KORTE HISTORIEK
De eerste vermelding van een kerkhof vinden we terug in een document van 1241 rond een geschil tussen de abdij en de parochie over het bouwen van een muur langs het kerkhof. Het kerkhof lag toen aan de noordkant van de kerk tussen de noordgevel van de kerk en de weg naar Gistel en reikte tot aan de vroegere pastorie ( die was toen gelegen langs de Gistelse Steenweg: waar het gebouwtje van de bushalte staat). Door de bevolkingstoename in 1835 werd het kerkhof uitgebreid in noordwestelijke richting. De tuin van de pastorie voegde men bij het bestaande kerkhof.. Het was een lange strook grond vanaf de pastorie tot aan de zuidkant van de kerk. In 1893 vond een tweede uitbreiding plaats. Het kerkhof werd uitgebreid in westelijke richting en loopt tot aan de Calvarieberg, geschonken door de familie van Zuylen van Nyevelt. Onder de Calvarieberg ligt de grafkelder van de familie. Daar werden tijdens de tweede wereldoorlog de waardevolle voorwerpen uit edelsmeedwerk weggeborgen. Om de derde uitbreiding mogelijk te maken werd in 1923 een stuk grond gelegen langs de gebouwen van het Sint-Camiliusgesticht, nu rusthuis Regina Coeli, onteigend. Dit nieuw gedeelte werd omringd door een muur. De huidige grootte van het kerkhof wijst op een vierde uitbreiding.
BESCHRIJVING
Het kerkgebouw is gelegen midden een gaaf bewaarde kerkomtrek. Het karakter van de begraafplaats wordt bepaald door het samenspel van natuur, architecturale elementen en graftekens. Het kerkhof werd beschermd op 13/11/2001 als dorpsgezicht.
Het omringend kerkhof is aan de straatkant afgezoomd met een ijzeren hek op lage bakstenen muur, doorbroken door een arduinen oorlogsmonument ter nagedachtenis van de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. Dit monument werd ingehuldigd in 1920 na het uitschrijven van een wedstrijd gewonnen door beeldhouwer Rotsaert. Op de voorgrond van het hoog reliëf ligt een dode soldaat, rechts staan een treurende vader en een moeder, links een jonge vrouw met kind. Het arduinen oorlogsmonument ter nagedachtenis van de Tweede Wereldoorlog bevindt zich rechts van de ingang van het kerkhof. Het is opgevat als een drieluik met een verhoogd middendeel. Tegen de wanden hangen rechthoekige witmarmeren platen met de namen van gesneuvelde martelaren en van de burgerlijke slachtoffers.
De aanleg van dit kerkhof wordt gekenmerkt door een traditioneel rechtlijnig planconcept. Enkele elementen zijn essentieel en beeldbepalend zoals de afsluitingsmuur en de calvarie beeldengroep die de hoofddreef domineren. Enkele groepen graftekens vormen opmerkelijke entiteiten in het kerkhoflandschap zoals de graven van de geestelijken, de kloosterzusters, de graven van kinderen en van de oorlogsslachtoffers.
Tijdens de heropbouw in 1843 [1] van de derde beuk en de algemene opbouw van de kerk werden calvariebeelden buiten aan de noordermuur van de kerk en toren geplaatst. Gelukkig zijn de beelden ontsnapt aan de brand van 1869, omdat ze dus buiten het kerkgebouw stonden. Toen men herstellingen uitvoerde aan de beeldengroep werden de beelden van Maria en van Sint-Jan,de evangelist, gepolychromeerd. Rond de jaren 1930 werden deze beelden uit vrees voor diefstal en beschadiging opnieuw binnen de kerk gebracht en op de zuilen naast de communiebank geplaatst . De beeldengroep van de Calvarieberg buiten de kerk zijn pleisterbeelden, evenals de beelden van de graflegging die onder het Calvarie tafereel te zien zijn.
De beelden van Maria en van Sint Jan, de evangelist zijn de oudste en staan nu in het koor van de kerk. Zij dateren van rond 1500 en zijn dus ruim 500 jaar oud. Ze werden aan de kerk geschonken door Jan Losschaert uit de Langhestraat, nu Legeweg genoemd.[2]
Op het kerkhof vinden we familiekelders van personen die een belangrijke rol hebben gespeeld in de geschiedenis van Sint-Andries. Tegen de noordgevel bevinden zich meerdere grafstenen. Op het kerkhof vinden we de familiekelder van de eerste burgemeester van Sint-Andries, de Nieulant et de Pottelsberghe (gestorven op 3 jan. 1874) Ook de tweede burgemeester maakt deel uit van een adellijke familie namelijk de familie de Mentock. (gestorven 15 juli 1909) De daarop volgende burgemeesters vonden hun laatste rustplaats op het kerkhof, zoals Stanislas van Outryve dYdewalle, Cyriel Durein, Fernand Coppieters de ter Zaele. Andere bekende families zijn: de familie Coppieters Goethals, de familie Joos de ter Beerst, de familie Dautricourt en de familie de Formanoir de la Cazerie.
DE GRAFMONUMENTEN
De oudste grafplaat treft men aan op de muur tussen de kerkingang en de toegang tot Regina Coeli. Het is de herinnering aan Joannes Mestdagh die hoofdman was van de parochie en kerkmeester. Hij overleed op 1 feb. 1749 in de ouderdom van 61 jaar.
Aan de andere zijde van de kerkingang hangt een grote witte steen van de familie Coppieters. Onderaan een nagedachtenis aan Albert Coppieters die in het kasteel De Zandberg woonde.
Aan een van de noordpijlers van de toren vindt men de grafsteen met de wapens van Joseph de lEspée de Messem, overleden op 2 maart 1852 in de ouderdom van 79 jaar. Bij zijn jaargetijde moet men aan de armen van de parochie dertig francs tarwen brood uitdelen.
Noordelijk, aan weerszijden van de Calvarieberg, zijn de grafstenen ter herinnering aan pastoor Moerman (1900), Verhelst (1897) en Faict (1948)
Tegen de noordermuur van het kerkgebouw bevinden zich enkele grafzerken die vermoedelijk afkomstig zijn van het vroegere kerkgebouw of hier werden aangebracht ter nagedachtenis van personen die op een andere plaats begraven zijn.
Een grafsteen met funeraire symbolen: bovenaan een spade (= put delven) en een zeis (= Pietje de Dood) bij Cornelis De Molenaere gestorven in 1851.
Grafsteen van pastoor Olivier (1842) en pastoor Surmont (1822) en zijn neef .
De kelder gelegen onder de middelweg tussen de kerk en de ingang van het kerkhof , voor de Calvarieberg is de grafkelder van de overleden priesters. Het is zeer oud en dateert uit de tijd dat bedoelde weg nog niet bestond. Het is van voor 1835 en is het graf van pastoor Verhelst Eduard (1879), pastoor Moerman Gustaaf (1900), pastoor Vandenweghe Henri (1910), pastoor De Cuypere Polydoor (1915), pastoor De Cuypere Alfons (1938) en pastoor Faict René (1948)
Sommige grafmonumenten zijn in meer of mindere mate versierd met een aantal typische sierornamenten die uit verschillende materialen zijn vervaardigd, zoals bijvoorbeeld wit marmeren kransjes, geglazuurd aardewerken bloemenkransen, grafbloemen of kransendozen, fotomedaillons, gedenkplaketten, porseleinen duifjes, uit elkaar glijdende handen met daartussen een gebroken ketting verwijzend naar onder meer een door de dood verbroken huwelijk en naar het afscheid dat de dode neemt van nabestaanden.
Info: Stefanie Gilté in 900-jaar Sint-Andriesparochie
[1] Aan het uiteinde van de zuidbeuk treft men een gedenkplaat aan met het opschrift: Hersticht onder het bestuur van M. heer Burggraaf Ed. de Nieulant en M. heer Jan Van de Weghe pastor. 5 october 1843
[2] Uit Beschrijving der Gemeente St-Andries van Stanislas van Outryve dYdewalle 1930- blz. 78
Jan Losschaert en zijn broer Antoon waren grote weldoeners voor de abdij.
Brand der kerk van Sint-Andries (uit Résolutie Boeck Kerck Bestuur der Gemeente Sint-Andries nr. 3)
Op den tiensten dag der maand augustus 1800 negenenzestig omtrent acht ure s avonds woedde alhier, gedurende meer dan twee ure, het schriklijkste onweder.
Nooit, van s menschens geheugen, was zoo een vervaarlijk tempeest de inwoners van Sint-Andries komen ontstellen. Onophoudelijke bliksemen en donderslagen schenen op elk stond iedereeen te bedreigen.
Intusschen vreesde men dat het vuer des hemels den toren der Kerk had getroffen. Vol angst, men ziet, men herziet, men onderzocht van alle kanten. Doch men word niets gewaer.
Na meer dan twee ure van angst en vrees dacht men van alle onheil bevrijd te zijn: alle gevaer scheen verdwenen.
Al de inwoners begaven zich eindelijk, na dien zoo angstvollen avondstond ter rust en welligt is elkeen in den diepsten slaep gedommeld.
Edoch! bijna ter middernacht, eene buitengewone klaerte komt geheel den voorgevel der pastorij verlichten.
De zuster van den Eerw.Pastor word het eerst gewaer. Zij springt op zij ziet Helaes! een droevig noodkreet: het brandt ! De kerktoren is reeds gansch in vuer !...
Een oogenblik en de Pastor en zijn zuster zijn te been Roepen,kloppen,schreeuwen van deur tot deur Na minder dan een kwartier was zijn al de inwoners der Plaets ontwaekt: men komt toegeloopen en een klein getal moedige en onbeduchte mannen, vooraleer de Kerk geheel en gansch de prooi der vlammen is geworden, stellen zich aan t werk om uit de Kerk te redden al wat men redden kon.
Men gelukte er in, in eene ure tijds bijna alles wat men eenigzins magtig is te dragen en los te breken aen devernielende vlammen te ontrukken.
Doch de toren begint in te storten: men hoort het gedruis van den klok die beneden in stukken valt, en de vlammen des torens, door een hevige wind aengedreven ,deelen zich van alle kanten mede aen de daken der Kerk, die op korten tijd met alles wat de Kerk nog inhield worden in assche gelegd.
Van de hoogstael, met nieuwen orgel(*), van den ouden Hoogen Altaer(1617) met Sinte Anna beeld, van de twee zijds Altaren (O.L.Vrouw en H.Andreas) , van den Predikstael en van de nieuwe zitbanken is er niets overgebleven. Eenige onbeduidende stukken van de biechtstoelen en Kommunie bank zijn aen de vlammen ontrokken geweest.
De schilderijen van de h.Catharina , van de h.Moeder Anna en van Joannes den Dooper, alsmede al de Armoiriën der Edele hier ter plaets op het kerkhof hunne grafkelder bezittende, zijn de prooi der vlammen geworden.
Het Kerkgebouw was door de Maetschappij van Assurance Générales verzekerd voor de weerde van vijftig duizend franks. De Gemeente die deze verzekering betaelde heeft na overeenkomst van de Maetschappij ontvangen de som van zeven en twintig duizend,vijf honderd franks (fr.27 500)
De zelfde Maetschappij het Mobilair der Kerk verzekerd hebbende voor de weerde van vijftien duizend franks heeft gelijklijk aen de Gemeente, na overeenkomst, voor het Mobilair betaeld de som dertien duizend vier honderd franks (fr 13 400)
Sint-Andries den 3 april 1870
get.o.a. voorz. R. Maene en pastoor Al.Vancoillie
(*) 5 okt. 1862 een nieuwen orgel met positief, gemaekt door Van Peteghem-Cornet, orgelmaker te Gent, met kostelozen onderhoud voor vier achtereenvolgende jaeren
een renteloze lening van burggraef de Nieulant van 2800 frank voor het orgel
Voorstelling van de grafsteen van Scatille op 22 juni 2013
Op 22 juni 2013 had de voorstelling plaats van de grafsteen van Scatille. Deze grafsteen werd teruggeplaatst in de parochiekerk van Sint-Andries op maandag 13 mei 2013. Tijdens de voorstelling gaf Benoit Kervyn, erfgoedconsulent van de stad Brugge de toelichting. Van het stadsbestuur waren aanwezig de schepen Dirk De fauw en schepen Jos Demarest.
Voorstelling van gerestaureerde werken op 22 juni 2013
Tijdens de misviering van zaterdag 22 juni 2013 werden enkele gerestaureerde werken voorgesteld. De Kruisafname en twee églomisés werden onder de aandacht gebracht. Mevr. Veronique van Caloen die de restauratie van de schilderijen had gedaan was aanwezig. De werken stonden tentoon gesteld op een altaardoek uit stropkant, gemaakt door Thérèse Ghyoot.
