27-02-2013 om 16:20 geschreven door LESLYSTORME  

Restauratie van enkele merkwaardige kunstwerken
in de parochiekerk van Sint-Andries

            In de parochiekerk van Sint-Andries bevinden zich merkwaardige kunstwerken.   Enkele werken waren aan restauratie toe.  Een drietal werken werden onder handen genomen.

            Twee werkjes zijn schilderijen “ verf onder glas” of “eglomisé”.  De werken “Maria” en “Jezus met doornen gekroond” waren bedekt met een laag oppervlaktevuil en hier en daar was er verf opgepeuzeld door …kleine spinnen.  Ook in de lijst waren er insectengaatjes door de aanwezigheid van houtworm.  De werkjes moesten dus flink onder handen worden genomen.  Mevrouw Veronique van Caloen deed dit met deskundigheid en zorg. 

            Het vraagt speciale aandacht om te restaureren, want de olieverf werd aangebracht aan de achterkant van het glas.  Men noemt zulke schilderijen ook “églomisé” werkjes. Vanwaar die naam ?

            Het woord komt van de Franse inlijster Jean-Baptiste Glomy (1711-1786), een Parijse handelaar in kunstwerken.  In de 18^de eeuw waren er in Parijs veel verkopers van curiosa, siergoed en souvenirs.  Glomy lijstte zijn tekeningen en aquarellen in achter glas, waarop hij aan de achterkant bladgoud en een gekleurde lijst aanbracht. 

            Schilderijen onder glas werden vooral vervaardigd in Beieren, Oostenrijk, Silezië en de Elzas en ook bij ons in de Antwerpse Kempen.  Het product kwam bij ons vooral in de 18^de eeuw toen het ingevoerd werd door reizende klokkenmakers uit Duitsland.  De techniek komt  uit Italië.  De glasplaat wordt beschilderd in combinatie van water en olieverf.  Het werk diende in omgekeerde volgorde te gebeuren: eerst de pupillen, dan het oogwit, dan het gelaat,…of eerst de knopen, dan het kleed, … De aangebrachte verflaag werd daarna opgevuld met goud- of zilverfolie.  Bloei van deze volkskunst was een gevolg van de economische crisis die in 1770 de glasindustrie teisterde.  De werkloze arbeiders zouden zich toegelegd hebben op de serieproductie van dergelijke kunstwerkjes. 

            Na het werk van de restauratie kreeg de kerk twee kunstwerkjes terug.  Eglomisés  waarbij het vuil was verwijderd, de verflaag gefixeerd, de resten van de uitgestorven spinnen verwijderd, lacunes in de verf geretoucheerd, de lijst behandeld tegen de houtworm en het geheel mooi gefixeerd in de het kader.

Lesly Storme

27-02-2013 om 16:19 geschreven door LESLYSTORME  

27-02-2013 om 16:07 geschreven door LESLYSTORME  

Het schilderij “ De Kruisafneming"

            Het schilderij” De kruisafneming” uit de parochiekerk van Sint-Andries werd gerestaureerd  . Het was nodig, want het werk zat vol gaatjes en scheuren in het doek.  De verf vertoonde opstuwingen en was op enkele plaatsen afgevallen. Aan de achterkant zat een groot en enkele kleine stoplappen en dat veroorzaakte vervormingen van het doek.  En er zat ook veel oppervlaktevuil op.

            Mevr. Veronique van Caloen heeft het met vakkennis en zorg mooi gerestaureerd.

            Wij vermoeden dat het werk uit de 18^de eeuw komt.  Wie het werk gemaakt heeft, is niet terug te vinden op het schilderij..

            Misschien denkt u spontaan dat u het schilderij “ De Kruisafname” nog hebt gezien.  Inderdaad in Antwerpen in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal hangt het schilderij “De Kruisafname “ van Pieter Paul Rubens (1577-1640).  Het werk van Rubens is een immens groot paneel en is het middenpaneel van een drieluik.  Het schilderij uit onze parochiekerk is dus geschilderd naar Rubens.    

            Het schilderij “ De kruisafneming” stelt het moment voor waarop het lichaam van Jezus Christus van het kruis genomen werd, nadat hij gestorven was.  Het moment van de kruisafneming is traditioneel de 13^de statie van de kruisweg en de kruisdood van Christus werd door meerdere kunstenaars geschilderd.

            Centraal in het beeldwerk staat het dode bleke lichaam van Jezus.  Het wordt voorzichtig met een lijkwade naar beneden gebracht.  Vier mannen helpen mee: twee staan bovenaan achter het kruis en de twee andere ziet u links en rechts van Christus.  Maria  wil het lichaam aanraken.  Onder het kruis staat nog een Maria en Maria-Magdalena.  Zij neemt de voet en het been van Jezus vast.  Johannes torst het lichaam van Christus  De ganse voorstelling gelijkt wondergoed op het werk van Rubens.

            Maar als u goed toekijkt staat er links op het schilderij nog een persoon geschilderd.  Hij staat wat in de achtergrond.  Dit is voor mij een vraagteken, want die persoon staat niet op het schilderij van Rubens.  Wie is hij ?  Is hij onze plaatselijke kunstenaar?

            Alle figuren op het doek stralen emotie uit op de gezichten.  De personen worden afgebeeld met sterk uitgebeelde gevoelens en heftige gebaren.  Het geheel is ook zeer realistisch uitgewerkt met dramatische effecten. 

            Het werk heeft specifieke kenmerken van de Barok.  Zo zit er duidelijk een diagonale lijn in: ze vertrekt van links onder naar rechts boven. Aldus komt er vaart en beweging in.  Die dynamiek, die actie. is een belangrijk kenmerk van de Barok.  Een tweede kenmerk  zijn de donkere en lichtere contrasten.  We noemen het “clair-obscur”  Waar haalden de kunstenaars die kennis?.  Ze bewonderden vooral de werken van de Italiaanse kunstenaar  Caravaggio.  Ook hier in Brugge doen kunstenaar dit na. Vooral  Jacob Van Oost en Jan Janssens.  Kijk maar naar de grote schilderijen die achteraan in de kerk hangen.

            De barok bloeide vooral op in Italië.  Ze duurde van 1575 tot 1750 .  Ze werd door het Vaticaan ingeschakeld in de contrareformatie.  Dit is de tijd dat katholieken zich manifesteren als een triomferende kerk.  Dat was een reactie tegen de protestanten.  Uit die tijd komen de preekstoelen, biechtstoelen en plaatst men grote schilderijen boven in de portiekaltaren.

         We hebben hier dus ook een merkwaardig werk in onze kerk uit die baroktijd.  Veel kunstenaars, kunstschilders en ook dichters bespelen het  thema van de kruisdood van Christus.  Zo ook de priester-dichter Anton van Wilderode (1918-1998).  Hij ziet in het neder brengen van de Christus ook de opgaande diagonale dynamiek van de hemelvaart.  De gekruisigde is slechts “ even teruggekeerd”.  Hij schreef er een gedicht over. 
         

Ziehier zijn gedicht:  De Kruisafneming

            De ladders in de kruisboom van de dood,

            de wolken met nog hemelsblauwe gaten.

            God ligt, in glijdend lijnwaad neergelaten,

            straks in Maria’s laatste moederschoot.

            Van wat hem boven hield teder bevrijd,

            nog tussen hemel en roetzwarte aarde

            even teruggekeerd tot onze zwaarte

            en het geweld van de genegenheid.

Lesly Storme

27-02-2013 om 16:04 geschreven door LESLYSTORME  

27-02-2013 om 15:59 geschreven door LESLYSTORME  

De Smarten van Maria

            Op zondag  23 oktober werd in de misviering van  9.30 u. de restauratie voorgesteld van een schilderij  uit de parochiekerk van Sint-Andries.

            Het schilderij  heet “ De Smarten van Maria” of “ Onze Lieve Vrouw van Smarten ” en hangt  in de sacristie van de kerk.  Het werk is het eerste in een reeks restauraties. Het is interessant om te schetsen hoe men te werk gaat bij een restauratie.  Welke stappen werden er genomen ?

            Eerst was er een doorlichting van het kerkinterieur door  de  provinciale dienst Monumentenzorg. De heer Brecht Lagae bracht verslag uit.. Dit gebeurde in 2009  Daarop besloten we met het kerkbestuur om een aantal schilderijen en de calvariebeelden te laten restaureren.  Zo werd dit schilderij het eerste in een reeks van restauraties.

            Van het schilderij  “Onze Lieve Vrouw van Smarten” weten we jammer genoeg niet wie de kunstenaar is.  Het werk wordt wel gesitueerd in 17^de - 18^de eeuw.  De tijd van de barok. We zien dat o.a. aan de vele engeltjes die op het schilderij rondtoeren.

            We bekijken even het werk. We zien de Onze Lieve Vrouw , het kruis en God de Vader in een stralende lichtbundel.  De Onze Lieve Vrouw heeft  het zwaard in het hart.   Zij  kijkt omhoog naar het kruis waarop haar zoon stierf.      We zien hier een uitbeelding van  één van de zeven smarten van Maria.
Ik geef ter informatie nog even de zeven smarten van Maria op een rijtje:

1.      De profetie van Simeon in de Tempel bij het opdragen van Jezus

2.      De vlucht  naar Egypte

3.      Het zoek raken van Jezus in de Tempel

4.      Ontmoeting van Maria met Jezus op weg naar de Calvarieberg

5.      Maria staat onder Jezus’ kruis  (hier  het schilderij)

6.      Maria omhelst Jezus’ dode lichaam na de kruisafname

7.      Jezus wordt begraven

            Laat ons eens kijken naar het schilderij.   Er zijn hier veel elementen die de kruisdood visualiseren.  Vooral de  vele “ passiewerktuigen “zijn bij nader toezien te ontdekken.  Zo zien we op het schilderij o.a.

1.      Op het kruis een doornenkroon en een bloedend hart

2.      Handen en voeten met spijkers doorboord.

3.      De kolom van de geseling en de geselroede

4.      De lans van de honderdman en de stok met de spons

5.      De kraaiende haan en de dobbelstenen

6.      De zweetdoek van Veronica met de afbeelding van het gelaat van Jezus

7.      Een vaandel van het Romeinse leger met het letterwoord: SPQR(De Senaat en het volk van Rome)

8.      Een het bordje met INRI (Koning van de Joden)op een paal.

Maria overmand door smarten wordt op een realistische wijze weergegeven. Maar zoals bij veel religieuze werken steekt er ook een religieuze boodschap onder.  Welke zijn die onderliggende theologische boodschappen?  Ik som er enkele op.

1.      Een engel vangt het bloed van Jezus op in een kelk.  Boven de kelk staat  IHS. (Redder van de mensen) Het is een verwijzing naar de consecratie in de misviering.

2.      God de Vader is bovenaan te zien met wereldbol en scepter.  Ook de h.Geest in de gedaante van een duif is aanwezig.  Als we  De Vader, de Geest en het kruis samen zien,  spreekt men van “een genadestoel”. Want samen brengen zij genade, zegen en verlossing.

3.      Bovenop het kruis zien we een kroon en Maria is omgeven in een stralenkrans. Het betekent dat Maria de voorspreekster is.
Via de bemiddeling van de Onze Lieve Vrouw  komen we bij de Christus. 

4.      Onderaan een groepje mensen omgeven met vurige vlammen.  Wellicht duidt dit hier op het feit dat Jezus op Goede Vrijdag een bezoek bracht  aan het “Voorgeborchte”. .  De term “het voorgeborchte”  is  ingesteld door paus Gregorius I in 593 . Het betekent letterlijk een voorburcht, voorstad of voorportaal van de hel.  Het is de verblijfplaats van de zielen die na het sterven niet toegelaten worden tot de hemelse glorie en die moesten wachten op de komst van de Messias.  De Messias die met zijn kruisdood de mensen kon redden van de gevolgen van de erfzonde.  In het Credo of de geloofsbelijdenis spreekt men ergens van “ is nedergedaald ter helle”.. Daarmee bedoelt men dat de verrezen Heer neergedaald is in het voorgeborchte.  Welnu op het schilderij zijn alleen handen en voeten geschilderd. De Christus is afwezig.  Daar die term heden ten dage geen zin meer heeft,  stelde  men aan paus Benedictus XVI in 2006 voor de term “voorgeborchte” af te schaffen.
…

            Zoals je kunt zien is het schilderij kunstig gerestaureerd.  Het werd door mevr. Veronique van Caloen met grondige deskundigheid aangepakt. De kleuren zijn fris en het schilderij  heeft opnieuw een uitstraling.   Er was veel werk aan.  Zo zag zij o.a. dat een voet van de Christus ontbrak.  Zij haalde het vakkundig van onder de beschadiging.  Details kan je zien in haar  verslagboek.

            Restauraties uitvoeren vraagt de inzet van veel mensen.  Het is natuurlijk alleen mogelijk zulke werken te laten uitvoeren als men financieel wordt gesteund.  We maken van de gelegenheid gebruik om het stadsbestuur te danken via schepen Franky Demon en Jos Demarest, aanwezig  bij de voorstelling van het werk.  . Burgemeester Moenaert, schepen Lalo en Matthys lieten zich verontschuldigen. Ik wil ook het diensthoofd de heer André Van Obberghen danken.  Hij was de contactpersoon met de stadsdiensten.

            Uiteraard is er in onze parochiekerk nog veel werk op de plank.   Maar we hebben nog plannen.   En niet weinig.   Ik soms ze even op:

1.      Zo plannen we de terug keer van een grafsteen  uit de 15^de eeuw.  Het grafzerk was in 1869 naar de dienst monumenten Brugge verhuisd. .  Het is een grafsteen versierd met twee liggende figuren.  Na vele jaren komt Mattheus  Scatille en vrouw Barbara Bave weer in onze kerk terug.   Later meer daarover

2.      Dan  is er ook nog een orgel waarvan men denkt dat het uit de oude abdijkerk  komt .  Het heeft een inscriptie van “St.André 1747”  Maar er is nog veel restauratiewerk aan alvorens we  het kunnen  opstellen.

3.      Ten slotte is er voor het kerkgebouw ook nog een dossier van restauratie van de ruwbouw en glas-in-lood . Momenteel zijn de vooronderzoeken aan de gang .  Onze kerk werd als beschermd monument geklasseerd op 13 november 2001 . Vandaar dat we ook hier in aanmerking komen voor subsidie van de werkzaamheden.

            Onze kerk heeft een sterke historische waarde, want het was vroeger een abdijkerk en een parochiekerk.  Vandaar dat we het erfgoed willen koesteren , herstellen en bewaren.

            Je ziet het: er is nog veel werk voor de boeg.  Met het kerkbestuur, en dat zijn zes enthousiaste mensen, willen we daar werk van maken.

We menen dat de parochiekerk van Sint-Andries  daar recht op heeft!

Lesly Storme

27-02-2013 om 15:38 geschreven door LESLYSTORME  

22-02-2013 om 15:37 geschreven door LESLYSTORME  

22-02-2013 om 14:30 geschreven door LESLYSTORME  

Grafsteen Scatille : 1415

            De grafsteen is een afdeksteen van een thans verdwenen bovengrondse grafmonument.  Het is uit Doorniks kalksteen (208x150x18 cm) vervaardigd.

            We zien het beeld van een man en een vrouw, uitgestrekt in een biddende houding met gevouwen handen.  Het stelt rechts ridder Matheus van Scatille, schepen van de stad Brugge, en aan de linkerzijde zijn echtgenote Barbara Bave voor.  De man is van kop tot teen gewapend en draagt een harnas met wapenrok.  Tussen het echtpaar prijkt het schuingeplaatst wapenschild van Scatille ( van keel zes wassenaars van zilver geplaatst 3,2,1) getopt met een tornooihelm, helmkleed en met twee zwanenhalzen als helmteken. Zijn voeten rusten op een liggende leeuw, teken van dapperheid.  De vrouw draagt een lang kleed, bedekt met een grote kapmantel.  Om het hoofd een guimpe bekroond met een hoornkapsel waarover de kap van haar mantel.   Haar voeten rusten op een liggende hond met een halsband voorzien van belletjes en een been tussen de voorpoten.
De lijst is onderbroken  door vierpassen versierd met wapenschilden; linksboven: Bave, rechtsboven: van Scatille (verdwenen), linksonder: Schinkelaer (alias Schinckele), middenonder het gedeeld schild : van Scatille/Bave en rechtsonder: van der Beurse( verdwenen). Barbara Bave had als moeder Catherine Schinkelaer (alias Schinckele) en Matheus van Scatille had Catherine van der Beurse  als moeder.
Het opschrift luidt: "Hier leghet mer, M(atheeus van Scatille / rudder die staerf int jaer ons heeren M.C.C.C.C. en vichtiene den Eers(ten dag)h  in Meye.  Hier leghet vrauwe Baerbele mer Matheeus wyf van Scatille, seer Jan Baves dochter die staerf int jaer M.C.C.C.C."
De overlijdensdatum van Matheus is gekend, nl. 1 mei 1415, bij Barbara staat er 1400 en verder niets. Zij is gestorven cica 1425.

            De man is Mattheus van Scatille en was de zoon van Jacques van Scatille en van Catharina van der Beurze.  Hij was gehuwd met Barbara Bave.  In 1407 was hij schepen van Brugge.  Hij nam deel aan het gevecht te Woumen, bij Diksmuide, op 27 augustus 1380.  Om zijn moed en dapperheid werd hij door graaf Lodewijk van Male tot ridder geslagen.  Hij stierf op 1 mei 1415 en werd begraven.  Zijn vrouw stierf  later (ca. 1425) en werd  naast haar echtgenoot  in de Sint-Andriesabdij begraven. Het was ook zij die  de steen bestelde.

            Zijn vrouw Barbara Bave was de dochter van Jan Bave, die schatbewaarder was te Brugge in 1367  en schepen in 1376.  Hij stierf in 1381.

             Deze grafsteen was niet beschadigd door de brand van 1869  en belandde in het Gruuthuyzemuseum.  Na een periode van ongeveer 150 jaar is de steen terug in de parochiekerk van Sint-Andries ondergebracht op maandag 13 mei 2013.

22-02-2013 om 00:00 geschreven door LESLYSTORME