Al van oudsher speelt de leraar een belangrijke bemiddelende rol tussen verhalen/literatuur en zijn leerlingen. Zelfs nog voor er sprake was van schrifttekens kwamen jongeren samen met hun leermeester om te luisteren naar verhalen over oude helden en heroïsche gebeurtenissen. Die verhalen gaven zij op hun beurt door aan de volgende generatie. Ondanks de overgang van een orale cultuur naar een schrijfcultuur, is er nauwelijks iets veranderd. In het onderwijs zoals we dat vandaag kennen, selecteert en becommentarieert de leraar nog steeds verhalen - romans, gedichten, toneelstukken, kattenbelletjes, limericks, etc. - waarvan hij meent dat ze de moeite waard zijn om met zijn leerlingen te delen. Hierbij gaat het zowel om canonwerken, als om populaire literatuur.
Ondanks de vaak veralgemeende stelling van Rod Page - voormalig minister van onderwijs van de Verenigde Staten - dat "education is the only business still debating about the usefulness of technology" stellen we vast dat ook in educatieve settings meer en meer gebruik wordt gemaakt van ICT in het algemeen en van blogs in het bijzonder. In de blogosfeer treffen we talloze voorbeelden aan van bloggende professoren, leerkrachten, lerarenopleiders, nascholers, onderwijsbegeleiders, etc. Met een overkoepelende term worden ze educatieve blogs of edublogs genoemd. Opvallend is dat blogs hun plek vinden in de verschillende onderwijsgeledingen - in het kleuteronderwijs, het lager en secundair onderwijs, in hogescholen en universiteiten en ook in het NT2-onderwijs - en dat ze op verschillende manieren ingepast worden in het onderwijsveld. Naast blogs die fungeren als actieve "teaching tools" (zowel blogs met een theoretische inhoud als blogs met praktijkvoorbeelden) vind je ook blogs met reflecties van leerkrachten over hun lessen of hun ambt. Verder zijn er blogs waarop feedback gegeven wordt op oefeningen of taken of blogs om te ventileren over onderwijs en na te denken over de rol van het onderwijs in de wereld van morgen. Het gebruik van het medium in het onderwijs is dus bijzonder divers.
Ook in het literatuuronderwijs wordt gebruik gemaakt van het medium van de blog. Een typevoorbeeld uit ons taalgebied is 'The Sausage Machine', een weblog van lerares Janien Benaets. Haar blog vormt een excursus op de lesinhouden die ze tijdens klasmomenten aanbiedt. Geïnteresseerde leerlingen kunnen rondsnuffelen op 'The Sausage Machine' en vinden er leestips, debatten over literatuuronderwijs, aankondigingen van interessante lezingen, informatie over literaire evenementen... Ook Ronald Soetaert experimenteert met het genre van de edublog. In de lerarenopleiding van de universiteit Gent biedt hij zijn studenten blogs aan waarop ze informatie kunnen vinden over onder andere retoriek en narrativiteit en over de representatie van onderwijs in populaire cultuur. Enkele jaren geleden schreef hij samen met Kris Rutten een edublog rond opera.
Het feit dat educatieve weblogs aan populariteit winnen, wordt bewezen door een initiatief als The Eddies, een prijsuitreiking voor de beste educatieve internetvoorziening: van beste educatieve wiki tot beste edublog. In 2007 viel de leraar Bill Ferritzer in de prijzen voor zijn educatieve blog 'The tempered radical'. En in Nederland wordt jaarlijks een Edublog diner georganiseerd, waarbij gezellig tafelen gepaard gaat met gesprekken over onderwijs in het algemeen en weblogs in het onderwijs in het bijzonder.
Wie graag op een eenvoudige manier een (literaire) edublog wil starten, kan hiervoor terecht op een gratis voorziening van Wordpress, http://edublogs.org.
Openbare bibliotheken spelen in onze samenleving een belangrijke rol als cultuurbemiddelaars. Door boeken en andere cultuurproducten voor het grote publiek open te stellen, fungeren ze enerzijds als democratische kennis- en informatiecentra. Anderzijds maken ze cultuurparticipatie mogelijk door kennis en informatie voor het publiek te ontsluiten. De positie van openbare bibliotheken is dus belangrijk, maar niet onveranderlijk. Gezien de evolutie van onze kennismaatschappij naar een digitale kennismaatschappij staan bibliothecarissen voor de uitdaging om de rol van bibliotheken te herdenken conform met de noden van die digitale kennismaatschappij. Vele jongeren zijn immers niet langer geneigd om naar een bibliotheek te gaan, aangezien het net hen veel meer informatie geeft over veel meer verschillende onderwerpen. Daarnaast beschikken vele bibliotheken nog niet over voldoende financiële en materiële middelen om aan het digitaliseringsproces deel te kunnen nemen. Een grondige herdefiniëring dringt zich dus op.
Bibliotheken moeten ook in de digitale kennismaatschappij een belangrijke rol spelen als 'gateopener', zij het dus op een andere manier. Vele internetgebruiker kunnen momenteel immers nog onvoldoende overweg met nieuwe media en geraken niet wegwijs in het gigantische informatieaanbod. De participatie aan de digitale kennismaatschappij vraagt een zeker 'mediageletterdheid' en precies daarin is een belangrijke taak weggelegd voor bibliotheken: het ontwikkelen en stimuleren van die mediageletterdheid. Dit geldt trouwens ook voor het onderwijs.
Bij het kijken naar de mate waarin bibliotheken gebruik maken van een nieuw medium zoals de blog, kwamen we tot een aantal interessante vaststellingen. Opvallend is dat het gebruik van de zogenaamde 'biblioblogs' erg heterogeen is. Er zijn blogs zoals die van de bibliotheek in Kortrijk waarop je praktische informatie vindt over de bibliotheek, weetjes, en meer algemene informatie over bijvoorbeeld literatuurwedstrijden. Dergelijke blogs dienen om het comfort van de bezoekers te vergroten: ze kunnen van thuis uit informatie over de bib raadplegen. Daarnaast zijn er ook blogs waarop nagedacht wordt over diverse trends binnen de huidige digitalisering. Op sommige blogs wordt actief gereflecteerd over de rol van de bibliotheken in dat proces. We kunnen hier een onderscheid maken tussen gespecialiseerde blogs, waarop het digitaliseringsproces nauwkeurig onder de loep genomen wordt en blogs waarbij eerder vanaf de zijlijn commentaar gegeven wordt, zoals op de blog Netologie. Verder zijn er ook blogs waarop de digitalisering technisch wordt benaderd. Zo is er bijvoorbeeld de blog informatiebeheer.be. Dergelijke blogs zijn vooral geschikt voor specialisten. Tot slot bestaan er ook vele persoonlijke blogs van bibliothecarissen die vertellen over hun ervaringen met informatieonsluiting en digitalisering. Opmerkelijk is dat blogs van bibliotheken vaak gericht zijn op klantvriendelijkheid, terwijl de blogs van bibliothecarissen eerder gericht zijn op de positie van de bibliotheek in de digitale kennismaatschappij.
De digitalisering heeft zijn weg naar de openbare bibliotheken en naar de bibliothecarissen dus al voor een deel gevonden. Toch willen we benadrukken dat er in de nabije toekomst nood zal zijn aan middelen en inspanningen om van openbare bibliotheken ook in de digitale kennismaatschappij actuele cultuurbemiddelaars te maken.
Blogs worden steeds vaker gebruikt om te berichten over gebeurtenissen die in het 'traditionele nieuws' - in kranten, op radio en televisie - al dan niet aan bod komen. Er ontstaan zo, naast de stemmen van de geïnstitutionaliseerde media, talloze niet-traditionele stemmen van personen die op hun blog een eigen versie van nieuwsfeiten geven of nieuwsberichten schrijven die we in de reguliere media niet aantreffen. Geleidelijk aan zien we dus een trend ontstaan waarbij bloggers plots nieuwsmakers worden. Lassica slaat spijkers met koppen wanneer hij stelt dat: "Journalism is undergoing a quiet revolution, whether it knows it or not. Readers will always turn to traditional news sites as trusted, reliable sources of news and information - that won't change. But the walls are cracking. The readers want to be a part of the news process." Een ondertussen iconisch geworden voorbeeld van alternatieve berichtgeving vinden we op de weblog "Where is Raed" van de Irakees Salam Pax die op zijn blog tekst en uitleg gaf bij de oorlog tussen de Verenigde Staten en Irak - interessant 'detail': de blog van Salam Pax werd in 2003 uitgegeven in boekvorm met als titel, The Baghdad Blog.
De houding ten aanzien van blogs als journalistiek medium is ambivalent. Enerzijds wijzen voorstanders op de mogelijkheden van blogs om op een frisse manier aan nieuwsberichtgeving te doen. Zo stelt Lassica op zijn website dat "[o]n almost any major story, the Weblog community adds depth, analysis, alternative perspectives, foreign views, and occasionally first-person accounts that contravene reports in the mainstream press." Anderzijds wijzen tegenstanders op de onzekere waarheidswaarde van blogs doordat ze inhoudelijk niet geredigeerd worden en doordat ze geschreven worden door amateurs. Bill Thompson, een docent journalistiek aan de Londense City University, stelt het graag nog wat extremer: "Blogging is not journalism. Period." Journalistieke bloggers daarentegen profileren zich net als waarheidsgetrouwe reporters die vrijuit kunnen en vooral durven spreken. Zij hoeven zich namelijk niet te bekommeren om verkoopscijfers en zijn niet gebonden aan censuur van de hoofdredactie of van het politieke systeem waarbinnen ze ageren. Een mooi voorbeeld is de weblog "Vrij van Zegel", de blog van de professionele journalist, Luc Van Balberghe, die stelt dat hij "de actualiteit met eigenzinnige blik bekijkt en vragen stelt die de media niet meer (mogen?) stellen." Ook journalisten als Boudewijn Van Peteghem en James Mirtle houden er leuke en uitdagende blogs op na.
In 'Blogs and journalism need each other' suggereert Lassica een positieve samenwerking tussen blogs en de klassieke journalistiek: "Instead of looking at blogging and traditional journalism as rivals for readers' eyeballs, we should recognize that we're entering an era in which they complement each other, intersect with each other, play off one another. The transparency of blogging has contributed to news organizations becoming a bit more accessible and interactive, although newsrooms still have a long, long way to go." Voorbeelden van zo een positieve samenwerking zien we bij het actualiteitsmagazine Knack, waarbij de online Knack blogs "het virtuele verlengstuk" vormen van "Knack, Weekend en Focus". Meer nog: "De Knack Blogs geven een nieuwe dimensie aan het compleetste en interessantste weekblad van Vlaanderen." Ook De Standaard biedt op haar website een hele resem blogs aan die handelen over uiteenlopende thema's. Zelfs op de website van de VRT-redactie treffen we blogs aan van journalisten en medewerkers die op een eigenzinnige manier bepaalde actuele thema's aansnijden. Maar de VRT stelt ook grenzen. Onlangs lazen we in de Standaard dat Siegfried Bracke, Kris Hoflack en Jos Bouveroux geen blogberichten meer mogen schrijven waarin ze hun mening geven over allerlei politieke en maatschappelijke gebeurtenissen. Volgens de hoofdredacteurs van de VRT-nieuwsdienst zou dat de neutraliteit van de VRT kunnen schaden.
Al bij al lijkt de blog dus stilaan ongegeneerd zijn plaats te vinden in het journalistieke landschap.
Uit een grootschalig, internationaal onderzoek van het pr-bureau Edelman uit 2007 blijkt dat één op zes Belgen regelmatig weblogs leest. Hoewel het aantal bloglezers in vergelijking met andere landen relatief laag ligt (in Japan bijvoorbeeld leest 74% van de bevolking heel geregeld teksten op een blog), wordt in het onderzoek benadrukt dat "there is evidence the trend is heading upwards". Bovendien blijkt uit het onderzoek dat Belgen heel geëngageerde bloglezers zijn: 43% liet ooit een beslissing afhangen van iets wat hij/zij op een blog gelezen had.
Niet enkel individuele lezers, maar ook leesgroepen vinden geleidelijk aan hun weg naar het internet. Zo startte Rita Niland in 1999 - in het kader van het project E2H (Educational Electronic Highway) van de bibliotheek Pendrecht in Rotterdam - met 'Digikringen', een initiatief waarbij lezers de kans krijgen om in een digitale leeskring over ondere andere literatuur te discussiëren. Een digikring verenigt mensen met een gemeenschappelijke interesse, met een gelijkaardig probleem, etc. Van de ondertussen tweeënzestig bestaande digitale leeskringen, hebben vijf digikringen heel specifiek betrekking op fictie en romans: Digilit, Digichicklit, Ho-DigiKring, DigiPulp en Digiroman. Eén digikring, DigiPoëzie, focust op dichtkunst. Een digikring werkt volgens de principes van een klassieke leesgroep: op een afgesproken moment (bv. maandelijks) kiezen de leden een boek - zij het een 'elektronisch' boek: een gedigitaliseerd werk of een luisterboek - waarover vervolgens gediscussieerd wordt. De discussies worden voorlopig gevoerd via een mailinglijst of via een wiki. Het merendeel van de digikringen komt ook geregeld fysiek samen om door te praten over wat ze hebben gelezen. Van blogs wordt (voorlopig) nog geen gebruik gemaakt. Ook de Haarlemse leesgroep, Pillen, Pockets & Paperbacks, maakt gebruik van een wiki om over literatuur te dialogeren.
Hoewel veel leesgroepen gebruik maken van wiki's als aanvulling op hun (twee)maandelijkse bijeenkomsten, biedt ook een weblog een uitstekende omgeving om digitaal te communiceren over literatuur. Zo stelt Conny Reijngoudt op haar blog dat een weblog de mogelijkheid biedt om "leeskringen anders vorm te geven, waardoor een medewerker van de bibliotheek wel 10, 20, 30 clubs kan leiden". In de blogosfeer treffen we interessante voorbeelden aan van leesgroepen die op verschillende manieren gebruik maken van het genre van de blog. Op de website van de leesgroep De leesclub, een club exclusief voorbehouden aan vrouwen uit 's Hertogenbosch, wordt een bespreking en één of meerdere beoordelingen van eerder gelezen romans in blogvorm aangeboden. Elke toevallige bezoeker kan zijn/haar mening over een besproken roman kwijt. De blog van Het Rotterdams Leesgenootschap gaat nog net iets verder. De blog wordt gebruikt om fysieke bijeenkomsten aan te kondigen, om aan te geven welk literair werk men de moeite waard vindt om te bespreken op een bijeenkomst, om achtergrondinformatie te geven bij een roman, om een literair evenement aan te kondigen, etc. Bovendien is men pas 'officieel' lid van de leesgroep als men zich digitaal heeft aangemeld via Yahoo Groups. Ook de blog van de Vlaamse leesgroep Kafkan biedt een mix van leessuggesties, literaire weetjes, evenementen, etc.
Dat digitale omgevingen zoals wiki's, weblogs, mailinglijsten, etc. ooit de fysieke bijeenkomsten volledig zullen vervangen, lijkt ons onwaarschijnlijk. Leesgroeplezers genieten immers niet enkel van literatuur, maar ook van het gezellig samenzijn. Op de startpagina van Pillen, Pockets & Paperbacks wordt dit alvast duidelijk aangegeven: "Pillen Pockets & Paperbacks is een enthousiaste groep Haarlemse vrouwen die niet zonder boeken, wijn en gezellige avonden kunnen. En ook al gaan we met de tijd mee, en gebruiken we nu een wiki om de info over boeken, tips en ander lief en leed te delen, we blijven ongeveer 1x per 6 weken bij elkaar komen".
