M murezjieker=mier,meulenjèr=meikever;mjèrlon=merel;masjoefel=mismaakte vrouw;mutteko=lomperd; muffer=windje;mottevèver=vlinder;merrebollen=knikkers;mokkeman=vrouwengek;mafegels=gek loe-eskloe-et=prutser;maelkmutten=bleek ventje;mèren=morgen;muffen=stinken;mokskes=koekjes of hoeren; mitje=doopmeter
kakurs=koude koorts;kornis=dakgoot;kittigoart=krekelig ventje;kabassen=arm in arm gaan;kazebezen=kersen klokkebazen=grote kersen;kazekerrel=kersenpit;konduit=rioolrooster;karnasjèr=boekentas;krpsen=kuren; kabree=dienblad;kakkewals=cake walk(kermisattractie);kapla-koude schotel;kloter=rammelaar;kol=lijm kabas=draagtas;kurrewoagen=kruiwagen;koejoneren=pesten;kloefkapper=sul;kwikkelgat=iemand die niet kan stilzitten;klopper=gezond dik kindje;kattelènewielen=huiduitslag aan de mond;kerkeputteken=kerkhof; kjèskeschiet=onzin;kozzen=kozijn;knoesel=enkel;kaschèter=koulijder;kloe-terè=misleiding;kloe-etvis=larie; kokkas=kokkin;kwiestenbiebel=rare kwast;kjès=kaarskorrosje=moed
Het sinnekloases is een Waaslands dialect,zelf een onderdeel van het Oost-Vlaams.Het is geen afgesloten dialect en het onderging invloed van het Brabants en Antwerps.Onvermijdelijk zal je dezelfde woorden tegenkomen in de omliggende gemeenten.
A
aangestekt=slordig gekleed;aangestesseld=aangekomen:aanpielen=aanspreken om iets te bekomen,achtergoaras=vroedvrouw,afberg=bergaf afspetten=betalen,afsjiezen=snelkomen aangelopen;antekla=snelle gast;allatoe=kom nou,alzeleven=altijd;akroak=versleten vent,avaron=omtrek;aspres=met opzet.;aga=vlug iets doen,alleegè=wat zeg je nu;afplotteren=afschilferen,amaaimènefrak=uitroep van verwondering;ammets=soms. azoekere=zulke;afel=hoopje,atetonen=houten schoenen,affeseren=zich haasten;apéken=oud ventje
ZIJN:ikzèn,gèzèt,èis,wè zèn of zimmen,gulderzè,sèzèn of zulderzèn. HEBBEN:kep,gè-et,è-eet,xè-ein,gulderet,zebben of zulderein WORDEN:kwur,gèwurt,èwurt,wèwurren,gulder wurt,zulder wurren
Het sinnekloases heeft de neiging om sterke werkwoorden als zwak te vervoegen:èbloasde ipv hij blies,ègeneesde ipv hij genas,è bedriegde ipv hij bedroog,è dwingde ipv hij dwong;è zwemde ipv hij zwom
Let even op volgende sinnekloase zinnetjes:
zie jij dat wordt ziededa;ben jij zot wordt zèdegèzot;hij ziet het zitten wordt èzientzitten,doen wij dat wordt doemeda zullen wij dat wel doen wordt zummendawaetdoen,wat ben jij daar gaan doen wordt waeddedoarwistendoen;ik ben ziek geweest wordt kep ziek gewist
Vragende voornaamwoorden :wat?verandert in wa of wadde;welk ?verandert in waffere(n) of oekere(n) of waelke(n) wie?verandert in de genetief in wies:voorbeeld wieskintis da?
Onbepaalde voornaamwoordenbij sommige ,enige en menige wordt een "t" ingevoegd ;sommigte,enigte,menigte "men" wordt nooit gebruikt wel een omschrijving zoals de mensen,ze zèggen,er wurt gezèt
Telwoorden:eenjn,twjee,drè,vier,vèf,zes,zeven,acht,nrgen,tien,aellef,twalfndèrtien,vjiertien,vuftien enz;; bij rangtelwoorden wordt "de" soms "ste":zevende wordt zevuste,negende wordt neguste,tien wordt tienste,
Persoonlijke voornaamwoorden:ik of ikke,gè,è,zè,wè of wulder,gè of gulder,zulder. Na een werkwoord kan een persoonlijk vnw herhaald worden:ik ken je niet wordt ikkennekikoanie;soms verdwijnt het voorbeeld:heb je het verstaan wordt eddetverstoan.
Typisch voor het sinnekloases is het omkeren van de medeklinkers s en p (metathesis):hesp,wesp,kwispel,mispel,gesp worden eps,weps,kwipsel,mipsel,weps
Zelfstandige naamwoorden hebben een geslacht:mannelijk,vrouwelijk of onzijdig.In het sinnekloases worden sommige onzijdige woorden vrouwelijk of mannelijk Enkele voorbeelden:het venster wordt de venster,het valies wordt de valies,het biljart wordt de biljaar,het trimester wordt de trimister. Ook omgekeerd is mogelijk zo wordt de suiker en de muziek onzijdig :het suiker en het muziek.
Bij de bijvoeglijke naamwoorden verschilt de vergelijkende trap van het Algemeen Nederlands:na het bijvoeglijk naamwoord dat eindigt op een r,l of n wordt na het bijvoeglijk naamwoord "der" toegevoegd in plaats van "er". Voorbeeld:schoner wordt schoe-ender,vuiler wordt vulder
Bezittelijke voornaamwoorden op zijn sinnekloases: eerste persoon enkelvoud mijn wordt mèn,tweede persoon enkelvoud jouw wordt oa,derde persoon enkelvoud zijn wordt zèn,haar wordt heur,eerste persoon meervoud ons blijft ons,tweede persoon meervoud uw of jullie wordt ulder,derde persoon meervoud hun wordt ulder.
Aanwijzende voornaamworden op zijn sinnekloases:deze wordt dees of tees ;dat wordt da;dezelfde wordt dezelfste,ginds huis wordt da uis ginder,die daar wordt den djeenen doar;zulk word azoeker,dit jaar wordt vandejoar
Het lidwoord "een"kan veranderen in "ne","nen" of de korte doffe "e". Een man wordt ne man,een hond wordt nen ont,een kind wordt e kint.
Het lidwoord "de" verliest de "e" als er een klinker volgt De achterdeur wordt dachterdeur,de apen wordt doapen. Het lidwoord "de" krijgt veelal een "n" toegevoegd:den oeveelsten ist?den derden Het lidwoord "de" wordt voor de"s"soms "t":tschool is uit;optstraat Het lidwoord "het'wordt meestal herleid tot"t" en verliest "he" als er een klinker op volgt: het is over wordt tisover,het regent wordt tregent
VERKLEINWOORDEN
Het sinnekloases gebruikt meestal het verkleinwoord "ke"of "ken' in plaats van "je" of "tje".
Enkele voorbeelden:wiel,stoel,ster worden wieleke(n),stoeleke(n),sterreken
vervolg uitspraak medeklinkers in het dialect van Sint-Niklaas
De "m"verdubbelt of valt soms weg;wij kommen wordt wè kommen ;emmer wordt emer De "n"kan wel eens verdwijnen op het einde van een vervoegd werkwoord in de meervoudsvorm;zij lopen weg wordt zè loe-epe weg;wij willen niet wordt wè wille nie.De "n" kan ook veranderen in "r" of "l":rekenen wordt rekeren tekenen wordt tekeren;schorseneren wordt schorsenelen. De "p"wordt soms in een woord ingevoerd :hij komt wordt hij kompt. De"r"wordt soms in een woord ingevoegd:konijn wordt kornèn;venijn wordt vernèn.Soms verdubbelt de "r" gevolgd door een doffe "e"kermis wordt kerremis;Herman wordt Herreman De"s"de stemloze "s"verandert soms in de stemhebbende "z" sokken wordt zokken,sap wordt zap. De"t" is stemloos en wordt soms op het einde van een woord niet uitgesproken :met alles wat ik doe wordt me alles wak doe; De "w"valt weg in verbindingen -auw,-eeuw;-ouw,-uw:dauw,leeuw,mouw,ruw worden daa,ljee,maa,raa dikwijls wordt dikkels ;erwt wordt ert;
HIER EINDIGT HET HOOFDSTUK UITSPRAAKLEER.VOLGEND ARTIKEL /SPRAAKKUNST/
De uitspraak van de medeklinkers in het dialect van Sint-Niklaas
De "b"wordt in het sinnekloases stemloos uitgesproken,soms verandert de "b" in "m" hebben wordt emmen,soms verandert de "b" in "d"heb je het wordt eddut.
De "d"wordt in het sinnekloases stemloos uigesproken.In veel werkwoorden die eindigen op -anden;-enden en -inden wordt de "d" een "n":branden,schenden,vinden worden brannen,schennen ,vinnen.
De "f"blijft stemloos behalve in Frankrijk wordt de f een v en stemhebbend
De "g"wordt op het einde van sommige woorden uitgesproken als een "k" ;ring,ketting worden rink,kettink
De "h" wordt nooitaangeblazen;ze verandert in "j" in behangen wordt bejangen;ze verandert in "k"in gehakt wordt gekapt;
De "l"verandert soms in "r" sleutel,lepel worden sleuter;leper;de "l' verdubbelt gevolgd door een doffe "e" in woorden zoals elk,helm,zalf worden ellek,ellem,zallef.De "l" valt weg in als wordt as.
De uitspraak van de eu en oe-klank in het dialect van Sint-Niklaas
De eu-klank wordt uitgesproken zoals in het Algemeen Nederlands,doch wanneer de zelfstandige naamùwoorden het verkleinwoord "-ke(n)" krijgen wordt de eu-klank een korte u-klank zoals in mus.
Enkele voorbeelden:deurke,kleurken worden durke,klurken
De oe-klank wordt uitgesproken zoals in het Algemeen Nederlands,toch zegt men blommen in plaats van bloemen.
Volgend artikel :de medeklinkers in het "sinnekloases"
De uitspraak van de ui-klank in het dialect van Sint-Niklaas
1.Meestal wordt in het "sinnekloases" de ui-klank uitgesproken als een "eu"klank maar niet zoals in het woord deur,maar wel als in het Franse woord "peur".
Enkele voorbeelden;buik,druif,zuig,vuil worden beuk,dreuf,zeug,veul.
2.Soms verandert de ui-klank in een korte doffe "u" zols in puT.
Enkele voorbeelden:juiste,puist,fluisteren,luisteren,kruikske worden juste,pust,flusteren,lusteren,krukske.
3.Soms verandert de ui-klank in een lange-u zoals in duivel,duizend worden duuzend,duuvel.
1.De lange o-klank verandert meestal in "oe"gevolgd door een toonloze "e",toch is het geen algemene regel Enkele voorbeelden:dood,loop,doos,stoor,droom worden doe-ed,loe-ep,doe-es,soe-er,droe-em enz..
2.De lange-o kan ook veranderen in "eu" vooral voor de medeklinker"r" Enkele voorbeelden:dooreen,voorschot,voorspraak worden deureen,veurschot,veursproak molen,koning,honing worden meulen,keunink,eunink
3.Toch volgen vele lange-o klanken het Algemeen Nederlands:goot,jood,moot,noot,mode,code,vloog,boog,kook;dool,stoken enz...
4.De korte o-klank volgt meestal het Algemeen Nederlands:god,klop;stof,wol,stom enz..
5.Soms verandert de korte-o in een doffe "u" zoals in mus,vooral bi woorden die eindigen op "orst" met weglaten van de "t" en ook bij woorden die eindigen op "rf","rg","rm""rp""rt",doch geen algemene regel; Enkele voorbeelden:borst,dorst,worst worden bust,dust,wust korf,borg,storm,dorp,kort worden kurf,burg,durp,kurt
6.In enkele gevallen wordt de korte-o een korte-a in soldaat,koffie worden saldoat,kaffie en in "oe"koffer wordt koefer.
uitspraak van de i-klank in het dialect van Sint-Niklaas
1.De lange ie-klank wordt uitgesproken zoals in het Algemeen Nederlands met uitzondering van het woord drie en zijn samenstellingen"ie" wordt hier veranderd in "è" dus drè;drèndèrtig enz..
Indien de lange- ie gevolgd wordt door "uw"verandert de" ie "in een lange-u klank :dus nieuws wordt nuus,nieuwjaar wordt nuufjoar
2.De korte-i wordt meestal uitgeproken zoals in het Algemeen Nederlands,maar soms met een lichte neiging naar de korte u-klank zoals in nul(invloed van het Brabants)
Enkele voorbeelden:bril,spil,hik worden brul,spul,huk,toch blijven de meeste woorden met korte-i zoals in het Algemeen Nederlands:vis,zit,pit blijven vis;zit,pit.
De korte-i wordt lange-ie (zoals in het Antwerps waar pit piet wordt!) in woorden zoals kist,wist,fiks worden kiest,wiest,fieks.
De korte-i wordt een korte-e in woorden met uitgang"-ig";dus zestig,lastig,geestig worden zesteg,lasteg,geesteg. ook nog strik,lip,beschimmeld,rivet worden strek,lep,beschemmelt De korte-e wordt "ae" in schil en schillen /schael en schaelen.De korte-i wordt korte-a in siroop wordt saroop.
Het loont de moeite om het dialect van Sint-Niklaas in de kijker te zetten.Het is een interessant dialect dat altijd nog levendig wordt gehouden en niet is verdrongen door het Algemeen Nederlands;het is een Waaslands dialect dat zelf een onderdeel is van het Oost-Vlaams.Het is geen geisoleerd dialect,alzo is het normaal dat er overeenkomsten zijn met andere gemeeenten,
