hersens: ze genereren daar altijd overnieuw gedachten en bevorderen mijn gemoedsrust: een antidoot tegen de stompzinnigheid en verdwazing die ons dagelijks in massamedia wordt opgelepeld, ze houden bovendien mijn matière grise soepel en mogelijk de dementie wat langer op afstand ...

Zondagmorgen 09.30 u, de weergoden vergasten mij op wat bibliotheekzon en mijn Montaigne-Pinganaud editie vangt een streepje zon. Zonder nadenken, met een mechanisch gebaar, haal ik hem uit het rek en rep me naar mijn luie zetel om op het boek mijn beproefd leesrecept toe te passen: ik sla het gewoon open en begin een persoonlijk gesprek met Michel.

Vandaag kom ik terecht midden in het lijvig essay over Raymond Sebond (Bk.II, Hfst.12), op bladzijde 444 van Pinganauds hertaling (1). Michel slaat mij aan de haak in paragraaf 5. Ik herlees die een paar keer om diep genoeg in de tekst door te dringen. Wie Michel de Montaigne die eer niet bewijst loopt hem meer dan waarschijnlijk mis.

Zal ik de tekst even vertalen? Het kost me wat, want het is een stuk met een nogal taaie syntaxis.

'Hoe erg verlang ik ernaar dat tijdens mijn leven nog iemand anders of misschien wel Justus Lipsius, (de meest geleerde man die ons nog rest, een zeer verfijnde en oordeelkundige geest die echt wat weg heeft van mijn Turnèbe), wilskracht, gezondheid en voldoende vrije tijd zou hebben om oprecht  en nauwgezet in een naslagwerk, ingedeeld in afdelingen en soorten, alle opvattingen te verzamelen van de antieke filosofie over onze wezenskenmerken en levensgewoonten, hun meningsverschillen, de invloed en het succes van hun sekten, en, hoe de leiders en hun volgelingen in memorabele en exemplarische voorvallen hun leven daaraan aanpasten. Wat zou dat een mooi boek zijn en nuttig bovendien!'

___

(1) Raymond Sebond ( of Sebon): Ramon de Sibiuda (1385 (?)-1436), Catalaans medicus en theoloog. Hij verdedigde de opvatting dat theologie en filosofie niet elkaars tegengestelde waren. Het Boek der Boeken (de Bijbel) en het Boek van de Natuur zijn elk op hun manier een revelatie van God.

(2) Justus Lipsius (1547-1606), Brabants humanist, geboren in Overijse, waar hij geëerd wordt met een monument en zijn geboortehuis nog bestaat. Hij was een tijd lang het calvinisme toegedaan: hij aanvaardde een leerstoel in de nieuwe calvinistische universiteit die Willem van Oranje in 1575 in Leiden oprichtte. Om meer dan één reden kon hij niet aarden in het kille calvinistisch-Hollandse klimaat, keerde terug naar Brabant, werd wederom Rooms en doceerde verder aan de aloude universiteit van Leuven.  

(3) Turnèbe (1512-1565), Normandisch humanist, bevriend met Montaigne. Hij was een gereputeerd hellenist en beslagen in Griekse filosofie.

                                                                                                  ***

Montaigne droomt van een nog ongeschreven boek... een repertorium met excerpten uit de geschriften van antieke auteurs die een beeld geven van de diepere wezenskenmerken van de mens en zijn gewoonten. Hij heeft er ook al een droomauteur voor: niemand minder dan Justus Lipsius, een zeer geleerd Brabants humanist, die zou dat werk wel aankunnen, meent Montaigne. Het streelt mijn Brabantse ijdelheid dat Montaigne een streekgenoot tipt, geboren in Overijse nabij Brussel.

Dat een dergelijke verzuchting te lezen staat in het meest omvangrijke essay van Montaigne, het opstel over Raymond Sebond, is niet zo ongewoon, want Montaigne is een badinerend auteur die graag van de hak op de tak springt. Dat wijst niet alleen op een karaktertrek van hem maar heeft ook te maken met zijn manier van schrijven: hij vulde zijn basistekst geregeld aan met nieuwe invallen.  

Maar die droom...? Een boek over de mens en zijn zeden… is dat niet precies het thema waarover Montaigne het in zijn essays heeft? Droomt hij over een boek dat hij bezig is zelf te schrijven?