Het showproces tegen de "opstandelingen" van 1956      Kardinaal Mindszenty die 'bevrijd' werd tijdens de revolutie           

                                                                      
                                     Het momument waar Imre Nagy herbegraven ligt      

 

 Imre Nagy en Imre Nagy tijdens een zitting van de regering tijdens de opstand. Een ultieme oproep tot het Westen

 Een bekend beeld gemaakt tijdens de opstand en/of revolutie was het neerhalen van het standbeeld van Stalin. Dit was een van de eerste revolutionaire daden.

Na het neerslaan van de opstand door een massale invasie van Sovjet troepen met tanks, zwaar geschut en het inzetten van vliegtuigen kwam János Kádár aan de macht die beschouwd werd als een collaborateur. Er volgde een harde repressie en velen werden terechtgesteld, in de gevangenis gegooid en/of van hun rechten beroofd. De nieuwe sterke man was de meest gehate man in Hongarije.

Vanaf 1959 lostte hij zijn ijzeren greep om aan te tonen dat hij geen marionet van Moskou was. Toch werden nog revolutionairen opgehangen, anderen kregen amnestie. Er zaten er toen nog duizenden in de gevangenis. De Communistische partij herstelde de oude machtstructuren (800.000 leden). De nieuwe sterke man had echter een hekel aan een personencultus.

Langzaam ontstond een soort collectief stilzwijgen, een soort collectieve samenzwering. Er was geen democratie, de Communistische partij was aan de macht en het land werd nog steeds door het Sovjetleger bezet. Economisch werden een aantal onderdelen van de zgn. planeconomie afgeschaft. Hongarije werd eens soort 'vrolijkste barak in het gevangenenkamp'.  Kádár ontwikkelde met de steun van de Sjovetunie een uniek Hongaars 'gulyás-communisme' - een speciale variant die zich wist te ontdoen van de ergste trekjes van het Oost-Europese socialisme, met behoud van de macht van de partij. Uiteindelijk werd hij een breed gerespecteerde figuur bewonderd om zijn politieke handigheid. Hem werd niets vergeven maar wel een soort erkenning. -(De bezettingstroepen bleven discreet aanwezig. Ik zag ze zelf voor het eerst in 1988)-. Hij bleef echter te lang aan zijn stoel kleven. In 1988 werd hij afgelost door jongere communistische troonpretendenten. Hij bekende schuld over de doden die vielen nadat de revolutie was onderdrukt. Hij overleed in juli 1988. Dit was veertien dagen nadat Imre Nagy onder belangstelling van duizenden mensen in Budapest werd herbegraven. Op 23 oktober 1989 werd het nieuwe Hongarije, met zijn vrije markt en meerpartijendemocratie, geboren en nam de plaats in van de volksrepubliek.

 János Kádár werd buitenechtelijk geboren op 25 mei 1912 als János Czermanik in de havenstad Fiume (nu Rijeka in Kroatië). Zijn moeder was een Slovaakse dienstmeisje. Zijn vader was een soldaat die hen beiden bij de geboorte verliet.  Die soldaat heette János Kressinger. Op zijn 16de vond de Kadar een brief van zijn moeder en kwam zo achter zijn ontstaan. Hij ontmoette later in 1960 zijn vader (een kleine landbezitter) en zijn drie halfbroers. Hijzelf groeide op in armoede in de arbeidersklasse. Op zijn 19de werd hij lid van de toenmalige clandestiene communistische partij. Hij werd echter gearresteerd in 1937 en verbleef drie jaar in de gevangenis. Daarna ging hij naar Moskou om terug op te duiken als een partijbons. In de oorlog koos hij zijn nieuwe schuilnaam. Na de oorlog werd hij plaatsvervangende hoofd van de politie in Budapest en 1948 werd hij minister van buitenlandse zaken. Later zou hij zijn grote beschermheer Rajk verraden die slachtoffer werd van een klassieke "zuivering".  Hijzelf werd dan zelf ook daar het slachtoffer van in 1951. In 1954 kwam hij vrij onder Imre Nagy. Tijdens de revolutie verdween hij stiekem naar Moskou om dan als nieuwe heerser terug te keren.

Hoe worstelde Hongarije zich los?

De herinnering aan de opstand bleef tot eind 1989 het politiek gebeuren in Hongarije beïnvloeden. De oppositie was van uiterst geringe omvang en de veranderingen kwamen er door evolutie binnen de communistische partij. Haar macht was nochtans gevestigd op Sovjet-tanks. Daardoor moest ze op zoek naar een alternatieve legitimiteit. Vanaf 1968 kwam er een voorzichtige economische decentralisering en liberalisering. Dit bracht een verbetering van de materiële toestand van de bevolking teweeg. Doch moest de partij om dit te kunnen betalen, en toch de planeconomie in stand te kunnen houden, vanaf de tweede helft van jaren zeventig dit betalen met buitenlandse leningen. Daardoor kon de partij de prijzen van basisgoederen kunstmatig, via steeds duurdere subsidies, laag houden. Tegen 1988 was de Hongaarse buitenlandse schuld opgelopen tot 18 miljard dollar. De terugbetalingen brachten de regering in de problemen. Er werd echter bespaard op investeringen doch dit ondermijnde de globale economische situatie. De export viel terug en moest er dus nog meer bespaard worden. In 1985 erkende Kadar de problemen en toen werd hij gewaarschuwd door Karoly Grosz de partijleider van Budapest.

In de loop van 1985 kwamen de leiders, o.a. onder druk van het IMF (het Internationaal Monetair Fonds), tot het besluit dat enkel een verdere liberalisering van de economie een uitweg kon bieden. Er kwamen economische hervormingen tot stand die toen uiterst radicaal leken: grotere  autonomie voor de bedrijven inzake loon- en personeelspolitiek, sluiting van verlieslatende fabrieken, invoering van werkloosheidsverzekering, oprichting van meer autonome banken met marktgerichte intrestvoeten en van een aandelenbeurs, wetten op joint-ventures met buitenlandse bedrijven en op kleinschalig privé-initiatief.

De partij besefte dat dit moest gepaard gaan met een politieke liberalisering. Voor de conservatieven was dit klamme handjes voelen en voor de hervormingsgezinden een grote hoop. Er kwam zowaar een soort perestrojka en een glasnost op gang (waar hebben we dat nog gehoord?). De media werden wat vrijer, kleine oppositiegroeperingen - vooral milieubewegingen - werden geduld en minder door de politie lastig gevallen. En vanaf 1986 werd het reisverkeer naar het buitenland geleidelijk versoepeld (Toen maakten wij kennis in België met onze latere Hongaarse vrienden). De visumplicht voor Oostenrijk werd afgeschaft en beperkingen op het deviezenverkeer waren eind 1988 volledig verdwenen. Dit veroorzaakte een stormloop van Hongaren op elektro-winkels in Wenen.

Toch ging het niet beter de economie van het land. De appartisjks verzetten zich hevig tegen de hervormingen die veel macht zagen wegglijden. En de liberalisering leidde echter tot verdere ontreddering zowel sociaal als economisch. Dit samen met de nieuwe politieke openheid bracht vanaf 1988 een radicalisering binnen en buiten de partij op gang. Er kwamen stakingen en de positie van  János Kádár kwam onder zware druk te staan.

Een van de kroonprinsen Karoly Grosz werd op 25 juni 1987 tot premier benoemd. Hij probeerde de greep van de regering op de economie ten nadele van de partij te vergroten. Hij voerde de BTW in en een hervormde personenbelasting. De intellectuele oppositie in Budapest greep dit aan om  politieke hervormingen als prijs voor de nieuwe belastingen te eisen. In de partij groeide de macht van de hervormers en die begonnen te ijveren voor een democratisering van de politieke instellingen. De leider was Imre Pozsgay, de voorzitter van een aantal instellingen van de partij. Hij hoopte hierdoor de partij te doen overleven.

Grosz zocht en vond in het voorjaar van 1988 de steun van de vernieuwers binnen de partij om János Kádár uit het zadel te lichten. Die zwichtte voor de druk van o.a. Gorbatsjov en hij werd 'partijvoorzitter'.  Grosz werd secretaris-generaal van de partij en haalde hervormingsgezinden Pozsgay en  R Nyers in het politburo.  Miklos Nemeth, een technocraat met een Harvardiploma, werd enkele maanden later de nieuwe premier.

De vraag naar vernieuwing ontwikkelde zich ook buiten de partij. De overwegend conservatieve intellectuele oppositie verenigde zich in september 1987 in het Democratisch Forum. Plots had die groep tienduizend leden. In 1988 ontstonden de eerste vrije vakbonden. Er ontstonden nieuwe onafhankelijke kranten en weekbladen, bijna zoals paddestoelen. Oude partijen werden eropgericht zoals de partij van de Kleine Landeigenaars en de Sociaaldemocratische Partij.

Maar ook aan de top van de partij klonken nieuwe geluiden eind 1988. De toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Gyula Horn verklaarde open en bloot dat de Sovjetunie haar troepen uit Hongarije moest terugtrekken. En hervormingen lieten een meerpartijenstelsel toe.  Binnen de partij werd Pozsgay voorzitter in de loop van 1988 van een commissie van historici die moest uitmaken wat er nu precies tijdens de Hongaarse Opstand van 1956 was gebeurd. In januari 1989 kwamen de conclusies: "de neergeslagen rebellie tegen het communistisch regime was een volksopstand".  Dit was een bom want voordien werd 1956 als een contra-revolutie afgedaan. De conservatieven binnen de partij wilden echter maatregelen tegen dat besluit.  In februari 1989 kwam het Centraal Comité samen en de botsingen waren ongemeen hevig. Het besluit was dat de communisten afzagen van hun leidende rol en ze zouden onderhandelingen met de oppositie beginnen.

Het tempo van de hervormingen nam snel toe. In maart keurde het parlement de grondwetsherziening goed waardoor inderdaad de partij haar leidende rol opgaf.  Op 2 mei begonnen grenswachten met de afbraak van een deel van het ijzeren gordijn.  Op 16 juni van dit jaar vond in Budapest de plechtige herbegraving van Imre Nagy plaats. Er zouden vrije parlements- en presidentsverkiezingen gehouden worden in 1990. 1989 was dus een sleuteljaar. In augustus 1989 glipten honderden Oostduitsers weg door de zwakbewaakte zonegrens op het einde van een georganiseerde pan-europese picknick in de buurt van Sopron.  De grenswachten lieten begaan. Deze plaats in nu een memoriaal met infopanelen en foto's.

Pozsgay en de zijnen waren bereid alle toegevingen te doen die de massa vroeg.  En toen kwam de schok van de catatrofale nederlaag van de communisten in Polen er nog bovenop. Binnen de partij werd partijleider Grosz vervangen door een viermanschap: Grosz, Pozsgay, Nyers en premier Nemeth. Opiniepeilingen voorspelden dat de partij bij vrije verkiezingen niet meer dan 20% zouden behalen. Dit brak de weerstand en de partij herdoopte zichzelf tot 'socialistische partij' met een sociaaldemocratisch programma, in oktober. De communistische eigendommen en milities werden opgedoekt. De nieuwe partij flopte zondermeer. Imre Pozsgay droomde ervan zijn hervormingsdrift te zien bekronen met een verkiezing tot nieuwe president. Dit werd echter verhinderd door een petitieactie van de oppositie van de Vrije Democraten om een referendum te organiseren. Ze kregen hun zin, de verkiezingen werden uitgesteld en Pozsgay verdween van de politieke scène.

Op 23 oktober 1989 vonden in Budapest en andere steden een ongehinderde herdenking van het begin van de opstand in 1956 plaats. De Hongaren voerden de première met stijl uit en precies op het middaguur las waarnemend president Maryas Szuros van het balkon van het parlement - precies op de plaats waar Nagy in 1956 zijn rebellerende landgenoten had toegesproken - een verklaring voor. Daarin werd de volksrepubliek Hongarije vervallen verklaard. Voortaan was de officiële naam van het land Republiek Hongarije en werd 23 oktober een nationale feestdag. (de Dag van de Republiek). Tientallen juichten met de Hongaarse vlag waaruit het communistische embleem was weggesneden. En kwam een optocht met de slogan die niets aan duidelijkheid te wensen overliet: "Russen ga naar huis!". en inderdaad:

Krak dezelfde slogan als tijdens de opstand van 1956.

De machtshebbers waren nog niet aan het einde van hun lijdensweg want toen ze de brandstofprijzen met 66% verhoogden blokkeerden vrachtwagenchauffeurs en taxi's dagenlang het centrum van Budapest. De regering moest uiteindelijk inbinden.

In maart 1990 werden de eerste vrije verkiezingen sedert 1947 georganiseerd. Er deden 30 partijen mee en zes kwamen in het parlement. De Hongaarse Democratische Partij (MDF) leverde de eerste minister Jószef Antall en de aangestelde president werd de schrijver Árpád Góncz van de Allantie van Vrije Democraten (SzDSz). De regering streefde liberalisering van de economie en integratie in het Westen na. In 1992 ontstond een conflict tussen de president en de regering over inmening door de regering in de leiding van de staatstelevisie en -radio. Tegen het beperken van de persvrijheid werd gedemonstreerd. De MDF gleedt verder af naar rechts. In 1994 behaalde de MSzP (de partij van de voormalige communisten) een absolute meerderheid. Dit kwam door het ongenoegen over de economische situatie. De ex-communist Gyula Horn vormde een coalitie met de Alliantie van Vrije Democraten. In 1998 verloor de MSzP de verkiezingen ondanks een vrij gunstige economische situatie en de internationale aanvaarding van Hongarije. FIDESZ-MPP werd de grootste partij. V Orbán werd de nieuwe premier. Hij vormde en coalitie met de MDF en de Partij van de Kleine landeigenaars (FKGP). Zij deden een aantal beloften (o.a. over rechten van Hongaarse minderheden in het nabije buitenland) die ze echter niet hard konden maken. In juni 2000 werd Ferenc Madl de nieuwe president. In 2002 verloor FIDESZ de verkiezingen ondanks een samenwerking met MDF en door de met schandalen geteisterde FKGP. Links kwam aan de  macht en MSZP-er Péter Medgyessy werd eerste minister in coalitie met SzdSZ. 2006 gaf een herhaling van dit scenario. FIDESZ verloor ondanks een coalitie met de KDNP (christendemocraten). MSZP-lijsttrekker Ferenc Gyurcsány werd de nieuwe premier.

Na de verkiezingen kwam een rede van MSZP-lijsttrekker Ferenc Gyurcsány in de openbaarheid waarin deze toegaf gelogen te hebben over de  financiële toestand. Fidesz eiste het aftreden van de regering. Om die eis kracht bij te zetten werden grote demonstraties georganiseerd ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van de Hongaarse Opstand. Een kleine groep herrieschoppers had al op 18 september 2006 het hoofdkwartier van de Hongaarse publieke omroep bestormd en de politie was niet in staat het gebouw te beschermen. Op 23 oktober 2006 heeft de politie echter zonder onderscheid herrieschoppers en de vreedzame manifestanten van de FIDESZ die na afloop van een toespraak van Wilfried Martens naar huis gingen, aangevallen met rubberen kogels, traangas en door de wet verboden wapenstokken. Verschillende manifestanten en zelfs toevallig aanwezige voetgangers (waaronder buitenlandse toeristen, priesters, zwangere vrouwen, kinderen en een parlementslid) werden zwaar gewond.
De verkiezingen van 2010 werden met klank gewonnen door FIDESZ-KDNP en Victor Orbán werd opnieuw de eerste minister. Hij zal echter Hongarije uit het economische moeras moeten zien te halen. Uiterst rechts (JOBBIK) kwam voor de eerste maal in het Hongaarse parlement. Partijen die aan het begin van de democratie  in het parlement zaten verdwenen deze keer totaal uit beeld (MDF, SzDszs....). Een nieuwe groene partij LMP veroverde ook enkele zetels.(zie hierover een ander artikel in dezelfde blog).

In 1991 trad Hongarije uit het Warschaupact en in 1992 werd met Duitsland een vriendschapsverdrag gesloten. Er ontstonden discussies met Joegoslavië, Slowakije en Roemenië over de positie van de Hongaarse minderheden in die landen en over het erkennen van grenzen. In 1992 zag het zgn. Visegrad-vier het levenslicht (m.n. tussen Hongarije, Polen, Tsjechië en Slovakijke) met de bedoeling in 2001 een gezamenlijke markt te vormen. In 1994 werd een associatieverdrag van kracht met EU.

In 1997 trad Hongarije toe tot de NATO en op 1 mei 2004 werd dit land een volwaardig lid van de EU. Intussen is ook het Schengenverdrag van toepassing.

Bronnen: diverse boeken, internetsites, blogs enz. Geschreven door Eric en opgemaakt door Robert