Deze week
kijk ik naar Persepolis. Dat is een animatiefilm die geschreven en geregisseerd
is door Marjane Satrapi. Satrapi geeft een beeld van Iran van voor, tijdens en
na de omwentelingen in haar land een aantal decennia geleden. De animatiefilm
is autobiografisch.
Ik weet dat
Iran vaak op een slechte manier in het nieuws komt. Neem nu de slechte relatie
met het Westen, de nucleaire activiteiten of de onderdrukking van de vrouw. Al
mijn kennis blijft op de oppervlakte. Ik wil hier graag meer over weten. Ik heb
mij voorgenomen om tijdens de film de vragen die in mij opkomen te noteren en
ook deze te onderzoeken.
Het bekijken
van een animatiefilm is op zich is al een grote opgave voor mij. De beelden zijn,
meer dan bij een gewone film, moeilijk waarneembaar. Maar ik wil de uitdaging
niet uit de weg gaan.
Korte inhoud
Hieronder
kan je de trailer van Persepolis bekijken:
De film
begint met een flashback van Marjane. Deze scene is in kleur. Ze zit in een
luchthaven en denkt terug aan haar leven in Iran. Marjane is ondertussen al een
vrouw geworden. Vanaf dan spelen de scenes zich in zwart-wit af.
Marjane is
acht jaar en woont met haar ouders in Teheran. Ze beleeft haar kinderjaren
zoals een meisje in het Westen haar kinderjaren zou beleven. Onder het bewind
van de sjah kent de bevolking, desondanks de dictatuur, veel vrijheid. De sjah
wordt afgezet, maar het slechte nieuws is dat de moslims met zeer radicale
ideeën aan de macht komen. Vanaf dan ziet Iran er helemaal anders uit: het
drinken van alcohol is verboden, het luisteren naar westerse muziek mag niet
meer, de positie van de vrouw is niet meer wat het geweest is,
Marjane is niet
op haar mondje gevallen. Ze is niet bang om haar mening te uiten over de
rechten die ze haar en haar landgenoten hebben afgepakt. Ze is er niet vies om
tegen haar leerkrachten in te gaan. Maar Iran is niet veilig voor mensen die
hun mening negatief uiten tegenover het regime. Daarom beslissen haar ouders om
haar naar het buitenland te sturen.
Ze komt
terecht in Wenen, waar ze een aantal dagen bij een vriendin van haar moeder
logeert. Maar daar is al snel geen plaats meer voor haar. Daarna komt ze
terecht in een soort van internaat bij de nonnen en bij een oude zotte vrouw,
waar ze uiteindelijk verdacht wordt van diefstal en op straat moet gaan slapen.
In Oostenrijk komt Marjane opnieuw in aanraking met de vrijheid, maar ook met
de westerse cultuur. Ze heeft het erg moeilijk om zich aan te passen. Nadat ze
met een zware bronchitis in het ziekenhuis belandt, besluit ze naar huis te
gaan. De voorwaarde is dat er geen vragen worden gesteld over haar tijd in Oostenrijk.
Bij aankomst
in Iran is Marjane een jonge vrouw geworden. In Iran is er ondertussen weinig
veranderd. De moslims hebben de macht nog steeds stevig in handen. Marjane
besluit om naar de universiteit te gaan. Maar het contrast met Wenen is te
groot. De Iraniërs en de vrouwen in het bijzonder hebben weinig vrijheid. Alles
moet stiekem gebeuren. Na een huwelijk dat stuk loopt, besluit Marjane Iran
voorgoed te verlaten.
Waar ligt Iran?
Iran grenst
in het Oosten aan Turkmenistan, Afghanistan en Pakistan. In het Westen aan Azerbeidzjan,
Armenië en Irak. De hoofdstad van Iran is Teheran.
Waarom werd de sjah afgezet? Een stukje geschiedenis
Begin 1900
kwamen de toenmalige sjah en een Britse ondernemer tot een akkoord over de
exploratie van de olievoorraden van Iran. Hiermee kwam de Anglo-Persian Oil
Company tot stand. Iran werd hier erg in benadeeld en kreeg slechts een klein
aandeel van de nettowinst.
Door het grote aandeel van Groot-Brittannië in
de olie-industrie aldaar, ging het zich ook moeien met de binnenlandse politiek
van Iran. Zo verleenden ze steun aan Reza Shah Pahlavi, een westersgezinde
sjah, bij een staatsgreep in 1925. Diezelfde sjah verklaarde zich in 1940
neutraal tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar hij sloot wel een handelspact met nazi-Duitsland. Als reactie bezetten Groot-Brittannië
en de Sovjet-Unie Iran in 1941 en zetten de Sjah af.
Reza Shah
werd met de steun van Groot-Brittannië opgevolgd door zijn zoon, Mohammed Reza
Pahlavi. Hij besloot om goede vriendjes met Groot-Brittannië te blijven en
veranderde daarom niks aan het lage aandeel van de nettowinst dat Iran kreeg door
de olie-industrie. De politieke tegenstanders van de nieuwe sjah, onder wie Mohammed
Mossadegh, kunnen hier niet mee lachen.
In 1951 werd
Mossadegh premier. De sjah kon hier geen stokje voor steken, want de nieuwe
premier was erg populair bij de bevolking. Dat kwam door zijn sociale politiek
(een uitkering voor werklozen, het investeren in publieke voorzieningen, ) en
omdat hij zich afkeerde van het bemoei van het buitenland. Op 1 mei van datzelfde jaar maakte hij bekend
dat hij de olie-industrie wilde nationaliseren. Hierop besloten de Britten de
Iranese olie-industrie te boycotten en zo kwam het land in een crisis terecht. Er
ontstond ook een machtsstrijd tussen de premier, die ondertussen steun kreeg
van de communisten, en de sjah, die nog steeds de kant van Groot-Brittannië
koos. Mossadegh wist een jaar later zijn gelijk te halen en verkleinde de macht
van de sjah.
Door de
Koude Oorlog maakten Groot-Brittannië en nu ook Amerika zich zorgen over de
banden tussen de premier en de communisten. Het was hoog tijd voor een
machtswissel in Iran, vonden ze. In maart van 1953 orkestreerde de CIA een
staatsgreep. Ze huurden een grote groep
misdadigers in om een opstand te beginnen in Teheran. Bij de rellen, waarbij
heel wat gebouwen vernield en in brand gestoken werden, kwamen honderden mensen
om het leven. Een aantal maanden laten sloot het Iraanse leger zich aan bij de
opstandelingen en kwam er een einde aan het tijdperk van premier Mossadegh.
De macht van
de sjah werd hierna terug hersteld. Zijn bewind en zijn goede banden met het Westen,
zorgden ervoor dat hij, zijn omgeving en de elite in grote weelde konden leven.
Dat in schril contrast met de mensen op het platteland die vaak in schrijnende
armoede leefden. De sjah werd ook wel een dictator genoemd omdat hij de
vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid aan banden legde.
In 1978 kwamen
scholieren, studenten, communisten en intellectuelen op straat om te
protesteren tegen het bewind van de sjah. In eerste instantie eisten ze alleen
de vrijlating van politieke gevangen en dat vrijheid van meningsuiting en de
persvrijheid hersteld werden. Al snel klonk het dood aan de sjah op straat. De
protesten werden hard aangepakt door de sjah en dat zorgde voor honderden
doden. Hierdoor geraakte hij de steun van het Westen kwijt. In 1979 besloot de sjah te vertrekken uit Iran, naar eigen zeggen voor een langdurige vakantie,
maar zijn positie was onhoudbaar geworden. Ruhollah Khomeini greep de macht in
Iran en de Islamitische Republiek werd uitgeroepen.
Dit is de laatse sjah van Iran.
Waarom kwamen de Islamieten aan de macht? Wat is hun visie?
De sjah
vertrok . en daarna kwam de kater.
Ayatollah
Khomeini laat voor het eerst van zich horen in 1960. De sjah wou
vrouwenkiesrecht invoeren en niet-moslims laten deelnemen aan lokale
verkiezingen. Khomeini en de andere geestelijken kunnen deze wet in eerste
instantie tegenhouden, maar een aantal jaren later volgt er opnieuw een
voorstel van de Sjah. Khomeini gaat hard tegen de sjah in en noemt het voorstel
een bedreiging van de fundamenten van de Islam.. Er volgen heel wat opstanden georganiseerd
door de geestelijken, maar deze worden hard neergeslagen. De ayatollah wordt en
uiteindelijk gearresteerd en na zijn vrijlating verbannen. Hij verblijft meer
dan tien jaar in Irak waar hij zijn strijd tegen de sjah verder zet. Maar velen
vergeten hem. Tot in 1978.
De jonge ayatollah Khomeini.
Vanaf het
begin van de opstanden tegen de sjah, weet de ayatollah heel de bevolking
achter zich te krijgen. De linkervleugel van het politiek spectrum weet hij te
boeien door te pleiten voor meer vrijheid en democratie. De conservatieven
krijgt hij aan zijn kant door zijn verzet van de import van westerse producten
en gewoonten. Toen hij nog in Irak verbleef, verspreidde hij zijn boodschap
door middel van cassettebandjes die dan te beluisteren waren in de moskeeën of
te koop werden aangeboden in winkels.
Khomeini
moet het Iraaks grondgebied verlaten en komt terecht in Frankrijk. Daar kan hij
het Westen overtuigen van zijn goedheid.
Hij doet zich voor als een democraat en iemand die staat voor rechtvaardigheid.
De BBC deed hierover uitgebreid verslag en de hele Iraanse bevolking volgde de
uitzendingen op de voet.
Na een jaar
van demonstraties vertrekt de sjah onder grote druk van het Westen. Half
januari wordt het nieuws onthaald met enorm veel vreugde. Net voor zijn
vertrekt benoemd hij nog iemand tot premier. Hij geeft hem als taak de kalmte te
bewaren. Maar omdat de premier benoemd is door de sjah, wilt de bevolking hem
niet. Ze willen maar één persoon: ayatollah Khomeini. Hij laat nog een aantal
weken op zich wachten. De nieuwe premier verbiedt hem om ook maar één voet op Iraanse bodem
te zetten. Hij dreigt ermee om het vliegtuig waarmee hij naar Iran komt uit de
lucht te schieten. Begin februari 1979 durft de ayatollah het aan om naar Iran
te vliegen. Aan boord zitten meer dan 100 journalisten die dienen als levend
schild. Khomeini wordt als een held onthaald in Teheran. Premier Bakhtiar stelt
voor om een coalitieregering te vormen, maar de ayatollah houdt de bood af. Elke
dag krijgen de geestelijken onder leiding van de ayatollah meer en meer grip op
het land.
Hieronder vind je de allereerste toespraak van Khomeini bij zijn terugkeer uit Frankrijk:
http://www.youtube.com/watch?v=3nvkeGmnvRs
In de nacht
van 11 op 12 februari grijpen de Islamieten officieel de macht in Iran. Aanhangers
van het oude regime worden hard aangepakt of zelfs vermoord. Iran groeit uit
tot een Islamietische staat. Van oppositie en vrij meningsuiting is geen
sprake meer. Een slechte droom wordt een nachtmerrie. De woorden van ayatollah
Khomeini blijken één grote leugen.
Hij is één
van de grootste bedriegers uit de geschiedenis van Perzië en misschien van het
hele Midden-Oosten. Hij heeft de vrijheid beloofd aan communisten, liberalen,
vrouwen met of zonder hoofddoek. Hij beloofde dat we een parlementaire
democratie zouden krijgen. Hij verzekerde dat hij alleen onze geestelijke
leider zou zijn, een soort Ghandi-achtige mystieke man die geen macht wilde.
Geestelijken zouden nooit en te nimmer het land leiden, zei Khomeini.
In de nieuwe
Islamietische staat werd Bani Sadr president en Khomeini geestelijke leider. De
positie van de ayatollah is onaantastbaar. Hij kan wetten blokkeren als ze in
strijd zijn met het Heilige Boek of het Islamietische recht. Oppositie werd in
de jaren 80 hard aangepakt. Er vonden heel wat zuiveringen plaats. De partij
van Khomeini was de enige partij. Khomeini verlaagde onder meer de
huwelijksleeftijd voor meisjes naar 9 jaar en legaliseerde pedofilie. Hij legde
de bevolking heel wat voorschriften op die het dagelijks leven helemaal beheersten.
Ayatollah Khamenei, de opvolger van Khomeini.
Hieronder vind
je een aantal richtlijnen/leefregels:
Niet-moslims zijn net als honden en varkens
onrein;
Een man mag gemeenschap hebben met dieren zoals
schapen, koeien, kamelen en dergelijke;
Wijn en bedwelmende dranken zijn onrein, opium
en hasj zijn dat niet;
Een vrouw die een voortdurend huwelijk heeft
aangegaan heeft niet het recht het huis zonder de toestemming van haar
echtgenoot te verlaten; zij moet te zijner beschikking blijven voor de
vervulling van zijn wensen blijven, zijn wensen ontzeggen mag alleen als daar
een dringende godsdienstige reden voor is.
Hoe zit het met de vrouw in de samenleving?
Voor de
revolutie was Iran vrij Westers. Vrouwen konden genieten van onze waarden. Het
was mogelijk om een korte rok te dragen, om veel bloot te laten zien, om
alcohol te drinken, om te studeren, Na de revolutie werd alles anders
Hieronder vind je de gedragsregels voor vrouwen:
Vrouwen
moeten verplicht een hoofddoek dragen. Wie dat weigert is volgens de
Islamietische wet een afvallige. Afvalligen krijgen de dood als straf.
Vrouwen zijn
baar-machines. De taak van de vrouw is om te trouwen en kinderen te maken.
Vrouwen
kunnen niet alle studies volgen.
Tijdelijke
huwelijken zijn mogelijk. Een man kan verschillende vrouwen hebben.
Iraanse
vrouwen moeten toelating vragen aan de overheid om te kunnen trouwen met een
buitenstaander.
Alleen
mannen hebben het recht om te scheiden.
Een gehuwde
vrouw mag niet deelnemen aan het dagelijks leven, bv. werken. Om het huis te
verlaten is er toestemming nodig van de man.
Een vrouw
moet geweld of marteling van haar man kunnen verdragen.
Vrouwen die
door hun man beschuldigd worden van overspel, worden gestenigd.
De
gevangenisbewakers van vrouwelijke politieke gevangen kunnen met hen doen wat
ze wille en worden dan ook geregeld verkracht.
Iran is tot
2015 lid van de vrouwenrechtencommissie van de VN. Vrouwenrechtenactivisten
zijn vaak niet veilig in Iran. Iran wordt al jaren lang op vingers getikt door
de VN omdat ze weinig doen aan vrouwenrechten. De huidige ayatollah wilt niks
weten van meer gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Daardoor wordt de strijd
tegen de activisten steeds erger.
Het ergste
vind ik persoonlijk dat vrouwen seksueel geterroriseerd worden. Vrouwen kunnen
met geweld tot seksuele gehoorzaamheid gedwongen worden. De term verkrachting
bestaat in Iran niet. Ook huiselijk geweld is toegestaan. Als een man al vreest
voor ongehoorzaamheid, mag hij de vrouw slaan. Mannen hebben het recht om hun
vrouw ieder moment te kunnen verstoten.
Hieronder vind je een getuigenis van een Iraans meisje, die net zoals Satrapi, voor een beter leven heeft gekozen. Mooi geïntegreerd.
http://www.youtube.com/watch?v=CdOYzysvrS4
Hoe is de relatie met het Westen nu?
Het nucleair
programma van Iran baart het Westen al een hele tijd zorgen. Men vreest dat
Iran kernenergie opwekt voor niet-vreedzame doelen, het vervaardigen van
kernwapens. Eerdere sancties tegen Iran boekten weinig vooruitgang. Daarom
beslisten heel wat westerse landen in 2012 geen olie of gas meer te importeren
uit Iran.
Het Westen
is ook bezorgd over de schendingen van burgerrechten en politieke vrijheid in
Iran. In 2013
lijkt er een lichte ommekeer te komen in de relatie tussen het Westen en Iran.
De kiezer kiest voor de gematigde en diplomatieke Hassan Rohani als president. Hij
staat voor meer openheid naar het Westen toe en rationaliteit. Begin 2014
bereiken Iran aan de ene kant en de VS, Groot-Brittannië, China, Rusland en
Frankrijk aan de andere kant een akkoord met Iran. Dat akkoord houdt in dat
Iran minder uranium zal verrijken. Daar het akkoord worden eerdere sancties
tegen Iran in kracht afgenomen.
Hassan Rohani
Is het mogelijk om op vakantie te gaan in Iran?
Buitenlandse
Zaken geeft het volgende reisadvies over Iran: Waakzaamheid is geboden bij
reizen naar Iran. Verplaatsingen naar bepaalde regio's van het land zijn
afgeraden. Verder word je verzocht je low profile te houden en massabetogingen
te mijden. Fotos nemen van overheidsgebouwen, betogingen, politieagenten, is
ten strengste verboden. Verder moet je ook voorzichtig zijn met wat je precies
op het internet plaatst aangezien het net nauwlettend in de gate wordt gehouden
door de overheid. Op avontuur trekken binnen Iran wordt afgeraden als het niet
goed voorbereid en omkaderd is. In sommige delen van Iran komt het vaak tot
gewapende conflicten tussen bendes en de veiligheidsdiensten.
Na wat
rond zoeken op het internet kom ik het televisieprogramma Reizen Waes tegen.
Daarin trekt Tom Waes in aflevering vijf naar Iran. Om een beeld te kunnen
vormen van hoe Iran eruit ziet en hoe de reis er precies aan toe gaat, besluit
ik de aflevering te kijken.
De
aflevering begint met een telefoontje van Tom naar de ambassade. Hij vraagt
zich af of reizen naar Iran mogelijk is. Als u zich aan de Islamietische
gedragsregels houdt, is het veilig. Je mag absoluut geen alcohol gebruiken.
Uitgaan in Iran kan niet. Tom reisde naar Iran toen Ahmadinejad er nog
president was. Bij aankomst in Teheran, hangt er een dikke laag smog in de
lucht. Dat komt door de drie miljoen autos die er dagelijks rijden.
Tom heeft
voor zijn programma natuurlijk een cameraman bij. Daarom is hij verplicht om
overal een officiële staatsgids mee te nemen. Volgens de gids zijn er de gewone
regels zoals in ieder ander beschaafd land, maar moet je in Iran ook rekening houden
met religieuze regels. Daar moeten bezoekers zich ook aan houden.
Het Westen
wordt duidelijk afgestempeld als de boeman. Zeker Amerika. In het straatbeeld
kom je Amerikaanse vlaggen tegen met slogans down to America. Het pronkstuk
van de haat lijkt wel de lege Amerikaanse ambassade. De Iraniërs hebben het
personeel tijdens de revolutie verjaagd en ze zijn nooit meer terug gekomen.
Aan de andere kant zie je fotos van ayatollah Khomeini in het straatbeeld
verschijnen. Hij wordt op deze manier verheerlijkt.
Op de
nationale feestdag komt Tom de huidige president Rohani tegen. Hij zegt dat de
Iraniërs de revolutie moeten beschermen en dat ze zichzelf moeten beschermen
tegen de complotten van het Westen. De gemoederen raken tijdens de toespraak
van Ahmadinejad verhit. Amerikaanse vlaggen worden in brand gestoken. Doeken
met logos van BBC, Facebook, Twitter, blijven niet heel. Tom wordt
aangeklampt door mensen die hem vragen om de realiteit weer te geven: de
Iraniërs staan achter hun regering, de Iraniërs verrijken enkel uranium voor
energie, . Om eerlijk te zijn stel ik de eerlijkheid van deze mensen wel in
vraag. Misschien zeggen ze dit gewoon uit angst, zijn ze ingehuurd door de
overheid om dit op straat te verkondigen bij journalisten, waarschijnlijk zijn
de meest vurige aanhangers van het regime aanwezig tijdens de nationale
feestdag,
Tom merkt de
censuur in het land heel erg. Het is niet mogelijk om naar bepaalde sites als
google, Facebook en Twitter te surfen. De reactie van de gids is dat de
regering niet wilt dat de bevolking met bad things in aanraking komt. Hiermee
bedoelt hij waarschijnlijk Westerse muziek, Westerse gebruiken, . Iran heeft
ook een museum voor moderne kunst. In het museum hangen alleen maar Iraanse
werken. Belangrijker, in de kelder liggen schatten van onder meer Picasso en
Magritte, maar deze zien niet zichtbaar voor het publiek. Naar schatting zou er
in de kelder voor 2,5 miljard dollar aan moderne kunst liggen.
Tom trekt
naar Shemshak, een skigebied op een paar uur rijden van Teheran. Hier komen
vooral de rijkere Iraniërs naartoe. Op een of andere manier is de sfeer er
minder strikt. Vrouwen dragen geen hoofddoek, in de skilift kan je gewoon naast
een vrouw gaan zitten, Dat komt omdat de mensen in Shemshak gewoonweg niet
achter het beleid in hun land staan. In bar is het zelfs mogelijk om alcohol te
nuttigen. Als hij naar Isfahan, de tweede stad van Iran, trekt, geraakt hij aan
de praat met een oudere man. Hij zegt het volgende: Ik leefde al in Iran voor
de revolutie. Nu is alles anders. We hebben geen vrijheden meer. Westerlingen
hebben geluk, jullie zijn vrij. Jullie kunnen alles doen wat jullie willen.
Jullie kunnen praten over wat jullie willen. Ik kan niet niks zeggen. Omdat
ik mag het niet zeggen. Ik wil niet naar de gevangenis. Als ik bijvoorbeeld een
glas alcohol drink, vlieg ik de gevangenis in. Ik ben niet gelukkig in Iran.
Maar dat mag je niet zeggen. Als ik naar mijn hart luister, moet ik huilen. Hij
is een van de velen, maar hij heeft wel de moed om het tegen Tom te vertellen.
Nog een
aantal leuke weetjes:
Naast
Shemshak heeft Iran nog een skigebied. Dat gebied is dan weer heel religieus.
Isfahan is
volgens de Iraniërs de mooiste stad van Iran. Het plein van Isfahan is
UNESCO-erfgoed en is het tweede grootste plein ter wereld.
Het is
weldegelijk mogelijk om alcohol te krijgen in Iran. Niet alleen in de bar van
de skipiste, maar Westerlingen worden op straat ook aangesproken.
