Vind jij van jezelf dat je vaak uit eigenbelang handelt?
Is de mens van nature altruïstisch of egoïstisch?
wie zal het zeggen?
30-03-2010
Persoonlijke verwerking
Persoonlijke verwerking
In de volgende tekst neem ik het filosofische thema is de mens van nature uit egoïstisch of altruïstisch onder handen. Een subjectieve samenvatting van een artikel en een diepere blik op de visie van een filosoof op het desbetreffende onderwerp, worden tot slot gevolgd door enkele eigen bedenkingen en perspectieven.
Het artikel start met de opinie van Dr. Johnson over egoïsme. Hij beweert dat de mens van nature uit niet handelt vanuit al die etiquettewettjes, dat verstand en die gewoonten. En als hij gevraagd wordt hoe het zit met medelijden, meent hij dat dat niet in de aard ligt van de mens. Het is enkel verworven door de ontwikkeling van de rede.
Met andere woorden, een mens is instinctief zeer egoïstisch. Daar ben ik wel helemaal mee akkoord. De mens hándelt ook instinctief naar eigenbelang. Dat zie je ook bij dieren. Ook de mens is een levend wezen dat ingesteld is te handelen om te overleven. En daar speelt het egoïsme een grote rol in. Maar als je nu bekijkt, wat is het precies dat ons mens maakt? Hoe komt het dat wij zo een groot onderscheid vormen met andere wezens? Dan is het toch dat verstand en die rede die ons leiden naar solidariteit, naastenliefde etc. Maar kunnen we dan wel besluiten dat wij bij deze zaken niet handelen uit egoïsme ? Johnson bedoelt ook dat door de ingeburgerde opvoeding onze instincten worden verdrukt, en dat het daarom lijkt dat wij ons al dan niet gegrond altruïstisch gedragen.
Ook Thomas Hobbes was een aanhanger van deze opvatting. Volgens hem zou een gemeenschap in een natuurtoestand onmiddellijk ontaarden in brutale, arme, dodelijke gruwelijke wereld. Mensen zouden enkel gedreven worden door hartstochten, geen rekening houdend met de toekomst. Aldus Spinoza. Ook Freud is overtuigd van de oorspronkelijke instinctieve aanleg van de mens. Het zijn de spinselen van filosofen uit de 18e en 19e eeuw. Het zijn vooral pessimistische filosofen. Dat is toch wat er wordt gezegd natuurlijk. Ik vind dat niet per se pessimistisch. Het is louter een objectieve en nuchtere kijk op de mens volgens mij.
Om de vriendelijke, goed functionerende en (schijnbaar? ) altruïstische samenleving te verklaren, gebruiken zij de gedachte dat die samenwerking en dergelijke perfect mogelijk zijn vanuit volkomen egoïstische drijfveren. Maar wat zij dan als alternatieve egoïstische motieven geven, vind ik toch wat minder waarschijnlijk. Alsof iemand een kind redt uit een rivier om indruk te maken. Het is perfect mogelijk, maar volgens mij zijn er andere gevoeligere maar tevens egoïstische motieven te vinden. Ook egoïsme schijnt de oorzaak te zijn van de draaiende maatschappij . Omdat de mens ontdekte dat er heel wat voordelen opdoken bijsamenwerking.U ziet, alweer het eigenbelang! Darwin sluit hierbij aan.
Aan de andere kant hebben we filosoof David Hume ( 18e eeuw).
Hij geloofde in het altruïsme. De mens is een sympathiserend schepsel volgens hem.
Hij gaf een emotionele reden voor het handelen in het belang van anderen.
Deels vind ik dit wel correct. Wij hebben allemaal een gevoel van sympathie voor anderen, de een al wat meer dan de anderen. Maar dit wil nog niet zeggen dat dat het egoïsme volledig vervangt. Op vlak van het altruïsme zijn er in de tekst weinig duidelijke en gegronde redenen of vertegenwoordigende uitspraken voor het altruïsme. In tegenstelling tot de aanhangers van het egoïsme. Zij hebben wel degelijk duidelijke lijnen en verklaringen.
Zij kunnen bijvoorbeeld de sympathie verantwoorden met de reden dat de mens helpende en goede daden verricht enkel om zichzelf te behagen. Ik kan mij daar toch gemakkelijk bij aansluiten vind ik. Ik zal niet zeggen dat het enkel om zelfbehagen gaat. Maar als je je eens inbeeldt, wanneer je iets doet voor een persoon, en je ziet de uitwerking ervan. Dan krijg je daar toch voldoening van. En volgens mij is dit toch wel een belangrijk element van egoïstische aard dat goede daden en sympathie verklaart. Maar dan zeg ik niet dat dit het enige element is !
Om nog wat dieper in te gaan op dat altruïsme - aangezien het egoïsme duidelijk meer aanhangers heeft en duidelijkere standpunten, heb ik naar een filosoof gezocht die dit verdedigde. Maar ik moet zeggen dat ik echt lang heb gezocht en weinig resultaten heb gevonden. De meeste filosofen over altruïsme bieden nooit echt duidelijke standpunten of waterdichte redeneringen. Meestal behandelen ze het onderwerp nogal oppervlakkig.
Maar ik wou per se iets over altruïsme omdat het egoïsme klaar en duidelijk wordt geformuleerd. Ofwel heb ik niet goed genoeg gezocht, ondanks dat ik toch wel wat tijd heb gestoken in het zoeken naar enkele filosofen, ofwel is het gewoon zo dat het altruïsme niet echt kan bewezen worden. Misschien omdat het eerder een geloof is in het goede van de mens, terwijl egoïsme maar al te makkelijk wetenschappelijk te bewijzen is.
Ik ben wel terecht gekomen bij de grondlegger van het begrip Altruïsme namelijk Auguste Comte. Hij was een Frans filosoof en socioloog en sterke vertegenwoordiger van het positivisme. Het woord altruïsme werd door hem bedacht. Het woord is geïnspireerd door het Latijnse woord alter namelijk de ander. Dus altruïsme: leven voor een ander.
Hij beschouwde dit als de essentie van het goede en deugdzame in de mens. En iedereen zou dit moeten nastreven. Maar daarmee is nog niet gezegd of de mens nu altruïstisch is of egoïstisch.
Wat ik wel interessanter vond zijn de opvattingen van Lidewij Niezink, aangezien zij een hedendaagse psychologe is. Zij heeft een altruïstisch keuzemodel opgemaakt.
Ze maakt duidelijk dat als een mens het leed ziet van een ander, dat dit leidt tot empathie.
En dit zorgt voor emotionele responsen bv. medeleven met een slachtoffer, ongerustheid.
En deze verschillende responsen zorgen voor compassie of altruïsme. Niezink stelt dat altruïsme dus een keuze is. Maar is dit een duidelijk antwoord op de vraag of de mens dit nu van nature uit is ? Ik vind van niet. Maar ze brengt wel verduidelijking.
Uit een onderzoek dat zij leidde heeft ze ook enkele vaststellingen kunnen maken.
Ze vertelde proefpersonen over een vrouw die in een rolstoel terecht was gekomen door een ongeluk. En aan de hand van de reacties van de deelnemers kon zij zien in hoeverre bepaalde personen meeleefden met die vrouw.Zij merkte op dat het inlevingsvermogen het sterkst was bij diegenen die zich het meest identificeerden met de vrouw. Wat zij opmerkelijk vond aangezien de proefpersonen geen familie waren van de vrouw. Terwijl men in de psychologie dacht dat medeleven in familieverband sterker was. Maar zij zag dus in dat familieleden elkaar niet helpen omdat ze zich met elkaar identificeren, maar omdat zij vroeg of laat hulp van elkaar terug verwachten. ( neerslag van de proef vrij letterlijk overgenomen uit artikel in Trouw van 19 maart 2008). Wat op zich dan weer dat egoïstische kantje heeft.
Uiteindelijk zegt zij ook dat altruïsme ervoor zorgt dat de wereld een betere plek wordt.
En als je een ander helpt, geeft dat je een goed gevoel. Zo zijn we weer rond.
Dat is ook de aanzet van mijn opvatting erover. Het is gewoon niet te zeggen of de mens egoïstisch is ófaltruïstisch is. Maar dan spreken we over de mens nú. Als we zeggen, van nature uit, dan ben ik van mening dat iedereen egoïstisch is. Iédereen! En dan is dat niks om je schuldig over te voelen want het is toch ook maar natuurlijk.
Als je kijkt naar het begin, dus van bij de geboorte, is toch duidelijk dat de mens instinctief moet handelen. Als een baby honger heeft dan roept hij heel het huis bijeen. Denk die er bij na van Oei, misschien stoor ik wel iemand met mijn geschreeuw? Neen dit is te belachelijk om in te beelden. Dus van babys en kleine kinderen is dat zo algemeen aanvaard dat zij egoïstisch zijn. Waarom wordt dat dan niet meer aanvaard bij een volwassen mens? Omdat dat gewoon niet meer past in onze maatschappij. Deze is nu opgebouwd met regels, algemeen bepaalde waarden, die ervoor zorgen dat de bevolking maximaal, zowel kwalitatief als kwantitatief, kan functioneren en een zo comfortabel mogelijk leven kan genieten.
Vandaar is het altruïsme gegroeid, ontstaan. En volgens mij ligt het ook aan de opvoeding hoe zeer en in welke mate dat altruïsme tot uiting komt.
Zoals ik het nu stel, is het alsof het altruïsme pas is ontstaan wanneer de mens dus beschaafd is geworden. Maar het moederinstinct is er wel altijd geweest. Een moeder geeft alles op voor haar kind. Ook in de dierenwereld is dit het geval. Maar is dit dan vanuit ethische, morele en gevoels- overwegingen? Of is dit werkelijk púúr een instinct? Ik vind het zelf moeilijk te bepalen of al die keren wanneer ik met kindjes uit de familie speel, en het hart warm wordt, en vervuld wordt met een gevoel van zorg en liefde, of dat vanuit mijn mens-zijn, mijn altruïsme voortkomt, of dat dat gewoon een instinct is, een natuurlijk mechanisme dat in de mens, in de genen zit verwerkt, allemaal slim geregeld door moeder natuur.
Egoïsme is volgens mij het element dat altijd aanwezig is. Altijd en in élke situatie.
Altruïsme zal nooit alleen voorkomen. Altruïsme is verbonden met egoïsme. Het is als goed en kwaad. Zij gaan altijd gepaard. Bv. vrijwilligerswerk, gelddonaties, Al deze dingen komen voort vanuit ons gevoel van medeleven, solidariteit. Maar ook omdat sommigen daar voldoening van krijgen. Zodat mensen dan s avonds in hun bed kunnen zeggen: kijk, vandaag heb ik eens iets goed gedaan se. En dan zijn ze fier op zichzelf en tevreden.
Voila, en dat is dan toch ook wel weer uit eigenbelang!
Eigenlijk zou ik gewoon zo min mogelijk spreken over altruïsme, maar wel over 2 soorten egoïsme. Een goed/gezond egoïsme tegenover een slecht egoïsme. Terwijl het ene soort egoïsme gericht is op zichzelf maar ten voordele is van de maatschappij, is het andere enkel gericht op zichzelf en meestal gekeerd tegen de maatschappij.
Dat elementje dat er dan voor zorgt dat de handeling voordelig is voor de andere, de maatschappij, wordt dan altruïsme genoemd.
Ik vind dat de overgrote meerderheid van de mensen egoïsme veel te oppervlakkig interpreteren, veel te zwartgallig en negatief. Geef nu toe, wanneer iemand jou een egoïst noemt ben je daar helemaal niet mee gediend en voel je je echt ongemakkelijk bij de situatie. Dat vind ik ook zo fout van mensen die anderen dit etiket opplakken.
Omdat de mens het begrip egoïsme heeft veralgemeend en heeft gefilterd tot slechts die negatieve betekenis, is egoïsme ook aanvaard als een slechte eigenschap.
Dat vind ik heel spijtig. Want ik vind dat helemaal geen slechte eigenschap.
Meer nog, ik vind het net zo hypocriet van mensen als die nooit willen toegeven dat zij aan zichzelf denken en zichzelf belangrijk vinden of als die doen alsof ze nooit keuzes maken uit eigenbelang. Dat is gewoon niet zo, dat bestaat niet. Dat zegt mijn logica mij toch.
Ik kan natuurlijk niet in de hoofden van anderen kruipen.
Egoïsme moet gewoon ruimer gezien worden, vanuit een ander perspectief bekeken worden.
Zodat mensen de wereld iets nuchtiger kunnen bekijken en zichzelf wat beter leren kennen.
Maar is dit nu allemaal een antwoord op de vraag?
Tja, dit is filosofie zeker? Vandaar ben ik ook niet van plan mijzelf te binden aan een duidelijk en vastgeankerd standpunt. Maar ik wil wel zeggen, dat ik wel geloof in wat ik denk.
