Brand der kerk van Sint-Andries (uit Résolutie Boeck Kerck Bestuur der Gemeente Sint-Andries nr. 3)
Op den tiensten dag der maand augustus 1800 negenenzestig omtrent acht ure s avonds woedde alhier, gedurende meer dan twee ure, het schriklijkste onweder.
Nooit, van s menschens geheugen, was zoo een vervaarlijk tempeest de inwoners van Sint-Andries komen ontstellen. Onophoudelijke bliksemen en donderslagen schenen op elk stond iedereeen te bedreigen.
Intusschen vreesde men dat het vuer des hemels den toren der Kerk had getroffen. Vol angst, men ziet, men herziet, men onderzocht van alle kanten. Doch men word niets gewaer.
Na meer dan twee ure van angst en vrees dacht men van alle onheil bevrijd te zijn: alle gevaer scheen verdwenen.
Al de inwoners begaven zich eindelijk, na dien zoo angstvollen avondstond ter rust en welligt is elkeen in den diepsten slaep gedommeld.
Edoch! bijna ter middernacht, eene buitengewone klaerte komt geheel den voorgevel der pastorij verlichten.
De zuster van den Eerw.Pastor word het eerst gewaer. Zij springt op zij ziet Helaes! een droevig noodkreet: het brandt ! De kerktoren is reeds gansch in vuer !...
Een oogenblik en de Pastor en zijn zuster zijn te been Roepen,kloppen,schreeuwen van deur tot deur Na minder dan een kwartier was zijn al de inwoners der Plaets ontwaekt: men komt toegeloopen en een klein getal moedige en onbeduchte mannen, vooraleer de Kerk geheel en gansch de prooi der vlammen is geworden, stellen zich aan t werk om uit de Kerk te redden al wat men redden kon.
Men gelukte er in, in eene ure tijds bijna alles wat men eenigzins magtig is te dragen en los te breken aen devernielende vlammen te ontrukken.
Doch de toren begint in te storten: men hoort het gedruis van den klok die beneden in stukken valt, en de vlammen des torens, door een hevige wind aengedreven ,deelen zich van alle kanten mede aen de daken der Kerk, die op korten tijd met alles wat de Kerk nog inhield worden in assche gelegd.
Van de hoogstael, met nieuwen orgel(*), van den ouden Hoogen Altaer(1617) met Sinte Anna beeld, van de twee zijds Altaren (O.L.Vrouw en H.Andreas) , van den Predikstael en van de nieuwe zitbanken is er niets overgebleven. Eenige onbeduidende stukken van de biechtstoelen en Kommunie bank zijn aen de vlammen ontrokken geweest.
De schilderijen van de h.Catharina , van de h.Moeder Anna en van Joannes den Dooper, alsmede al de Armoiriën der Edele hier ter plaets op het kerkhof hunne grafkelder bezittende, zijn de prooi der vlammen geworden.
Het Kerkgebouw was door de Maetschappij van Assurance Générales verzekerd voor de weerde van vijftig duizend franks. De Gemeente die deze verzekering betaelde heeft na overeenkomst van de Maetschappij ontvangen de som van zeven en twintig duizend,vijf honderd franks (fr.27 500)
De zelfde Maetschappij het Mobilair der Kerk verzekerd hebbende voor de weerde van vijftien duizend franks heeft gelijklijk aen de Gemeente, na overeenkomst, voor het Mobilair betaeld de som dertien duizend vier honderd franks (fr 13 400)
Sint-Andries den 3 april 1870
get.o.a. voorz. R. Maene en pastoor Al.Vancoillie
(*) 5 okt. 1862 een nieuwen orgel met positief, gemaekt door Van Peteghem-Cornet, orgelmaker te Gent, met kostelozen onderhoud voor vier achtereenvolgende jaeren
een renteloze lening van burggraef de Nieulant van 2800 frank voor het orgel
KORTE HISTORIEK
De eerste vermelding van een kerkhof vinden we terug in een document van 1241 rond een geschil tussen de abdij en de parochie over het bouwen van een muur langs het kerkhof. Het kerkhof lag toen aan de noordkant van de kerk tussen de noordgevel van de kerk en de weg naar Gistel en reikte tot aan de vroegere pastorie ( die was toen gelegen langs de Gistelse Steenweg: waar het gebouwtje van de bushalte staat). Door de bevolkingstoename in 1835 werd het kerkhof uitgebreid in noordwestelijke richting. De tuin van de pastorie voegde men bij het bestaande kerkhof.. Het was een lange strook grond vanaf de pastorie tot aan de zuidkant van de kerk. In 1893 vond een tweede uitbreiding plaats. Het kerkhof werd uitgebreid in westelijke richting en loopt tot aan de Calvarieberg, geschonken door de familie van Zuylen van Nyevelt. Onder de Calvarieberg ligt de grafkelder van de familie. Daar werden tijdens de tweede wereldoorlog de waardevolle voorwerpen uit edelsmeedwerk weggeborgen. Om de derde uitbreiding mogelijk te maken werd in 1923 een stuk grond gelegen langs de gebouwen van het Sint-Camiliusgesticht, nu rusthuis Regina Coeli, onteigend. Dit nieuw gedeelte werd omringd door een muur. De huidige grootte van het kerkhof wijst op een vierde uitbreiding.
BESCHRIJVING
Het kerkgebouw is gelegen midden een gaaf bewaarde kerkomtrek. Het karakter van de begraafplaats wordt bepaald door het samenspel van natuur, architecturale elementen en graftekens. Het kerkhof werd beschermd op 13/11/2001 als dorpsgezicht.
Het omringend kerkhof is aan de straatkant afgezoomd met een ijzeren hek op lage bakstenen muur, doorbroken door een arduinen oorlogsmonument ter nagedachtenis van de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. Dit monument werd ingehuldigd in 1920 na het uitschrijven van een wedstrijd gewonnen door beeldhouwer Rotsaert. Op de voorgrond van het hoog reliëf ligt een dode soldaat, rechts staan een treurende vader en een moeder, links een jonge vrouw met kind. Het arduinen oorlogsmonument ter nagedachtenis van de Tweede Wereldoorlog bevindt zich rechts van de ingang van het kerkhof. Het is opgevat als een drieluik met een verhoogd middendeel. Tegen de wanden hangen rechthoekige witmarmeren platen met de namen van gesneuvelde martelaren en van de burgerlijke slachtoffers.
De aanleg van dit kerkhof wordt gekenmerkt door een traditioneel rechtlijnig planconcept. Enkele elementen zijn essentieel en beeldbepalend zoals de afsluitingsmuur en de calvarie beeldengroep die de hoofddreef domineren. Enkele groepen graftekens vormen opmerkelijke entiteiten in het kerkhoflandschap zoals de graven van de geestelijken, de kloosterzusters, de graven van kinderen en van de oorlogsslachtoffers.
Tijdens de heropbouw in 1843 [1] van de derde beuk en de algemene opbouw van de kerk werden calvariebeelden buiten aan de noordermuur van de kerk en toren geplaatst. Gelukkig zijn de beelden ontsnapt aan de brand van 1869, omdat ze dus buiten het kerkgebouw stonden. Toen men herstellingen uitvoerde aan de beeldengroep werden de beelden van Maria en van Sint-Jan,de evangelist, gepolychromeerd. Rond de jaren 1930 werden deze beelden uit vrees voor diefstal en beschadiging opnieuw binnen de kerk gebracht en op de zuilen naast de communiebank geplaatst . De beeldengroep van de Calvarieberg buiten de kerk zijn pleisterbeelden, evenals de beelden van de graflegging die onder het Calvarie tafereel te zien zijn.
De beelden van Maria en van Sint Jan, de evangelist zijn de oudste en staan nu in het koor van de kerk. Zij dateren van rond 1500 en zijn dus ruim 500 jaar oud. Ze werden aan de kerk geschonken door Jan Losschaert uit de Langhestraat, nu Legeweg genoemd.[2]
Op het kerkhof vinden we familiekelders van personen die een belangrijke rol hebben gespeeld in de geschiedenis van Sint-Andries. Tegen de noordgevel bevinden zich meerdere grafstenen. Op het kerkhof vinden we de familiekelder van de eerste burgemeester van Sint-Andries, de Nieulant et de Pottelsberghe (gestorven op 3 jan. 1874) Ook de tweede burgemeester maakt deel uit van een adellijke familie namelijk de familie de Mentock. (gestorven 15 juli 1909) De daarop volgende burgemeesters vonden hun laatste rustplaats op het kerkhof, zoals Stanislas van Outryve dYdewalle, Cyriel Durein, Fernand Coppieters de ter Zaele. Andere bekende families zijn: de familie Coppieters Goethals, de familie Joos de ter Beerst, de familie Dautricourt en de familie de Formanoir de la Cazerie.
DE GRAFMONUMENTEN
De oudste grafplaat treft men aan op de muur tussen de kerkingang en de toegang tot Regina Coeli. Het is de herinnering aan Joannes Mestdagh die hoofdman was van de parochie en kerkmeester. Hij overleed op 1 feb. 1749 in de ouderdom van 61 jaar.
Aan de andere zijde van de kerkingang hangt een grote witte steen van de familie Coppieters. Onderaan een nagedachtenis aan Albert Coppieters die in het kasteel De Zandberg woonde.
Aan een van de noordpijlers van de toren vindt men de grafsteen met de wapens van Joseph de lEspée de Messem, overleden op 2 maart 1852 in de ouderdom van 79 jaar. Bij zijn jaargetijde moet men aan de armen van de parochie dertig francs tarwen brood uitdelen.
Noordelijk, aan weerszijden van de Calvarieberg, zijn de grafstenen ter herinnering aan pastoor Moerman (1900), Verhelst (1897) en Faict (1948)
Tegen de noordermuur van het kerkgebouw bevinden zich enkele grafzerken die vermoedelijk afkomstig zijn van het vroegere kerkgebouw of hier werden aangebracht ter nagedachtenis van personen die op een andere plaats begraven zijn.
Een grafsteen met funeraire symbolen: bovenaan een spade (= put delven) en een zeis (= Pietje de Dood) bij Cornelis De Molenaere gestorven in 1851.
Grafsteen van pastoor Olivier (1842) en pastoor Surmont (1822) en zijn neef .
De kelder gelegen onder de middelweg tussen de kerk en de ingang van het kerkhof , voor de Calvarieberg is de grafkelder van de overleden priesters. Het is zeer oud en dateert uit de tijd dat bedoelde weg nog niet bestond. Het is van voor 1835 en is het graf van pastoor Verhelst Eduard (1879), pastoor Moerman Gustaaf (1900), pastoor Vandenweghe Henri (1910), pastoor De Cuypere Polydoor (1915), pastoor De Cuypere Alfons (1938) en pastoor Faict René (1948)
Sommige grafmonumenten zijn in meer of mindere mate versierd met een aantal typische sierornamenten die uit verschillende materialen zijn vervaardigd, zoals bijvoorbeeld wit marmeren kransjes, geglazuurd aardewerken bloemenkransen, grafbloemen of kransendozen, fotomedaillons, gedenkplaketten, porseleinen duifjes, uit elkaar glijdende handen met daartussen een gebroken ketting verwijzend naar onder meer een door de dood verbroken huwelijk en naar het afscheid dat de dode neemt van nabestaanden.
Info: Stefanie Gilté in 900-jaar Sint-Andriesparochie
[1] Aan het uiteinde van de zuidbeuk treft men een gedenkplaat aan met het opschrift: Hersticht onder het bestuur van M. heer Burggraaf Ed. de Nieulant en M. heer Jan Van de Weghe pastor. 5 october 1843
[2] Uit Beschrijving der Gemeente St-Andries van Stanislas van Outryve dYdewalle 1930- blz. 78
Jan Losschaert en zijn broer Antoon waren grote weldoeners voor de abdij.
Brugge, Sint-Andries Gistelse Steenweg 493 PAROCHIEKERK SINT-ANDREAS en SINT-ANNA
1. De oude Sint-Andriesabdij De stichting van de Sint-Andriesabdij staat in verband met het epos van de eerste kruistocht. Paus Urbanus II riep op tot de eerste kruistocht. De graaf van Vlaanderen, Robrecht II van Jeruzalem, beantwoordde dat appel en werd daarbij ongetwijfeld vergezeld door Tancmar van Straeten.Aan het einde van de elfde eeuw bezat de rijke en machtige leenheer, Tancmar van Straeten, een heerlijkheid die zich uitstrekte over de huidige gemeenten Sint-Andries en Varsenare: de heerlijkheid van Straeten. In 1098 bereikten de kruisvaarders Antiochië.Daar werden zij bestormd door een Turks hulpleger. De kruisvaarders waren ten einde raad.Niets kon hen nog redden, behalve een mirakel. En het wonder geschiedde. Een Provençaalse broeder beweerde dat hij in een droom Sint-Andreas had gezien.Die openbaarde hem de plaats waar zich de lans bevond waarmee de zijde van Christus doorstoken was.Men vond inderdaad een verroeste speerpunten dat volstond om de belegerden aan te zetten tot een laatste inspanning om het beleg te breken, wat hun lukte.Het is tijdens dat beleg dat de graaf van Vlaanderen een plechtige belofte had gedaan.Hij zou op zijn grondgebied een klooster stichten gewijd aan de apostel Andreas.Hij vroeg zijn vrouw het nodige te doen om zijn gelofte te realiseren op het domein van Tancmar van Straeten. Tancmar dacht hierbij de abdij te plaatsen bij de kerk Sint-Anna-ter-Straeten, ook genoemdBetferkerke.Na het akkoord met de bisschop van Noyon-Doornik vertrouwde de graaf het nieuwe klooster toe aan de benedictijnenabdij van AFFLIGEM.Het charter van de stichting van deze Sint-Andriespriorij is gedateerd op 22 februari 1100.Men moestvooraf nog voorzien in alle noden om het bestaan van de monniken op te bouwen en te verzekeren. In 1111 schonk Boudewijn VII, zoon van Robrecht van Jeruzalem het domein Bencebroec,vandaag Beisbroek genaamd. Die schenking moest de toekomst van de stichting veilig stellen.De eerste monniken kwamen in Sint-Andries aan op 1 augustus 1117
In de loop van de twaalfde eeuw ontstonden er echter moeilijkheden met de moederabdij, die de rijkdommen van Sint-Andries benijdde.In 1187 vroegen zij de erkenning van hun klooster als een onafhankelijke abdij.De bemiddeling van de graaf van Vlaanderen, Filips van de Elzas, maakte een einde aan de spanningen. Op 25 maart 1188 begon de abdij Sint-Andries een onafhankelijk bestaan.
De kerk van de abdij echter werd een twistappel tussen de parochiepastoor en de abt van de abdij: offices die te lang duurden, het klokkengelui, het kerkgezang, Er werd op kosten van de abdij een muur opgetrokken ter hoogte van de dwarsbeuk, die de kerk in tweeën splitste.Koor en dwarsbeuk werden abdijkerk, middenbeuk en zijbeuken werden parochiekerk. Dat gebeurde in 1241
In de dertiende eeuw nam de abdij een grote uitbreiding.De abt Willem Lentijn kocht van de gravin, Margareta van Constantinopel, de gronden gelegen tussen Beisbroek en de abdij.
De abdij kwam in het bezit van alle gronden gelegen tussen de Torhoutse en de Gistelse steenweg vanaf de parochiekerk tot aan de huidige abdij Zevenkerken.Het domein had een omvang van ongeveer 900 ha.
Abt Willem Lentyn bouwde de grote gebouwen, o.m. de grote slaapzaal, de ziekenzaal, een abdijhoeve en andere gebouwen.Op 22 september 1252 vond de plechtige inhuldiging plaats.
De tienden van de parochies Gistel, Moere, Zevekote, Zande en renten op onroerende goederen in Houtave, Nieuwmunster, Meetkerke, Zuienkerke, bezorgden de abdij belangrijke bronnen van inkomsten.
Waarom hebben de monniken van de Sint-Andriesabdij hun eigen domein vlakbij hun abdij nooit ontgonnen?Omdat benedictijnen geen handarbeiders waren zoals de cisterciënzers.Om die reden moesten zij vele tienden en landerijen bezitten, hun enige bron van inkomsten.
In 1350 verkocht abt Geraard Donckere een stuk grond, ongeveer 50 ha, aan enkele Brugse poorters voor het bouwen van een klooster voor kartuizerinnen.Het klooster werd toegewijd aan de heilige Anna.Het heette Sint-Anna-ter-Woestijne omdat het gelegen was in een woeste en onvruchtbare streek van Beisbroek (omgeving Oude Sint-Annadreef). De monialen uit deze abdij leefden in eenzaamheid en gebed en verrichtten vooral goed werk bij het kopiëren van manuscripten.Ze werden verdreven door de moeilijkheden van de geuzentijd en beeldenstorm van 1566 en vluchtten in 1580 binnen de muren van de stad.De zusters hadden op Sint-Andries gedurende een periode van 230 jaar hier verbleven.Er waren over die gehele tijd 285 kloosterzusters en 15 priorinnen geweest.Specifiek voor de kartuizerinnen was de wijding van de maagden.Tijdens een speciale plechtigheid werd een kloosterzuster toegewijd aan Christus en gekroond.
De abdij kwam onder de persoonlijke bescherming van de hertogen van Bourgondië. Maar in 1482 had de Sint-Andriesabdij te lijden onder de bezetting door de Duitse landsknechten van Maximiliaan van Oostenrijk, na de dood van Maria van Bourgondië (1482)
In 1521 kwamen keizer Karel en zijn broer Ferdinand onverwachts in de abdij aan. Ze woonden in de abdijkerk de eerste vespers bij van het feest van de heilige Jacobus (25 juli).Daarna vervolgden ze hun weg naar Brugge.
Er werd gewerkt aan de toren van de kerk die in 1527 instortte.Een nieuwe toren kwam in de plaats.Het is de toren die wij vandaag nog kunnen zien.
Beeldenstorm De monniken werden uiteengejaagd, de abdij onbewoonbaar gemaakt door de verwoestingen van de Beeldenstorm.Sommige monniken vonden een toevluchtsoord in de Boeveriestraat in Brugge. De gemeenschap van de abdij van Oudenburg was even zwaar getroffen, daarom werden de twee gemeenschappen in 1598 samen gebracht onder de leiding van abt Jan Bourier.
Abt Hendrik van der Zype zette zich in voor de spirituele ontplooiing van het religieuze leven in de abdij.Hij was ongetwijfeld de merkwaardigste abt van de oude abdij geweest. Hij heeft de abdij 43 jaar geleid.Hij is het ook die de benedictinessen van Gistel in een huis, Fonteintjegenaamd, in de Boeveriestraat installeerde,waar ze nog steeds wonen.
Franse revolutie.
De Franse revolutie doekte in 1796 het monastiek leven in Sint-Andries op. De gebouwen werden aan de slopershamer overgeleverd, het domein verkocht.Jacques de lEspée en ridder van Outryve dYdewalle kochten de domeingoederen van de abdij op.Ridder van Outryve dYdewalle koos voor de gronden aan de kant van de Torhoutse steenweg, de lEspée aan de kant van de Gistelse steenweg.Van het klooster blijft tegenwoordig nog enkel de toren uit de zestiende eeuw over, die dan nog sterk gewijzigd werd in de negentiende eeuw na de brand van de parochiekerk in 1869.
De abtswoning die dateerde van 1632 verdween op het moment dat de zusters van het Sint-Camillusgesticht de hele hoek hebben omgevormd om er het rusthuis Regina Caeli te bouwen.
De Sint-Andriesabdij is nooit een grote abdij geweest. In het Brugse betekende ze nochtans heel veel en was met de tijd niet weg te denken uit de Brugse horizon.
Na een stilte van 100 jaar richtte men een nieuwe benedictijnenabdij op .In 1901 stichtte Gerard van Caloen de abdij Zevenkerken.
* bron: P.Christian Papeians de Morchoven ( o.s.b. Zevenkerken), bewerkt door Lesly Storme
illustraties: * Naast de hoofdingang van de kerk is een steen ingewerkt met een tekening van de abdij en kerk uit het werk Flandria Illustrata (1641) van Sanderus . * De kaart van het Brugse Vrije van de hand van Pieter Pourbus en in 1597 gekopieerd door Pieter Claeissens . Uitgave van Société d Emulation 1888
2. De huidige parochiekerk Sint-Andries
In 1839 besloot men de kerk uit te breiden omdat de kerk te klein was geworden.De Brugse architect Pierre Buyck (1805-1877) kreeg de opdracht en tekende in 1843 de plannen.Op een gravure van 1843 kan je zien dat het kerkgebouw werd uitgebreid zowel in zuidelijke als westelijke richting.Achteraan in de zuiderbeuk herinnert een marmeren plaat aan die herstelling.
Tijdens een hevig onweer van 10 augustus 1869 sloeg de bliksem in op de kerktoren.In de nacht van 10 op 11 augustus, rond middernacht, brandde de kerk bijna volledig af.Enkel de noordermuur kon gedeeltelijk worden gered en van de toren moest alleen de spits worden vervangen. Heel wat van het kerkgebouw moest opnieuw worden opgetrokken. Burgemeester Burggraaf de Nieulant onderhandelde over de heropbouw van de kerk.
De architecten Pierre Buyck (1805-1877) en Deshuyer tekenden in 1869de plannen van het huidigekerkgebouw.In de geest van die tijd werd de kerk opgetrokken in neogotische stijl. De Brugse architect Pierre Buyck was leerling van de Brugse Academie geweest en als provinciaal architect ontwierp hij vele kerken, pastorieën, gemeentehuizen, scholen en hospitalen.
Tijdens de herstellingswerken ontdekte men in september 1870 enkele merkwaardige graven.Een drie tal graven waren heel mooi beschilderd.De beschilderde grafwanden zijn frescos: men schilderde op de natte kalkpleisterlaag en gebruikte daartoe natuurlijke verven op basis van organische middelen.In de 14de eeuw had Brugge een leidinggevende rol bij het beschilderen van graven.
In de kerk bevond zich ook de grafsteen van Mattheus Scatille . In een inventaris van 1673 sprak men over een seer grooten fijnen sarcksteen met twee personagien van man ende vrauw seer treffelick ende fray uytgewrocht De steen was niet door de brand vernietigd en op aandringen van de commisssie van monumenten te Brussel werd de steen naar het Oudheidkundig museum van Brugge (Gruuthuyze) overgebracht.Maar na 150 jaren afwezigheid komt de grafsteen terug in de parochiekerk, waar het thuis hoort. (13 mei 2013)
Het kerkgebouw omvat drie beuken. De middenbeuk is de hoogste en de twee zijbeuken zijn lager. Boven in de middenbeuk is er een lichtbeuk. De toren is nog vanuit 1530 en enkel de spits is vernieuwd. De bakstenen toren is vierledig opgebouwd met overhoekse steunberen en de achtzijdige torenspits.De toren is een ingesnoerde naaldspits en rust op een vierzijdige basis. De basis is rondom versierd met een rondboogfries. De galmgaten steken in afzonderlijke enkelvoudige nissen. De toegang tot de kerk is aan de westzijde gelegen via een spitsbogige toegangspoort.Boven de toegang steekt een groot vierdelig spitsboograam versierd met vier- en zespas maaswerk.Bovenop staat een kruis uit natuursteen.Tussen de middenbeuk en de zuiderbeuk staat nog een kleine toren en rechts op de zuiderbeuk steekt boven aan een open raam in de vorm van een vierpas.De noordermuur heeft vijf tweeledige spitsboogramen en is bezet met veel grafopschriften en voor de toren staat een calvarietafereel.De zuidermuur heeft zes tweeledige spitsboogramen. De ramen hebben maaswerkversiering met een o.a. een vijfpas. De ramen in het koorgedeelte zijn eveneens tweeledige spitsboogramen waarbij het middelste raam de hoogste is.Ze zijn prachtig uitgewerkt in kleurrijk glas-in-lood.De kerk zelf is vooral uit bakstenen opgetrokken.
Op 22 mei 1892 besliste de kerkfabriek om de kerk met neogotische elementen te versieren.De kosten werden op 1903 fr. geraamd.De kerk werd bijzonder fraai beschilderd. Het resultaat moet er prachtig en kleurrijk hebben uitgezien.
Op het kerkhofzijn er ook neogotische grafzerken.
Het kerkinterieur is aangekleed met meubilair in neogotische stijl.Het meubilair is vooral van de hand van Hendrik Pickery ( 1828-1894).
Belangrijk zijn vooral de glasramen die we aantreffen in het portaal.Ze dateren uit 1876. Zij stellen Onze-Lieve-Vrouw, Jezus Christus, de heilige Stanislas Kostka en Carolus Borromeo voor.Het zijn de patroonheiligen van Emmanuel en Marie van Outryve dYdewalle en beide zonen: Stanislas en Carolus.Ze zijn van de hand van baron Jean-Baptiste Bethune (1821-1894), de leider van de neogotische beweging.Hij kreeg de opdracht van zijn schoonzus Marie Aronio de Romblay, de jonge weduwe van ridder Charles van Outryve dYdewalle. ( waarvan obiit in het portaal)
De Sint-Andrieskerk is een stemmige en mooie kerk met een rijk verleden.
De kerk werd als monument beschermd op 13/11/200
Bibliografie:
Christian Papeians de Morchoven o.s.b.
De Sint-Andriesabdij Zevenkerken
Annex-De eerste Sint-Andriesabdij (1100 1796) Lannoo 1998 Stanislas van Outryve dYdewalle
Geschiedenis van de parochie St.-Andries Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen . Inventaris- Deelgemeente Sint-Andries
Restauratie van
enkele merkwaardige kunstwerken in de parochiekerk
van Sint-Andries
In de
parochiekerk van Sint-Andries bevinden zich merkwaardige kunstwerken.Enkele werken waren aan restauratie
toe.Een drietal werken werden onder
handen genomen.
Twee
werkjes zijn schilderijen verf onder glas of eglomisé.De werken Maria en Jezus met doornen
gekroond waren bedekt met een laag oppervlaktevuil en hier en daar was er verf
opgepeuzeld door kleine spinnen.Ook in
de lijst waren er insectengaatjes door de aanwezigheid van houtworm.De werkjes moesten dus flink onder handen
worden genomen.Mevrouw Veronique van
Caloen deed dit met deskundigheid en zorg.
Het vraagt
speciale aandacht om te restaureren, want de olieverf werd aangebracht aan de
achterkant van het glas.Men noemt zulke
schilderijen ook églomisé werkjes. Vanwaar die naam ?
Het woord
komt van de Franse inlijsterJean-Baptiste Glomy (1711-1786), een
Parijse handelaar in kunstwerken.In de
18de eeuw waren er in Parijs veel verkopers van curiosa, siergoed en
souvenirs.Glomy lijstte zijn tekeningen
en aquarellen in achter glas, waarop hij aan de achterkant bladgoud en een
gekleurde lijst aanbracht.
Schilderijen
onder glas werden vooral vervaardigd in Beieren, Oostenrijk, Silezië en de
Elzas en ook bij ons in de Antwerpse Kempen.Het product kwam bij ons vooral in de 18de eeuw toen het
ingevoerd werd door reizende klokkenmakers uit Duitsland.De techniek komt uit Italië.De glasplaat wordt beschilderd in combinatie van water en olieverf.Het werk diende in omgekeerde volgorde te
gebeuren: eerst de pupillen, dan het oogwit, dan het gelaat, of eerst de
knopen, dan het kleed, De aangebrachte verflaag werd daarna opgevuld met
goud- of zilverfolie.Bloei van deze
volkskunst was een gevolg van de economische crisis die in 1770 de
glasindustrie teisterde.De werkloze
arbeiders zouden zich toegelegd hebben op de serieproductie van dergelijke
kunstwerkjes.
Na het werk
van de restauratie kreeg de kerk twee kunstwerkjes terug. Eglomisés waarbij het vuil was verwijderd, de verflaag
gefixeerd, de resten van de uitgestorven spinnen verwijderd, lacunes in de verf
geretoucheerd, de lijst behandeld tegen de houtworm en het geheel mooi
gefixeerd in de het kader.
Het
schilderij De kruisafneming uit
de parochiekerk van Sint-Andries werd gerestaureerd.Het was nodig, want het werk zat vol gaatjes
en scheuren in het doek.De verf
vertoonde opstuwingen en was op enkele plaatsen afgevallen. Aan de achterkant
zat een groot en enkele kleine stoplappen en dat veroorzaakte vervormingen van
het doek.En er zat ook veel
oppervlaktevuil op.
Mevr. Veronique van Caloen heeft het
met vakkennis en zorg mooi gerestaureerd.
Wij vermoeden dat het werk uit de 18de
eeuw komt. Wie het werk gemaakt heeft,
is niet terug te vinden op het schilderij..
Misschien denkt u spontaan dat u het
schilderij De Kruisafname nog hebt gezien.Inderdaad in Antwerpen in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal hangt het
schilderij De Kruisafname van Pieter Paul Rubens (1577-1640). Het werk van Rubens is een immens groot paneel
en is het middenpaneel van een drieluik.Het
schilderij uit onze parochiekerk is dus geschilderd naar Rubens.
Het schilderij De kruisafneming
stelt het moment voor waarop het lichaam van Jezus Christus van het kruis genomen
werd, nadat hij gestorven was.Het
moment van de kruisafneming is traditioneel de 13de statie van de
kruisweg en de kruisdood van Christus werd door meerdere kunstenaars
geschilderd.
Centraal in het beeldwerk staat het
dode bleke lichaam van Jezus. Het wordt
voorzichtig met een lijkwade naar beneden gebracht.Vier mannen helpen mee: twee staan bovenaan
achter het kruis en de twee andere ziet u links en rechts van Christus.Mariawil het lichaam aanraken.Onder
het kruis staat nog een Maria en Maria-Magdalena.Zij neemt de voet en het been van Jezus
vast.Johannes torst het lichaam van
ChristusDe ganse voorstelling gelijkt
wondergoed op het werk van Rubens.
Maar als u goed toekijkt staat er
links op het schilderij nog een persoon geschilderd.Hij staat wat in de achtergrond.Dit is voor mij een vraagteken, want die
persoon staat niet op het schilderij van Rubens. Wie is hij ?Is hij onze plaatselijke kunstenaar?
Alle figuren op het doek stralen
emotie uit op de gezichten.De personen
worden afgebeeld met sterk uitgebeelde gevoelens en heftige gebaren.Het geheel is ook zeer realistisch uitgewerkt
met dramatische effecten.
Het werk heeft specifieke kenmerken
van de Barok.Zo zit er duidelijk een
diagonale lijn in: ze vertrekt van links onder naar rechts boven. Aldus komt er
vaart en beweging in.Die dynamiek, die
actie. is een belangrijk kenmerk van de Barok.Een tweede kenmerkzijn de
donkere en lichtere contrasten.We
noemen het clair-obscurWaar haalden
de kunstenaars die kennis?.Ze
bewonderden vooral de werken van de Italiaanse kunstenaarCaravaggio.Ook hier in Brugge doen kunstenaar dit na. VooralJacob Van Oost en Jan Janssens. Kijk maar naar de grote schilderijen die
achteraan in de kerk hangen.
De barok bloeide vooral op in
Italië.Ze duurde van 1575 tot 1750
.Ze werd door het Vaticaan ingeschakeld
in de contrareformatie.Dit is de tijd
dat katholieken zich manifesteren als een triomferende kerk.Dat was een reactie tegen de
protestanten.Uit die tijd komen de
preekstoelen, biechtstoelen en plaatst men grote schilderijen boven in de
portiekaltaren.
We hebben
hier dus ook een merkwaardig werk in onze kerk uit die baroktijd.Veel kunstenaars, kunstschilders en ook
dichters bespelen hetthema van de
kruisdood van Christus.Zo ook de
priester-dichter Anton van Wilderode (1918-1998).Hij ziet in het neder brengen van de Christus
ook de opgaande diagonale dynamiek van de hemelvaart.De gekruisigde is slechts even
teruggekeerd.Hij schreef er een
gedicht over.
Op zondag23 oktober werd in de misviering van9.30 u. de restauratie voorgesteld van een
schilderijuit de parochiekerk van
Sint-Andries.
Het schilderijheet De Smarten van Maria of Onze Lieve
Vrouw van Smarten en hangt in de
sacristie van de kerk.Het werk is het
eerste in een reeks restauraties. Het is interessant om te schetsen hoe men te
werk gaat bij een restauratie.Welke
stappen werden er genomen ?
Eerst was er een doorlichting van
het kerkinterieur doordeprovinciale dienst Monumentenzorg. De heer
Brecht Lagae bracht verslag uit.. Dit gebeurde in 2009 Daarop besloten we met het kerkbestuur om een
aantal schilderijen en de calvariebeelden te laten restaureren.Zo werd dit schilderij het eerste in een reeks
van restauraties.
Van het schilderij Onze Lieve Vrouw van Smarten weten we jammer
genoeg niet wie de kunstenaar is.Het
werk wordt wel gesitueerd in 17de - 18de eeuw.De tijd van de barok. We zien dat o.a. aan de
vele engeltjes die op het schilderij rondtoeren.
We bekijken even het werk. We zien
de Onze Lieve Vrouw , het kruis en God de Vader in een stralende
lichtbundel.De Onze Lieve Vrouw heeft het zwaard in het hart.Zij kijkt
omhoog naar het kruis waarop haar zoon stierf.We zien hier een uitbeelding
van één van de zeven smarten van Maria.
Ik geef ter informatie nog even de zeven smarten van Maria op een rijtje:
1.De
profetie van Simeon in de Tempel bij het opdragen van Jezus
2.De
vluchtnaar Egypte
3.Het zoek
raken van Jezus in de Tempel
4.Ontmoeting
van Maria met Jezus op weg naar de Calvarieberg
5.Maria
staat onder Jezus kruis (hierhet schilderij)
6.Maria
omhelst Jezus dode lichaam na de kruisafname
7.Jezus
wordt begraven
Laat ons eens kijken naar het
schilderij. Er zijn hier veel elementen
die de kruisdood visualiseren.Vooral de
vele passiewerktuigen zijn bij nader
toezien te ontdekken.Zo zien we op het
schilderij o.a.
1.Op het
kruis een doornenkroon en een bloedend hart
2.Handen
en voeten met spijkers doorboord.
3.De kolom
van de geseling en de geselroede
4.De lans
van de honderdman en de stok met de spons
5.De
kraaiende haan en de dobbelstenen
6.De
zweetdoek van Veronica met de afbeelding van het gelaat van Jezus
7.Een
vaandel van het Romeinse leger met het letterwoord: SPQR(De Senaat en het volk
van Rome)
8.Een het
bordje met INRI (Koning van de Joden)op een paal.
Maria overmand door smarten wordt op een realistische wijze weergegeven. Maar
zoals bij veel religieuze werken steekt er ook een religieuze boodschap onder.Welke zijn die onderliggende theologische boodschappen?Ik som er enkele op.
1.Een
engel vangt het bloed van Jezus op in een kelk.Boven de kelk staat IHS. (Redder
van de mensen) Het is een verwijzing naar de consecratie in de misviering.
2.God de
Vader is bovenaan te zien met wereldbol en scepter.Ook de h.Geest in de gedaante van een duif is
aanwezig. Als we De Vader, de Geest en het kruis samen zien, spreekt men van een genadestoel. Want samen
brengen zij genade, zegen en verlossing.
3.Bovenop
het kruis zien we een kroon en Maria is omgeven in een stralenkrans. Het
betekent dat Maria de voorspreekster is.
Via de bemiddeling van de Onze Lieve Vrouwkomen we bij de Christus.
4.Onderaan
een groepje mensen omgeven met vurige vlammen.Wellicht duidt dit hier op het feit dat Jezus op Goede Vrijdag een
bezoek brachtaan het Voorgeborchte. .De term het voorgeborchteisingesteld door paus Gregorius I in 593 . Het betekent letterlijk een
voorburcht, voorstad of voorportaal van de hel.Het is de verblijfplaats van de zielen die na het sterven niet
toegelaten worden tot de hemelse glorie en die moesten wachten op de komst van
de Messias.De Messias die met zijn
kruisdood de mensen kon redden van de gevolgen van de erfzonde.In het Credo of de geloofsbelijdenis spreekt men
ergens van is nedergedaald ter helle.. Daarmee bedoelt men dat de verrezen
Heer neergedaald is in het voorgeborchte.Welnu op het schilderij zijn alleen handen en voeten geschilderd. De
Christus is afwezig. Daar die term heden
ten dage geen zin meer heeft,stelde men aan paus Benedictus XVI in 2006 voor de
term voorgeborchte af te schaffen.
Zoals
je kunt zien is het schilderij kunstig gerestaureerd.Het werd door mevr. Veronique van Caloen met
grondige deskundigheid aangepakt. De kleuren zijn fris en het schilderijheeft opnieuw een uitstraling. Er was veel werk aan. Zo zag zij o.a. dat een voet van de Christus
ontbrak.Zij haalde het vakkundig van
onder de beschadiging.Details kan je
zien in haar verslagboek.
Restauraties
uitvoeren vraagt de inzet van veel mensen.Het is natuurlijk alleen mogelijk zulke werken te laten uitvoeren als
men financieel wordt gesteund. We maken
van de gelegenheid gebruik om het stadsbestuur te danken via schepen Franky
Demon en Jos Demarest, aanwezigbij de
voorstelling van het werk.. Burgemeester
Moenaert, schepen Lalo en Matthys lieten zich verontschuldigen. Ik wil ook het
diensthoofd de heer André Van Obberghen danken. Hij was de contactpersoon met de
stadsdiensten.
Uiteraard is er in onze parochiekerk
nog veel werk op de plank.Maar we
hebben nog plannen. En niet
weinig.Ik soms ze even op:
1.Zo
plannen we de terug keer van een grafsteenuit de 15de eeuw.Het
grafzerk was in 1869 naar de dienst monumenten Brugge verhuisd. .Het is een grafsteen versierd met twee
liggende figuren.Na vele jaren komt
Mattheus Scatille en vrouw Barbara Bave
weer in onze kerk terug.Later meer
daarover
2.Dan is er ook nog een orgel waarvan men denkt dat
het uit de oude abdijkerkkomt .Het heeft een inscriptie van St.André 1747 Maar er is nog veel restauratiewerk aan
alvorens we het kunnenopstellen.
3.Ten
slotte is er voor het kerkgebouw ook nog een dossier van restauratie van de
ruwbouw en glas-in-lood . Momenteel zijn de vooronderzoeken aan de gang .Onze kerk werd als beschermd monument
geklasseerd op 13 november 2001 . Vandaar dat we ook hier in aanmerking komen
voor subsidie van de werkzaamheden.
Onze kerk heeft een sterke
historische waarde, want het was vroeger een abdijkerk en een parochiekerk.Vandaar dat we het erfgoed willen koesteren ,
herstellen en bewaren.
Je
ziet het: er is nog veel werk voor de boeg.Met het kerkbestuur, en dat zijn zes enthousiaste mensen, willen we daar
werk van maken.
We menen dat de parochiekerk van Sint-Andries
daar recht op heeft!
De grafsteen is een afdeksteen van een thans verdwenen bovengrondse grafmonument. Het is uit Doorniks kalksteen (208x150x18 cm)
vervaardigd.
We zien het beeld van een man en een
vrouw, uitgestrekt in een biddende houding met gevouwen handen. Het stelt rechts ridder Matheus van Scatille, schepen van de stad Brugge, en aan de linkerzijde zijn echtgenote Barbara Bave voor.De man is van kop tot teen gewapend en draagt een harnas met wapenrok. Tussen het echtpaar prijkt het schuingeplaatst wapenschild van Scatille ( van keel zes wassenaars van zilver geplaatst 3,2,1) getopt met een tornooihelm, helmkleed en met twee zwanenhalzen als helmteken.Zijn voeten rusten op een liggende leeuw, teken van dapperheid.De vrouw draagt een lang kleed, bedekt met een
grote kapmantel. Om het hoofd een guimpe bekroond met een hoornkapsel waarover de kap van haar mantel. Haar voeten rusten op
een liggende hond met een halsband voorzien van belletjes en een been tussen de voorpoten. De lijst is onderbroken door vierpassen versierd met wapenschilden; linksboven: Bave, rechtsboven: van Scatille (verdwenen), linksonder: Schinkelaer (alias Schinckele), middenonder het gedeeld schild : van Scatille/Bave en rechtsonder: van der Beurse( verdwenen). Barbara Bave had als moeder Catherine Schinkelaer (alias Schinckele) en Matheus van Scatille had Catherine van der Beurse als moeder. Het opschrift luidt: "Hier leghet mer, M(atheeus van Scatille / rudder die staerf int jaer ons heeren M.C.C.C.C. en vichtiene den Eers(ten dag)h in Meye. Hier leghet vrauwe Baerbele mer Matheeus wyf van Scatille, seer Jan Baves dochter die staerf int jaer M.C.C.C.C." De overlijdensdatum van Matheus is gekend, nl. 1 mei 1415, bij Barbara staat er 1400 en verder niets. Zij is gestorven cica 1425.
De man is Mattheus van Scatille en
was de zoon van Jacques van Scatille en van Catharina van der Beurze.Hij was gehuwd met Barbara Bave.In 1407 was hij schepen van Brugge.Hij nam deel aan het gevecht te Woumen, bij
Diksmuide, op 27 augustus 1380.Om zijn
moed en dapperheid werd hij door graaf Lodewijk van Male tot ridder
geslagen.Hij stierf op 1 mei 1415 en
werd begraven.Zijn vrouw stierf later (ca. 1425) en werd naast haar echtgenoot in de Sint-Andriesabdij begraven. Het was ook
zij diede steen bestelde.
Zijn vrouw Barbara Bave was de
dochter van Jan Bave, die schatbewaarder was te Brugge in 1367en schepen in 1376.Hij stierf in 1381.
Deze grafsteen was niet beschadigd door de
brand van 1869en belandde in het
Gruuthuyzemuseum. Na een periode van
ongeveer 150 jaar is de steen terug in de parochiekerk van Sint-Andries ondergebracht op maandag 13 mei 2013.
