Lezer, dit is een eerlijk boek! Van bij het begin waarschuwt het je dat ik geen andere dan familiale en privé bedoelingen had. Ik heb op geen enkele wijze met jou rekening gehouden en evenmin met mijn glorie. Daartoe beschik Ik niet over voldoende geesteskracht. Het boek is geschreven voor  verwanten en vrienden. Wanneer ik er niet meer zal zijn (dat staat dra te gebeuren) kunnen ze er een en ander in lezen over mijn levens- en gemoedstoestanden. Zo kunnen ze dan de herinnering die ze over mij hebben beter plaatsen en levend houden. Ware het geschreven om de gunst van de wereld te verwerven, dan had ik me heus wel wat meer opgesmukt en meer gekunsteld  gepresenteerd. Ik wil dat men mij in dit boek ziet in mijn eenvoud, ongedwongenheid en alledaagsheid, zonder charge en trucjes. Mijn gebreken kunnen er haarscherp in gelezen worden ook mijn natuur, in zoverre het respect voor het publiek me dat toelaat. Leefde ik tussen die volkeren waarvan men beweert dat ze nog genieten van de zoete vrijheid van de oorspronkelijke natuurwetten, dan had ik mij in het boek te voeten uit geschilderd, poedelnaakt, dat verzeker ik je. Je merkt het dus lezer: ikzelf ben het onderwerp van mijn boek.

 In feite is het niet verstandig om je vrije tijd te verkwanselen aan een dergelijk lichtzinnig en ijdel thema. Adieu!

de Montaigne, de eerste dag van maart 1580.

© W. Schuermans

Aan de Lezer: laat je niet vangen!

Montaigne’s begin is niet mis: ‘Dit is een eerlijk boek! Ik ben dat bijgevolg ook!’ Maar lezer,… laat je niet vangen! Die bewering zegt hoegenaamd niets over de inhoud van Les Essais. Of die eerlijk zijn of niet, dat is niet meer te achterhalen. De boude bewering van Michel heeft betrekking op de openhartigheid waarmee hij voor zijn lezer een waarschuwing formuleert.

Zijn waarschuwing komt neer op het volgende. ‘Beste lezer, ik heb dit boek eigenlijk niet voor jullie geschreven, maar voor mijn verwanten en vrienden. Wat je gaat lezen handelt in feite over mijn persoon(tje). Eigenlijk ben je halfgaar als je vrije tijd besteedt aan de lectuur van mijn geschrift.’

Montaigne laat in zijn ‘Woord Vooraf’ geen twijfel bestaan over zijn bedoelingen. Eigen glorie streeft hij niet na. Daartoe mist hij, naar eigen zeggen, geesteskracht. Natuurlijk een understatement. Even verder stelt hij, dat hij als gloriejager zijn retorische knepen wel uit de kast zou hebben gehaald.: dat impliceert dat hij dat wèl zou hebben gekund.

Mensen willen graag na hun dood nog een tijdje in de herinnering van verwanten en bekenden verder leven. Vandaag is dat een makkie: foto’s, film, selfies, zo klaar met onze digitale wondertjes en dan opgeslagen voor het nageslacht op een peeceetje, ... Wie in de tijd van Montaigne na overlijden beeld en karakter wilde verduurzamen, moest zich heel wat meer moeite getroosten. Als hij bij kas was dan liet hij zich een portret konterfeiten of kon hij (indien geletterd) zijn toevlucht nemen tot ego-geschriften. Montaigne’s Essais zijn daarvan een goed voorbeeld. Of hij hiermee een geschikte portretmedium koos, mag betwijfeld: zijn verwanten en kennissen, gesteld dat ze post mortem nog belangstelling voor hem hadden, moesten, net als wij vandaag, heel wat stof doorploegen (niet altijd even opwindend) om hem in en tussen de regels op te delven…

Les Essais zullen dra voor verwanten en vrienden hun portretfunctie kunnen vervullen: ‘Ik loop op mijn laatste benen’,  beweert Michel op 1 maart 1580. Montaigne zal een slechte dag hebben gehad toen hij zijn ganzenveer in de inktpot doopte, want hij leefde dapper voort tot in 1593. Hij had in 1580 dus nog dertien jaar voor de boeg! Hij had altijd al een kwakkelende gezondheid gehad, net als zijn vader Pierre de Montaigne.

In de 15-16^de eeuw werd door Portugezen en Spanjaarden buiten Europa een Nieuwe Wereld ontdekt: Amerika, die kolossale landmassa aan de overzijde van de Atlantische Oceaan. We vangen daarvan in deze Montaigne-tekst een echo op. De Europeanen maakten in woord en beeld, soms tot hun verbijstering, kennis met natuurvolkeren uit de nieuw ontdekte gebieden. Sommigen beschouwden die als goddeloze wilden, anderen koesterden een idyllischer beeld van ze: het waren mensen die zonder  remmingen (in hun blootje of zo goed als) in een natuurlijke toestand leefden. Montaigne schaart zich in deze tekst aan de zijde van laatst genoemden.