Onder de sluier zit een ijsberg

‘De tip van de sluier’ van Karin Heremans, directrice van het Atheneum van Antwerpen is een dankbare opstap tot reflexie over hoe wij in werkelijke vrede en harmonie samen kunnen leven. Algemeen wordt erkend, mede door de auteur, dat i.v.m. de hoofddoekenproblematiek de strijd om de eigen identiteit en daarachter sociale achterstand, segregatie en  etnisch-culturele problemen  bepalend zijn.

Voor ons is dat echter slechts de top van de ijsberg die onder de tip van de sluier vandaan in zicht komt. De gevaarlijke en onzichtbare massa van de ijsberg is m.i. dat ook in onze hooggeroemde democratie uitgegaan wordt van macht en ongelijkheid tussen mensen (meerderheid-minderheid, ouder-jonger, leraar-leerling). De auteur geeft o.i. zelf de perfecte hint naar de voor ons ware kern van de ijsberg: haar verlangen om in het onderlinge verkeer tussen culturen (voor ons tussen alle mensen onderling) niet alleen uit te willen gaan van verdraagzaamheid, tolerantie, maar veel verder te willen gaan, tot wederkerigheid:  

‘Het is de bedoeling dat we met elkaar samenleven en dingen voor elkaar doen. Wederkerigheid is voor mij essentieel in elke menselijke relatie..... Wederkerigheid is van het allergrootste belang als we met elkaar willen leven. Het is bovendien een unieke en universele menselijke eigenschap...   Die universele regel van wederkerigheid vind je dan ook terug in alle levensbeschouwingen.      Het is de zogenaamde Gulden regel: doe anderen niet aan wat gij niet wilt dat u wordt aangedaan.

Wij vullen het begrip wederkerigheid positief :

‘doe de anderen aan wat je wil dat jou wordt aangedaan...’.

Wederkerigheid zien wij zo als de onderlinge ingesteldheid om elkaars behoeften gelijkwaardig te vervullen. Laks van elk machts- of superioriteitsdenken of het fout maken van de ander.  

Het begin van wederkerigheid is als een van de betrokkenen dit toepast... wachten om ‘gelijk over te steken’ lijkt niet zo effectief...

Het boek is enerzijds een verslag van en een geslaagd pleidooi voor de hoogstaande idealen en intenties van de school, van het vele goede werk dat er gebeurt, van de’frontpositie’ die de school op velerlei gebied bekleedt, waarvoor wij niets anders dan veel bewondering en respect kunnen opbrengen. Anderzijds legt het boek bloot hoe moeilijk het is, zelfs met al die goede intenties, om zelf  consequent ‘wederkerigheid’ vol te houden als het erop aan komt. Hoe vlug wij terugvallen op de oude machtsmechanismen: het eigen gelijk willen halen, het fout maken van de ander, eenzijdige besluiten nemen.

Als wij het boek tussen de regels door kunnen lezen als (een verborgen) noodkreet naar brede steun voor wederkerigheid, en niet zozeer als verdediging van de eigen genomen besluiten,        dan lijkt het een veel verderreikende relevantie te kunnen hebben.

Hier blijkt zeer schrijnend hoe de (intermenselijke, technische, organisatorische, communucatieve, maatschappelijke en politieke) handvaten ontbreken om wederkerigheid daadwerkelijk en consequent in de praktijk te brengen.  Hoe macht en ‘onderdrukking’ onlosmakelijk in onze samenleving ingebed zitten.

Hoe is dit te verklaren? Wij leven in een samenleving waarin de macht van de sterkste nog steeds geldt, zelfs bijvoorbeeld in onze hooggeprezen democratie: de macht van de meerderheid, met het negeren van de minderheid. Een schooldirectie kan gewoon haar wil opdringen, macht gebruiken. Macht blijft de leidraad, of het nu fundamentalistische macht is of autoritaire macht (eenzijdig besluit) van een schooldirectie. In die zin is macht (de mogelijkheid iemand anders iets op te leggen zonder dat die zich ertegen kan verzetten) zoals het sterk in onze samenleving verweven is van gelijk niveau als fundamentalisme. Een veel constructiever mechanisme is o.i. het functioneren op basis van het ontwikkelen van gezag (wat anderen iemand toedichten op basis van diens kwaliteiten).

Essentieel daarbij is het om tot een gelijkwaardige dialoog te komen. Dialoog als ‘luisterend’ communicatief middel om elkaar optimaal te informeren om tot een naar ieders voldoening gezamenlijk gemeenschappelijk inzicht en besluit te komen. Gezamenlijk inzicht verwerven om de voor ieder beste oplossing te zoeken staat hier ver boven gelijk hebben en halen.*

Waar het nu, zowel in de betreffende school als in de hele samenleving op aan komt, is de reikwijdte en diepte van het begrip wederkerigheid te doorgronden, verder dan het als een cosmetisch ornament te beschouwen, er daadwerkelijk voor te kiezen en er praktische inhoud aan te geven en er de logische consequenties uit te trekken.**

Vertaald naar het onderwijs betekent dat het gelijkwaardig uitgaan van zowel de behoeften van de leerlingen als van die van de school en de maatschappij. Met daarbij een passend organisatie-systeem dat deze gelijkwaardigheid versterkt: gezag opbouwen in plaats van handelen uit macht.

Scholen kunnen een voortrekkersrol spelen in sociale verandering. Binnen bestaande scholen kunnen eenvoudige doch ingrijpende stappen ondernomen worden om stap voor stap via evolutie een revolutionair nieuwe school- en bredere samenlevingscultuur te ontwikkelen, waarbij leerlingen daadwerkelijk ondersteund worden om tot zelfstandige burgers uit te groeien, en niet alleen tot ‘passende’ elementen in een in wezen op macht en ongelijkheid gebaseerd samenlevingsmodel.

Het betreft hier echter een zo diep in de maatschappij en haar grondvesten verankerd mechanisme, dat het een onmogelijke opdracht lijkt om hierin zonder brede ondersteuning vanuit overheid en het middenveld een pioniersrol te vervullen. Het koninklijk Atheneum is echter zulk een school die een pioniersrol, zeker in het verbreken van macht (aanvankelijk de macht van de clerus)  vanuit haar historie vervult én ambieert.

Met een ijsberg is het steeds oppassen, wie niet goed eromheen laveert vergaat met man en muis. Langs de andere kant, met het nodige inzicht en geduld, kan je hem ook tot smelten laten komen als je hem naar warmere wateren loodst... Wederkerigheid is voor ons zulk een warm bad!

* Het ideaal van de post-modernisten, die het einde van de grote verhalen verkondigen (in navolging van Nietsche’s ‘God is dood’, de niet bestaande God die de hoge waarheid verkondigt, die wij voor onszelf gecreeerd hebben om ons samenleven zin en ordening te geven). De post-modernisten gaan uit van fundamentale gelijkwaardigheid van ieders waardensysteem, waarbij wij met elkaar op een gelijkwaardige wijze overeen dienen te komen welke waarden wij als uitgangspunt nemen om ons samenleven vorm en structuur te geven.

** Een voorbeeld van een model die het machtsdenken loslaat, uitgaat van gelijkwaardigheid, is geweldloze communicatie (GC) volgens Rosenberg: ieders behoeften zijn gelijkwaardig,  en geluk is te bereiken door het nastreven van optimale onderlinge behoeftenvervulling. Organisatorisch vertaalt zich dat bijv. in sociocratie, het besluiten nemen waarbij ieders standpunt optimaal meegewogen wordt, ook het minderheidsstandpunt. Met een bijpassende organisatie-structuur waarin alle niveau’s (en betrokkenen) via vertegenwoordiging bij iedere besluitvorming optimaal betrokken worden.

In Belgie is door Pat Patfoort het soortgelijke ‘meerdere-mindere-model’ ontwikkeld.

25-04-2011, 00:52 geschreven door Boudewijn  

WAAROM RAAKT GEWELDIGE COMMUNICATIE MIJ ZO?

Mijn leven, zoals zo veel levens veronderstel ik, is een zoektocht naar vrede, harmonie, geluk.

Op mijn zoektocht kwam ik vele theorieen, systemen, elementen tegen, die hetzelfde beogen.

Hetgeen mij enorm in verschillende benaderingen raakt, is het gegeven dat harmonie en geluk iets is, dat binnen in mijzelf ligt. Je zou het ‘de boeddhistische boodschap’ kunnen noemen, ook de oorspronkelijke boodschap van Jezus. In de huidige dagen door tal van systemen uitgewerkt en doorgegeven.

Belangrijk in dit kader is het in verbinding staan met mijzelf. Als ik niet in verbinding sta met mijzelf, kan ik ook geen harmonie kennen of gelukkig zijn. Hoogstens kan ik mij dan neerleggen bij hetgeen er is. Harmonie of geluk is voor mij van een andere orde.

Hoe sta ik in verbinding met mijzelf, luidt dan de logische volgende vraag?

Als ik contact heb met wat ik voel. Je zou het de ‘revival’ van het voelen kunnen noemen: hetgeen ik voel is hetgeen zich vanuit mijn innerlijke naar buiten wil manifesteren.

Als ik dat kan toelaten en er open voor sta. Als ik daar geinteresseerd in ben.

Nu is voelen iets waar in onze cultuur vaak vrij negatief tegenover gestaan wordt.

Voelen wordt beleefd als subjectief, willekeurig, wispelturig, ongrijpbaar, te veranderlijk, daar kan je geen staat op maken. Daartegenover wordt dan het denken gesteld, dat ordening kan brengen in de wereld, die vanuit het voelen alleen maar een chaos zou kunnen zijn.

Het denken verkrijgt zo het primaat boven het voelen: ‘cogito, ergo sum (Descartes), ‘ik denk, dus ik ben’. Waar ik eerder zou willen stellen: ‘senso, ergo sum’: ‘ik voel, dus ik ben’.

Dit om te benadrukken dat denken een ondersteunende funktie heeft: met mijn denken kan ik trachten mijn voelen en intuitie te begrijpen, mij bewuster te worden: denken als dienstig aan bewust-zijn. Als denken mijn voelen gaat beinvloeden, drijf ik van mezelf af.

Voelen heeft direct te maken met intuitie, wat een aanvoelen inhoudt: intuitie is dus niet aan het denken gekoppeld, maar aan het voelen. Vanuit intuitie zijn wij in staat authentiek te leven. Intuitie is echter, samen met het voelen, op de verdachte stapel gelegd.

In de plaats daarvan is ons een werkelijkheid voorgehouden, een leidddraad, die voor ons uitmaakt wat goed en wat fout is. Vnl. Onder invloed van het christendom.

Ik maak hier duidelijk het onderscheid tussen godsdienst en leer. M.i. is de christelijke leer,

de boodschap wel degelijk een pure boodschap van voelen, intuitie, en vertrouwen daarop.

Voelen is ook iets wat we allen met elkaar gemeen hebben, iets wat ook direct herkenbaar is.

Nu is voelen iets dat ook sterk ‘secundair’ beinvloed wordt: naargelang hetgeen wij denken of geloven, wordt ons voelen ook zeer sterk beinvloed. Wat maakt dat dit voelen ons niet leidt naar onze werkelijke intuitie en ‘weten’, maar tot slachtoffers van de beelden die in ons bestaan, onder invloed van opvoeding, cultuur, ervaringen. Dit zou je ‘vervuilde’ gevoelens kunnen noemen. Van hieruit denken mensen vaak dat ze kontakt hebben met hun ‘intuitie’, maar is het vaak alleen een kontakt met de gevoelens die voortkomen uit bijv. angst.....

Je zou het ego-gevoelens en ego-intuitie kunnen noemen: deze gevoelens worden gemanipuleerd om het ego te beschermen, om het in stand te houden. Dit heeft allemaal heel veel te maken met veiligheid: we trachten steeds situaties te creeeren die ons veiligheid geven, desnoods met bijpassende gevoelens. Op welk niveau die veiligheid zich dan afspeelt, staat dan ter discussie: de veiligheid van het ego, of de veiligheid van het wezen.

4Ik voel het toch, dus is het waar’, is een heel gevaarlijk en absoluut onjuist statement, wat toch vaak in de praktijk voorkomt. Voelen is vanuit zichzelf subjectioef, zegt iets over de voeler, niets over het gevoelde. Zeker als het om interpretaties gaat van de werkelijkheid.

Allemaal heel ingewikkeld.

En dat is nu juist het mooie van geweldige communicatie, wat ik als benaming verkies boven geweldloze communicatie, non-violent communication van Rosenberg.

Ik hoef er helemaal niet ingewikkeld voor te doen, ik hoef er niet voor gestudeerd te hebben, of hard nagedacht, gewoon doen. En ik merk vlug genoeg of het werkt.

GC behandelt rechtstreeks de oorzaak van de kwaal. Vele andere middelen beginnen te veel aan de andere kant, aan de gevolgkant. En dan worden ongewenste gevolgen bestreden, zonder de oorzaak weg te nemen. Als er geweldig gecommuniceerd wordt, dan hebben wij een vredevolle wereld. Dan zijn al de andere inspanningen niet meer nodig.

Een vergelijking: als de riolen overstromen, kan men allerlei maatregelen nemen, maar er is er maar een de beste: de verstopte afvoerleidingen schoonspuiten, of als ze niet breed genoeg zijn, ze breed genoeg maken. En dat doet GC: het geeft mij een brede mogelijkheid om wat ik subjectief voel te plaatsen in mijn behoeften, dat met de ander te communiceren, en tevens te beseffen dat wat voor mij geldt, ook voor de ander geldt. Mededogen kan op zulke grond makkelijk wortel schieten. Omdat ik zo makkelijk bij het besef kom dat mijn geluk haast onlosmakelijk verbonden is met het geluk van de ander: wie wil er nu niet omringd zijn door geluk?

In al zijn eenvoud en directheid is GC een methode die mij rechtstreeks naar binnen in mijzelf wijst, en daardoor naar binnen in het leven. Een ontwikkelingsweg die tot bewust-zijn leidt. De zoektocht naar de eigen identiteit, met daarachter de eigen authenticiteit, de eenheid in wezen tussen alles en iedereen. Dat betekent het voor mij: op deze manier begrijp ik de boodschap van vele leermeesters: ‘opdat allen één zijn’.

25-04-2011, 00:42 geschreven door Boudewijn