Geschiedenis

RVi, een kleine wereldomroep. Een geschiedenis in een notendop.

Er zijn voor een land twee goede redenen om er een internationale omroep op na te houden die uitzendt via kortegolf: propaganda, en contact met de landgenoten in overzeese gebiedsdelen. Kortegolfradio is namelijk een prima middel om een boodschap uit te dragen: het signaal reikt duizenden kilometers ver, en wordt niet gehinderd door landsgrenzen. Propaganda, dat is nooit zo'n punt geweest voor een land als België. Contact met verre landgenoten dan weer wel: meer bepaald in Centraal Afrika.

de prehistorie

In 1931 al zijn de eerste proeven begonnen met een kortegolf-verbinding tussen België en het toenmalige Leopoldstad. Een samenwerkingsverband tussen het NIR, de RTT en het ministerie van Koloniën. In mei 1934 ging dan de eerste reguliere uitzending van de Werelddienst richting Congo de lucht in. Anderhalf uur per dag, bestaande uit een kwartier 'gesproken dagblad' in het Nederlands, een kwartier 'journal parlé', en een uur muziek. En, maar dat was eerder een gelukkig toeval, ook in Noord Amerika werden deze uitzendingen goed ontvangen. Nu ja, een goede zender was in die tijd 5 kW 'sterk', ontvangst in FM-kwaliteit was toen nog niet aan de orde.

WOII: Congo als onbezet stuk België

Bij de Duitse inval in mei 40 werd de RTT-zender van Ruiselede vernield, en was Congo nog het enige stukje België dat nog niet bezet was. In oktober 40 ging daar een eigen officiële omroep van start: Radio Belgisch Congo. RBC beschikte in het begin over een kortegolfzender van 7,5 kW. Doelpubliek: de Belgen in Congo, maar evenzeer de landgenoten in bezet België. Hoofdbrok waren nieuwsberichten, met als bron de Belgische radio van Londen, Radio Oranje, en Amerikaanse stations. Tijdens de oorlogsjaren ging de boodschap dus niet van Noord naar Zuid, zoals gebruikelijk in de koloniale verhoudingen, maar van Zuid naar Noord... En dat met steeds betere technische middelen: vanaf 1943 kon vanuit Leopoldstad uitgezonden worden met een zender van 50 kW. Met die zender startte de BNRO (de Belgische Nationale Radio-omroep) uitzendingen in het Nederlands, Frans, Engels, Spaans, Portugees, naar alle windstreken. Op die manier werd tijdens de oorlog de grondslag gelegd voor wat zou blijven bestaan tijdens de rest van de koloniale periode. België had een Wereldomroep, en die omroep had twee poten: een in Brussel (na de bevrijding natuurlijk) en een in Congo. Bovendien werd ook in andere talen uitgezonden dan Nederlands en Frans.

van 'koloniale' radio naar internationale omroep

Op 31 januari 1945, dus maar enkele maanden na de Bevrijding, werd dan in Brussel de "Werelddienst van de BNRO" opgericht, met als roepnaam "ORU - De Vriendschapsbode" (of ook "La Voix de l'Amitié", en "The International Goodwill Station"). Die naam zei precies waar het over ging: naast informatie voor de landgenoten in Afrika was het uitdrukkelijk ook de bedoeling de stem van het kleine België te laten horen in andere delen van de wereld. Zeker in de Verenigde Staten en Latijns Amerika, ook in de Portugese kolonies in Zuidelijk Afrika. In 1952 werd dan het zendstation in Waver ingehuldigd, een gloednieuw gebouw, met voor die tijd krachtige kortegolfzenders van 250 kW. Vooral bedoeld om de richting "zuid" te bedienen, in de richting van de kolonie. De koloniale periode zou nog amper 8 jaar duren... Het aantal talen waarin werd uitgezonden werd intussen een afspiegeling van de gezondheidstoestand van de Wereldomroep. Talen kwamen erbij of werden geschrapt, naargelang de middelen van de omroep als geheel. In 1955 werden de uitzendingen in vreemde talen geschrapt, en ook de uitzendingen in het Nederlands en Frans gevoelig teruggeschroefd. Maar toch groeide de Wereldomroep verder uit tot de band tussen het moederland en de landgenoten overzee. Naast informatie in de strikte zin kwamen er in de loop van de jaren nog specifieke programma's bij: voor zeelieden en voor missionarissen, twee groepen luisteraars die ver van huis in een vaak eenzame positie zitten, en voor wie de radio meer betekent dan geluid uit het behang.

naar een eigen Vlaamse Wereldomroep

De beweging naar een federaal België heeft ook (en misschien wel in de eerste plaats) gevolgen gehad voor de omroep. BNRO en later NIR waren Belgische omroepen, weliswaar met een Nederlandse en Franstalige afdeling. In 1960 zijn twee afzonderlijke instituten opgericht: BRT en RTB, die weliswaar nog over gemeenschappelijke diensten beschikten, en die nog steeds in hetzelfde huis wonen aan de Brusselse Reyerslaan. Sinds de jaren '70 zijn de Nederlandstalige VRT (die een paar jaar BRTN heeft geheten) en de Franstalige RTBF twee aparte mediabedrijven (die zelfs niet meer over een gemeenschappelijke telefooncentrale beschikken). Hetzelfde geldt voor de Wereldomroep, waarvan de Nederlandse en Franstalige afdelingen elk ook een apart leven zijn gaan leiden, als onderdeel van hun overkoepelende omroep. Die Vlaamse Wereldomroep is zich in de eerste jaren vooral blijven richten naar de landgenoten in de ex-kolonies. Maar dat werden er met de tijd minder en minder: met elke politieke crisis in dat deel van de wereld zijn daar mensen vertrokken, om nooit meer terug te gaan. Intussen verschoof het zwaartepunt van die Vlaamse Wereldomroep naar andere delen van de wereld (Amerika, Oost-Azië), en met een bijzondere aandacht voor de toeristen en overwinteraars in Zuid-Europa. In de jaren 80 was er zelfs sprake van een nieuw elan: de Vlaamse Wereldomroep zond niet meer uit enkel in het Nederlands, maar ook in het Engels, Spaans en Portugees. Later zijn daar nog andere talen bijgekomen: Frans, Duits en Arabisch. De stem van Vlaanderen weerklonk weer over de hele wereld.

Wereldomroep wordt RVi

In 1992 kreeg de Wereldomroep zijn huidige naam "Radio Vlaanderen Internationaal" (naar het voorbeeld van collega's in het buitenland, zoals Radio France Internationale, of Radio Canada International). De jaren 90 zijn voor het nieuwe RVi een periode geweest van "voor elk wat wils": een nieuw elan, opnieuw besparingen, en een grondig nadenken over de zin van het eigen bestaan. Het grootste pakket van onze uitzendingen was bestemd voor Zuid-Europa, naar Vlaamse toeristen en overwinteraars. Voor velen onder hen is kortegolfradio nu eenmaal de eenvoudigste manier om snel informatie te krijgen over wat er op het thuisfront aan de hand is. Wereldwijd zijn wij blijven uitzenden naar Noord en Zuid-Amerika, het Midden-Oosten, Oost en Zuid-Azië. In het Nederlands met het oog op toeristen en zakenlieden die daar verblijven, maar ook in het Engels voor al wie belangstelling heeft voor Vlaanderen en België. De uitzendingen in Frans en Duits bleven bestemd voor Europa. Wel zijn in de loop van enkele besparingsoperaties andere vreemde talen gesneuveld: Spaans, Portugees en Arabisch zitten al jaren niet meer in ons pakket.

kortegolf, vanuit Waver en elders...

Al van in de jaren 90 deed RVi een beroep op relaisstations voor die richtingen waarvoor Waver minder geschikt is: Jülich (bij Aken) voor Centraal Europa en het Midden-Oosten, Bonaire (Nederlandse Antillen) voor Noord en Zuid Amerika, Madagascar voor Zuid-Afrika, Tashkent voor Zuid-Azië en Petropavlovsk Kamshatskij voor het Verre Oosten. In 2001 heeft de VRT-leiding beslist dat ze niet verder zou investeren in eigen kortegolf-installaties. Omdat daardoor op termijn de goede service van Waver onzeker werd, is beslist met ingang van het winterseizoen 2001 alleen nog via buitenlandse relais uit te zenden. We hebben met spijt afscheid genomen van Waver, maar van oktober 2001 af ging ons signaal de wereld in via stations van VT Merlin (de vroegere tak "Transmissie" van de BBC), Radioagentsvo in Moskou, naast de al bestaande partners van Deutsche Telekom en Radio Nederland. Op die manier werd (ironie van de geschiedenis...) bijna de helft van onze programma's uitgezonden vanuit stations op het grondgebied van de vroegere Sovjetunie, de vijand uit de Koude Oorlog.

RVi en de technische revolutie

Naast kortegolf maakt RVi sinds 1982 ook gebruikt van de middengolfzender in Wolvertem. Op 1512 kHz is ons signaal na zonsondergang goed te beluisteren in een straal van 1000 km rond Brussel. Voordeel is ook dat hierdoor de RVi-uitzendingen ook met een gewoon radiotoestel binnen Vlaanderen goed te ontvangen zijn. 1512 kHz is een frequentie die sommige collega's ons benijden, en daarom boden we op bepaalde uren van de dag gastvrijheid aan de collega's van Radio Nederland en de Deutsche Welle (die dan weer in ruil programma's van ons uitzonden...) Maar RVi is ook vernieuwend geweest op andere terreinen.

Sinds 1994 zit het RVi signaal ook op de satelliet. Eerst alleen via Astra, sinds 1999 op Astra én Hotbird. Deze satellieten bestrijken het grootste deel van Europa, plus Noord Afrika en de Canarische Eilanden. In oktober 2001 hebben we het satellietkanaal gesplitst: één uitsluitend in het Nederlands, en één waarin ook het aanbod in vreemde talen is opgenomen. Het Nederlandse kanaal was vooral gericht op Vlamingen met een vaste verblijfplaats in Europa, het meertalige was binnen Vlaanderen ook te beluisteren via kabel-FM, en in het DAB-ensemble van de VRT. In 1995 was RVi het eerste VRT-net met een heuse eigen website. Daarop stonden algemene informatie over ons station, programmaschema's, luistertips, enzovoort. Sommige programma's konden ook "on demand" worden opgeroepen in RealAudio. In de loop van de jaren is het aantal programma's uitgebreid, zijn we op eigen kracht gaan webcasten via de VRT-server, en hebben we een 24 uur-livestream aan het pakket toegevoegd.

RVi en de nieuwe wereldorde

De val van de Berlijnse muur heeft het politieke gezicht van Europa grondig veranderd. De evolutie van de techniek (satelliet-radio en -tv, Internet) hebben de wereld van de communicatie grondig door mekaar geschud. Propaganda over het IJzeren Gordijn heen is niet meer aan de orde. "Binnenlandse" omroepen kunnen in grote delen van Europa ontvangen worden via de satelliet, via het Internet kan u uw krant raadplegen alsof u thuis zat in Vlaanderen. Het telefoonverkeer is er veel eenvoudiger op geworden dan pakweg 10 jaar geleden. Wanneer internationale communicatie zo simpel wordt, heeft een internationale omroep dan nog veel zin? Dat is een vraag waar vele collega's mee zaten, en waar ze op verschillende manieren een oplossing voor gezocht hebben. Sommigen (zoals de Oostenrijkers, en de collega's van de RTBF) zenden nog wel uit in kortegolf, enkel in de landstaal, maar dan gewoon door een binnenlands programma over te nemen. Anderen, zoals de Zwitsers, zijn definitief gestopt met radio maken, maar hebben al hun energie gestopt in het maken van een website. Ook bij RVi was het al een tijd duidelijk dat er een herstructurering op komst was. Eind 2004 heeft de VRT-directie de knoop doorgehakt. RVi blijft bestaan, maar we op een andere basis dan tot nu toe.

kleiner, maar gerichter

Met ingang van het zomerschema 2005 gaat de hervorming in. RVi blijft radio maken, maar probeert zo scherp mogelijk te focussen op de echte behoeften van de verschillende deelpublieken: - satellietradio over vrijwel de hele wereld met twee kanalen: RVi 1 vooral als informatiestroom en RVi 2 (maar dan enkel voor Europa) als ontspanningskanaal. Beide kanalen bieden een mix uit het aanbod van de binnenlandse VRT-netten, plus een magazine, 'Vlaanderen Vandaag' op maat van de Vlaming in het buitenland; - korte- en middengolfradio voor de mobiele toerist in Europa; - een handige en volledige website voor wie waar ook ter wereld een handige toegang heeft tot het www. Een en ander betekent meteen het einde van de radio-uitzendingen in andere talen dan het Nederlands. De VRT blijft wel informatie verspreiden in Engels, Frans en Duits, via vrtnieuws.net en rvi.be. Wat wel blijft is een radio-nieuwsbulletin in het Engels. Een stap terug? Voor een deel wel. Maar de inzet is deze: onze schaarse middelen zo aanwenden dat zo veel mogelijk mensen via één van onze kanalen toch de band met Vlaanderen kan behouden. Zij het satelliet, korte- of middengolf, of internet. En eigenlijk is dat wat 70 jaar geleden ook de pioniers van de internationale omroep voor ogen hadden.