In De Tijd laat mediaprofessor Karin Raeymaeckers van de UGent vandaag haar licht schijnen over de problemen in de mediasector. Ze gelooft niet dat de economische crisis zo zwaar is dat bij sommige kranten tot een kwart van de journalisten moet verdwijnen. De uitgevers gebruiken die gewoon als excuus om hun redacties fundamenteel te herschikken.
'Uitgevers gebruiken crisis als excuus'
Professor Karin Raeymaeckers laat haar licht schijnen over de problemen in de mediasector
(tijd) - Karin Raeymaeckers, mediaprofessor aan de Universiteit Gent, kijkt argwanend naar de besparingsrondes in de krantensector. Ze gelooft niet dat de economische crisis zo zwaar is dat bij sommige kranten tot een kwart van de journalisten moet verdwijnen. 'De grote persbedrijven willen niet langer drie redacties voor drie titels. We gaan naar een situatie waarbij één redactie artikels aanlevert voor drie merken.' Karin Raeymaeckers is een van de weinige mediadeskundigen in Vlaanderen. Ze is professor aan de universiteit van Gent, waar ze verschillende vakken doceert in het domein van de gedrukte media en mediabeleid. Samen met haar voorgangster en media-autoriteit Els De Bens is Raeymaeckers auteur van het standaardwerk 'De pers in België'. De telefoon van Raeymaeckers staat de jongste dagen roodgloeiend, na de aankondiging van 60 ontslagen bij de uitgeversgroep Corelio en 26 ontslagen bij de krant De Morgen.
Wat moeten we denken van de ontslagrondes bij Corelio en De Morgen?
Karin Raeymaeckers: 'De besparingen zijn ernstig, maar het is niet de eerste maal dat de Vlaamse mediabedrijven een golf ontslagen aankondigen. Denken we maar aan het beruchte Pegasus-plan van de toenmalige VUM, nu Corelio, in 2001.'
'Opvallend is dat een ontslaggolf vaak gevolgd wordt door een periode van aanwervingen. De VUM heeft bij de eeuwwisseling vooral haar oudere, dure werknemers aan de deur gezet. Nadien ging men jonge krachten zonder veel ervaring aanwerven. Vaak zonder journalistenstatuut. Er werken niet veel minder mensen bij de groep, wel goedkopere krachten.'
Toen de ontslagen werden aangekondigd, had u onmiddellijk grote vragen bij de timing. Denkt u dat de acties georkestreerd zijn? Raeymaeckers: 'Dat durf ik niet te zeggen. Ik denk wel dat de economische crisis, die nu als reden voor de herstructurering wordt aangehaald, louter dient als excuus voor een grondige hertekening van de redacties. Een plan dat al langer op tafel lag. Ik vraag me af waarom de uitgevers de conjunctuurdip niet uitzweten.'
De terugval van de reclame-inkomsten is dus maar een tijdelijk fenomeen? Raeymaeckers: 'Onlangs was ik op een congres waar mediaprofessor Jeremy Tunstall een lezing gaf. Hij toonde cijfers over de verwachte evolutie van de reclamemarkt. De cijfers tonen een duidelijke knik in 2009 maar dat zou in 2010 alweer bijna volledig goedgemaakt worden. Ook de Vlaamse uitgevers weten dat, maar ze maken van deze conjuncturele dip gebruik om hun redacties lichter te maken. De huidige toestand verklaart niet waarom bij De Morgen een vierde van de journalisten moet verdwijnen. Die actie strookt niet met de realiteit.' 'Voor alle duidelijkheid: Corelio en De Persgroep zijn geen bedrijven in financiële ademnood. Kijk naar de vergevorderde plannen van Christian Van Thillo (CEO van De Persgroep) om de noodlijdende Nederlandse krant Algemeen Dagblad op te kopen. Zoiets doe je niet als je zelf noodlijdend bent.'
Waar willen mediabedrijven naartoe met hun redacties? Raeymaeckers: 'Ik vrees dat we in de grote uitgeversgroepen, genre Corelio, Roularta en De Persgroep, evolueren naar het Amerikaanse systeem. Daar heb je niet langer drie redacties voor drie kranten, maar één redactie die artikels maakt voor drie merken, drie titels. Neem het voorbeeld van De Persgroep. De merken De Morgen, Het Laatste Nieuws en De Tijd zouden in een dergelijk systeem blijven bestaan en worden gevuld met artikels die gemaakt worden door één redactie, in bijvoorbeeld Kobbegem. In die ene redactie zou je wel nog bepaalde 'kennissegmenten' hebben, zoals een economieredactie voor De Tijd en een buitenlandcel voor De Morgen. Zij moeten voor de 'smoel' van de krant blijven zorgen. Als je ervan uitgaat dat De Morgen geen economie- en sportredactie nodig heeft, zijn er nu inderdaad te veel mensen.'
Het lijkt verregaand. Raeymaeckers: 'Kijk wat er nu gebeurt: Het Laatste Nieuws levert sportnieuws aan De Morgen, De Tijd verdeelt economisch nieuws. Vijf jaar geleden leek zoiets onmogelijk, maar intussen is het wel geaccepteerd. Wie zegt dat dat het einde van het proces is? Of beter nog, kijk over de grens. Grote groepen als Gruner + Jahr doen het ook al. Van vier tijdschriften met elk een redactie ging men naar één redactie met vier titels.'
Wat is daarop tegen? Raeymaeckers: 'Een krant heeft eigenheid nodig. De verschillende artikels moeten een geheel vormen dat voldoende afwijkt van wat de andere kranten brengen. Een democratie heeft een palet aan meningen nodig. De kwaliteit van de Vlaamse kranten is nu al fors afgegleden.'
U vreest dus voor de kwaliteit van de berichtgeving in de kranten? Raeymaeckers: 'Als je dat betwijfelt, kijk naar de buitenlandberichtgeving. Hoeveel kranten hebben nog hun eigen buitenlandcorrespondent? De investeringen lopen in het geheel terug. Zelfs de regioberichtgeving boet aan kwaliteit in, nu steeds meer met vrijwilligers gewerkt wordt.' 'Beweren dat je met minder mensen meer kwaliteit zal brengen, slaat nergens op. Zeker omdat je net de oudste en duurste journalisten op straat zet. Die mensen waren over het algemeen ook het meest kritisch voor hun eigen directie. Het zijn die personen die zich verzetten tegen het maken van eenheidsworst.'
Minder kwaliteit brengen terwijl de concurrentie met het internet en gratis media steeds groter wordt. Zagen media de tak af waar ze zelf op zitten? Raeymaeckers: 'Minder kwaliteit vertaalt zich inderdaad na een tijdje in minder lezers. In tijden van economische crisis gaan consumenten meer nadenken bij de aankoop van mediaproducten.' 'Waarschijnlijk denken onze uitgevers dat ze in de kleine Vlaamse markt met hun kranten en sites belangrijk genoeg zijn om de rest weg te concurreren. Vroeger hielden mediabedrijven te weinig rekening met hun lezers, nu te veel. Hoe kan je anders verklaren waarom Corelio zijn regioberichtgeving, toch hun sterke punt, gratis op het net zet? Daar kan ik niet bij.'
Zijn er in Vlaanderen niet te veel krantentitels voor een kleine markt? Raeymaeckers: 'Heel veel unieke kranten hebben we niet. Het Volk is verdwenen en De Nieuwe Gazet is louter een 'kopblad' van Het Laatste Nieuws. Ik zie niet in welke titels nog kunnen verdwijnen zonder een verdere verschraling van het aanbod.'
Welke kranten hebben de beste papieren om de strijd met het internet te doorstaan? Raeymaeckers: 'De CIM-cijfers tonen aan dat de kranten die een duidelijk profiel hebben, het best standhouden bij de lezer. Dan denk ik bijvoorbeeld aan De Morgen, hoewel daar nu mensen moeten vertrekken, maar dat heeft niets te zien met het lezersaantal. Ook De Standaard en Het Laatste Nieuws doen het goed. Vandaag is daar ook De Tijd bij, die een nichekrant blijft. Als het voor dergelijke kranten nodig is in een grotere groep op te gaan, heb ik daar geen enkel probleem mee.'
Bladen als Het Nieuwsblad en Gazet van Antwerpen gaan meer problemen tegemoet? Raeymaeckers: 'Gazet van Antwerpen mist een duidelijk profiel. Niet iedereen in Antwerpen heeft een regionaal gevoel. Dit in tegenstelling tot de Limburgers, een gevoel waar de krant wel door iedereen gelezen wordt. Maar goed, Concentra zal die titel niet laten verdwijnen.' 'Bij Het Nieuwsblad stel ik me meer vragen. De Standaard en zijn populaire zusterkrant wisselen steeds meer stukken uit. De Standaard wordt breder en trekt zo de toplaag van de lezers van Het Nieuwsblad aan.'
U klinkt niet hoopvol voor de toekomst van de pers? Raeymaeckers: 'Niemand heeft een oplossing voor het wegdeemsteren van de jonge generaties. Educatieprogramma's als Kranten in de Klas zijn hard nodig om de jongeren vertrouwd te maken met het product.' 'Ik denk niet dat websites de kranten zullen verdrukken, louter omdat die als ouderwets aangezien worden. De krant is niet verloren als ze kan zorgen voor voldoende meerwaarde. De taak van een dagblad bestaat erin een selectie van het nieuws te maken en dat nieuws in perspectief te plaatsen, te analyseren. Dat is helaas niet makkelijk en vergt veel investeringen. Maar het is daarvoor dat een lezer betaalt. Snappen uitgevers dat niet, dan zie ik de toekomst somber in.' Dieter SNOECK
Bij de krant De Morgen hebben de journalisten dinsdag kortstondig het werk neergelegd als protest tegen het geplande ontslag van 26 collega's. Er zijn geen gevolgen voor de krant van woensdag. "Een groot deel van het personeel heeft gestaakt tussen 15 en 16 uur", aldus Bert Bultinck, voorzitter van de redactieraad. "We eisen dat het collectief ontslag wordt ingetrokken." De redactie pleegde overleg met de directie, maar dat leverde nog geen officieel resultaat op. De redactieraad sluit niet uit dat er de komende dagen en weken nog acties volgen. "Dat hangt van de reactie van de directie af", zegt Bultinck. Voorlopig willen de journalisten de lezer echter niet raken en een volwaardige krant blijven afleveren. Vorige week werd duidelijk dat er bij De Morgen 26 banen verdwijnen met een collectief ontslag. Op de redactie sneuvelen zestien plaatsen en bij de ondersteunende diensten tien.
Corelio: freelance regiomedewerkers Het Nieuwsblad leggen werk neer
Bij Het Nieuwsblad hebben de freelance reporters en fotografen van sommige edities dinsdag het werk neergelegd. Zo wordt er vooral actie gevoerd door de medewerkers in Limburg en de regio Leuven. Het initiatief gaat uit van de freelance fotografen. Zij protesteren tegen de geplande tariefverlaging en afdankingen bij uitgeverij Corelio die hen treffen. Om 17.30 uur worden enkele van de bewuste fotografen gehoord op het kabinet van Vlaams minister van Media Kris Peeters (CD&V). Bij het Nieuwsblad luidt het dat er voor diverse edities problemen zijn. Zo is de staking bij de medewerkers van editie Limburg "zo goed als algemeen", valt te horen bij de redactie. Alle freelance regiofotografen voeren er actie. Later volgen alle schrijvende medewerkers. Op de redactie valt ook te horen dat ook in de regio Leuven actie wordt gevoerd. Daar zou 60 tot 70 procent van de schrijvende medewerkers de actie volgen. Ook in Oost- en West-Vlaanderen zouden er acties zijn, bijvoorbeeld voor de edities Kortrijk en Denderland. Freelance fotograaf Johan Van Cutsem bevestigt de acties. "Er zijn een paar edities waar fotografen niet werken en ook schrijvende journalisten hebben het werk neergelegd", luidt het. Van Cutsem bevestigt dat er niet of amper gewerkt wordt voor de edities Limburg en Leuven-Hageland van Het Nieuwsblad. "In de rest van het land gaat het om enkelingen". Van Cutsem voegt eraan toe dat "er bijzonder veel angst is bij de mensen" wegens de saneringsplannen. Bij Corelio staan 60 banen op de tocht, onder wie 15 journalisten in vaste loondienst. Om te besparen reduceert de mediagroep ook het tarief voor regionale foto's tot 16 euro - "minder dan de prijs die in 1989 door hen betaald werd", aldus Van Cutsem - en wordt beroep gedaan op schrijvende medewerkers om foto's te maken. Nu betaalt Corelio volgens de fotograaf ongeveer 31 euro per foto. Per regio telt Het Nieuwsblad drie tot vier freelance fotografen, aldus Van Cutsem. Vakbondssecretaris Lode Verschingel van de christelijke bediendenvakbond LBC bevestigt de acties. "In de regio Limburg staakt iedereen, zowel bij woord als beeld. In Vlaams-Brabant is "de grote helft tot twee derde" (van de freelancers, rond 15.00 uur) in staking", aldus de vakbondsman. Hoofdredacteur Michel Vandersmissen van Het Nieuwsblad "heeft alle begrip voor actievoerende fotografen", maar zegt dat het "geen makkelijk besluit was". Volgens hem was er geen andere mogelijkheid dan de bewuste maatregelen, anders moesten meer redacteurs in vaste loondienst ontslagen worden. Volgens Vandersmissen is het evenwel geen nieuw gegeven dat schrijvende medewerkers ook zelf foto's maken. "We proberen onze streng te trekken om onze lezers een volwaardige krant aan te bieden", aldus Vandersmissen. Volgens vakbondsman Verschingel worden voor de twee regio's momenteel noodedities voorbereid. Tegen zes uur meldt de hoofdredactie dat iedereen terug aan het werk
is en er morgen een normale editie in de winkels zal liggen.
Al 5.600 groepsleden voor Red De Morgen op Facebook
De Facebook-groep 'Red de redactie van De Morgen (en de rest) telt na enkele dagen al 5.600 leden. Iedereen met een Facebook-account kan zichzelf daarvoor nog steeds inschrijven.
Naar een overlegde en globale aanpak van de mediacrisis
In de Vlaamse mediasector staan vele honderden banen op de tocht. Bij de VRT moeten 150 mensen weg. Corelio (De Standaard/Het Nieuwsblad) kondigde een collectief ontslag van 60 personeelsleden aan alsook de stopzetting van een pak tijdelijke contracten. Bij De Morgen is een collectief ontslag van 26 mensen (of 1 op 4 redactieleden) aangemeld. Die cijfers verhullen bovendien de nog veel grotere aantallen van kwetsbare freelancers die intussen worden afgeschreven.
Het Mediaplatform van VVJ en vakbonden is verbijsterd over de sociale bloedbaden die de jongste dagen in de mediasector werden aangekondigd. Stuk voor stuk gaat het om persoonlijke dramas. De saneringen verhogen bovendien nog de werkdruk van het overblijvende personeel, dat volgens eensluidende onderzoeken nu al gebukt gaat onder een veel te grote werklast. De inkrimpingen zijn overigens nefast voor de kwaliteit van het nieuws wat sommige mediaverantwoordelijken daarover ook mogen beweren. Op de koop toe dreigt de huidige saneringsgolf een serieuze hypotheek te leggen op het pluralisme in de Vlaamse pers, nu met name de toekomst van De Morgen als autonome krantentitel danig wordt gehypothekeerd.
Deze voorgenomen loodzware ingrepen in de personeelsbestanden, redactiekaders en nieuwskwaliteit vinden louter preventief plaats op een moment dat niemand enige zekerheid heeft over de toekomst. Overigens hebben alle mediabedrijven door de riante winsten die ze voorgaande jaren boekten meer dan voldoende buffers kunnen opbouwen om een eventuele conjunctuurterugval op te vangen.
Het Mediaplatform van VVJ en vakbonden eist daarom:
1. Volledige transparantie van de actuele toestand op financieel-economisch vlak van de diverse mediabedrijven en van de mediasector in het algemeen. Quid reclamecijfers, quid energiekosten, quid dividenden en oorlogskas, prognoses op welke basis....? Nattevingerwerk en paniekvoetbal zijn absoluut uit den boze. Dezelfde oefening moet gemaakt voor de sociale stand van zaken. Hoeveel contractuelen met welke statuten (voltijds-deeltijds-tijdelijk-interim-stagiairs...), hoeveel freelancers, al dan niet valse zelfstandigen, loonkost management, cijfers over reëel gepresteerde arbeidstijd, saldo overuren...?
2. Behoud van de werkgelegenheid op hetzelfde niveau in de hele mediasector. Intrekking van de aangekondigde herstructureringen (collectieve ontslagen en andere afvloeiingsoperaties). Verlenging van de lopende tijdelijke contracten die met name aan jongeren zijn gegeven.
3. Bijzondere aandacht voor enkele specifiek bedreigde groepen:
Vandaag pleegt minister van Media Kris Peeters overleg met de Vlaamse pers. De redacties van De Standaard, Het Nieuwsblad en De Morgen staken hun concurrentiestrijd voor de duur van een gezamenlijk artikel. De recente ontslagengolf dreigt gevolgen te hebben voor de kwaliteit van de Vlaamse pers.
Geachte minister-president, Beste Kris Peeters,
Uitzonderlijke ingrepen vragen om uitzonderlijke reacties. Het gebeurt niet elke dag dat de redacties van De Standaard, Het Nieuwsblad en De Morgen de handen in elkaar slaan en samen een oproep de wereld insturen. Er is dan ook iets mis in onze media, iets waarvan het belang de anders zo vruchtbare concurrentie tussen beide redacties overstijgt. Hoewel de situatie bij Corelio, het concern dat zowel De Standaard als Het Nieuwsblad uitgeeft, verschilt van die bij de krant De Morgen is er in beide gevallen sprake van collectieve ontslagen. Ook bij de openbare omroep staan banen op de tocht. Geachte heer minister-president, zowel in het Vlaams parlement als vorige week in het VRT-programma Phara gaf u te kennen dat u de ernst van de situatie begrijpt, niet alleen vanuit puur economisch oogpunt, maar ook vanuit uw bezorgdheid over de rol van de huidige pers in een gezonde democratie. De opeenstapeling van alarmerende berichten laat er geen twijfel over bestaan: dit is een kantelpunt. En het lijkt er sterk op dat de pers in de verkeerde richting aan het kantelen is. U ontvangt vandaag als Vlaams minister van Media de directies van een aantal mediagroepen. Wij vragen u met klem in deze discussie te wijzen op het belang van een kwalitatieve pers voor de democratie en op de rol van de personeelsleden en de redacties hierbij. Het is ondertussen een mantra geworden: de kredietcrisis, die is omgeslagen in een economische crisis, verplicht iedereen ertoe om wat zuiniger te gaan leven. Als journalisten die dag in dag uit over de veelsoortige gevolgen van die crisis schrijven, zijn wij daar niet blind voor. Maar het heeft er alle schijn van dat de recessie minstens voor een deel een voorwendsel is om op ondoordachte manier aan cost-cutting en winstmaximalisatie te doen. Zoals u weet staat de kwaliteit van de geschreven pers al veel langer onder druk. Begin oktober riep de Franse president Sarkozy nog een Staten-Generaal samen om het dreigende kwaliteitsverlies in te dammen: Het grootste gevaar voor de pers, zei hij toen, is de verpaupering: de verpaupering van de inhoud, (...), de verpaupering van de redacties, (...) de verpaupering van de netwerken, met de verdwijning van te veel buitenlandse correspondenten (...) en de verpaupering van het beroep, met slecht betaalde, slecht uitgeruste journalisten met een onzekere toekomst. Een jaar terug gaf de toenmalige Britse premier Tony Blair een al even opmerkelijke toespraak: Het vertrouwen in journalisten is niet veel groter dan het vertrouwen in de politiek. Maar er is een markt voor ernstig, evenwichtig nieuws, een verlangen naar onpartijdigheid. Anders dan sommige mediamagnaten geloven ook wij dat die markt er is, zelfs in het kleine Vlaanderen. Ernstig, evenwichtig en betrouwbaar nieuws kost echter mankracht en dus geld. Een krant heeft niet alleen gespecialiseerde journalisten nodig. Maar de vraag is of de multi-inzetbare journalist, met camera en lay-outtools in de aanslag, nog genoeg dossierkennis kan opbouwen, nog tijd krijgt om een tweede of liefst zelfs een derde bron te checken, nog op zoek kan gaan naar eigen verhalen. Minister-president, kranten zijn producten - zeker - en producten moeten rendabel zijn. Maar kranten zijn ook veel meer dan producten: ze maken onlosmakelijk deel uit van de goede werking van een democratie. De vrije meningsuiting en de vrije informatiegaring zullen niet verdwijnen omdat de kwaliteit van de pers klappen krijgt. Toch is de geplande afbouw van de redacties alarmerend omdat daarmee de beschikbaarheid van goede, relevante en belangrijke informatie wordt ingeperkt. We roepen u op daarmee rekening te houden in uw gesprekken vandaag en in uw mediabeleid.
Dit opiniestuk verscheen vandaag, 8 december, in De Standaard en De Morgen. De auteurs: Bert Bultinck is voorzitter van de redactieraad van De Morgen. Steven Samyn en Wouter Verschelden zijn vertegenwoordigers van de Vlaamse Vereniging voor Journalisten bij De Standaard. Patrick
Symons, Johan Soetemans en Henk Hillewaere vormen de syndicale
delegatie van Het Nieuwsblad.
Bert Bultinck, voorzitter van de redactieraad bij De Morgen, en Steven Samyn, vertegenwoordiger van de Vlaamse Vereniging voor Journalisten bij De Standaard, geven toelichting bij de huidige problemen in het actualiteitenprogramma Vandaag op Radio 1. De link inladen in een browser en u bent vertrokken.
