'Gembloux' dicht het gat in de muur van het collectieve vergeten door Jan De Smet

Theater Brussel

Van onze medewerker

Jan De Smet

Sommige feiten worden gemakkelijkheidshalve onder de mat van de officiële geschiedschrijving geveegd. Dat is zeker het geval voor de 223.000 Maghrebijnen die via het Franse leger tijdens in de Tweede Wereldoorlog in de strijd werden geworpen. Wat evenmin op officiële herdenkingen ter sprake komt, is dat een 77.000-tal van hen uit Marokko kwamen.
Met de officiële herdenking van de veertigjarige verjaardag van het Belgisch-Marokkaanse immigratieverdrag worden die minder bekende feiten uit de annalen opgediept.
Wat blijkt: de slag bij Gembloux op 14 mei 1940 was een bloedbad voor de Marokkaanse tirailleurs.

Het is verrassend en verdienstelijk als theatermakers de weg van de voorspelbaarheid niet inslaan. Met een voorstelling als Gembloux is dat niet vanzelfsprekend. Ben Hamidou en Sam Touzani blijven op hun zoektocht naar vergeten soldaten ver uit de buurt van een kroniek van een aangekondigde geschiedenisles.
De twee jonge Brusselaars van Marokkaanse origine leveren naast een heldere voorstelling ook nog uiterst genietbaar theater af.

Het speelvlak is helemaal leeg, op twee massieve imitatiebetonnen wanden na, waarop de Nederlandsesimultaanvertaling van de Frans gesproken tekst wordt geprojecteerd. De toon is gauw gezet. Geen bedrukte gezichten, geen revanchisme, geen Calimero's op scène, maar twee gekscherende spring-in-'t-velds die het decor bekloppen ("c'est pas du bidon") en voor een keer op een andere manier de kranten willen halen dan met 'jonge Marokkaan steelt handtas'.

Wat ze spelen, zijn de verhalen van de chibani (ouderlingen), die ze verdicht hebben in één protagonist. De arme boerenzoon Mokhtar vertrekt naar de stad en laat zich door zijn lepe oom, de Caïd (wijkoverste), inlijven bij het Franse leger om de schulden van zijn ouders af te lossen. Een met roem overladen terugkeer zal misschien een huwelijk met de rijke koopmansdochter niet meer in de weg staan. In het opleidingskamp ontmoet hij Sidi, een jongen uit zijn dorp.
Als ze vanuit Marseille met beestenwagens naar de frontlinie worden afgevoerd, verbazen ze zich erover waarom die Europeanen toch vechten. Land groener dan dit hebben ze in nog geen enkele oase gezien.
Na de lijf-aan-lijfgevechten in Gembloux volgt het krijgsgevangenkamp, maar Mokhtar ontsnapt en vecht verder in Sicilië.
Bij zijn terugkeer in zijn geboortedorp huwt hij Fatima, de dochter van zijn gevallen wapenbroeder Sidi. Zij krijgt de heilige opdracht om de hidden history te schrijven.

Anders dan dit miserabele verhaal laat vermoeden, is Gembloux een uiterst onderhoudende en zelfs vermakelijke voorstelling. Dat is te danken aan de manier waarop Hamoudi en Touzani hun tekst brengen. Om te beginnen zijn ze sublieme vertellers die hun récit tot in de puntjes gedramatiseerd hebben.
Hun spel wisselt tussen badinerend-ironiserend en ernst en ze bedienen zich van een minimalistische theatertaal die zich concentreert op de vele rollenwissels. Daarbij hanteren ze de meest diverse taalregisters. Het Frans wordt accentloos of met een dik aangezet Arabisch accent uitgesproken, het Belgisch-Frans geridiculiseerd en de heroïsche ondertoon van de Belgavox-nieuwslezer geïmiteerd.

Bovenal valt deze voorstelling op door haar evenwichtige en serene benadering van het onderwerp. Er wordt een statement gemaakt tegen elke oorlog en de eigen gemeenschap wordt niet gespaard. Meteen is duidelijk dat zowel de plaatselijke leiders als de koloniale heren goed garen sponnen op de rug van arme sloebers.
Het ontroerendste moment had plaats na afloop, toen twee oud-tirailleurs, Si Abdelslam Tribak en Si Mohamed Michti, voor het voetlicht traden en minzaam verslag deden van hun ervaringen. Een van de mannen was door zijn ouders naar de markt gestuurd om lampolie en door een Franse sergeant in een legervrachtwagen geduwd. Omdat hij pas zeventien was, werd zijn geboortebewijs nadien vervalst.
Voor diensten bewezen aan het vaderland ontvangen de heren maandelijks een pensioen van 66 euro en een halfjaarlijkse bonus van 24 euro.

WAT Gembloux WIE tekst: collectief Ben Hamidou, Nacer Nafti, Gennaro Pitisci, Sam Touzani.

Regie: Gennaro Pitisci

Een evenwichtige en serene benadering van het onderwerp