Herinnering aan Holland

Hendrik Marsman

Denkend aan Holland

zie ik brede rivieren

traag door oneindig

laagland gaan,

rijen ondenkbaar

ijle populieren

als hoge pluimen

aan den einder staan;

en in de geweldige

ruimte verzonken

de boerderijen

verspreid door het land,

boomgroepen, dorpen,

geknotte torens,

kerken en olmen

in een groots verband;

de lucht hangt er laag

en de zon wordt er langzaam

in grijze veelkleurige

dampen gesmoord,

en in alle gewesten

wordt de stem van het water

met zijn eeuwige rampen

gevreesd en gehoord.

Ik hou van Marsman en vooral van dit gedicht. Sober en ritmisch borstelt Marsman van Holland een treffend portret. Hij houdt uiteraard van zijn vaderland en dat klinkt door in het gedicht. Er zullen maar weinig Hollanders zijn die die liefde niet delen: inzake chauvinisme steken zij de Fransen naar de kroon. Maar... velen in Europa delen die liefde niet. Voltaire (1694-1778) die korte tijd in Holland verbleef uit veiligheidsoverwegingen, nam kort maar karikaturaal afscheid met volgende karakterisering:' canaux, canards, canaille... '

26-09-2017, 00:00 geschreven door Willy Schuermans  

Het Schrijverke

Guido Gezelle (1830-1899)

(Gyrinus natans)

O krinklende winkelende waterding,

met  't zwarte kabotske aan,

wat zien ik toch geren uw kopke flink

al schrijven op 't waterke gaan!

Gij leeft en gij roert en gij loopt zo snel,

Al zie ’k u noch arrem noch been;

gij wendt en gij weet uwe weg zo wel,

al zie 'k u geen oge geen één.

Wat waart, of wat zijt, of wat zult gij zijn?

Verklaar het mij zeg het mij toe!

Wat zijt gij toch blinkende knopke fijn,

dat nimmer van schrijven zijt moe?

(...)

Guido Gezelle is zonder twijfel de grootste dichter in het Nederlands taalgebied. Had hij niet in het West-Vlaams gedicht, maar in een of andere belangrijke Europese taal, hij was dan wis en zeker een van de grootste Europese dichters geweest. De natuur speelt in zijn poëzie een belangrijke rol. God openbaart zich zowel in Bijbel als in de natuur.

Gezelle is verwonderd bij het gade slaan van een waterinsect (een slootschrijvertje, zie foto). Verwondering is, als bekend, het begin van filosofische, religieuze en wetenschappelijke reflectie. 

Het gedicht kan ook Spinozistisch worden geïnterpreteerd, als Gezelle’s conclusie in het laatste vers van het gedicht wordt aangevuld (in gedachten) met’het begrip ‘Natuur’ in Spinoza’s beroemde equatie God of de Natuur (Deus seu Natura).

Bijlage:   Het Schrijverke, geïnterpreteerd door Will Ferdie, en prachtig in beeld gebracht!

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=ipbnUn7cRXg   

De Vaamsche tale

Guido Gezelle

De Vaamsche tale is wonder zoet,

voor die heur geen geweld en doet,

maar rusten laat in’t herte, alwaar,

ze onmondig leefde en sliep te gaar,

tot dat ze, eens wakker, vrij en vrank,

te monde uit, gaat heur vrijen gang!

Wat verruwprachtig hoortoneel,

wat zielverrukkend zingestreel,

O, vlaamsche tale, uw’ kunste ontplooit,

wanneer zij ’t al vol leven strooit

en vol ‘t onzegbaar schoon zijn, 

dat, lijk wolken wierooks, welt

uit uw zoet wierookvat!

***

Uit : ‘De vermakelijke spraakkunst’

Jacop van Lennep (1802-1868)

Geen Engelsch, Duitsch of Fransch,

Geen Russisch of Japansch,

Verwint in zwier of praal

De Nederlandsche taal.

Hoewel haar’t noodlot bant

In ’t enge moederland

En zij haar schatten nooit

Naar buiten om zich strooit,

Hoewel haar ieder schrijft,

Al naar de wind hem drijft,

Haar, als een wassen neus,

Naar eigen gril en keus,

Verfonfaait en verdraait

-Hetgeen haar niet verfraait-

Hoewel schier iedereen,

Geleerde en brekebeen,

Haar ongepermitteerd

Mishandelt en verneêrt,

Toch blijft ze ons eerbiedwaard,

Toch, ons de liefste op aard;

(…)

09-02-2016, 00:00 geschreven door Willy Schuermans  

Decimus Junius Juvenalis

Satirae , I,1, 1-6

 (...)£

Semper ego auditor tantum? numquamne reponam,

vexatus totiens rauci  Theseide Cordi?

Impune ergo mihi recitaverit ille togatas,

hic elegos? impune diem consumserit ingens

Telephus aut summi plena iam margine libri

Scriptus et in tergo necdum finitus Orestes?

 1  Uit mijn collegenotities: vertaling van het blad door prof. Paul van de Woestijne

Zal ik steeds slechts een toehoorder zijn? Zal ik me nooit wreken, ik die zo dikwijls ben gekweld geworden door de Theseus van de schorre Cordus? Zal ongestraft de ene mij togatae voordragen en de andere elegieën? Zal ongestraft een grote Elephus mijn dag in beslag nemen of een Orestes die al beschreven is op de keerzijde en niettemin nog niet voltooid,, terwijl de marge bovenaan het boek reeds vol is?  (...)

 2  Mijn vertaling, toegepast op onze tijd

Moet ik alles maar eeuwig over me heen laten komen? Mag ik zelf geen mening hebben,

dagelijks geërgerd en verveeld door media-prietpraat alom?

Kan het onbestraft blijven dat een of andere krantenminus

dagelijks lulkoek over me heen stort? Dat een of ander schermgenie

eindeloos emmerend mijn humeur en mijn avond verpest? Of een notoire nitwit

die tonnen papier verkwanselt met geschrijf dat niemand leest?

(...)

Juvenalis schreef en leefde in de 2^de eeuw in Rome. Hij had een scherp oog voor de decadente uitwassen in de Romeinse samenleving van zijn tijd. Gedreven door een soortement ‘heilige verontwaardiging’ schreef hij 16 satiren om die aan de kaak te stellen.Veel laat zich vandaag ook toepassen, mutatis mutandis, op onze westerse maatschappij.

Professor Paul van de Woestijne (1905-1963), jawel zoon van de Grote Karel (dichter) en neef van de nu meer vermaarde  Gustaaf (schilder), was mijn hoogleraar Latijn. Hij las met ons de satiren van Juvenalis. Zijn colleges waren gepland maandagmorgen,10.00 u. Een onmogelijke dag en een even onmogelijk uur voor studenten die toen nog vanuit heel Vlaanderen elke maandagochtend terugkeerden naar Gent. Maar er werd bijna niet ‘gebrost’. Slechts weinigen wilden zijn colleges missen. Het Grote Auditorium van de gloednieuwe gebouwen gelegen aan de Gentse Blandijnberg zat afgeladen vol: in die goede academische tijden moesten alle studenten Letteren en Wijsbegeerte in de propaedeuse nog Latijn volgen.

Hij gunde ons het academisch kwartier en betrad exact 15 minuten na het aanvangsuur de collegezaal. Hij controleerde dat even op het auditoriumuurwerk, vatte post achter zijn lezenaar, haalde een smetteloos en keurig gevouwen zakdoekje uit de rechterbinnenzak van zijn colbertjas, veegde zich gemaniëreerd mond en neus en begon dan met sonore stem aan de lectuur van Juvenalis: enkele Latijnse verzen, gevolgd door zijn instant vertaling. Dat was zijn aanvangsritueel, elk college opnieuw. Om het voor ons wat luchtiger te maken, onderbrak hij geregeld zijn vertaling om een grap of een anekdote te vertellen. Die goed getimede pauzes stonden keurig genoteerd in zijn Budé.

Wat een sinjeur, wat een aristocraat die van de Woestijne! Niet te vergelijken met wat nu in het academisch wereldje rondsloft...

Met bewondering en een warm hart: Vale Paule!

Bijlage:

Molière was een bewonderaar van Juvenalis. In een bijzonder grappige scene uit Le bourgeois gentilhomme (de les van de filosoof), brengt hij een eresaluut aan de Oude Satiricus, in vele opzichten zijn leermeester. Geniet ervan!

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=jJMuzRxE5sA   

Charles Baudelaire (1821-1867)

Correspondances

La nature est un temple où de vivants piliers

Laissent parfois sortir de confuses paroles;

L’ homme y passe à travers des fôrets de symboles

Qui  l’obeservent avec  de regards familiers.

Comme de longs échos qui de loin se confondent

Dans une ténébreuse et profonde unité

Vaste comme la nuit et comme la clarté,

Les parfums, les couleurs et les sons se répondent.

Il est des parfums frais comme des chairs d’enfants,

Doux comme les hautbois,  verts comme les prairies,

-Et d’autres, corrompus, riches et triomphants,

Ayant l’expansion des choses infinies,

Comme l’ambre, le musc, le benjoin et l’encens,

Qui chantent des transports de l’esprit et des sens.

Gelijkenissen

De natuur is als een tempel met levende zuilen

waaruit vaag soms gezucht van woorden zijgt.

Mensen wandelen er midden een woud van symbolen

die hen met vertrouwde blikken begluren.

Als langgerekte echo’s die de verten versmelt

tot een duistere en diepe eenklank,

peilloos als nacht en ochtendklaarte,

vermengen zich geuren, kleuren en klanken.

Er zijn aromen fris en teer als kleutergeur,

zacht als klank van hobo’s, groen als weiden

andere verdorven, rijk en dominant, 

Die zich verbreiden in oneindigheid

als amber, muskus, benzoë en wierrook,

die vervoering bezingen van geest en van zinnen.

Ook dit gedicht werd mij in de ‘poesis’ voorgeschoteld door mijn leraar Frans. Die noemde zich half-schertsend, half-ernstig soms wel eens ‘un honnête homme’. Dat was ie ook, al weet vandaag in Vlaanderland geen hond meer wat hij daarmee bedoelde. De Franse lessen culmineerden in  de ‘retorica’ met een cultuurreis naar Parijs onder zijn leiding. Wat een feest!werd dat!  Door mijn ouders rijkelijk voorzien van zakgeld kocht tijdens die Parijse paasreis bij een bouquiniste aan de Seine, de ‘Oeuvres Complètes van Charles Baudelaire. Nog steeds in gebruik. Maar ook Alphonse de la Martine (Les Méditations en Joceleyn), Racine (Oeuvres Complètes), J.J. Rousseau, (Emile), en last but not least J.P. Sartres ‘Le Séquestrés d’Altona' (eerste editie!): in de Comédie Française probeerden we dit stuk met ons schoolfrans te volgen…

Ook al deed ik in zijn Franse lessen geen klap en maakte ik hem met enkele companen het lesgeven soms bijzonder moeilijk: hij zaaide, alvast  niet bij mij, op barre grond!  'Merçi M'sieur!'

Bijlage: Correspondances van Ch. Baudelaire voorgedragen door Gilles-Claude Thiérault

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=UNjW0RQvdKg    

Hans Andreus (1926-1977)

Voor een dag van morgen

Wanneer ik morgen doodga,

vertel dan aan de bomen

hoeveel ik van je hield.

Vertel het aan de wind,

die in de bomen klimt

of uit de takken valt,

hoeveel ik van je hield.

Vertel het aan een kind,

dat jong genoeg is om het te begrijpen.

Vertel het aan een dier,

misschien allen door het aan te kijken.

Vertel het aan de huizen van steen,

Vertel het aan de stad,

hoe lief ik je had.

Maar zeg het aan geen mens.

Ze zouden je niet geloven.

Ze zouden niet willen geloven dat

alleen maar man alleen maar een vrouw,

dat een mens een mens zo liefhad

als ik jou.

Bijlage:  Hans Andreus, Voor een dag van morgen: video (met tekst)

Bijlagen:
http:///www.youtube.com/watch?v=kxi70AtNS8U   

15-12-2015, 00:00 geschreven door Willy Schuermans  

Antonio Machado (1875-1939)

Meditationes rurales

Bijlagen:
https://www.youtube.com/watch?v=50ujLlldomY   

Hors-d’oeuvre à la Française

Th. Gringoire –L. Saulnier

(…)

Un menu; … c’est le plus adorable poème:

C’est le plus délicat chef-d’oeuvre; c’est la fleur

Qui seule, unit à son parfum ensorceleur

La saveur idéale et la beauté suprême.

(…)

Voorgerecht op zijn Frans

Een menu: er bestaat geen mooier gedicht:

Geen delicater kunstwerk: een bloem

Die in haar hart vereent betoverende aromen

Gedroomde smaken en hoogste schoonheid.

'Cuisine Française'. In heel de wereld een begrip. Koken is een hoge kunst, tafelen een levenskunst van de eerste orde.

Bovenstaand vers komt uit 'Répertoire de la cuisine', van Gringoire en Saulnier, voor het eerst verschenen in 1913 en geregeld herdrukt. Het bevat een 7000- tal recepten samengevat in meestal twee of drie regels, geschreven in een bijzonder lapidaire stijl: alleen professionele koks en betere amateurs zullen er mee aan de slag kunnen.

Ik reken mij bij de laatstgenoemde categorie, hoewel: slechts op de onderste trede. Voortbrengselen van de natuur met respect voor hun aard veranderen in spijzen die meer de zintuigen dan de maag bevredigen is een vorm hogere magie. Wie ze geniet aan een smaakvol en feilloos gedekte tafel, die disgenoten vereent in een even esthetisch als gezellig kader, ze degusteert met gelijkgestemde intimi, ze kruidt met goede gesprekken en besprenkelt met een of ander edel nat, vertoeft in een hemel op aarde. Die is alvast aanlokkelijker en meer tastbaar dan de hemel met rijstebrij of jonge maagden waarin, helaas, nog al te veel simpele mensen geloven.

Bijlage: haute cuisine

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=B2Ofl8hLl0M   

Morituri

J.C. Bloem (1887-1966)

Elke seconde

Sterven op aarde

Duizenden mensen.

Met de aan het lot

Machteloos geboeiden

Medegeboren,

Groeit levenslang de

Dood met hen mee.

Stralend begonnen

Zijn zij als kinderen,

Nachten van liefde

Maakten hen rijp.

Nu zij aan ieder

Hopen voorbij zijn,

Neemt hen dit kerkhof,

De aarde, in zich op.

Waarom dan dit voor

Niemand te ontkomen

Eindelijk afscheid

Toch nog geducht?

Laatren verlaten

Die wij verlaten;

Door alle tijden

Schalmt zich die doem.

***

Insomnia

Denkend aan de dood kan ik niet slapen,

En niet slapend denk ik aan de dood,

En het leven vliedt gelijk het vlood,

En elk zijn is tot niet zijn geschapen.

(…)

***

Het einde

Wat geeft het dat wij hier of elders sterven?

Leven is altijd: naar den dood toegaan.

De haardgebondenen en die verzwerven

Vinden één graf aan ’t eind van hun bestaan.

***

Spreuk

Geen leed is voor de levenden te ontvlieden,

Maar in één aarde eindigt alle pijn, 

Waar de verradenenen die verrieden

Vergeten in den slaap der eeuwen zijn.

***

Geluk

Niet anders is de gang van ieder leven:

Men raakt aan ’t eind van alle dingen los.

Wat heeft mij even een geluk hergeven?

Een neevlige einder, een verdoezeld bos.

Bijlagen:

1  Maak kennis met J.C. Bloem: video van het Letterkundig Museum (Den Haag)

2   Insomnia: het hele gedicht filmisch verbeeldt (met tekst, hoewel niet foutloos…)

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=aquInAu87NI   
http://www.youtube.com/watch?v=kuyeUcWnG9k