Ik kan uiteraard slechts gissen of het in werkelijkheid zo is gelopen, maar het is toch waarschijnlijk dat zijn levensverhaal op deze manier begon. De hierboven beschreven situatie is goed gedocumenteerd in verschillende historische bronnen. Er ontstond reeds in de vroege 17de eeuw een seizoensgebonden emigratie vanuit de regio van de Haute Auvergne naar de grote bevolkingscentra: de enen op weg naar Parijs en Bordeaux, de andere naar Normandië, Vlaanderen, Picardië, Nederland en Zwitserland. Ter ondersteuning van deze theorie: zijn achterneef Jean Bros, afkomstig van het dorp Progiés (Saint-Santin-Cantales) overleed in 1795 te Brugge (West-Vlaanderen). Jacobus Vabré, afkomstig uit Arnac (5 km van Saint-Santin-Cantales), huwde in 1747 te Chimay (Henegouwen). Een sprekender voorbeeld is de bekende violist-orkestleider André Rieu wiens over-over-over-grootvader vanuit Saint-Rouffy naar het Nederlandse Haarlem trok om daar te huwen met Helène Four - aldaar geboren - maar haar vader was een generatie eerder - ook al vanuit Saint-Santin-Cantales - naar Nederland getrokken.
Feit is wel dat de persoon die we nu kennen onder de naam Gérard Bavré en erkennen als de "stamvader" van de verspreiding van de naam Bavré in België vanaf het einde van de 18de eeuw, geboren is als Géraud Vabré op 1 juli 1744 als zevende kind van Jean Vabré en Catherine Vabre, in het dorpje St-Rouffy, dorp dat deel uitmaakt van de parochie Saint-Santin-Cantalès (in het huidige departement Cantal).
Het is heel erg aannemelijk en zelfs waarschijnlijk, dat hij de trip heen en weer tussen de Auvergne en Vlaanderen minstens een aantal jaren heeft gedaan, vooraleer te huwen in Zottegem en zich te vestigen in Sint-Lievens-Houtem.
In die verschillende periodes in Vlaanderen heeft hij wellicht toch een mondvol "Vlaams" geleerd; het lijkt me ongeloofwaardig dat hij zonder enige mogelijkheid tot iet of wat verstaanbare communicatie, zijn toekomstige Livina het hof kon hebben gemaakt en haar (en de toestemming van haar vader) ten huwelijk zou hebben gevraagd.
Hoe weten we dat Géraud Vabré één en dezelfde persoon is als Gérard Bavré die zich omstreeks 1770 vestigde en een gezin stichtte in het ruim 750 km verder gelegen Vlaamse Sint-Lievens-Houtem?
Het bewijs hiervoor is de huwelijksakte tussen hem en Livina Melckebeke op 18 oktober 1770 in Grotenberge (Zottegem).
De originele akte in de gemeentelijke archieven van Zottegem is spijtig genoeg onleesbaar geworden, maar ik ontdekte (mijn eeuwige dank hiervoor aan Ingrid De Moor) dat er een digitale, perfect leesbare versie op microfilm was gezet in de jaren 70 van vorige eeuw.
Hierin lezen we: "eodem die 18 octobris 1770 jugo contraxerunt factis tribus proclamanibus ordinadiis matrimonium Geeraert Vabré, filius Joannis et Catharina Vabre, orinadus ex Sinsante Decanteles in Gallia, et Livina Melckebeke ordinada ex hoc parochia".
Gallia is de Latijnse naam van het toemalige Franse Rijk (La Gaule > Gallië)
Sinsante Decanteles is de Latijnse naam van de parochie Saint-Santin-Cantales is het departement Cantal (departementen zijn een uitvinding van de Franse Republiek en bestond dus als dusdanig nog niet in 1770), in de regio Haut-Auvergne.
De Auvergne dankt haar naam aan één van de 54 Gallische stammen die tussen de 7de en de 1ste eeuw voor Christus Gallië bevolkten. Les Avernes (Averni in het Latijn) waren gevestigd in de streek die we nu als de Auvergne kennen.
Zie: https://fr.wikipedia.org/wiki/Arvernes
Er ging toen nog een lichtje branden: in de doopakte van zijn zoon Petrus had ik 2 jaar geleden al een eerste verwijzing gevonden naar de afkomst van Gérard Bavré: "23 septembris 1779 baptisatus est Petrus hoc circa horam quartam pomeridianam natus, filius legitimus Gerardi Bavré ex Averne et Livina van Melkebeke ex Grooteberge..."
Ik dacht al die tijd verkeerdelijk dat dit een verwijzing was naar het Frans dorpje Avernes in Val-d'Oise. Nu vallen alle puzzelstukjes naadloos in elkaar: "ex Averne" betekent "uit Auvergne"!
Er bleef dus enkel nog een tastbaar bewijs te vinden van het bestaan of de geboorte van Gérard Bavré in Saint-Santin-Cantales. Via de facebookgroep Généalogie, kreeg ik toegang tot de archieven van de parochie Saint-Santin en vrij vlug was het bingo!
Op 1 juli 1744 werd in het dorpje St-Rouffy het zevende kind van Joannis Vabré en Catharina Vabre gedoopt in de parochiekerk van Saint-Santin-Cantales; hij kreeg de naam Géraud Vabré.
Gérard Bavré en Géraud Vabré zijn ontegensprekelijk één en dezelfde persoon.
* * * * *
Ethymologisch gezien is de naam Vabré afgeleid van de Gallische term "wabero", wat een toponiem is voor "ravijn" of "ingesloten bergstroom (ruisseau caché)". De naam Vabre verwees dus oorspronkelijk naar de persoon die woonde in of dicht bij een ravijn of ingesloten bergstroom. Door de invloed van het Occitaans (Langue d'Oc) is dit geëvolueerd via Vabro naar Vabre (fonetisch "Vabré").
De naam Vabre/Vabré komt het meest voor in de departementen Tarn en Aveyron (Regio Midi-Pyrénées), met uitlopers in noordwestelijke richting tot Lot en Cantal (Regio Auvergne).
Er bestaat een dorp genaamd Vabre in de Tarn, op een 30-tal km van Castre, effectif aan een kleine rivier - Le Gijou - waar de ruissau de Vabrés in uitmondt. Zeer waarschijnlijk moeten de vroegste wortels van onze familienaam dus hier vandaan komen.
Hoe werd Vabré dan Bavré ?
Uiteraard is er vooreerst het evident verschil tussen het "Frans" uit de geboortestreek van Géraud, de Cantal, en het "Nederlands" uit de streek van Zottegem. Beide talen beantwoorden niet aan een algemene standaard (zoals we nu bijvoorbeeld kunnen verwijzen naar het ABN).
Veel meer dan nu hadden talen vroeger zeer sterke plaatselijke varianten of dialecten. In het grootste deel van de Auvergne sprak men "auvernhat", een dialect dat sterk verwant is met de Langue d'Oc. Echter in de streek van Aurillac (waaronder Saint-Santin-Cantalès), werd een distincte variante dialect gesproken: le dialecte carladézien.
Vanuit het oogpunt van vocabularium is er uiteraard geen enkele wederzijdse referentie mogelijk tussen een dialect uit het Franse Centraal Massief en deze uit de Zottegemse Vlaamse Ardennen. De opname van Franse termen in het Nederlands gebeurde pas vanaf de 19de eeuw.
Daarnaast zijn er uiteraard ook de fonetische aspecten van beide talen: de open eindklanken van het carladzien (onder sterke invloed van het Latijn, het Italiaans en het Spaans) tegenover de tweeklanken midden in het woord van het Oost-Vlaams dialect (oorspronkelijk sterk verwant aan het West-Vlaams, maar vanaf de 16de eeuw steeds meer onder invloed van het Brabants).
Ten slotte, maar niet het minst belangrijke factor: onze voorouders waren - zeker in de 18de eeuw - voor het merendeel ongeletterde mensen. Op geen enkele van de negen aktes waarin Gérard Bavré rechtstreeks tussenkwam, is zijn handtekening terug te vinden. We mogen daaruit dus gerust besluiten dat hij noch kon schrijven, noch lezen. Concreet betekent het dat de plaatselijke Vlaamse pastoor of ambtenaar van Burgelijke Stand bij het noteren van namen van personen en plaatsen, alleen beroep kon doen op wat hij fonetisch kon ontcijferen uit de informatie die hij mondeling verkreeg.
Voor de invoering van de registers van de burgerlijke stand met de Franse Revolutie bestond er geen "wettelijke" familienaam. De schrijfwijze gebeurde dan volgens de regionale klanktoon.
Uit het overzicht van alle akten hieronder, zien we hoe de naam Géraud Vabré evolueerde naar Gérard Bavré:
Naam Voornaam Datum Taal Bron
Vabré Geraud 01/07/1744 FR Doopakte - St-Rouffy, Saint-Santin-Cantalès, Auvergne, France
Vabré Geeraert 18/10/1770 LT Huwelijksakte - Grotenberge, Oost-Vlaanderen, België
Bavre Gerardi 28/12/1771 LT Doopakte - zoon Petrus Josephus - St-Lievens-Houtem, Oost-Vlaanderen, België
Bauvre Gerardi 27/07/1774 LT Doopakte - zoon Petrus Franciscus - St-Lievens-Houtem, Oost-Vlaanderen, België
Bavre Gerardi 26/09/1777 LT Doopakte - zoon Joannes Baptista - St-Lievens-Houtem, Oost-Vlaanderen, België
Bavré Gerardi 23/09/1779 LT Doopakte - zoon Petrus - St-Lievens-Houtem, Oost-Vlaanderen, België
Bavre Gerardi 01/09/1782 LT Doopakte - dochter Joanna Catharina - St-Lievens-Houtem, Oost-Vlaanderen, België
Vabre Geeraerdt 08/07/1785 NL Doopakte - zoon Cornelius - St-Lievens-Houtem, Oost-Vlaanderen, België
Bauvré Geeraert 27/04/1787 NL Overlijdensakte - zoon Cornelius - St-Lievens-Houtem, Oost-Vlaanderen, België
Bauvre Geeraert 19/11/1788 NL Doopakte - zoon Livinus - St-Lievens-Houtem, Oost-Vlaanderen, België
Bavré Gerardus 04/12/1794 NL Overlijdensakte - St-Lievens-Houtem, Oost-Vlaanderen, België
Bavré Gerardus 31/05/1826 NL Overlijdensakte - zoon Livinus - St-Lievens-Houtem, Oost-Vlaanderen, België
Bavré Gerard 05/04/1833 NL Overlijdensakte - zoon Petrus - St-Lievens-Houtem, Oost-Vlaanderen, België
Bavré Geraerd 03/12/1838 NL Overlijdensakte - zoon Petrus Franciscus - St-Lievens-Houtem, Oost-Vlaanderen
Bavré Gerard 11/03/1840 NL Overlijdensakte - zoon Joanna Catharina - St-Lievens-Houtem, Oost-Vlaanderen,
Opvallend is dat zijn originele familienaam op zijn huwelijksakte nog correct wordt vermeld (zijn voornaam was echter al "vervlaamsd" tot Geeraert).
Reeds bij de doopakte van zijn eerste zoon, Petrus Josephus, zien we een omkering van de V en de B.
Pas bij de doop van zijn zoon Petrus in 1779, wordt de naam Bavré voor de eerste maal met deze schrijfwijze gebruikt. Die omkering herhaalt zich tot de doopakte in 1785 van zijn zoon Cornelius. In die akte wordt opnieuw - maar voor de laatste keer - de naam Vabre gebruikt. Twee jaar later, Cornelius stierf in 1787, worden de V en de B opnieuw omgewisseld.
De enige logische verklaring die ik kan bedenken is de volgende: het huwelijk vond plaats in Grotenberge (Zottegem) en werd voltrokken door pastoor J. De Meyer, die nog de oorspronkelijke naam Vabré gebruikt. Het koppel vestigt zich dan in Sint-Lievens-Houtem, waar ze in 1771 hun eerste zoon laten dopen door pastoor De Bruyn.
Welke ook de reden is (Heeft hij het slecht verstaan? Heeft Gérard het anders uitgesproken in zijn carladézien? - denk maar aan het Spaans, waarin de V aan het begin van een woord als een B wordt uitgesproken), pastoor De Bruyn is het die er voor zorgt dat de omkering van de letter V en B gebeurt en dat Vabré omgevormd wordt tot Bavre. Pastoor De Bruyn voltrekt alle volgende dopen, maar deze van Cornelius niet: deze wordt voltrokken door vicaris A. Van Havermaet, die de oorspronkelijk naam fonetisch wel correct verstaat en opnieuw Vabre gebruikt.
Bij het overlijden van Cornelius twee jaar later, is het opnieuw pastoor De Bruyn, die ondertussen de familie "kent" onder de naam Bavré.
Vanaf de Franse Republiek (omstreek 1792) worden akten van Burgerlijke Stand (geboorten, huwelijken, overlijden) opgesteld, met een veel striktere discipline en wordt de naam Bavré systematisch in deze schrijfwijze gebruikt.
Ik besef dat voorgaande uitleg slechts één mogelijk verklaring is, gebaseerd op een aantal niet te verifiëren interpretaties.
Toch is het wel ergens leuk te bedenken dat mochten Géraud en Livina in Grotenberge gebleven zijn of indien pastoor De Bruyn van Sint-Lievens-Hautem wat beter had geluisterd, ik hier nu zou rondlopen met de naam Yves Vabré ipv Yves Bavré ;-)
