Participatie is een begrip van meerdere lagen bijvoorbeeld op politiek, economisch, sociaal en cultureel vlak. Problemen bij participatie worden gekaderd door sociale ongelijkheid. De toename van sociale ongelijkheid kan gelinkt worden met de groeiende ongelijke toegang tot publieke besluitvorming. Laaggeschoolden worden niet betrokken in de politieke vormgeving van onze samenleving. Ten tweede is er ook sprake van een dominante economische sfeer. Niet alleen de structurele beperkingen, maar ook culturele beperkingen. Ten derde vindt er zich op cultureel niveau geen verandering plaats. Men blijft zich richten op een selecte groep, meer bepaald de middenklasse. Er zijn ook twee participatiedilemma’s. Ten eerste stelt men zich de vraag in hoeverre men een persoon kan inwijden in een cultuur, zonder zijn vrijheid aan te tasten. In een tweede dilemma stelt men de vraag in welke mate het gerechtvaardigd wordt om de voorkeuren van mensen te verwerpen. Er is ook een spanning tussen cultuuridealisme en cultuurrelativisme. Met Cultuuridealisme wil men de hoge cultuur dichter bij het volk brengen, daardoor ontstaat er één gedeelde cultuur. Cultuurrelativisme benadrukt een gelijke cultuurvisie, waarbij alles als kunst kan gezien worden. Vanuit de dilemma’s en de spanningen is men het eens dat de ongelijke cultuurdeelname moet aangepakt worden via de positieve vrijheid. Deze vrijheid zorgt ervoor dat de mogelijkheden van mensen vergroot worden, zodat ze zelf hun cultuurvormen kunnen kiezen.

Door Kunst en cultuur ontstaat er ook een oordelende openbaarheid. Freire en Habermas willen via machtsvrije dialoog de openbaarheid herorganiseren, naar een model van emancipatiegerichte openbaarheid. Maar hier wordt de vraag gesteld of men macht los kan zien van cultuurparticipatie?

Men kan zich richten op een herverdeling van macht. Dit impliceert een verandering in structuren en hier bevindt zich weerstand. Structuren zijn conservatief ingericht en gericht op eigen voortbestaan. Cultuur vertrekt en eindigt bij de middengroep, waardoor het aanbod eenzijdig is. Bij een herverdeling zou men ook de groepen aan het woord moeten laten die ‘niet kunnen spreken’.

Vanuit deze kennis vloeiden een aantal participatiestrategieën voort. Deze strategieën moeten aan een aantal criteria voldoen namelijk: het vergroten van de positieve vrijheid, participatie moet steeds deel uitmaken van een breder geheel, participeren gebeurt in een context, er moet geïnvesteerd worden vanaf de kind- en jeugdjaren en als laatste mag een gebrek aan participatie niet los gezien worden van hiërarchieën in een cultuur. Een eerste participatiestrategie gaat over kunstinteractie. Kansengroepen actief laten participeren om artistieke symbolen te maken. Lokale trajecten is een tweede strategie. Visies en aansluitende praktijken worden dan op lokaal niveau gedeeld. Bij een derde strategie wordt er transversaal gehandeld. Vanuit dit handelen zal men samenwerken met verschillende domeinen en zorgen tot beïnvloeding en verrijking. Deze verschillende participatiestrategieën hebben vitale condities gemeen. Dit wil zeggen dat een veranderende samenleving moet zorgen voor een bijstelling van het participatiebeleid op verschillende domeinen. Er moet een dialogische relatie zijn tussen het beleid en de burgermaatschappij.

Tot slot is participatie een gedeelde verantwoordelijkheid van de sector en de overheid. Men moet evolueren naar een niet-normatieve cultuurbeleving.

Referentie: Demeyer, Barbara: Janssens, Ivo & Van Looveren. Marie (2002). Cultuurparticipatie en sociaal-artistieke projecten as elementen van maatschappelijke integratie in Jan Vranken Armoede en sociale uitsluiting. Jaarboek 2002. Acco, Leuven/Leusden