Bronvermelding:

Nauwelaerts, L. ( 2014 – 2015). Tijd maken voor verdriet. Kleuters en ik, jrg. 31/2, 28 – 31.  

Korte inhoud:

Lenny Nauwelaerts in een kleuterjuf in kleuterschool ‘De puzzel’ in Haacht. Ze geeft les in de tweede kleuterklas.  Onverwacht krijgt ze het nieuws dat één van haar kleuters ernstig ziek is. Met de hele klas hopen en wachten ze tot Fran weer terug komt naar de klas. Maar heel onverwacht kreeg ze het nieuws dat Fran overleden was. Ze moest niet alleen leren omgaan met haar eigen gevoelens maar ook de kleuters stelde vragen, hadden moeite met hun gevoelens,…

Voor Lenny was het een zware periode maar het einde van het schooljaar was in zicht en ze had tijd nodig om dit te verwerken. Maar vanaf september had Lenny, Pieter in de klas, de broer van Fran. Lenny bleef een tijdje weg van school en ging in therapie. Hier ontdekte ze dat ze te veel angst had om zich te binden met de nieuwe kleuters. Bang om weer iemand die ze liefheeft te verliezen. Lenny leert hiermee omgaan en neemt toch alle moed bij elkaar om weer naar haar klas te gaan. De ex-kleuters (klasgenootjes van Fran) snapte heel goed waarom Juf Lenny zolang was weggebleven en gaven haar een knuffel. Lenny vond het zeer belangrijk om veel met haar kleuters en ex-kleuters te praten of gewoon even samen te zijn. Pieter, de broer van Fran, mocht enkele foto’s meebrengen naar de klas en deze werden omhoog gehangen in de boekenhoek. Zo kon iedereen die dat wou altijd even bij Fran zijn. Pieter had hier heel veel aan. Ook op momenten dat hij aangaf dat hij even over Fran wou praten of voor Fran wou knutselen greep juf Lenny deze kans en werkten ze hier meestal samen als klasgroep aan.

Juf Lenny had ook een herdenkingsplantje voor Fran gepland en samen stuurden ze ook zeepbellenpost. Zo konden ze als (ex-)klasgroep, samen met juf Lenny even naar Fran gaan. Soms praatten ze over Fran maar soms hadden ze ook genoeg aan het samen ‘stil zijn’.

Onthouden:

Na het lezen van dit artikel was ik enorm emotioneel. Ik bleef maar denken aan het feit dat mij dit even goed kan overkomen later als juf. Uit de grond van mijn hart hoop ik dan ook dat ik zoiets verschrikkelijk nooit hoef mee te maken. Maar ik hoop ook dat als ik dit meemaak ik evengoed reageer als juf Lenny. Ik ben ervan overtuigd dat het heel normaal is dat zij er even tussenuit moest en dat dit een situatie is waarmee je het zelf heel moeilijk hebt, zeker als je dan het jaar nadien ook nog de broer in de klas hebt. Dit maakt het zwaar omdat je nog steeds in dit verwerkingsproces zit maar maakt het misschien ook mogelijk om op een rustige manier afscheid te nemen. Je bent er in elk geval zeker van dat je niet de enige in de klas bent met deze gevoelens. Ik denk dat die verwerkingsmomenten die Lenny beschrijft in haar artikel wel zeer belangrijk zijn, zowel voor de kinderen als voor jezelf maar ook voor je ex-kleuters. En dit artikel heeft mij er ook van overtuigd dat je niet altijd moet praten met de kleuters maar dit ook op andere manieren kan aanbrengen in de klas.

Bijlagen:
Afscheid van opa en van Stefanie 01.pdf (626.5 KB)   
Afscheid van opa en van Stefanie 02.pdf (608.3 KB)   
Tijd maken voor verdriet - Lenny Nauwelaerts 1.pdf (477.7 KB)   
Tijd maken voor verdriet - Lenny Nauwelaerts 2.pdf (591.7 KB)   
Tijd maken voor verdriet - Lenny Nauwelaerts 3.pdf (567.6 KB)   
Tijd maken voor verdriet - Lenny Nauwelaerts 4.pdf (1.1 MB)   

Verplichte bron 1: Standpunt van 4 Vlaams politieke partijen ivm. multiculturaliteit en/of de plaats van religie in het onderwijs.

 N-VA:
De N-VA zet in op de talenkennis van de Vlaamse leerlingen.
Te beginnen met het Nederlands, zeker nu meer en meer leerlingen thuis een andere taal spreken.
Ook voor vreemde talen moet de lat hoger liggen. Want naast een diploma is talenkennis de beste garantie op een mooie toekomst.

CD&V:
Geen algemeen verbod op religieuze kentekenen. Dit verbod gaat vele te ver en gaat jongeren beperken in hun schoolkeuze. Het gaat niet enkel om moslimmeisjes die een hoofddoek willen dragen. Ook in de Sikhgemeenschap blijkt dat hun kinderen door het algemene verbod vaak niet meer de opleiding van hun keuze kunnen volgen, zeker niet op een redelijke afstand van huis.
Het inrichten van neutraal onderwijs – waar leerlingen van alle levensbeschouwingen welkom zijn –is toch een grondwettelijke opdracht van het gemeenschapsonderwijs?
Tussen een algemeen verbod en nooit een verbod zijn er veel schakeringen. Onze samenleving heeft er alle belang bij om hier op een genuanceerde manier mee om te gaan. Een algemeen verbod kan nooit recht doen aan de fundamentele vrijheid en aan de concrete situatie en context.  Wat in de ene stad of de ene school aan de orde is, is niet noodzakelijk in een andere stad of school relevant.

Open vld:
Onze scholen zijn bij uitstek de plaats om democratische waarden en vrijheden uit de dragen. Op de schoolbanken moeten jongeren kennis kunnen maken met de verschillende erkende godsdiensten en levensbeschouwingen. Niet op een theoretische en abstracte, maar actuele manier die rekening houdt met hun concrete leefsituatie.

SP.A:
Scheiding van moskee en staat
De SPA.A wordt verscheurd door een ideologische breuklijn. De breuklijn gaat over
1. Ons sociaal model
2. De scheiding tussen kerk / moskee en staat.
Wil SP.A zich ontwerpen als de passionara van het klassieke ‘multiculturalisme’ (de massale aanwezigheid van de hoofddoek op school moet kunnen, gescheiden zwemmen moet kunnen als een ‘opstap’ naar maatschappelijke participatie, …) Of blijft de SP.A pal staan voor de scheiding tussen kerk / moskee en onze instelling? De PS in Frankrijk heeft, onder leiding van de nieuwe premier, recent alvast een duidelijke keuze gemaakt: voor een flinkse aanpak en voor een strikte handhaving van de scheiding tussen kerk/ moskee en staat.

03-04-2015 om 00:00 geschreven door Lotte Janssens  

Stap 2: Eigen standpunt

Voor het jonge kind is de juf/meester een superheld. Zij weten alles en kunnen alles, dat is toch wat zij denken. Voor de opvoeder in kwestie is dit niet altijd zo gemakkelijk om deze gedachte te vervullen. Ik ben ervan overtuigd dat kleuterjuffen en meesters een belangrijke rol spelen in het verwerkingsproces bij een sterfgeval. Kleuters uiten hun ervaringen vaak in hun rollenspel en tonen zo hun diepste gevoelens. Ik denk dat de kleuters zeker alle steun kunnen gebruiken maar dat er in de klas niet de nadruk op gelegd moet worden. Kinderen hebben nood aan iemand die achter hen staat en hen opvangt als het even niet meer gaat. Ik ben van mening dat je zeker klassikaal hier even over kan praten maar dat niet alles hierover hoeft te gaan. Je kan met het kind even alleen zijn en het kind iets aanbieden dat hij/zij op dat moment nodig heeft. Ik denk wel dat je als juf dit thema heel even kan aanhalen zonder aanleiding. Dat het belangrijk is dat de kleuters wel eens even in aanraking komen met dit onderwerp al is het via een verhaal, een filmpje,… Ik denk dat dit onderwerp bij kinderen op z’n minst even moet worden aangehaald.

26-02-2015 om 21:22 geschreven door Lotte Janssens  

Stap 3: 3 concrete leervragen

Vraag 1: Hoe kan ik (als juf) een kind helpen bij de verwerking van ‘het afscheid’?

Vraag 2: Hoe begeleidt ik kinderen die door hun geloof(Islam en hindoeïsme) dit op een andere manier beleven?

Vraag 3: Mag ik kinderen, zonder aanleiding, al eens in contact brengen met de dood, afscheid nemen,…?

26-02-2015 om 00:00 geschreven door Lotte Janssens  

1.  Keuzeartikel

“Waar is opa nu?”

“Wij hadden het al lang zien aankomen. Maar voor Jo (9) was het een grote schok toen opa stierf. Ze heeft dagen gehuild en vroeg zich af waar ze nu op woensdagnamiddag naartoe moest. Ze blijft nu vragen stellen. Of ik ook ga sterven en wat er dan met haar moet gebeuren.” (Elise, moeder)

Wat is verdriet?

Slechte cijfers op een test, een knuffel die stuk is, afscheid nemen van die superjuf, een klasgenootje verongelukt, een dode poes… Elke dag heeft zijn portie verdriet. Maar het ene verdriet is het andere niet. Als je iemand (of iets) kwijtraakt die je dierbaar is, spreken we van rouw. Dat kan dus evengoed bij een scheiding of verhuizing. Deze bijdrage gaat vooral over verdriet na een overlijden.

Hoe ervaren kinderen de dood?

Kinderen tot drie jaar voelen duidelijk dat er iets mis is, maar kunnen dat niet verwoorden. Sommigen huilen, anderen worden uitbundig, nog anderen trekken zich terug. Het is voor ouders moeilijk om uit te leggen dat dood zijn iets anders is dan slapen of op reis gaan.

Drie- tot vijfjarigen zijn duidelijk ontredderd. Ze beseffen het verlies wel, maar denken nog altijd dat de dood iets tijdelijks is. Als de overledene niet terugkomt, kan woede een manier van rouwen zijn. ‘Voor altijd’ en ‘nooit meer’ zijn woorden die de kinderen moeilijk kunnen vatten. Ze hebben meer dan ooit nood aan een vertrouwde omgeving en een vast ritme.

Zes- tot negenjarigen beseffen stilaan dat de dood onomkeerbaar is en dat ze zelf ook kunnen doodgaan. Ze kunnen zich daardoor onveilig voelen. Deze kinderen zijn nog sterk afhankelijk van hun omgeving. Laat ze voelen dat je nabij bent.

Tien- tot twaalfjarigen willen vaak bij het stervensproces en de begrafenis zijn. Soms beschermen ze anderen en onderdrukken ze hun eigen pijn en verdriet. Tieners hebben vaak hulp nodig om hun gevoelens te uiten.

Dertien- tot achttienjarigen willen het liefst zelfstandig leven maar zoeken tegelijkertijd veiligheid en bescherming. Ze praten niet gemakkelijk over hun gevoelens met een volwassene. Wel met hun vrienden. Maar die weten ook niet altijd hoe je met iemands verdriet kan omgaan.

Hoe vertel je slecht nieuws?

Hoe vertel je dat opa overleden is, dat je gaat scheiden

• Neem de kinderen dicht bij je. Toon ze ook dat je ze niet alleen laat. Maak er een samen-moment van.
• Zoek een aanknopingspunt voor kinderen: “Je weet dat papa en ik vaak ruzie hebben”, “Je weet dat oma de voorbije maanden zo moe was…”
• Wees duidelijk, zorg dat het bericht overkomt (“Vanmorgen heeft hij een ongeluk gehad, hij was onmiddellijk dood”). Gebruik geen ingewikkelde zinnen, hou het helder en duidelijk.
• Je mag gerust je tranen laten zien. Kinderen mogen zien dat jij het ook moeilijk hebt. Als je er maar voor zorgt dat je jezelf en de situatie onder controle hebt.
• Neem tijd om te luisteren naar de gevoelens van je kind(eren). Zeg ze dat je bij hen blijft en voor hen zal zorgen. Blijf ook letterlijk in de buurt. Laat ze voelen dat je van hen houdt.

Wat doe je zeker niet?

• Je kind het slechte nieuws zelf laten ontdekken.
• Er zo weinig mogelijk over vertellen (omdat je denkt dat het niet goed is voor hem).
• Het nieuws op een verzachtende manier brengen (“Het is het beste voor oma”).

Verdriet gaat niet vanzelf over: 4 TAKEN

Verdriet gaat niet vanzelf over. Een rouwproces is voor iedereen anders. Wie iemand of iets verliest, moet vier rouwtaken doorlopen:

TAAK 1: Het verlies onder ogen zien: kinderen die rouwen, hebben nood aan aandacht, liefde en veiligheid. Pas als ze zich veilig voelen, kunnen ze aanvaarden dat iemand die dood is niet zal terugkeren. Lok vragen uit en probeer duidelijk te antwoorden. Soms lijkt een kind op het eerste moment vooral bezorgd om zijn eigen gemak (“Wie brengt me nu naar de muziekschool?”) Het lijkt alsof het gevoelloos is, maar eigenlijk stelt het zijn rouwen uit tot het zich veilig genoeg voelt.

TAAK 2: De pijn van het verlies voelen: als je verdriet verdrukt (“Huil nu maar niet meer”), komt dat later terug, in de vorm van bv. hoofdpijn of slaapproblemen. Laat het kind verdrietig zijn, duw het verdriet niet weg door alleen maar plezierige afleiders te verzinnen. Als kinderen plotseling erg agressief worden, of de schoolresultaten gaan fel achteruit, kunnen dat tekenen zijn van slecht verwerkt verdriet.

TAAK 3: Leren leven zonder: we moeten de draad van het dagelijkse leven weer oppikken. We moeten leren leven met de goede en de slechte herinneringen. Bekijk samen met je kind hoe je dat de volgende weken/maanden kan doen.

TAAK 4: Nieuwe banden smeden: soms denken we dat we niet meer mogen lachen, ons niet meer mogen binden nadat iemand is doodgegaan. We denken dat we anders ongevoelig zijn. Een kind moet ervaren dat er na een tijd ruimte is voor nieuwe banden.

Wie het rouwproces heeft doorgemaakt, is de dode niet vergeten. Iets van het verdriet gaat een heel verder leven mee. Kinderen gaan zich wel opnieuw goed voelen. Ze kunnen opnieuw afrekenen met de problemen van alledag.

Groot en klein verdriet: 7 tips

Kinderen worstelen op twee niveaus met de dood: ze proberen te begrijpen wat de dood precies betekent (“Heeft oma het koud?”) én ze proberen om te gaan met hun gevoelens. Hoe kan je als ouder steunen? Vink aan wat klopt voor je gezin.

• Ik praat thuis over gevoelens. Wie thuis een sfeer schept waar kinderen terechtkunnen met àl hun gevoelens (blij, bang, boos, kleine verdrietjes), zorgt ervoor dat ze ook groot verdriet makkelijker kunnen verwerken.
• Ik praat over de dood. Een dode vogel in het park, bloemen die verwelken Er zijn veel aanleidingen om te tonen dat de dood bij het leven hoort.
• Ik toon mijn eigen gevoelens (verdriet, boosheid, angst). Je kind spiegelt zich aan zijn ouders. Wat jij doet, is ‘normaal’. Wees dus niet bang om te wenen waar je kind bij is.
• Ik antwoord op alle vragen. Schrik niet van vreemde vragen (“Moet opa nu aarde eten”, “Heeft mama het nu koud?”). Vertel geen leugens. Geef toe dat je niet op alle vragen een antwoord weet. Het is misschien moeilijk om iets als zelfmoord uit te leggen, maar het is nog erger dat over te laten aan de verbeelding van kinderen.
• Ik luister naar de gevoelens achter de vragen. Voelt mijn kind zich schuldig? Is het boos? Luister ik naar de gevoelens of zeg ik mijn kind ‘dat het maar flink moet zijn’?
• Ik geef mijn kinderen de kans om afscheid te nemen. Wie een dood huisdier meteen vervangt, geeft het kind geen kans om erover te rouwen. Goede vrienden zijn onvervangbaar. Stel je kind vragen en luister naar wat het nodig heeft. Het kan een tekening maken, een brief schrijven, meegaan naar de begrafenis. Spreek erover, maar forceer niets. Vaak mogen kinderen niet mee naar het stervensbed. Een laatste groet brengen kan nochtans helpen de realiteit te aanvaarden.
• We houden herinneringen in stand. Doe niet alles weg wat aan het verdriet herinnert. Een foto in huis is een gelegenheid om erover te praten. Het is ook een teken dat wie weg is, niet vergeten is. Verdriet kan lang duren en verdwijnt nooit helemaal.

Verdriet op school

Kinderen brengen elke vorm van verdriet mee naar school. Krijgen kinderen op school de kans om over hun gevoelens te praten? Kinderen met verdriet hebben vooral aandacht nodig. Ze willen ook begrip voelen voor hun verdriet en de kans krijgen om op school hun verdriet te uiten en zo te verwerken. Leerkrachten zijn vaak bijzondere mensen in het leven van kinderen. Gezien worden, aandacht krijgen van zulke mensen is belangrijk. Als je kind verdriet heeft (bij overlijden, scheiding, dood van een huisdier, kapotte knuffel) kan je dat beter melden aan de leerkracht. Zo kan hij daar passend op inspelen.

Bron:  De eerste lijn  (2002). “Waar is opa nu?”. Klasse voor ouders, Zoek de 13 verschillen(nr.63), p.4 – 5

2.  Keuze motiveren

 Ik heb voor het onderwerp “rouwen met kleuters” gekozen omdat het een onderwerp is dat vaak vermeden wordt in gesprekken. Ikzelf als kleuterjuf in wording heb geen idee hoe ik zou moeten reageren als dit nieuws in mijn klas terecht komt en de kans dat het gebeurt is toch redelijk groot. Ik zou graag als juf voorbereid zijn op zulke situaties. Ik ben ervan overtuigd dat je als juf toch wel een grote rol speelt in het verwerkingsproces van deze kinderen. Zeker jonge kinderen zien de juf vaak als de persoon die alles weet en alles kan, het is dus belangrijk dat je op zo’n momenten je kinderen niet teleurstelt. Zelf ben ik tot nu toe nog niet in contact gekomen met het afscheid nemen van nabije familie. Ik heb enkel ervaring met het afscheid nemen van mijn hond die ik 9 jaar kende.

Tegenwoordig is er zeer veel diversiteit in de klas. Kinderen met een verschillend geloof zitten in één klas. Maar elk kind binnen zijn/haar geloof verwerkt dit op een eigen unieke manier. Maar hoe kan je als juf binnen deze unieke manier helpen bij dit zware verwerkingsproces? Dit is iets dat ik heel graag zou weten.

Bijlagen:
http://www.klasse.be/ouders/21410/%C2%ABwaar-is-opa-nu%C2%BB/