Voor de kunsteducatieve activiteiten besliste ik om een dagje naar Gent te trekken. Gent is rijk aan musea en aangenaam om te vertoeven. Op voorhand deed ik wat research op het internet om mijn musea eruit te pikken. Zo kwam ik terecht op de website van het Dr. Ghuislain museum en van het MSK Gent. Op vrijdag 12 augustus vertrok ik met het openbaar vervoer naar Gent.

Dr. Ghuislain museum

Op de website van het Dr. Ghuislain museum had ik een invulbundel gevonden om  wegwijs te vinden in het museum. Aangekomen op het terrein waar het museum zich bevindt, was ik erg onder de indruk. Ik wist dat ik de rondleiding rond ‘geschiedenis van de psychiatrie’ zou volgen, maar bleek dat er op het domein ook effectief nog een psychiatrische instelling is. Na het aankopen van mijn ticketje en het verplicht opbergen van mijn rugzak kon ik van start gaan. Het was nog vroeg in de morgen en ik was alleen in de ruimte. Met mijn invulbundel in de hand voelde ik mij plots terug een kind. Het was leuk om kennis te maken met de geschiedenis van de psychiatrie.

Schedelboringen

Het eerste thema betrof schedelboringen. In de vroege Middeleeuwen was men ervan overtuigd dat de waanzin ontstond door een kwaadaardige geest die zich verscholen hield in de hersenen. Om de kwaadaardige geest vrij te laten werd een gat geboord in de schedel.

Keisnijding

Het volgende thema dat werd behandeld zijn de keisnijdingen. De waanzin ontstond doordat een insect door de neusgaten de hersenen binnendrong en daar veranderde in een kei. Om dit te verwijderen werd een kleine insnijding gemaakt in het voorhoofd of achter het oor.

Hippocrates en Galenus van Pergamon

Hippocrates was ervan overtuigd dat waanzin werd veroorzaakt door een onevenwichtige verhouding tussen de vier belangrijkste lichaamsvochten: bloed, slijm, gele gal en zwarte gal.

Pergamon bouwde verder op deze theorie en onderscheidde vier types personen: het cholerisch type, het flegmatisch type, het melancholisch type en het sanguinisch type.

Niet-Westerse culturen

Chennong was de grondlegger van de Chinese geneeskunde en experimenteerde tot aan zijn dood met giftige kruiden om de effecten ervan op het lichaam vast te leggen.

In Sri Lanka werden in het verleden vaak duivelsdansen uitgevoerd. Men geloofde erin dat men met deze dans de duivel kon uitdrijven waardoor men werd genezen van waanzin.

In West-Siberië hielden vrouwen nenet-poppetjes bij zich om hun geluk en gezondheid te bevorderen.

Heksenvervolgingen & exorcisme

Om te bewijzen een vrouw een heks was werden twee methoden gebruikt: de waterproef en de heksenwaag. Bij de waterproef gooide men de heks in het water, als ze bleef drijven was het bewezen dat de vrouw een heks was. Bij de heksenwaag woog men vrouwen. Te lichte vrouwen waren heksen. Ze meenden dat men door omgang met de duivel gewicht verloor.

De heksen die schuldig werden bevonden, werden verband. Men geloofde dat het vuur een zuiverende werking had waardoor de ziel volledig vernietigt werd.

Johannes Wier, een Nederlandse arts, beschreef heksen als: ‘vrouwen die lijden aan wanen’. 

In het christelijke geloof werd vaak gebruik gemaakt van exorcisme of duiveluitdrijvingen. Deze mochten alleen gebeuren door een getrainde priester. Men gebruikte hiervoor wijwater en een kruisbeeld.

Hagiotherapie

Dit is een therapie waarbij men heiligen inroept ter genezing. Een bekend verhaal die in het museum wordt geïllustreerd is het verhaal van de Heilige Dympna. Haar vader, Koning van Ierland, vroeg haar ten huwelijk na de dood van haar moeder. Ze sloeg op de vlucht en kwam terecht in Geel. Toen haar vader haar gevonden had, vroeg hij haar opnieuw ten huwelijk. Omdat ze weigerde vermoorde hij haar reisgenoot. Uiteindelijk heeft hij Dympna onthoofd. Men beweert dat de koning bezeten was door de duivel en dat Dympna dit heeft overwonnen. Ze werd begraven in Geel en er werden zeer veel bedevaarten gedaan naar haar graf om op die manier te genezen van waanzin.

Dolhuisjes

In de 12^de eeuw werden dolhuizen opgericht. Dit waren leegstaande krochten waar geesteszieken werden weggeborgen. Ze werden er niet behandeld. Enkel afgezonderd van de maatschappij.

Morele behandeling en psychiatrie

Rond 1800 krijgen we het ontstaan van de psychiatrie. Er was veel kritiek op de dolhuizen en op het feit dat geesteszieken werden opgesloten bij misdadigers. Men ondervond dat de ziekte behandelbaar is. De boeien voor geesteszieken worden afgeschaft en er ontstaat een morele behandeling. De eerste Belgische psychiater is Jozef Guislain.

Petrus Jozef Triest

Triest is de oprichter van de Zusters van Liefde. Oorspronkelijk vangen zij weeskinderen op. Later ook bejaarden, geesteszieken en gehandicapten. De Broeders van Liefde werden ook gesticht door Triest.

Jozef Guislain

Jozef Guislain is afkomstig van een architectenfamilie en studeert af als eerste doctor in de geneeskunde aan de Gentse universiteit. Hij zet morele therapie verder. Hij is de ontwerper van het domein waar het museum zich op vandaag bevindt.

Broeder Ebergist

In het Guislaingesticht werd een afdeling opgericht voor zwakzinnige kinderen. Broeder Ebergist had hier een belangrijke taak. Hij was ervan overtuigd dat de kinderen door middel van zintuiglijke training normaal konden functioneren. Hij ontwierp verschillende methoden om de kinderen te trainen. Daarnaast had hij een hele fotocollectie van de kinderen waarvan nu een deel wordt tentoongesteld.

Bed- en badverpleging

Bij de bedverpleging moest de geesteszieke constant in bed blijven zodat ze makkelijk konden worden opgevolgd door de dokter. Het nadeel was dat veel patiënten last kregen van doorligwonden en verveling.

Bij de badverpleging werd de patiënt verschillende dagen aan één stuk in een lauw bad gelegd om die te kalmeren en uit te putten. Onrustige patiënten werden vastgebonden aan een badplank. Het nadeel was dat sommigen last kregen van huidirritatie.

Guislaingesticht

Na WOI gaat men over op een actievere vorm van therapie. De patiënten krijgen de mogelijkheid om in het gesticht te werken en te ontspannen. Het doel was om hun leven wat normaler te maken en de patiënten een gevoel van eigenwaarde terug te geven.

Psychoanalyse

Voor het eerst in de geschiedenis werd hypnose toegepast om de symptomen van de patiënt naar boven te laten komen. Men focust zich meer op het persoonlijke verhaal van de patiënt in plaats van observatie.

Experimentele therapieën

Bij de insulineshocktherapie kreeg de patiënt een bepaalde hoeveelheid insuline toegediend waardoor die in een coma terecht kwam. Na een 20 minuten werd de patiënt gewekt uit de coma door een suikeroplossing.

Bij de lobotomie sneed men de verbindingsbanen tussen de hersenen kapot om de ongezonde gedachten te doorbreken.

Bij de elektro-shocktherapie krijgt de patiënt schokken toegediend om hallucinaties te verminderen.

Medicamenteuze therapie

Men experimenteert met het toedienen van medicijnen aan patiënten. Meestal wist men op voorhand niet wat de effecten zouden zijn. Op die manier heeft men een aantal effectieve middelen ontdekt die tot op vandaag nog gebruikt worden.

Antipsychiatrie

De psychiatrische instelling verandert sterk. Er is niet meer één psychiater verantwoordelijk voor de patiënt, maar een heel team van hulpverleners. Er ontstaan alternatieven zoals begeleid wonen.

Psychiatrie nu

Naast medicatie maakt men nu gebruik van verschillende therapieën zoals praattherapieën en systeemdenken.

De wet op de psychiatrische ziekenhuizen wordt overgegeven naar het ministerie van volksgezondheid.

De nadruk in de psychiatrische instellingen vandaag ligt op herintegratie en re-integratie in de maatschappij.

Op het einde van de collectie is een slaapzaal van het gesticht nagebouwd. Dit laat een diepe indruk na. Vooral als je de geschiedenis kent en weet wat de patiënten vroeger allemaal ondergingen. Het is een heel interessant museum om er een bezoekje te brengen.

Na een snelle hap en de terugreis met de tram richting station, vertrok ik te voet naar het MSK. Om het museum te bereiken, moest ik een stuk wandelen door het Citadelpark. Het was prachtig weer. Dat maakte de wandeling erg aangenaam. Zo heb ik ontdekt dat het MSK en het S.M.A.K zich vlak bij elkaar bevinden. Het gebouw waar het MSK zich bevind is reusachtig.

MSK Gent

Voor ik naar het MSK trok, heb ik informatie opgezocht via hun website. Het MSK heeft een heel grote collectie kunstwerken. Op hun website zag ik dat je de rondleiding kan volgen met gebruik van een audioguide.

Aangekomen in het MSK bleek dat de audioguides buiten werking waren. Er werd een alternatief geboden via de app ‘izi.travel’. Ik heb de app op mijn telefoon geplaatst voor mijn bezoek in het museum. De rondleiding heet ‘Humans of MSK’. Er zijn 26 kunstwerken waarbij via de app uitleg wordt gegeven door bezoekers van het MSK.

Het duurde even voor ik mijn weg vond binnen het museum. Ik had een plannetje gekregen waarop de indeling van de zalen terug te vinden was en besliste om die in volgorde te doorlopen. Het eerste kunstwerk dat op de app was ingesproken, bevond zich in zaal 6. Naarmate de rondleiding vorderde, vond ik het jammer dat de audioguides niet werkten. De kunstwerken die in de app werden besproken, behoorden niet tot favorieten.

Het gebouw

Het gebouw waar het museum gevestigd is, vind ik erg indrukwekkend. Het museum is opgedeeld in twee stukken die volledig symmetrisch zijn aan elkaar. Vooral de zalen 14, 15, N en O vond ik prachtig. Deze bevinden zich in een boog aan de zijkant van het gebouw. Zaal III is het centrum van het museum met daarrond in een boog 8 kleinere zalen. De architectuur en de indeling spraken mij sterk aan.

Het Lam Gods – Gebroeders van Eyck

In zaal 4 kun je op dit ogenblik de restauratie van het Lam Gods bezichtigen. Dit maakt een grote indruk omdat je weet dat dit een meesterwerk is. Er waren 8 panelen uitgestald. Ik vond het leuk om de ruimte te zien en de materialen waarmee de restauratie wordt uitgevoerd. In zaal 4 hangt een schilderwerk van kinderen van een Gentse basisschool die het Lam Gods hebben nageschilderd. Het is prachtig om te zien dat kinderen zoiets kunnen creëren.

Landschap met schapen – Xavier De Cock

Dit is één van de eerste kunstwerken waarvan de uitleg mij is bijgebleven. De persoon op het bandje vertelt dat je eens dichter bij het kunstwerk moet gaan staan en dan eens verder. Als je van dichtbij kijkt naar het schilderij zie je gewoon klodders verf. Als je dan wat verder van het schilderij gaat staan, zie je dat die klodders een landschap vormen. De schapen in het landschap bevinden zich onder een mistige hemel.  

Daags na de schipbreuk – Paul Jean Clays

Dit schilderij trok onmiddellijk mijn aandacht. Het kleurgebruik van de schilder vind ik prachtig. Het is een 19^de eeuws schilderij met een romantische invloed. Het kapotte schip, de zee en de opklarende lucht worden in detail weergegeven.

De heilige Livinus – Laurent Delvaux

Dit beeldhouwwerk sprak mij erg aan. Het staat tentoongesteld in zaal 14. De kleine inkervingen die in het marmer zijn gemaakt, zijn prachtig. Ik heb een aantal keer rond het werk gewandeld. Op de mantel van de heilige Livinus staan er bloemetjes. Die zijn erg fijn en in detail aangebracht.

Metafloristiek – Steiner en Lenzlinger

Dit kunstwerk heeft het meest indruk op mij gemaakt. Het behoort tot de tijdelijk collectie van MSK Gent. Het kunstwerk is terug te vinden in zaal III.

De kunstenaars Steiner en Lenzlinger zijn bekend voor hun denkbeeldige natuurlandschappen. Ze willen de grenzen aftasten tussen droom en werkelijkheid. Het kunstwerk bestaat uit planten takken en allerhande voorwerpen.

De eerste keer dat ik het zag, was ik verkocht door het kleurgebruik. Het ziet er zo levendig uit en het is net alsof je droomt. Na een paar keer door het kunstwerk gewandeld te hebben zie je verschillende voorwerpen die er niet lijken thuis te horen. Zo zag ik plots een bundel gsm’s en een bundel afstandsbedieningen. Het geheel en de uitleg maken het echter duidelijk.

Na mijn bezoek aan het MSK vertrok ik te voet richting station om de dag af te sluiten. Het was een leerrijke en aangename dag.