Inleiding
Helemaal in het uiterste zuiden van Afrika vinden we Zuid-Afrika terug. Cape Town is het kloppend hart, het wijncentrum van het land. Hier lopen de twee grote Oceanen (Atlantische en Indische) in elkaar en vinden we de Tafelberg terug. Zuid-Afrika staat tevens voor een mix van de Europese en de Afrikaanse cultuur wat zorgt voor een rijke en kleurrijke geschiedenis en een goed gevuld palet van smaken.
Geschiedenis
Hoewel aangenomen wordt dat Zuid-Afrika reeds een 7000 jaren geleden aan wijnbouw deed is het ontegensprekelijk Jan Van Riebeeck die de grondlegger is van de wijnbouw in Zuid-Afrika. In 1656 plantte hij als Gouverneur van de Kaap de eerste druivenstokken in de tuin van de Oost-Indische Compagnie dewelke was opgericht als tussenhaven waar de zeelieden van de handelsvloot proviand konden inslaan op hun reizen naar India en omliggende landen.
Een paar jaar later (2 februari 1659) wordt de eerste wijn gemaakt van de aangeplante druivenstokken. De eerste kwaliteitswijnen kwamen aan de oppervlakte vanaf 1679 toen Jan Van Riebeeck werd opgevolgd door Simon van de Stel. Hij plantte als eerste wijngaarden in Constantia en produceerde er zoete wijnen die naam en faam vergaarden.
Door de komst van de Franse hugenoten eind van de 17e eeuw komt er ook de nodige kennis van wijnbouw Zuid-Afrika binnen en gaat de ontwikkeling van de wijnbouw veel sneller. De Fransen hadden dan wel hun kennis meegebracht maar de financiële middelen om wijnen van hoge kwaliteit te fabriceren ontbraken zodat de 18e eeuw gekend staat als een moeilijke periode. Zo was er in deze tijd een tekort aan houten kwaliteitsvaten en werden voor het bewaren van wijn onder andere vaten gebruikt die daarvoor dienst hadden gedaan om vlees te pekelen. Enkel de zoete wijn uit Constantia bleef zeer gegeerd.
Begin van de 19e eeuw kende Zuid-Afrika de bezetting van de Engelsen waardoor de wijnbouw een nieuwe afzetmarkt vond en er een enorme bloei van de wijnbouw ontstond. Deze bloei kende dan ook een abrupt einde bij de verdwijning van de Engelsen uit Zuid-Afrika.
Bovenop deze slechte tijden kwam op het einde van de 19e eeuw, in 1886, de gevreesde phylloxera plaag waarbij deze druifluis alle wijnstokken verwoestte. Ook de boerenoorlog van 1899 zorgde ervoor dat de wijnbouw niet uitgebouwd kon worden.
In de 20e eeuw komt er opnieuw schot in de Zuid-Afrikaanse wijnbouw. Er werden vooreerst geënte stokken uit Amerika gehaald. Dit zorgde in een beginfase wel voor enorme overschotten die er voor zorgden dat in 1918 de regering de beslissing nam om de Ko-operatieve Wijnbouwers Vereniging (KWV) op te richten als regelgevend orgaan. Zij zorgden voor een stabilisatie van de wijnprijzen en riepen een halt aan de steeds dalende kwaliteit en overproductie.
Later in 1925 kende Zuid-Afrika een hoogtepunt in de wijngeschiedenis. Professor Abraham Izak Perold kruist de druiven pinot noir en cinsaut (toen hermitage genoemd) en de pinotage was geboren. Het typisch Zuid-Afrikaanse druivenras.
De bekendheid en kwaliteit van de Zuid-Afrikaanse wijnen kende, de apartheid ten spijt, een gestage groei in de 20e eeuw. Zo ontstaat in 1973 de eerste wijnroute "de Stellendosch Wine Route" en is er in datzelfde jaar de invoering van de gecontroleerde herkomstbenaming "Wine of Origin" door middel van een garantiezegel op de fles aan te brengen.
Door de opheffing van de apartheid komen er nieuwe impulsen voor extra investeringen in de wijnbouw. Er volgt een nieuwe revolutie door modernisering met onder andere betere fusten en nieuw plantmateriaal.
De wijnbouw
Lange tijd was de Zuid-Afrikaanse wijnbouw niet gehouden aan een regelgeving of wet die beperkingen oplegde aan de wijnbouwers en die voor een eigenheid van de wijnen zorgde. Hieraan kwam in 1973 een einde door de oprichting van "Wine of Origin'. Deze wijnwetgeving werd in het leven geroepen ter verbetering van de kwaliteit en eenheid binnen de Zuid-Afrikaanse wijnen. Zo werd er onder andere rekening gehouden met de Europese wetgeving omwille van de veelvoudige export richting Europa en werden er basisregels vastgelegd waaraan de wineries zich te houden hebben.
De controlerende taak over de Wine of Origin wordt uitgevoerd door de Wine & Spirit Board. De leden hiervan worden aangeduid door het ministerie van landbouw.
Enkele belangrijke bepalingen van de Wine of Origin zijn:
Indien de naam van de druif vermeldt wordt op het label dan moet minstens 75% van de wijn afkomstig zijn van dat druivenras. Voor de export naar een Europees land moet dit voor minstens 85% zo zijn.
Indien het oogstjaar wordt vermeld dan moet minstens 75% van de wijn afkomstig zijn van dat wijnjaar. Voor wijnen die worden geëxporteerd naar Europa is dit 85%. Alle kwaliteitswijnen vermelden trouwens een oogstjaar op het label.
De consument krijgt een garantie van juistheid van het label door een gecertificeerde zegel. Deze zegel geeft een absolute garantie dat alle informatie op het label correct is en dat de wijn van goede kwaliteit was bij de controle. Elke wijn die deze zegel krijgt is gecontroleerd op druivensoort, jaartal en herkomst. Ook worden de wijnen door een panel geproefd op onaanvaardbare fouten en worden de wijnen chemisch geanalyseerd. Indien de wijn wordt goedgekeurd krijgt hij een zegel. Elke zegel heeft een uniek nummer dat toelaat om de volledige weg die de wijn heeft afgelegd terug te vinden.
De wijnregio's
De indeling van de wijnregio's in Zuid-Afrika is wel verschillend van de ons meer herkenbare AOC gebieden in bijvoorbeeld Frankrijk. In Zuid-Afrika spreekt men in de eerste plaats over een herkomstplaats. Een herkomstplaats kan eender welk afgebakend gebied zijn (van een domein tot een hele regio). Er worden vier mogelijke herkomstbenamingen erkend.
Ten eerste hebben we een "estate". Dit is de kleinste herkomstplaats. De wijnen hiervan worden aangegeven met de benaming "estate wine". Voorwaarde is uiteraard dat de wijn van één estate moet komen met een eigen productie en eigen wijngaarden. ter vergelijking met Frankrijk bijvoorbeeld AOC Margaux.
Een tweede herkomstplaats in een "ward". Een ward is een verzameling van een antal verschillende domeinen en is meestal onderdeel van een district. Bij het vastleggen van de wards is men uitgegaan van strenge eisen aangaande bodem, klimaat en ecologische factoren om zo te komen tot wijnen met een uitzonderlijk karakter. Voorbeelden van wards zijn Constantia en Franschhoek. Ter vergelijking met Frankrijk bijvoorbeeld Haut-Médoc.
Een "district" is een derde herkomstplaats. Voor een district gelden dezelfde criteria als deze voor een ward maar het gebied is veel groter wat leidt tot een grotere diversiteit. Voorbeelden van een district zijn Stellenbosch, Paarl en Robertson. Ter vergelijking met Frankrijk bijvoorbeeld Médoc.
Tenslotte is een "region" een vierde en laatste herkomstbenaming, zoals bijvoorbeeld Coastal Region. Een region is een combinatie van districten of delen van districten. Dit geeft de producent de mogelijkheid om wijnen te maken van druiven die afkomstig zijn uit verschillende districten en zo toch een herkomstbenaming mee te geven. Ter vergelijking met Frankrijk bijvoorbeeld Bordeaux.
Een overzicht van de indeling van de wijngebieden:
Region
District
Ward
Breederivier Vallei
Worchester
Nuy
Goudini
Slanghoek
Scherpenheuvel
Aan-de-Doorns
Robertson
McGregor
Klaasvoogds
Vinkrivier
Eilandia
Boesmansrivier
Agterkliphoogte
Le Chasseur
Hoopsrivier
Bonnievale
Swellendam
Buffeljags
Coastal Region
Tullbagh
Paarl
Wellington
Franschhoek
Swartland
Riebeekberg
Groenkloof
Durbanville
Constantia
Stellenbosch
Simonsberg
Jonkershoek
Klein Karoo
Montagu
Tradouw
Olifantsrivier
Spuitdrift
Koekenaap
Lutzville Vallei
Vredendal
Piketberg
Cederberg
Oranjerivier
Overberg
Walker Bay
Elgin
Andalusia
Douglas
Ruiterbosch
Terroir & Klimaat
Zuid-Afrika heeft een mild mediteraan klimaat. Ook al staat de zon een ganse zomer aan de hemel dan nog zorgt een koele bries van de Atlantische en Indische Oceaan 's middags en 's avonds voor een afgekoelde bodem en voor gemiddelde temperaturen.
Het merendeel van de wijngaarden (80%) ligt in de Western Cape, dit is de meest zuidelijke provincie. Deze kuststrook heeft een jaarlijkse regenval van 450 tot 800 millimeter, die vooral tussen mei en augustus valt. In Constantia, ten zuiden van Kaapstad bereikt de neerslag gemiddeld 1000 millmeter.
Kunstmatige irrigatie is voor de meeste wijnproducenten aanbevolen willen ze door de droge periode (van november tot maart) heen komen. Uitzondering hierop zijn de wineries uit Constantia.
De gebieden Worchester, Robertson en Tulbagh zijn ver van de kust gelegen. Hier is het klimaat droog en heet en is er weinig afkoeling. De neerslag bedraagt hier gemiddeld slechts 250 millimeter per jaar. Zonder irrigatie is in deze gebieden geen wijnbouw mogelijk. Zelfs met irrigatie blijft het er moeilijk om elegante wijnen te produceren.
Met warme zomers en milde winters komt vorst zelden voor in Zuid-Afrika.
De klimaten kunnen echter per streek verschillend zijn door de nabijheid van de bergen of de zee. Het meest geeschikte klimaat voor het produceren van elegante wijnen vinden we bijvoorbeeld terug in Elgin waar de warme lucht tegen het gebergte ketst, vervolgens opstijgt en condenseert in koudere bovenlucht. Hierdoor ontstaat er een wolkendek in de namiddag, dat zorgt voor de daling van de temperaturen.
Belangrijk om weten is da de seizoenen in Zuid-Afrika anders zijn dan bij ons. Dit betekent dat de oogst start einde januari en kan duren tot in april.
Lente (september tot november)
Zomer (december tot februari)
Herft (maart tot mei)
Winter (juni tot augustus)
Druivensoorten
Een 70-tal druivensoorten zijn toegelaten volgens de Wine of Origin wetgeving. De naam van de druif mag vermeld worden op het label als er minstens 75% van de wijn afkomstig is van die soort. Voor de export naar een Europees land moet dit minstens 85% zijn.
De witte wijnen domineerden steeds in Zuid-Afrika. Ongeveer 55% van de wijngaarden zijn dan ook aangeplant met witte druivensoorten. de laatste jaren is er echter een ommezwaai merkbaar. Geleidelijk aan worden de witte druivensoorten vervangen door edele rode rassen zoals cabernet sauvignon en shiraz. Momenteel vinden we dus vele jonge wijnstokken terug op de Zuid-Afrikaanse wijngaarden en kunnen we stellen dat er nog een potentieel schuil gaat in de wijnbouw.
De belangrijkste druivenrassen voor de rode wijnen zijn cabernet sauvignon, pinotage (dewelke hét Zuid-Afrikaanse druivenras is) en merlot. Daarnaast is ook shiraz aan een sterke opmars bezig.
De belangrijkste druivenrassen voor de witte wijnen zijn chenin blanc (lokaal ook steen genoemd), chardonnay en sauvignon blanc.
